Terminy z zakresu prawa autorskiego
Autorskie prawa majątkowe, Autorskie prawa osobiste, Cytaty dozwolone, Copyright, Dostarczenie utworu, Dozwolony użytek utworu, Fundusz Promocji Twórczości, Integralność utworu, ISBN, Korekta autorska, Nadzór autorski, Opracowanie redakcyjne, Plagiat, Podatki, Pola eksploatacji, Prawo zależne, Przejście praw autorskich, Przeniesienie autorskich praw majątkowych, Rozpowszechnianie w celach informacyjnych, Spadkobiercy, Twórca (autor), Umowa licencyjna, Ustalenie utworu, Utwór, Utwór opublikowany, Utwór rozpowszechniony, Utwór zależny, Utwór zbiorowy, Współtwórca, Zbiory utworów
Autorskie prawa majątkowe - przysługują twórcy, jego spadkobiercom lub nabywcom tych praw. Twórcy przysługują trzy kategorie praw:
1) prawo do korzystania z utworu na wszystkich polach eksploatacji
2) prawo do rozporządzania utworem na wszystkich polach eksploatacji
3) prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Twórca może przenieść autorskie prawa majątkowe w drodze:
1) umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych (może ona objąć w zasadzie wszystkie wyżej wymienione prawa)
2) umowy licencyjnej (nie może obejmować prawa do rozporządzania utworem).
Obie umowy mogą dotyczyć tylko pól eksploatacji wyraźnie w nich wymienionych.
Twórca zachowuje pełnię autorskich praw majątkowych co do pozostałych pól.
Z chwilą śmierci twórcy, prawa majątkowe, których twórca za życia nie przeniósł na inne osoby przychodzą na spadkobierców lub zapisobiorców.
Prawa autorskie nabyte od twórcy mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Wygaśnięcie autorskich praw majątkowych następuje 70 lat po śmierci autora. Po wygaśnięciu okresu ochrony - wpłaty na Fundusz Promocji Twórczości.
Autorskie prawa osobiste - przysługują twórcy od chwili ustalenia utworu, chronią nieograniczoną w czasie i nie podlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:
1) autorstwa utworu
2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,
3) nienaruszalności treści i formy utworu (integralności utworu) oraz jego rzetelnego wykorzystania,
4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu (patrz: nadzór autorski).
Wymienione prawa stanowią część nierozerwalnej więzi łączącej autora z utworem, jednocześnie gwarantują autorowi zachowanie owej więzi. Dzięki nim autor - niezależnie od tego, komu przekaże prawa majątkowe - może zawsze powiedzieć: "to jest mój utwór".
W literaturze na ogół przyjmuje się, że można wprowadzić do umowy prawa autorskiego postanowienia ograniczające powyższe uprawnienia autora. Zdaniem Karpowicza (Autor -wydawca, W-wa 1999, s. 48) autor może zezwolić innej osobie na wykonywanie przysługującego mu prawa osobistego lub nawet zobowiązać się do niewykonywania tego prawa wobec drugiej strony umowy (np. wydawcy) Według autorów Komentarza do ustawy o Prawie autorskim i prawach pokrewnych autor może zbyć poszczególne prawa osobiste lub zrzec się ich. W pewnych sferach działalności twórczej, np. reklamowej wykształciła się już w tym zakresie pewna praktyka (Grzybczyk, Autorskie prawa osobiste twórcy reklam - "Rejent" 1998 Nr 11 s. 38).
Wydaje się jednak, że praw osobistych autora nie można skutecznie ograniczyć nawet za jego zgodą. Oczywiście autor może swoich praw faktycznie nie wykonywać. Jednak zawsze musi mieć możliwość czuwania nad zachowaniem swojej więzi z utworem.
