Zoologia - ćwiczenia - zagadnienia na kolokwium 

Ćwiczenia 1.

Protista i Porifera 

1. Narysuj i opisz Paramecium caudatum.

2. Opisz krótko przebieg i funkcje fagocytozy.

Fagocytoza - rodzaj endocytozy spotykany u komórek i organizmów jednokomórkowych. Polega na pobraniu ze środowiska pokarmów stałych, odizolowaniu od cytozolu poprzez utworzenie wodniczki pokarmowej i trawieniu z udziałem lizosomów. W tym procesie nie następuje utrata błony komórkowej. Ewentualne niestrawione resztki są usuwane przez włączenie się do wodniczki z powrotem w błonę komórkową (jest to egzocytoza). Fagocytoza jest powszechnym zjawiskiem u pierwotniaków.

     W drodze fagocytozy komórka pochłania duże cząstki pokarmowe np. bakterie. Fagocytozie nie towarzyszy ubytek błony komórkowej. Gdy receptory błonowe wykryją obecność cząstki pokarmowej na powierzchni błony tworzy się wgłębienie, do którego wciągana jest cząstka pokarmowa. Wgłębienie przybiera postać pęcherzyka, który oddziela się od błony i zaczyna wędrować razem z cytoplazmą. Dołączają się do niego lizosomy i przelewają swoją zawartość, czyli enzymy trawienne. Od tej pory mówi się o wodniczce pokarmowej. Cząstka pokarmu zostaje strawiona i wchłonięta do cytoplazmy, a niestrawione resztki są wyrzucane na zewnątrz, gdy wodniczka z powrotem łączy się z błoną komórkową. 

3. Pojęcia pierwotniaki. 

*pellikula - białkowo-lipidowa błona komórkowa otaczająca cytoplazmę pierwotniaka, podścielona utworami błoniastymi wzmacniającymi całą konstrukcję komórki.

     W zależności od rodzaju organizmu jest ona cienka, co zwiększa elastyczność i pozwala na zmiany kształtu, lub też gruba, ograniczająca elastyczność. U wyżej uorganizowanych pierwotniaków pellikula jest bardziej pofałdowana i sprężysta. Na jej powierzchni często można wyróżnić fałdki, listki i dołki, tworzące swoistą mozaikę. Błona niektórych organizmów pokryta jest dodatkowo krzepnącą substancją (np. krzemionką), która tworzy skorupkę lub pancerzyk.

     Charakteryzuje się selektywną przepuszczalnością, tzn. pozwala przedostawać się określonym substancjom do wewnątrz lub na zewnątrz komórki, co odgrywa dużą rolę w funkcjach wydzielniczych i pokarmowych pierwotniaka. U niektórych pierwotniaków pod pellikulą może znajdować się pojedyncza warstwa pęcherzyków zwanych alweolami. 

*wodniczka tętniąca - struktura komórkowa występująca u pierwotniaków słodkowodnych biorąca udział w osmoregulacji i wydalaniu. Nazwa "tętniąca" pochodzi od jej nieustannego kurczenia się spowodowanego wyrzucaniem poza obręb komórki nadmiaru wody. 

*nibynóżki (pseudopodia) - specjalne wypustki plazmatyczne występujące u niektórych pierwotniaków. Powstają poprzez stopniowe przelewanie się cytoplazmy w określone miejsce komórki i uwypuklenie elastycznej błony komórkowej (pellikuli). Są tworami elastycznymi, mogą powstawać i zanikać.

     Pseudopodia spełniają zasadniczo dwie funkcje:

-lokomocyjną - umożliwiają poruszanie się pierwotniaka w określonym kierunku przez wydłużanie i zmiany w położeniu,

-pokarmową - pomagają w odżywianiu się organizmu na drodze fagocytozy poprzez otoczenie napotkanego pożywienia i wciągniecie go do wnętrza komórki.

     Ze względu na kształt, wyróżnia się cztery typy pseudopodiów:

-lobopodia - płatowate i szerokie; występują np. u ameb,

-filopodia - cienkie i nitkowate; występują np. u promienic,

-retikulopodia - siateczkowate; wypustki mogą tworzyć między sobą poprzeczne połączenia tworząc rodzaj siateczki,

-aksopodia - cienkie i nitkowate, czyli podobne do filopodiów, ale dodatkowo wzmocnione kompleksem mikrotubuli; występują u słonecznic. 

*stigma (plamka oczna) - organellum komórkowe występujące u wielu wiciowców. Pełni funkcję filtru zasłaniającego fotoreceptor, przez co pozwala na ustalenie kierunku padania światła, umożliwiając komórkom kierowanie się ku światłu (fototaksja). Barwę nadają im karotenoidy. Podobnie jak w chromatoforach, mogą występować w nich ziarna skrobi. 

*mikronukleus - jądro płciowe orzęsków, razem z makronukleusem tworzą ich aparat jądrowy. W odróżnieniu od poliploidalnego makronukleusa mikronukleus jest diploidalny. Mikronukleus jest wyciszony transkrypcyjnie i pełni funkcję zbliżoną do komórek linii płciowej u organizmów wielokomórkowych. W procesie koniugacji płciowej ulega fuzji z mikronukleusem partnera koniugacyjnego, a następnie przechodzi podział mejotyczny i odtwarza nowy mikro- i makronukleus. 

