ANATOMICZNO-FIZJOLOGICZNE STRUKTURY ZWIĄZANE Z MOTYWACJĄ I EMOCJAMI

AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY

Układ autonomiczny dzieli się na układ współczulny , inaczej sympatyczny (pobudzający)

i przywspółczulny, inaczej parasympatyczny (hamujący). Wszystkie narządy wewnętrzne są

unerwione jednocześnie przez oba te układy- ich działanie jest względem siebie antagonistyczne.

ęłęóUkład współczulny - część autonomicznego układu nerwowego, odpowiadająca za przygotowanie organizmu do walki, bądź ucieczki. Jego wzbudzenie powoduje, że organizm gotowy jest do działania tzn.:

• wzmożone wydzielanie gęstej śliny,

• szybsza praca serca ,

• zwiększenie dostawy glukozy do mięśni i mózgu przez rozkład glikogenu w wątrobie,

• rozszerzenie źrenic,

• rozkurcz mięśnia rzęskowego oka (zwolnienie akomodacji),

• stroszenie włosów,

• wydzielanie potu na dłoniach,

• reakcja "walcz albo uciekaj"

• rozkurcz mięśnia wypieracza moczu i jednoczesny skurcz mięśnia zwieracza cewki moczowej (trzymanie moczu),

• pobudzenie nadnerczy do produkcji adrenaliny (hormonu walki),

• wzmaga skurcz mięśni gładkich

• podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi poprzez zwężenie naczyń krwionośnych,

• rozszerzenie mięśni oskrzeli w płucach.

Po zniknięciu zagrożenia, układ ten wyłącza się, a efekty jego pobudzenia są likwidowane przez układ przywspółczulny

ęłęóFunkcją układu współczulnego jest więc podnoszenie ogólnej aktywności organizmu. Odgrywa on pierwszoplanową rolę w sytuacjach stresowych, w okolicznościach wywołujących napięcie emocjonalne, wymagających pełnej mobilizacji organizmu.

ęłęóUkład przywspółczulny

ęłęóNajważniejsze czynności tego układu to:

• zwężanie źrenicy

• hamowanie wydzielania śliny

• hamowanie czynności serca(zmniejszanie siły skurczu)

• zwężanie oskrzeli

• rozszerzanie naczyń krwionośnych powodujące spadek ciśnienia tętniczego krwi

• nasilanie skurczów przewodu pokarmowego

• kurczenie pęcherza moczowego

• wzrost wydzielania insuliny

ęłęóAktywność układu przywspółczulnego przeważa podczas snu, odpoczynku i psychicznego odprężenia, a zatem w okolicznościach sprzyjających nasileniu procesów wegetatywnych.

ęłęóCzęść przywspółczulna jest ukierunkowana na oszczędzanie energii, jej działalność przeważa w okresie spoczynku. Zwalnia prace serca, obniża ciśnienie krwi, zmniejsza przemianę materii, zwęża światło oskrzeli, źrenicę, przyspiesza natomiast pracę jelit.

Układ parasympatyczny - jest układem zachowawczym, zwalnia akcję serca i szybkość oddechu, przyspiesza funkcje trawienia

---------------

TWÓR SIATKOWATY

1. Twór siatkowaty jest uważany za "generator energii" i reguluje procesy zachodzące w różnych częściach OUN . Właściwą jego cechą jest zdolność do modulowania bodźców czuciowych i ruchowych, które przez twór przebiegają.

2.Układ siatkowaty - jest podstawowym ośrodkiem stanu snu i czuwania oraz jednym z głównych

mechanizmów fizjologicznych uwagi. Układ ten może tłumić lub wzmacniać impulsy nerwowe biegnące z receptorów do kory mózgowej

3. Twór ten można porównać do urządzeń sygnalizujących, zwrotnic i stacji przeładunkowych,

łączących ze sobą duże stacje kolejowe. Reguluje on także stany snu i czuwania.