Cytaty dozwolone
W utworach stanowiących samoistną całość wolno przytaczać urywki utworów lub drobne utwory w całości jeżeli utwory te zostały wcześniej rozpowszechnione i przytoczenie następuje w zakresie:
a) uzasadnionym wyjaśnieniem (np. swoją opinię popieramy cytatem z rozpowszechnionego utworu autora będącego autorytetem w danej dziedzinie),
b) analizą krytyczną (np. jesteśmy krytykiem literackim i publikujemy artykuł o nowowydanej powieści),
c) nauczaniem (np. tworzymy podręcznik szkolny wymagający umieszczenia pewnych utworów lub ich części - jednakże w tym wypadku twórca zachowuje prawo do wynagrodzenia);
d) lub prawami gatunku twórczości (np. tworzymy pastisz wiersza jakiegoś poety).
Copyright - nota copyrightowa
Formuła Copyright została wprowadzona do powszechnego obrotu prawnego przez konwencję genewską z 06.09.1952 zrewidowaną w Paryżu w roku 1971. Polska przystąpiła do konwencji w roku 1976.
W nocie copyrightowej zamieszcza się informację o podmiocie prawa autorskiego majątkowego © Piotr Niezgodzki 2001 albo © Copyright by Piotr Niezgodzki 2001 Pamiętać należy, że w przypadku gdy autor udzielił wydawcy jedynie licencji, wówczas prawa autorskie majątkowe przysługują autorowi, a nie wydawnictwu - zatem po znaku © powinno znaleźć się imię i nazwisko autora, a nie nazwa wydawnictwa.
Wprowadzenie powyższego zwrotu powoduje, że dzieło jest chronione prawem polskim również poza granicami naszego kraju (w około 100 państwach).
Z punktu widzenia prawa polskiego powyższa nota nie ma znaczenia dla ochrony praw autorskich. Taka ochrona przysługuje niezależnie do tego, czy została umieszczona na egzemplarzach utworu i niezależnie od tego, czy informacja o podmiocie prawa jest zgodna z prawdą czy też nie.
Dostarczenie utworu
Umowa pomiędzy twórcą a zamawiającym utwór, czy też wydawcą powinna określać termin, w jakim utwór ma być dostarczony, co zarazem stanowi zobowiązanie dla twórcy. W wypadku braku takich postanowień umownych utwór powinien być dostarczony niezwłocznie po jego ukończeniu.
Jeżeli twórca nie dostarczył utworu w przewidzianym terminie, zamawiający może wyznaczyć twórcy odpowiedni dodatkowy termin z zagrożeniem odstąpienia od umowy, a po jego bezskutecznym upływie może od umowy odstąpić.
Dozwolony użytek utworu
Istnieje kilka typów dozwolonego użytku utworu przewidziane przez ustawę, za które, chyba że przepis stanowi inaczej, autorowi nie przysługuje wynagrodzenie:
I. Dozwolony własny użytek osobisty (art. 23) Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z utworu pod następującymi, spełnionymi łącznie, warunkami:
utwór został już rozpowszechniony;
korzystanie ma charakter własnego użytku osobistego, a więc dla własnych, prywatnych potrzeb, w żadnym razie natomiast dla osiągnięcia zysku;
korzystanie obejmuje krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.
II. Patrz: Rozpowszechnianie w celach informacyjnych
III. Uprawnienia instytucji naukowych i oświatowych Instytucje naukowe i oświatowe mogą w celach dydaktycznych lub prowadzenia badań, korzystać z opublikowanych utworów oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów opublikowanego utworu (np. nauczyciel podczas lekcji angielskiego rozdaje uczniom kopie dwóch stron ćwiczeń gramatycznych opublikowanych we wcześniej wydanej książce).
IV. Uprawnienia bibliotek, archiwów i szkół
Biblioteki, archiwa i szkoły mogą:
udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów opublikowanych,
sporządzać lub zlecać sporządzenie pojedynczych egzemplarzy utworów opublikowanych, niedostępnych w handlu - w celach uzupełnienia swoich zbiorów i nieodpłatnego ich udostępniania.