*makronukleus - u orzęsków wyspecjalizowane jądro somatyczne (wegetatywne). Rola makronukleusa polega na zapewnieniu ekspresji genów i regulacji procesów komórkowych. Nie bierze udziału w dziedziczności i procesie płciowym.

      Makronukleusa charakteryzuje się wysoką aktywnością transkrypcyjną i wysoką poliploidią. Z reguły powstaje w procesie koniugacji z jednego z jąder powstałych po drugim podziale mitotycznym. W czasie powstawania makronukleusa zachodzi wielokrotna replikacja DNA, połączona z rearanżacją materiału genetycznego. 

*cytostom - jeden z dwóch obszarów błony komórkowej orzęska i niektórych wiciowców, na którym nie występują rzęski. Tylko w jego obrębie tworzą się wodniczki pokarmowe i tylko w jego obrębie zachodzi endocytoza. Konieczność występowania cytostomów u orzęsków wynika z bardzo złożonej budowy ich pellikuli, uniemożliwiającej tworzenie się i opróżnianie wodniczek w dowolnym miejscu. 

*cytopyge - komórkowy otwór wydalniczy (odbytowy). Jeden z dwóch obszarów błony komórkowej orzęska, na którym nie występują rzęski. Tylko w jego obrębie opróżniane są wodniczki. Konieczność występowania cytopyge u orzęsków wynika z bardzo złożonej budowy ich pellikuli, uniemożliwiającej tworzenie się i opróżnianie wodniczek w dowolnym miejscu. 

*kinetosom - w biologii zanurzona w cytoplazmie komórki dolna część pęczku mikrotubul tworzących wici i rzęski, nazywana również ciałkiem podstawowym. Jest to twór homologiczny do centrioli, odpowiedzialny za ruch wici oraz rzęsek. Występuje na przykład u świdrowców. 

4. Narysuj i opisz Gregaryna polymorpha. 

5. Wymień i krótko scharakteryzuj typy organizacji ciała gąbek.

1) askon

2) sykon

3) leukon

-askon - jeden z typów morfologicznych gąbek, który charakteryzuje się najbardziej nieskomplikowaną budową. Osobnik dorosły przypomina przytwierdzoną do podłoża gastrulę. Na szczycie ciała znajduje się oskulum, a po bokach porocyty. Ciało tworzą dwie warstwy komórek: okrywająca (dermalna) i wewnętrzna (choanodermalna), między którymi znajduje się mezoglea. Gąbki typu askon to przede wszystkim prymitywne formy gąbek wapiennych z rodzajów Leucosolenia i Clathrina.

-sykon - jeden z typów morfologicznych gąbek, który charakteryzuje się zwiększoną w stosunku do askonu długością i liczbą kanałów przebijających ciało gąbki oraz sfałdowanymi ścianami wewnętrznymi (choanoderma). Typ charakterystyczny dla gąbek z rodzaju Scypha.

-leukon - jeden z typów morfologicznych gąbek, który charakteryzuje się wykształconym systemem komór rozmieszczonych w skomplikowany sposób otoczonych przez choanocyty. W konsekwencji spongocel zostaje silnie ograniczony i wyściełany jest komórkami pochodzącymi z warstwy zewnętrznej (endopinakoderma). Typ charakterystyczny dla większości gąbek prócz rodzajów: Leucosolenia, Clathrina, Spycha. 

6. Podaj funkcję i miejsce występowania choanocytów. 

Choanocyty (komórki kołnierzykowate) - komórki wewnętrznej warstwy ciała gąbek wykazujące duże podobieństwo do wiciowców (Choanoflagellata). Komórki wyposażone są w pojedyncze witki skierowane do spongocelu w typie askon lub do komór w typach sykon i leukon. Komórki te dzięki ruchom witek wymuszają przepływ wody przez spongocel gąbki, jednak nie ma między nimi koordynacji ruchu. Komórki te mają zdolność pinocytozy oraz trawienia pokarmu, który następnie jest przekazywany archeocytom, gdzie następuje ostateczne trawienie w wodniczkach trawiennych. 

7. Podaj lokalizację i funkcję pinakocytów. 

Pinakocyty - komórki budujące zewnętrzną ścianę gąbek. Nie mają one błony podstawowej, są komórkami płaskimi, wielobocznymi. Są kurczliwe, mogące w nieznacznym stopniu powodować kurczenie całego ciała.

8. Z jakich warstw jest zbudowana ściana ciała gąbek? 

Ciało gąbki przypomina worek z otworem na górnym biegunie, który nosi nazwę otworu wyrzutowego (oskulum). Jama wewnętrzna to spongocel - (jama pragastralna). Woda z drobnym pokarmem do wnętrza gąbki wpływa za pośrednictwem porów, a kanały nazywane są wtedy ostiami.

      Ciało gąbek składa się z dwóch warstw i mezoglei:

-dermalnej (pinakoderma)

-gastralnej (choanoderma) składającej się głównie z choanocytów

-mezoglea - występuje pomiędzy warstwą wewnętrzną i zewnętrzną, posiada różną grubość. W mezoglei znajdują się elementy szkieletowe (wapienne, krzemionkowe, sponginowe i mieszane) oraz pływające w koloidalnej substancji pojedyncze komórki. 