4. Zdaniem wielu teoretyków ( np. Laccy i Laccy, 1978, McGuines, 1975) organizm wyposażony

jest w mechanizm, który można porównać do wielu bezpieczników elektrycznych. Jeśli zewnętrzna

stymulacja jest zbyt silna i następuje przeciążenie organizmu, wówczas układ siatkowaty systemu

uruchamia mechanizmy nie dopuszczające do świadomości podmiotu wszystkie napływające informacje lub też je przeprogramowuje i upraszcza znaczenie.

------------------------------

PODWZGÓRZE I PRZYSADKA

1. Podwzgórze (Łac. Hypothalamus) to część podkorowa mózgowia zaliczana do miedzymózgowia, która nadzoruje reakcje bezwiedne organizmu. Od podwzgórza zależy homeostaza organizmu.

Jest to ośrodek podkorowy autonomicznego układu nerwowego . Jego masa w mózgu człowieka wynosi około 4.5 grama (co stanowi około 1/300 masy mózgu).

2. Podwzgórze zawiera ważne ośrodki kierujące czynnością autonomicznego układu nerwowego ,

gospodarką wodną organizmu (regulacją ilości wody i odczuwaniem pragnienia), termoregulacj1,

czynnością gruczołów wewnątrzwydzielniczych, pobieraniem pokarmu (głód i sytość ), przemianą

tłuszczów, przemianą węglowodanów (cukrów), snem i czuwaniem, czynnościami seksualnymi (cyklami układu rozrodczego, łaknieniem seksualnym) oraz reakcjami emocjonalnymi.

3. Podwzgórze, które jest ośrodkiem preferencji seksualnych w mózgu, pełni odmienne funkcje u kobiet niż u mężczyzn. U mężczyzn reguluje ono przepływ hormonów w taki sposób, żeby zapewnić utrzymanie stałego ich poziomu. U kobiet podwzgórze reaguje na wysoki poziom hormonu powodując dalsze jego wydzielanie.

4. Podwzgórze (hypothalamus) - reguluje homeostazę: termoregulacja, rytmy biologiczne, współpraca z autonomicznym układem nerwowym, kontrola przysadki mózgowej, głodu i pragnienia. Boczna część podwzgórza (LH, Lateral Hypothalamus) - ośrodek przyjemności.

5. Przysadka mózgowa wydziela siedem dobrze poznanych hormonów: hormon wzrostu, hormon tyreotropowy, hormon kortykotropowy, hormon dojrzewania pęcherzyków, hormon luteinizujący, prolaktynę i hormon melanotropowy.

6. Ściśle rzecz ujmując pod tą nazwą (podwzgórze) rozumiemy zgrupowanie komórek nerwowych w części mózgu zwanej międzymózgowiem. Hormony tu powstające to: wazopresyna, oksytocyna oraz hormony uwalniające i hamujące wydzielanie hormonów z innych gruczołów dokrewnych.

7. Przysadka (hypophysis) - owalny, nieparzysty narząd, położony środkowo w jamie kostnej, zwanej siodłem tureckim, leżącej w kości klinowej u podstawy czaszki. Składa się z płata przedniego - części gruczołowej, wydzielającej szereg hormonów oraz z płata tylnego - części nerwowej, zbudowanej z komórek nerwowych i magazynującej i wydzielającej hormony produkowane w podwzgórzu: wazopresynę i oksytocynę. Przysadka anatomicznie i czynnościowo blisko związana jest z podwzgórzem.

8. Niedoczynność przysadki mózgowej występująca np pod postacią choroby Glińskiego-Simondsa, która objawia się nadwrażliwością na zimno, obniżoną przemiana materii, osłabieniem fizycznym i umysłowym, apatią, utratą owłosienia, pomarszczeniem skóry twarzy, niedokrwistością, niskim poziomem glukozy we krwi, zanikiem cyklu miesiączkowego, utratą potencji płciowej oraz zanikiem mięśni.

---------------------

UKŁAD LIMBICZNY

1. Układ limbiczny - układ struktur w mózgu biorący udział w regulacji zachowań emocjonalnych.

Istotny dla procesu zapamiętywania oraz motywacji danego osobnika. Bierze również udział w

koordynacji czynności układu somatycznego i autonomicznego.