V. Przytaczanie urywków poszczególnych utworów (patrz: cytaty dozwolone)
VI. Prawo do rozpowszechniania utworów wystawionych lub opublikowanych
Wolno rozpowszechniać:
utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku,
utwory wystawione w publicznie dostępnych zbiorach, takich jak muzea, galerie, sale wystawowe, lecz tylko w katalogach i w wydawnictwach publikowanych dla promocji tych utworów, a także w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach w prasie i telewizji, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji,
w encyklopediach i atlasach - opublikowane utwory plastyczne i fotograficzne, o ile nawiązanie porozumienia z twórcą celem uzyskania jego zezwolenia napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Twórcy przysługuje wówczas prawo do wynagrodzenia.
VII. Prawo do wykonania utworu
Nieodpłatne wykonanie publiczne utworów literackich, muzycznych i słowno-muzycznych dozwolone jest, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych. Dotyczy to w szczególności okazjonalnego wykonywania na żywo, związanego ze sprawowaniem kultu religijnego, uroczystościami państwowymi, szkolnymi, obchodami i imprezami powszechnie dostępnymi, z wyłączeniem jednak imprez reklamowych, promocyjnych i wyborczych.
Fundusz Promocji Twórczości
Producenci lub wydawcy egzemplarzy utworów literackich, muzycznych, plastycznych, fotograficznych i kartograficznych, których czas ochrony autorskich praw majątkowych upłynął, są obowiązani do przekazywania, na rzecz Funduszu od 5% do 8% wpływów brutto ze sprzedaży egzemplarzy tych utworów.
Sam Fundusz Promocji Twórczości został utworzony właśnie z mocy ustawy Prawo autorskie, jest on państwowym funduszem celowym dysponowanym przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.
Środki będące w gestii Funduszu przeznaczone są na:
stypendia i pomoc socjalną dla twórców utworów oraz dla twórców opracowań utworów,
pokrycie w całości lub w części kosztów wydań utworów o szczególnym znaczeniu dla kultury i nauki oraz wydań dla niewidomych.
Integralność utworu - nienaruszalność utworu pod względem jego treści i formy.
Utwór może być wykorzystywany tylko w takiej postaci, jaką nadał mu autor. Dopuszczalne jest wprowadzenie do utworu przez redaktora drobnych poprawek i skrótów (patrz: opracowanie redakcyjne, z tym że zawsze wymagają one akceptacji autora przed opublikowaniem dzieła (patrz: korekta autorska).
ISBN - International Standard Book Number
Międzynarodowy znormalizowany numer książki jest uregulowany w tzw. Polskiej Normie PN-ISO 2108 wydanej 11 lutego 1997 r. przez Polski Komitet Normalizacyjny. Książka w rozumieniu normy to wydawnictwo zwarte jednotomowe lub wielotomowe tzn. wydawnictwo o z góry przewidzianym zakończeniu. Książką jest także broszurą. Natomiast książek nie stanowią:
czasopisma i wydawnictwa periodyczne
kalendarze
reprodukcje dzieł sztuki
plakaty
ulotki
nuty
nagrania dźwiękowe
Numer ISBN uzyskać można w: Krajowe Biuro ISBN Biblioteka Narodowa al. Niepodległości 213 00-973 Warszawa 22 tel. 6082410, tel./fax 6082433.
Korekta autorska
Korekta autorska jest stosowaną w praktyce wydawniczej formą nadzoru autorskiego. Stanowi ona pewną możliwość kontroli, której dokonanie pozwala twórcy sprawdzić czy wykorzystanie utworu przez jego wydawcę nie jest sprzeczne z umową i ustawą oraz czy w ramach np. opracowania redakcyjnego nie została naruszona integralność utworu (patrz: nadzór autorski).
Nadzór autorski
Korzystający z utworu jest obowiązany umożliwić twórcy przed rozpowszechnieniem utworu przeprowadzenie nadzoru autorskiego. Jeżeli wniesione w związku z nadzorem zmiany w utworze są niezbędne i wynikają z okoliczności od twórcy niezależnych (np. zmiana przepisów prawnych, które przytoczono w analizie danej dziedziny prawa), koszty ich wprowadzenia obciążają nabywcę autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcę.
Jeżeli twórca nie przeprowadzi nadzoru autorskiego w odpowiednim terminie, uważa się, że wyraził zgodę na rozpowszechnianie utworu.