9. Pojęcia gąbki. 

*spongocel - wewnętrzna jama gąbek zwana inaczej jamą paragastralną dla odróżnienia od jamy prajelita tkankowców. Spongocel łączy się ze środowiskiem zewnętrznym licznymi jamkami lub porami, którymi woda napływa do wewnątrz oraz przez oskulum, którędy woda wypływa. 

*ostium - otwór, por w ścianach ciała gąbki prowadzący do wewnętrznej jamy ciała (w przypadku najprymitywniejszych gąbek - askon lub do systemu kanałów (u bardziej złożonych - sykon i leukon). 

*spikule (skleryty) - igły budujące szkielet gąbek. U gąbek wapiennych zbudowane są z węglanu wapnia (CaCO₃), u niewapiennych z tlenku krzemu (SiO₂). Są spajane substancją białkową przypominającą kolagen, zwany spongią.Tworzone są przez specjalne komórki - skleroblasty. Ze względu na ogromną różnorodność kształtów igieł dzieli się je na jednoosiowe, trójosiowe, czteroosiowe i wieloosiowe, ze względu na wielkość występują megaskleryty (duże) i mikroskleryty (małe). Kształt igieł pomaga w określeniu gatunku danej gąbki. 

*gemmule - formy przetrwalnikowe gąbek słodkowodnych. Powstają w mezenchymie, w okresach niesprzyjających (susza). Są to skupienia archeocytów i amebocytów, pokryte osłonką wytwarzaną przez spongioblasty i wzmocnioną substancjami wytwarzanymi przez skleroblasty (odkładanymi w postaci amfidysków). W warunkach przedłużającej się suszy gemmule mogą przeżyć nawet 3 lata. Gdy klimat się poprawia, z przetrwalników wydostają się komórki, które osiadłszy, rozwijają się w nowe osobniki gąbek. Gemmule wytwarzają się w krajach strefy umiarkowanej jesienią, a w krajach tropikalnych przed porą suchą. Gemmule tworzą się wewnątrz organizmu macierzystego. Składają się z podłużnych wewnątrz komórek zarodkowych i odżywczych otoczonych warstwą chroniącą od zmian temperatury oraz najbardziej zewnętrzną warstwą igiełek szkieletowych. 

*amfidyski - mikrosklery, z których utworzona jest warstwa powierzchniowa gemuli. Amfidyski składają się z dwóch gwiazdkowatych tarcz połączonych krótką osią. 

*pinakocyty - płaskie komórki, z których zbudowana jest zewnętrzna ściana gąbek. Jako że nie mają błony podstawnej nie są zaliczane do tkanki nabłonkowej. 

*porocyty - jeden z typów komórek znajdujących się w warstwie dermalnej (pinakoderma, ektomezenchyma) gąbek. Komórki te zawierają otwory wlotowe, przez które woda dostaje się do ciała gąbki. 

Ćwiczenia 2.

Cnidaria i Platyhelminthes 

1. Narysuj i opisz przekrój podłużny przez warstwy ciała Hydra sp.

2. Wymień i opisz typy parzydełek u Cnidaria. 

Komórki parzydełkowe - (ektodermalne) komórki obronno-zaczepne występujące u parzydełkowców. Mają kształt pęcherzyka wypełniającego prawie całą komórkę. Wewnątrz niego znajduje się długa zwinięta nić, która przy podrażnieniu zostaje z dużą siłą wyrzucona i wbija się lub oplątuje wokół ciała napastnika albo potencjalnej ofiary, jednocześnie uwalniany jest płyn o właściwościach parzących lub paraliżujących. Najliczniej występują na czułkach i ramionach. Służą one do obrony oraz pobierania pokarmu.

Wyróżniamy 4 typy knid (parzydełek) u parzydełkowców:

-penetranty - zawierają w jakie płyn paraliżujący (neurotoksynę) lub trujący i nić białkowa z kanałem i zadziorami (haczykami) u podstawy. Podrażnienie penetranta powoduje pęknięcie komórki i wyrzucenie nici oraz cieczy. Pierwsza zdolna jest do przebicia pancerza skorupiaka czy skóry kręgowca,

-wolwenty - są mniejsze, kuliste, nić jest u nich długa, wystrzelona owija się dookoła zdobyczy jak lasso,

-glutynanty - wyrzucają nić pokrytą lepką, klejącą wydzieliną. Umożliwiają również przemieszczanie się bierne polipów poprzez przyczepianie się do pływających przedmiotów.

      Wyróżniamy 2 rodzaje glutynantów: glutynanty streptolinowe (są wydłużone, mniej więcej wielkości wolwentów, w pęcherzyku parzydełkowym znajduje się długa, wielokrotnie w poprzek i wzdłuż zwinięta nić) oraz glutynanty sterolinowe (są mniejsze, o podobnym kształcie, a długa nić jest zwinięta tylko wzdłuż osi komórki). 

3. Pojęcia Cnidaria: 

*stolon - wspólne ciało kolonii np. parzydełkowców (zwane cenosarkiem). Ze stolonów pączkują nowe moduły (np. polipy), które albo pozostają w łączności z pozostałymi, albo odrywają się jako zupełnie odrębne osobniki (funkcjonując jako rozmnóżki). Poprzez stolony łączą się jamy chłonąco-trawiące polipów z jamą główną organizmu macierzystego. 