2. Układ Limbiczny "kontroluje" wyrażanie emocji i w tym względzie uruchamia układy somatyczne i autonomiczne za pośrednictwem ośrodków podwzgórza i pnia mózgu. W tym względzie emocje stanowią pobudkę, która uaktywnia albo mechanizm zdobywania, albo unikania.

3. Główną jego funkcją jest kierowanie zachowaniem popędowo-emocjonalnym i dlatego nazywa się go także analizatorem emocjonalnym lub mózgiem trzewnym. Uczestniczy w kodowaniu śladów pamięci świeżej i uczenia się. Wspólnie z układem siatkowatym reguluje okołodobowe i długoterminowe rytmy biologiczne, m.in. czuwanie i sen.

4. Wpływa na aktywność ruchową. Reguluje aktywność układu autonomicznego i wydzielanie dokrewne. Wywołuje zmiany w zachowaniu się. Kieruje czynnościami popędowo-emocjonalnymi. Układ struktur w mózgu biorący udział w regulacji zachowań emocjonalnych. Istotny dla procesu zapamiętywania oraz motywacji danego osobnika. Układ limbiczny: pojęcie wprowadzone przez Paula Brocka.

5. Hipokamp - element układu limbicznego. Ma decydujące znaczenie dla pamięci świeżej. Odgrywa dużą rolę w procesach uczenia się, ponieważ to w nim następuje przenoszenie wspomnień z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej.

6. Hipokamp przechowuje wspomnienia i umożliwia wybór właściwych reakcji, pamięć przeszłości

konfrontując z aktualną sytuacją. Prawidłowe funkcjonowanie tej struktury zapewnia plastyczność

i zmienność reagowania na bodźce, w zależności od tego, czy bodziec zostanie oceniony jako przykry, czy jako przyjemny.

7. Ciało migdałowate - część uk3adu limbicznego , ośrodek mózgowy , odpowiedzialny za agresje oraz niektóre rodzaje pamięci . Jest to ośrodek występujący jedynie u ssaków. Badania z udziałem różnych gatunków, w tym ludzi, wykazały, że usunięcie tej struktury ma uspokajający wpływ na osobnika.

8. O ile hipokamp zapamiętuje fakty zdarzenia związane z przeżywaniem lęku, o tyle ciało migdałowate rejestruje i przechowuje ich emocjonalną otoczkę. Stanowi ono magazyn pamięci emocjonalnej i jednocześnie „centralę alarmową”, która wykrywa zagrożenie i uruchamia efektywny repertuar reakcji organizmu. LeDoux wyjaśnia to w następujący sposób. Hipokamp odgrywa kluczową rolę w rozpoznawaniu jakiejś twarzy jako na przykład naszej kuzynki, ale ciało migdałowate dodaje, że jej nie lubimy

9.Szczególną rolę w procesie doświadczania i zapamiętywania emocji odgrywają pewne struktury w mózgu, a mianowicie układ hipokampa oraz ciało migdałowate. Pierwsze z nich odpowiada za pamięć deklaratywną, tj. zapis przebiegu pewnego emocjonalnego zdarzenia. Natomiast ciało migdałowate, które podejmuje swoje funkcje wcześniej, przechowuje ukrytą pamięć emocjonalną, tzn. doznania emocjonalne, doświadczone w danej sytuacji.

10. Objawy dysfunkcji ciała migdałowatego. spadek lub całkowity brak modulacji czynności podwzgórza spadek lub całkowity brak rozróżniania rzeczy jadalnych i niejadalnych

łagodność brak poczucia strachu nadmierna aktywność seksualna ślepota korowa

---------------------------

SZYSZYNKA

1. Szyszynka pośredniczy między otaczającym nas środowiskiem a układem dokrewnym, czyli odbiera zewnętrzne bodźce wzrokowe poprzez siatkówkę oka i "przetwarza" je na język hormonów całego organizmu. Przekazując odpowiednie informacje do wyższych pięter mózgowia, "reguluje" pracę innych regulatorów. Jest przekaźnikiem neurohormonalnym, wykazuje szczególną wrażliwość na dobowe (noc i dzień) oraz sezonowe (pory roku) zmiany środowiska zewnętrznego.