Jeżeli ustawa lub umowa nie stanowią inaczej, za wykonanie nadzoru autorskiego nie przysługuje twórcy odrębne wynagrodzenie. Wyjątkiem są twórcy utworów plastycznych i architektonicznych, którym przysługuje prawo do sprawowania odpłatnego nadzoru autorskiego. Odnośnie utworów audiowizualnych prawo do nadzoru autorskiego może być wykonywane tylko w stosunku do ostatecznej ich wersji.
Opracowanie redakcyjne
Wydawca w ramach opracowywania przedłożonego przez autora utworu, może bez uszczerbku dla prawa autorskiego twórcy dokonać pewnych drobnych zmian stanowiących tzw. opracowanie redakcyjne. Charakter tych zmian jest czysto techniczny (np. sprawdzenie interpunkcji, czy też ortografii) i sam w sobie nie jest przedmiotem prawa autorskiego.
Plagiat - to stworzenie kopii całości lub fragmentów cudzego utworu oraz przypisanie sobie ich autorstwa.
Dokonanie plagiatu podlega odpowiedzialności karnej (grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3).
Podatki
Zawarcie umowy o przeniesienie majątkowego prawa autorskiego oraz umowy licencyjnej obciążone jest:
podatkiem od czynności cywilnoprawnych (obowiązek uiszczenia tego podatku ciąży solidarnie na stronach czynności cywilnoprawnej) oraz
podatkiem dochodowym (ustawa wprowadza 50% odliczenia kosztów uzyskania przychodów dla twórców i artystów wykonawców).
Natomiast obrót nośnikami, na których utrwalone są utwory podlega opodatkowaniu podatkiem VAT.
Pola eksploatacji
Majątkowe prawo autorskie do utworu może być realizowane w różnych formach stanowiących tzw. odrębne pola eksploatacji. W ustawie zostały przytoczone następujące ich przykłady:
utrwalenie,
zwielokrotnienie określoną techniką,
wprowadzenie do obrotu,
wprowadzenie do pamięci komputera,
publiczne wykonanie albo publiczne odtworzenie,
wystawienie,
wyświetlenie,
najem,
dzierżawa,
nadanie za pomocą wizji lub fonii przewodowej albo bezprzewodowej przez stację naziemną,
nadanie za pośrednictwem satelity,
równoczesne i integralne nadanie utworu nadawanego przez inną organizację radiową lub telewizyjną.
Prawo zależne - autorskie prawo majątkowe polegające na możliwości udzielenia zezwolenia na opracowanie utworu (patrz: utwór zależny).
Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły.
Prawo zależne twórca może przenieść na inne osoby - wówczas im przysługuje wyłączne prawo do wyrażania zgody na opracowanie utworu. Przeniesienie prawa zależnego musi być jednak wyraźnie zastrzeżone w umowie - w przeciwnym bowiem razie prawo zależne przysługuje twórcy, także w wypadku, gdy przeniósł całość praw majątkowych na inną osobę.
Twórca utworu pierwotnego lub inny właściciel prawa zależnego może cofnąć zezwolenie, jeżeli w ciągu pięciu lat od jego udzielenia opracowanie nie zostało rozpowszechnione. Wypłacone twórcy wynagrodzenie nie podlega wówczas zwrotowi.
Na egzemplarzach opracowania należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego.
Przejście praw autorskich - autorskie prawa majątkowe mogą przechodzić na inne osoby.
Istnieją trzy sposoby przejścia autorskich praw majątkowych:
przeniesienie autorskich praw majątkowych i dziedziczenie (patrz: spadkobiercy twórcy) oraz udzielenie licencji wyłącznej.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych - autorskie prawa majątkowe mogą zostać przeniesione przez właściciela tych praw w drodze umowy na inną osobę.
Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych powinna być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności. W umowie muszą się znaleźć następujące elementy:
a) osoba, która prawa zbywa - twórca lub inny uprawniony
b) nabywca praw
c) wyraźne postanowienie o przeniesieniu praw autorskich do utworu
d) określenie pól eksploatacji utworu, co do których następuje przeniesienie praw
Postanowienia inne - nieobligatoryjne
a) wynagrodzenie twórcy: - przeniesienie praw majątkowych może nastąpić nieodpłatnie - musi być to jednak wyraźnie zastrzeżone w umowie - jeżeli w umowie nie ma żadnego rozstrzygnięcia co do wynagrodzenia przepisy stanowią, że twórcy należy się wynagrodzenie - wysokość wynagrodzenia określa się z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu - w razie rażącej dysproporcji między wynagrodzeniem twórcy a korzyściami nabywcy autorskich praw majątkowych, twórca może żądać stosownego podwyższenia wynagrodzenia przez sąd (art. 44) - Art. 45. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji.
b) prawa zależne - Art. 46. Jeżeli w umowie wyraźnie nie postanowiono inaczej, twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego
c) termin dostarczenia utworu - Twórca jest obowiązany dostarczyć utwór w terminie określonym w umowie, a jeżeli termin nie został oznaczony - niezwłocznie po ukończeniu utworu zob. szerzej dostarczenie utworu
d) moment przeniesienia praw autorskich - jeżeli w umowie inaczej nie postanowiono należy przyjąć, że samo prawo autorskie przechodzi na nabywcę z momentem zawarcia umowy, a jeżeli utwór jeszcze nie został ustalony - z momentem jego ustalenia; oznacza to, że autor nie może od tej chwili przenieść praw autorskich do utworu na inną osobę - ponadto jeżeli w umowie nie postanowiono inaczej prawo do korzystania z utworu na określonym polu eksploatacji (czyli prawo do korzystania z autorskich praw majątkowych) przechodzi na nabywcę z chwilą przyjęcia utworu
Rozpowszechnianie w celach informacyjnych
Wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji już rozpowszechnione:
a) sprawozdania o aktualnych wydarzeniach,
b) aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione (twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia),
c) aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie (twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia),
d) krótkie wyciągi ze sprawozdań i artykułów, o których mowa w pkt 1 lit. a) i b),
e) przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych,
f) mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach; nie upoważnia to jednak do publikacji zbiorów mów jednej osoby,
g) krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów.
Rozpowszechnianie utworów na podstawie ust. 1 jest dozwolone zarówno w oryginale, jak i w tłumaczeniu.
Możliwe jest również przytaczanie w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach fragmentów utworów udostępnianych podczas tych wydarzeń, jednakże tylko w granicach uzasadnionych celem informacji (np. program telewizyjny lub audycja radiowa informujące o wydarzeniach kulturalnych w kraju mogą nadać krótkie fragmenty przedstawień teatralnych, które odbyły się w zakreślonym ramami programu okresie, jednakże tylko w celu poinformowania o nich, nie zaś ich emitowania).
Spadkobiercy
Spadkobiercami są osoby wstępujące w ogół praw i obowiązków wynikających ze spadku. Mogą one wstępować w swe prawa na podstawie testamentu lub ustawy. Szczegółowe zasady dotyczące dziedziczenia zawarte zostały w tytule III Kodeksu Cywilnego.
Twórca (autor) - osoba fizyczna, która stworzyła utwór.
Twórcy przysługują autorskie prawa osobiste oraz autorskie prawa majątkowe. Autorskie prawa osobiste są niezbywalne. Autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze umowy (umowa o przeniesienie praw autorskich, umowa licencyjna) lub dziedziczenia.
Umowa licencyjna (umowa o korzystanie z utworu, licencja) - umowa, na podstawie której autor (licencjodawca) udziela upoważnienia wydawcy (licencjobiorcy) do korzystania z utworu na określonych polach eksploatacji.
W umowie mogą być wprowadzone ograniczenia co do zakresu (np. możliwości udzielenia dalszej licencji, liczby wydanych egzemplarzy utworu), miejsca i czasu korzystania.
W przypadku, gdy takich ograniczeń nie wprowadzono, znajdują zastosowanie przepisy ustawy. Przewidują one, że umowa licencyjna uprawnia do korzystania z utworu w okresie pięciu lat na terytorium państwa, w którym licencjobiorca ma swoją siedzibę, zaś licencjobiorca nie może udzielić dalszej licencji innej osobie.