*polip - bezpłciowe stadium rozwojowe albo forma życiowa typu parzydełkowców. Jest to najczęściej spotykana forma morfologiczna stułbiopławów (Hydrozoa). Koralowce jako Ametagenetica występują tylko w tej postaci - antopolipa, podczas gdy u Metagenetica występuje też druga, płciowa postać: meduza. Polipy prowadzą zazwyczaj osiadły tryb życia, rzadziej są wolno żyjące. Mogą być pojedyncze lub kolonijne. Tworzą także kolonie polimorficzne.

     Polipy mają postać wydłużonego, cylindrycznego worka. Prowadzą osiadły tryb życia. Do podłoża przytwierdzone są tzw. biegunem aboralnym. Po przeciwległej stronie znajduje się otoczony wieńcem czułków, otwór gębowy oddzielający jamę gastralną (jamę chłonąco-trawiącą) od środowiska zewnętrznego.

     Ściana budująca ciało polipa zbudowana jest z dwóch warstw komórek: zewnętrznej (ektodermy) i wewnętrznej (endodermy) zwanej też gastrodermą. Pomiędzy obiema warstwami znajduje się mezoglea - galaretowata substancja o różnej grubości pełniąca rolę błony podstawnej.

     Polip rozmnaża się bezpłciowo poprzez strobilizację i pączkowanie, rzadziej rozmnaża się płciowo. 

*meduza - jedna z dwóch form morfologicznych parzydełkowców. Jest swobodnie unoszona przez toń morską. Płciowa postać krążkopławów i niektórych stułbiopławów. Ma kształt parasola. Z zapłodnionych jaj meduzy rozwija się planula, a z niej polip. Meduza oddycha całym ciałem.

     Meduzy dzielą się na:

-scyphomeduzy

-hydromeduzy

-cubomeduzy.

     Przykład scyphomeduzy to chełbia modra. Jej ciało jest galaretowate i przejrzyste ponieważ w 95% składa się z wody. Na obwodzie ciała chełbi występują ciałka brzeżne (ropalia) odbierające bodźce ze środowiska, np. światło. Otwór gębowy służy meduzie do spożywania pokarmu, a jednocześnie do wydalania go. Kiedy meduza nie strawi całego pobranego pokarmu, wydala go tym samym otworem. Wokół otworu gębowego znajdują się cztery płaty gębowe - ramiona. Ramiona zaopatrzone są w komórki parzydełkowe, zaś w nich występuje substancja parząca, która umożliwia chełbi obronę i zdobywanie pokarmu. Przez to, że meduza w większości składa się z wody, jej życie na lądzie byłoby niemożliwe. Kiedy meduza zostaje wyrzucona na brzeg, zostaje osuszona przez słońce. Meduza rozmnaża się płciowo. Osobniki męskie wytwarzają plemniki, natomiast żeńskie - komórki jajowe. Kiedy dojdzie do połączenia się komórki z plemnikiem, tworzy się larwa - planula, która osiada na dnie. Z niej tworzy się polip (pokolenie bezpłciowe), który rozwija się powoli. Kiedy polip rozwinie się w pełni, będzie składał się krążków, czyli będzie strobilą. Drogą strobilizacji (odrywania się w wyniku poprzecznych podziałów) odrywają się efyry, czyli młode meduzy. 

*hypostom - (?) 

*manubrium - rurkowaty twór meduz z okrągłym otworem gębowym, który prowadzi do gardzieli a następnie do centrum jamy. 

*coelenteron - centralna jama ciała parzydełkowców. 

*planula - orzęsiona larwa meduzy. Powstaje po zapłodnieniu, a następnie przekształca się w polip. 

*efyra - młoda, słabo rozwinięta meduza, powstała tuż po procesie strobilizacji. Przekształca się w bardziej rozwiniętą formę młodej meduzy, aż w końcu stanie się dorosłym osobnikiem. Jest formą larwalną. 

*rafy koralowe - wzniesienia dna morza utworzone ze szkieletów koralowców (głownie koralowców madreporowych), ale także otwornic, stułbiopławów, mięczaków. Współczesne rafy koralowe powstają tylko na niewielkich głębokościach w morzach czystych i ciepłych. Wyróżniamy następujące typy raf koralowych: atol, barierowa (np. największa Wielka Rafa Koralowa u wybrzeży Australii), platformowa, przybrzeżna. 

4. Wymień i opisz typy funkcjonalne polipów u kolonijnych stułbiopławów:

-polipy odżywcze (gastrozoidy) - występują najliczniej i mają budowę typową. Ramiona służą im do zdobywania pokarmu. Trawią. W nisko zorganizowanych koloniach gastrozoidy służą jednocześnie do obrony.

-polipy obronne (machozoidy) - są bogato zaopatrzone w parzydełka. Występują w wyżej zorganizowanych koloniach. Są różnie zbudowane, najczęściej nie mają otworu gębowego. Mogą być wydłużone, z długimi ramionami, ze szczątkowymi ramionami zdolne do zwijania się, nitkowate, workowate. Te ostatnie mogą być wyposażone w komórki produkujące substancje lepkie i wtedy służą do łapania pokarmu.

-polipy rozrodcze (gonozoidy) - są także różnie zbudowane. Gonozoidy produkujące drogą pączkowania meduzy nazywa się genoforami. Meduzy mogą się odrywać lub pozostawać na stałe zrośnięte z genoforami.  