Licencja może występować w dwóch postaciach:
licencja wyłączna - na jej podstawie wydawca otrzymuje wyłączne upoważnienie do korzystania z dzieła w określonym w umowie zakresie,
licencja niewyłączna - przy tej postaci licencji autor może upoważnić inną osobę do korzystania z utworu w takim samym zakresie, w jakim korzysta z niego licencjobiorca.
Umowa licencyjna może być zawarta w dowolnej formie, chyba że obejmuje ona licencję wyłączną. W tym ostatnim przypadku wymagana jest forma pisemna pod rygorem nieważności.
Ustalenie utworu - to stworzenie utworu w jakiejkolwiek formie (np. słownej, plastycznej, fotograficznej).
Od momentu ustalenia utwór jest przedmiotem prawa autorskiego, nawet jeżeli ma postać nieukończoną. (szerzej patrz: utwór).
Utwór - każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym (oryginalnym, niepowtarzalnym) charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, nakładu pracy autora, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Prawo autorskie wymienia przykładowo utwory:
wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
plastyczne /np. obrazy, rzeźby/,
fotograficzne /np. zdjęcia/,
lutnicze /np. wyroby z żelaza/,
wzornictwa przemysłowego /np. wzory wykonane na przedmiotach użytkowych/,
architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne /chodzi zarówno o projekty, jak i o istniejące budynki i zespoły budynków/,
muzyczne i słowno-muzyczne,
sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
audiowizualne (w tym wizualne i audialne).
Utwór jest dobrem niematerialnym. Zatem, np. utworem literackim są myśli twórcy wyrażone w słowach i przedstawione w określonej formie, zaś poszczególne egzemplarze książki są tylko ucieleśnieniem utworu. Utwór musi być dziełem oryginalnym. pewnością nie będzie np. naprawienie pękniętej rury, wstawienie szyby, wydrukowanie książki.
Zastosowane ewentualnie przy okazji tych czynności nowe rozwiązania techniczne, mogą być uznane za wynalazki, jeżeli zostaną spełnione warunki przewidziane w ustawie o wynalazczości.
Utwór musi być dziełem oryginalnym. Utworem nie będzie zatem sporządzenie wiernej kopii już istniejącego utworu (zob. plagiat). Z kolei może nim być kompilacja takich utworów, o ile sposób ujęcia tematu i zestawienie fragmentów nastąpiły według oryginalnego pomysłu autora (patrz: utwór zależny).
Ochronie podlegają utwory od momentu ich ustalenia , chociażby miał postać nieukończoną. Nie jest konieczne podpisywanie umowy, rejestrowanie utworu, ani dopełnianie jakichkolwiek formalności. Formalności mają jednak pewne znaczenie, jeżeli autor lub wydawca chcą skorzystać z przywilejów, jakie dla utworów przewidziane są w przepisach podatkowych (zob. ISBN, Podatki).
Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego (utworu) i nie podlegają ochronie:
A. wg ustawy:
akty normatywne lub ich urzędowe projekty,
urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,
opublikowane opisy patentowe lub ochronne,
proste informacje prasowe
B. wg orzecznictwa SN:
idee, tezy, rozwiązania naukowe - ochronie podlega zaś treść i forma dzieła naukowego - orzecz. SN z 08.02.1978 - II CR 515/77 (zob. też cytat),
pisma procesowe - wyrok SN z 21.06.1968 - I CR 206/68 OSNC 1968 Nr 5 poz. 94
C. w myśl poglądów doktryny:
orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne (Kubala W., Kubala K. Co i dlaczego nie podlega ochronie Rzeczpospolita 1996 Nr 9 s. 10).
Utwór opublikowany
Utworem opublikowanym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został zwielokrotniony i którego egzemplarze zostały udostępnione publicznie (np. wydanie zbioru poezji czy powieści, opublikowanie w czasopiśmie czy gazecie).
Utwór rozpowszechniony
Utworem rozpowszechnionym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został udostępniony publicznie w jakiejkolwiek możliwej i przyjętej dla niego formie a więc np. udostępniony przez opublikowanie (patrz: utwór opublikowany) w prasie lub w formie książkowej, wyemitowany w telewizji lub radiu, rozpowszechniony w ramach wykładu.
Utwór zależny - opracowanie cudzego utworu, w szczególności:
tłumaczenie, przeróbka, adaptacja;
przeniesienie na inną technikę artystyczną, układ muzyczny, przeniesienie na film;
streszczenie, inscenizacja, aranżacja muzyczna, antologia, edycja krytyczna.
Elementy przejęte z cudzego utworu (utworu pierwotnego) muszą być same w sobie oryginalne. Jeżeli utwór tylko bazuje na informacjach o faktach zawartych w innym utworze - wówczas nie jest to utwór zależny, tylko dzieło oryginalne.
Jednakże opracowanie cudzego utworu, aby mogło być uznane za utwór musi mieć oryginalny charakter. Oznacza to, że osoba przerabiająca musi wprowadzić pewne nowe, oryginalne elementy do dzieła przerabianego.
Utworem zależnym nie jest:
dzieło powstałe z inspiracji cudzego utworu;
opracowanie redakcyjne tekstu.
Każdy może dokonać opracowania cudzego utworu i nie potrzebuje do tego zgody jego twórcy. Dopiero przeniesienie praw autorskich do utworu zależnego lub korzystanie z nich (a więc zwielokrotnienie, publikacja, itp.) wymaga zezwolenia autora utworu pierwotnego (lub innej osoby, której przysługują prawa zależne).
W przypadku baz danych spełniających cechy utworu zezwolenie twórcy jest konieczne także na sporządzenie opracowania.
Utwór zbiorowy
Przykładami utworu zbiorowego przytoczonymi przez ustawę są encyklopedia lub publikacja periodyczna (np. gazeta czy czasopismo).
Prawa autorskie do takiego utworu przysługują producentowi lub wydawcy.Twórcy zachowują jedynie prawo do poszczególnych części utworu zbiorowego mających samodzielne znaczenie. Może więc np. autor felietonów do określonego czasopisma opublikować swoje felietony w książce zawierającej wszystkie jego utwory w danej dziedzinie, bez zgody wydawcy czasopisma, jako że jemu - jako twórcy przysługują do nich prawa autorskie.
Ustawodawca, określając jednak w ten sposób podmiot prawa autorskiego do dzieła zbiorowego jako całości (wydawca lub producent), uznał jego szczególną rolę w powstaniu utworu zbiorowego, jako pomysłodawcy schematu takiego utworu, jego koncepcji oraz później nadanego kształtu.
Współtwórca
Współtwórcom, a więc osobom, w wyniku których wspólnej pracy powstał utwór, przysługuje prawo autorskie wspólnie. Jeżeli umowa między wspólnikami nie stanowi inaczej lub wobec braku takiej umowy, wielkości udziałów poszczególnych wspólników są równe. Jednakże każdy ze współtwórców może żądać określenia wielkości udziałów przez sąd, na podstawie wkładów pracy twórczej.
Każdy ze współtwórców może wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu mającej samodzielne znaczenie, bez uszczerbku dla praw pozostałych współtwórców. Jednakże do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców.
Jeżeli prawo autorskie do powstałego wspólnie utworu zostało naruszone, roszczeń z tego tytułu dochodzić może każdy ze współtwórców. Uzyskane natomiast świadczenie przypada wszystkim współtwórcom, stosownie do wielkości ich udziałów.
Zbiory utworów
Zbiory, antologie, wybory, bazy danych spełniające cechy utworu stanowią przedmiot prawa autorskiego pod warunkiem, że przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie ma charakter twórczy, bez uszczerbku dla praw do wykorzystanych utworów (a więc co do zamieszczenia poszczególnych utworów powinny być zawarte odrębne umowy zezwalające na zamieszczenie z ich twórcami). Twórcy zachowują prawo do swych utworów, nie mają go jednak w stosunku do powstałego zbioru.