5. Narysuj i opisz Aurelia aurita.

6. Narysuj i opisz fragment kolonii na przykładzie Obelia sp. 
 

7. Narysuj i opisz budowę Dicrocoelium dendriticum.

8. Jakie są przystosowania płazińców do pasożytniczego trybu życia? 

-ciało spłaszczone, taśmowate,

-posiadanie narządów czepnych (haków, przyssawek, bruzd),

-brak narządów ruchu, brak oczu, ubarwienia,

-brak układu pokarmowego, oddechowego i krążenia,

-oddychanie beztlenowe,

-słabo rozwinięty układ nerwowy,

-odporność oskórka na enzymy trawienne żywiciela,

-rozbudowany układ rozrodczy,

-duża liczba produkowanych jaj,

-obojnactwo i możliwe samozapłodnienie. 

9. Pojęcia płazińce. 

*rabdity - są to charakterystyczne dla wirków twory (drobne pałeczki) spotykane w komórkach nabłonkowych, pełnią one funkcję ochronną, ale czasami są też używane do ataku, ponieważ z chwilą wyrzutu pęcznieją i śluzowacieją krępując ruchy potencjalnego napastnika. 

*protonefrydium - pierwotny, prymitywny układ wydalniczy płazińców, zamknięty od strony ciała. Ma postać kanalików rozmieszczonych w parenchymie (pierwotnej tkance łącznej) zakończonych komórkami płomykowymi. 

*miracidium (dziwadełko) - pierwsza larwa w cyklu życiowym przywr wnętrzniaków. Jest stadium wolno żyjącym, bytującym w wodzie. Posiada narządy zmysłów (np. oczy, podobne do oczu wirków) i gruczoł produkujący enzymy rozpuszczające tkanki żywiciela. Porusza się w środowisku wodnym dzięki rzęskom. Jego czas życia jest krótki, wynosi najwyżej kilka dni. Jego zadaniem jest dotarcie do organizmu żywiciela pośredniego, którym zwykle jest mięczak, i przekształcenie się w następne stadium rozwojowe - sporocystę. 

*redia - jedna z larw przywr wnętrzniaków. Żyje w organizmie żywiciela pośredniego. Powstaje w wyniku partenogenetycznego rozmnażania się sporocysty lub poprzedniego pokolenia redii, a czasem z miracidium. Rozmnaża się, podobnie jak sporocysta, dzieworodnie i daje początek kolejnemu pokoleniu redii lub cerkariom. Posiada otwór gębowy, gardziel i zawiązek jelita, a także otwór, przez który potomstwo opuszcza jej organizm.

     Stadium redii możemy znaleźć między innymi u motylicy wątrobowej oraz przywry kociej. 

*cerkaria (ogoniatka) - jedna z larw przywr wnętrzniaków. Pochodzi od redii lub sporocysty. Jest stadium wolno żyjącym, porusza się za pomocą ogonka, posiada plamkę oczną i przyssawkę. Jej zadaniem jest dotarcie do organizmu żywiciela ostatecznego. Może się tam dostać aktywnie wwiercając się przez skórę (np. przywra krwi) lub otorbić się, odrzucić ogonek i przekształcić w metacerkarię (np. motylica wątrobowa). Jeżeli nie zmienia się w metacerkarię, przechodzi bezpośrednio w organizm dorosły, rozmnażający się płciowo. 

*koracidium - pierwsze stadium larwalne tasiemców, jest onkosferą wyposażoną w orzęsiony embriofor, który umożliwia poruszanie się w środowisku wodnym. 

*onkosfera - pierwsze stadium larwalne tasiemców. Jest wyposażona w trzy pary haczyków, które ułatwiają inwazję pasożyta. Forma z orzęsionym embrioforem to koracidium.

     Z onkosfery wywodzą się:

-różne rodzaje wągrów

-procerkoid - powstaje z niego plerocerkoid, larwa o kształcie robakowatym (stadium bruzdogłowca szerokiego). 

*skoleks - określenie przedniej części ciała (główki) tasiemca właściwego. Służy ona do utrzymywania pasożyta w ciele żywiciela. Skoleks bywa uzbrojony w różnego rodzaju bruzdy, przyssawki i haki, wspomagające przywarcie do ściany jelita żywiciela.

     Obecność czterech przyssawek na skoleksie to charakterystyczna cecha tasiemca z gatunku Cyclophyllidea. 

10. Przedstaw cykl rozwojowy tasiemca nieuzbrojonego Taenia saginata. 

1. Zapłodnione jaja magazynowane są w macicy tasiemca. Tam rozwijają się z nich kuliste larwy pierwszego stadium - onkosfery.

2. Wypełnione jajami człony tasiemca są wydalane wraz z kałem z organizmu żywiciela ostatecznego (człowieka)

3. Jaja są zjadane przez żywiciela pośredniego (bydło).

4. W jelicie krowy onkosfery uwalniają się z otoczek i wnikają do błony śluzowej jelita.

5. Larwy przedostaje się przez ścianki jelita do naczyń krwionośnych i wędruje wraz z krwią do najczęściej do mięśni, rzadziej wątroby, płuc, nerek lub opon mózgowych.

6. Onkosfery przekształca się w następne stadium larwalne - wągry (cysticerkus).

7. W przypadku zjedzenia zarażonego mięsa (np. surowej lub półsurowej wołowiny), wągry wynicowują się w jelicie czczym i przekształcają się w postaci dojrzałe (u człowieka żyje z reguły tylko jeden osobnik, rzadziej kilka). 

Bardzo podobny cykl rozwojowy ma tasiemiec uzbrojony Taenia solium, ale żywicielem pośrednim jest tu świnia. 

11. Omów budowę tasiemca. 

     Długość ciała tasiemców waha się w granicach od kilkuset mikrometrów do kilku, a nawet kilkunastu metrów (np. u bruzdowca szerokiego do 20 metrów). U większości gatunków ciało składa się ze skoleksu (główki), szyjki i proglotydów tworzących tzw. strobilę (nazwaną tak ze względu na wiekowe ułożenie członów przypominające strobilizację u parzydełkowców). Na skoleksie występują narządy czepne w postaci bruzd przyssawkowych (u tasiemca bruzdogłowca) lub przyssawek (u tasiemców uzbrojonych i nieuzbrojonych) oraz kurczliwego ryjka opatrzonego hakami (u tasiemca uzbrojonego). Szyjka jest strefą wzrostową i na ogół w ciągu całego życia tasiemca odrastają od niej nowe człony.

 W zależności od stopnia rozwoju układu rozrodczego wyróżnia się w strobili kolejno człony niedojrzałe, dojrzałe i maciczne. W członach dojrzałych wykształcają się samodzielne układy rozrodcze męskie i żeńskie, w końcu powstają gamety. Człony maciczne zawierają silnie rozwiniętą macicę, pozostałe zaś elementy obu układów rozrodczych częściowo w nich zanikają. Liczba członów strobili zależy od gatunków i może wynosić od 3 do kilku tysięcy. U niektórych gatunków brak jest członowania zewnętrznego (np. u rzemieńca). Znane są również gatunki nie tworzące strobili. 

12. Jak odżywiają się tasiemce? 

Tasiemce nie potrzebują przewodu pokarmowego, ponieważ żyją w jelitach, gdzie znajduje się przetworzony pokarm w postaci mleczka pokarmowego. Są całe zanurzone w strawionym pokarmie i mogą chłonąć go całą powierzchnią swego płaskiego ciała. 
 
 
 

Ćwiczenia 3.

Nematoda i Annelida 

1.Narysuj przekrój poprzeczny Ascaris lumbricoid

2. Wymień elementy układu pokarmowego nicieni.  

Układ pokarmowy ma postać przewodu. Dzieli się on na dwa odcinki: przedni (początkowy) i tylny (końcowy). Oba są pochodzenia ektodermalnego. Rozpoczynają się otworem gębowym, który prowadzi do gardzieli łączącej się z jelitem, a kończy otworem odbytowym. U niektórych gatunków może dojść do redukcji otworu odbytowego, a nawet jelita środkowego. 
 

3. Przedstaw cykl rozwojowy glisty ludzkiej. 

Dorosłe samice, żyją w jelicie cienkim. Składają dziennie do 200 tysięcy jaj, które z kałem żywiciela wydostają się na zewnątrz. Po kilku tygodniach w jajach rozwijają się larwy i w takiej postaci czekają na połknięcie przez żywiciela. Ponieważ glista jest pasożytem monoksenicznym kolejnym żywicielem jest również człowiek. W jelicie człowieka larwy wydostają się z osłon jajowych. Uwolnione larwy przez ścianki jelita przedostają się do naczyń krwionośnych i rozpoczynają wędrówkę do płuc. Jest to konieczne, ponieważ do dalszego rozwoju potrzebują tlenu. Docierają więc do pęcherzyków płucnych. Tam dwukrotnie linieją. Po osiągnięciu 2 mm długości zaczynają wędrówkę w górę przez oskrzeliki, oskrzela, krtań do tchawicy, skąd odruchowo przełknięte, dostają się do żołądka i stąd do jelita. Tu dorastają. Po ok. 2 miesiącach od zakażenia zaczynają w jelicie rozmnażać się płciowo. Choroba spowodowana przez glisty nosi nazwę glistnicy i objawia się najczęściej ogólnym osłabieniem, zawrotami głowy, obrzękami twarzy, nadmierną pobudliwością chorego i reakcjami alergicznymi. Gdy zakażenie jest masowe, może dochodzić do całkowitego braku drożności jelit. Glistą można się zarazić jedząc niedomyte warzywa, które były nawożone ludzkimi fekaliami, lub pijąc zanieczyszczoną wodę (np. w czasie kąpieli w jeziorze, rzadziej basenie). 

4. Pojęcia nicienie. 

*wór powłokowo-mięśniowy - zewnętrzna powłoka ciała nicieni składająca się z oskórka, nabłonka i pojedynczej warstwy mięśni podłużnych. 

*pseudocel - (zwany także jako shizocel) - jama ciała dorosłych obleńców wypełniona płynem. Wywodzi się ona z pierwotnej jamy ciała. W związku z tym, że płyn wypełnia jamę ciała może krążyć w obrębie całego ciała, roznosząc gazy oddechowe i substancje odżywcze. 

5. Narysuj przekrój poprzeczny przez Lumbricus terrestris. 
 

6. Narysuj parapodium Nereis sp.

7. Pojęcia pierścienice: 

*metameria - podział ciała wzdłuż głównej osi na szereg odcinków (metamerów) o powtarzającym się planie budowy. Wyróżnia się metamerię zupełną obejmującą całe ciało i zewnętrzną lub wewnętrzną. W przypadku segmentacji zupełnej wyróżniamy segmentację homonomiczną - kiedy większość członów ciała jest taka sama (np. dżdżownice) i segmentację heteronomiczną - gdy człony różnią się znacznie między sobą budową i funkcją (np. pijawki).

     W rozwoju ewolucyjnym metameria pojawia się po raz pierwszy u pierścienic i miała istotne znaczenie w późniejszym formowaniu się odcinków ciała, tj. głowy, tułowia i odwłoka u stawonogów. 

*cefalizacja - proces ewolucyjny prowadzący do wyodrębnienia głowy. Bezpośrednia przyczyną cefalizacji było postanie symetrii dwubocznej i przejście organizmów do życia na twardym podłożu. 

*komisura - włókno nerwowe łączące parzyste elementy systemu nerwowego. Występuje u bezkręgowców, zwłaszcza dobrze widoczna u pierścienic i innych zwierząt o drabinkowym układzie nerwowym. 

*celoma (wtórna jama ciała) - jama ciała, która powstaje w mezodermie w trakcie rozwoju zwierząt triploblastycznych. Powstanie wtórnej jamy ciała umożliwiło oddzielenie głównej jamy ciała (zawierającej przewód pokarmowy i inne narządy) od ściany zewnętrznej stanowiącej ograniczenie dla mięśni i nadającej wygląd zwierzęciu. Stanowi szkielet hydrauliczny i umożliwia funkcjonowania układu pokarmowego niezależnie od ruchów powłok ciała i sposobu poruszania się zwierzęcia. Po raz pierwszy pojawia się u trójwarstwowców (pierścienic). 

Celoma może się rozwijać dwoma sposobami: schizocelia (rozszczepienie) lub enterocelia (uwypuklenie). Schizocelia polega na migracji komórek endodermalnych do wnętrza blastocelu. Tworzą one tam zwarte skupienia po bokach prajelita tzw. mezodermę przyśrodkowa, pośrednią i boczną. Ta ostatnia rozsuwa się tworząc mezodermę boczną ścienną i trzewną miedzy nimi zawarta zaś jest celoma. Enterocelia polega na tworzeniu się wpukleń prajelita do blastocelu, które po oderwaniu zamykają sie tworząc wtórną jamę ciała. 

*metanefrydia - orzęsione lejki otwierające się do jamy ciała jednego segmentu, kanalik wydalniczy przechodzi do następnego segmentu i tam otwiera się otworkiem wydalniczym po bocznej stronie ciała. 

*trochofora (rzęsokrążek) - pelagiczna larwa wieloszczetów i mięczaków. Ciało trochofory jest zbliżone kształtem do dwóch stożków przylegających do siebie podstawami, w pozycji równikowej posiada dwa wieńce rzęsek. Wewnątrz larwy możemy dostrzec zawiązki niektórych układów: nerwowego, pokarmowego, a także metanefrydia i komórki pramezodermalne będące zawiązkiem mezodermy.

     U mięczaków trochofora (najwcześniejsze stadium rozwoju) posiada na górnej części dodatkowy wieniec rzęsek (welum) dlatego otrzymała nazwę weliger. 

*siodełko (klitellum) - zgrubiały pierścień tworzący się na naskórku, narząd występujący u dżdżownic i niektórych pierścienic, uczestniczący w procesie rozmnażania. Wydziela śluz, który skleja brzuchy dżdżownic. Plemniki przedostają się do klitellum i przekazywane są partnerowi, który magazynuje je na krótki czas w zbiornikach nasiennych. Po dokonaniu wymiany zwierzęta się rozchodzą.

     Po kilku dniach klitellum wytwarza błoniastą mufkę wypełnioną gęstą cieczą. Mufka, która przesuwana jest ruchami ciała w kierunku głowy, dociera do żeńskiego otworu płciowego, skąd przedostają się do niej dojrzałe jaja. Następnie, gdy mufka dotrze do zbiorników nasiennych, pobiera z nich plemniki. Kiedy już ześlizgnie się przez głowę z ciała zwierzęcia, otwory na jej bokach zasklepiają się i powstaje wrzecionowaty kokon. W jego wnętrzu z zapłodnionych jaj rozwijają się małe dżdżownice. 

8. Opisz układ krwionośny u dżdżownicy. 

Układ krwionośny dżdżownicy jest zamknięty i składa się z naczyń podłużnych i łączących je naczyń okrężnych, rozmieszczonych metamerycznie. Krew jest czerwona dzięki zawartości hemoglobiny. Brak serca. 

9. Porównaj segmentację ciała u poszczególnych pierścienic. 

*wieloszczety - formy wolno żyjące mają metamerię homonomiczną, a osiadłe metamerię heteronomiczną. 

* skąposzczety - metameria homonomiczna. 

*pijawki - niewielka liczba homonomicznych segmentów (zwykle 34). 
 

Ćwiczenia 4.

Mollusca 

1. Przedstaw układ rozrodczy u Helix pomatia. 

Ślimaki mogą być rozdzielnopłciowe lub obojnakie. Zapłodnienie jest wewnętrzne lub zewnętrzne. Przechodzą rozwój prosty, rzadziej złożony. W rozwoju złożonym występuje larwa trochofora. Widoczny dymorfizm płciowy.

U Helix pomatia obecne są narządy rozrodcze męskie i żeńskie. W skład męskich wchodzą: zbiornik nasienia, nasieniowód, prącie natomiast narządy żeńskie tworzą pochwa i jajowód. Obecny jest także przewód oraz gruczoł obojnaczy, część męska i żeńska spermowiduktu. 

2. Dlaczego uznaje się Cephalopoda za najwyżej uorganizowaną grupę Mollusca? 

-wyróżniają się wysoką aktywnością i sprawnością ruchową (ich noga przekształcona jest w lejek i ramiona otaczające głowę - narządy te umożliwiają wykonywanie ruchów odrzutowych),

-ich układ nerwowy cechuje duży stopień koncentracji (występuje duży mózg chroniony chrzęstną puszką) i złożoności (głowonogi są bardzo inteligentne - łatwo się uczą), mają silnie rozwinięte narządy zmysłów np. oczy podobne są do oczu kręgowców,

-mają układ krwionośny bardzo wydajny, prawie zamknięty i dwa obiegi krwi; serce zbudowane jest z dwóch lub trzech komór i serc skrzelowych,

-wykazują wśród bezkręgowców rozwój wyższych czynności psychicznych. 

3. Pojęcia mięczaki. 

*chiastoneuria (streptoneria) - skrzyżowanie się ósemkowo spoideł łączących zwoje płaszczowe i trzewiowe w wyniku skręcenia wora trzewiowego. 

*epifragma - rodzaj zaślepki zamykającej ujście muszli u niektórych ślimaków płucodysznych (np. u winniczków), tworzonej w czasie niesprzyjających warunków zewnętrznych (okres zimowy). Epifragma zbudowana jest z zestalonego śluzu wysyconego węglanem wapnia. 

*gruczoł czernidłowy (gruczoł atramentowy) - workowaty gruczoł występujący u głowonogów, służący do wytwarzania brunatnej wydzieliny osłaniającej w wodzie broniącego się osobnika. 

*konchiolina - substancja organiczna tworząca zewnętrzną warstwę ochronną muszli mięczaków. Jest również składnikiem pereł. 

4. Z jakich warstw składa się muszla małży? 

Muszle małży mają trzy warstwy:

-konchiolinową (zewnętrzna)

-porcelanową (środkowa)

-perłową (wewnętrzna) 
 

5. Omów budowę zewnętrzną ślimaka na przykładzie Helix pomatia. 

Winniczek składa się z:

-głowy niosącej dwie pary czułków (na tylnych <górnych> znajdują się oczy),

-nogi opatrzonej płaską podeszwą,

-muszli, w której otworze znajduje się krawędź płaszcza (w jej obrębie leży duży otwór jamy płaszczowej). 

6. Wymień i opisz sposoby lokomocji Mollusca. 

-małże prowadzą osiadły tryb życia filtratorów np. na dnie zbiorników wodnych,

-ślimaki poruszają się za pomocą nogi - dzięki silnie rozwiniętym mięśniom i licznym gruczołom śluzowym umożliwia pełzanie po podłożu, a u niektórych gatunków morskich też pływanie,

- większość głowonogów, zwłaszcza tych o wydłużonym, zaostrzonym ciele jest dobrymi pływakami. Pływają one ruchem odrzutowym wyrzucając wodę z jamy płaszczowej przez lejek. Przekrzywiając lejek mogą zmieniać kierunek ruchu. Niektóre z nich potrafią w ucieczce przed drapieżnikami wyskakiwać z wody. Taki skok może mieć do 2 m wysokości i 15 m długości. Płynąc powoli głowonogi wykonują płetwami ruchy faliste. Istnieją jednak także gatunki unoszące się w toni morskiej niemalże biernie. 

7. Omów układ krwionośny głowonogów. 

Jednokomorowe serce głowonogów leży w tylnej części worka trzewiowego. Ma po bokach cztery (u łodzika), bądź dwa przedsionki. U ośmiornic komora zazwyczaj ma przegrodę. Z serca wychodzi tętnica głowowa i odwłokowa.

Układ krwionośny głowonogów jest półotwarty (wiele głowonogów ma jednak układ prawie zamknięty, zaś rodzaj Illex układ całkowicie zamknięty). Co za tym idzie krew wlewa się do zatok krwionośnych w ograniczonym stopniu. Mają naczynia włosowate.

Przed wpłynięciem do skrzel krew przyśpieszana jest w sercach skrzelowych.  

8. Budowa wewnętrzna małży na przykładzie. 

Małże mają ciało pozbawione głowy, które otoczone jest dwuczęściową muszlą. Między połówkami skorupy widoczne są dwa syfony:

-dolny wpustowy, przez który woda wpływa do otworu gębowego, niosąc substancje pokarmowe (żywe i martwe zawiesiny organiczne), oraz opłukuje skrzela, oddając tlen,

-górny wypustowy, przez który woda wypływa, zabierając niestrawione resztki pokarmu, wyrzucane z odbytu, oraz produkty przemiany materii.

-układ pokarmowy składa się z otworu gębowego, żołądka, wątrobotrzustki, jelita i otworu odbytowego,

-narządem wymiany gazowej są skrzela,

-obecne jest serce zbudowane z dwóch przedsionków i komory, otoczone workiem osierdziowym,

-występuje nerka,

-obecne gonady.

---