2. Produkuje tzw. hormon snu. Jego wydzielanie jest ściśle związane z bodźcami świetlnymi - ich

obecność hamuje produkcję tego hormonu. U człowieka i ssaków wywiera także hamujący wpływ na wydzielanie hormonów gonadotropowych, zapobiegając przedwczesnemu dojrzewaniu płciowemu. Czynność wydzielnicza szyszynki przebiega zgodnie z dobowym rytmem zmian oświetlenia i zapewne wpływa na rytmiczność różnych funkcji fizjologicznych.

-------------------------------------

HORMONY I NEUROPRZEKAŹNIKI

1. Wazopresyna - wzmaga resorpcje zwrotną wody w nerkach , poprzez zwiększenie ilości akwaporyn wbudowanych w błonach komórek. W wyniku działania hormonu antydiuretycznego dochodzi do zmniejszenia diureza (ilości produkowanego moczu) oraz wzrostu ciśnienia krwi.

2. Wazopresyna jest hormonem polipeptydowym. Kurczy mięśnie gładkie naczyń krwionośnych oraz zwiększa resorpcję zwrotną wody w nerkach. Skutkiem jej działania jest więc wzrost ciśnienia krwi i zagęszczenie moczu. W przypadku niedoboru ADH dochodzi do wytwarzania bardzo dużych ilości, nie zagęszczonego moczu. Taki stan chorobowy nazywa się moczówką prostą.

3. Melatonina - powoduje agregacje ziaren barwnika melaniny; wpływa na ośrodki snu i czuwania;

opóźnia dojrzewanie płciowe

4. Melatonina reguluje zasypianie, odgrywa rolę w wewnętrznej synchronizacji cyklu dobowego i

zegara biologicznego. Wydzielanie melatoniny stymulowane jest przez ciemność i blokowane przez

światło. Obecnie sprzedawana jest w postaci tabletek bez recepty jako lek ułatwiający zasypianie

w zaburzeniach rytmu dobowego u pacjentów niewidomych oraz w zaburzeniach snu związanych ze zmianą stref czasowych

5. Adrenalina odgrywa decydującą rolę w mechanizmie stresu, czyli błyskawicznej reakcji organizmu człowieka i zwierząt kręgowych na zagrożenie, objawiających się przyspieszonym biciem serca, wzrostem ciśnienia krwi, rozszerzeniem oskrzeli, rozszerzeniem źrenic itp. Oprócz tego adrenalina reguluje poziom glukozy (cukru) we krwi, gdyż jest koenzymem uruchamiającym przemianę glikogenu w glukozę.

5. Adrenalina przyspiesza czynność serca jednocześnie zwiększając jego pojemność minutową, w nieznaczny sposób wpływając na rozszerzenie naczyń wieńcowych; rozszerza też źrenicę i oskrzela ułatwiając i przyśpieszając oddychanie. Ponadto hamuje perystaltykę jelit, wydzielanie soków trawiennych i śliny oraz obniża napięcie mięśni gładkich.

6. Zadowolenie związane z wykonywaniem przyjemnych czynności, jak np. jedzenie czekolady jest prawdopodobnie wywołane wydzielaniem serotoniny w j1drach szwu. Stąd mylne przekonanie, że czekolada działa przeciwdepresyjnie. Serotonina jest również niezbędna do snu - u zwierząt doświadczalnych blokowanie jej syntezy powoduje bezsenność. Jej poziom w mózgu wpływa również na potrzeby seksualne, zachowania impulsywne i apetyt.

7. Dopamina nazywana jest również "hormonem szczęścia", gdyż pojawienie się jej w przestrzeniach między neuronami w jądrze półleżącym , zewnętrznie objawia się poczuciem euforii. Główne działanie kokainy polega na stymulowaniu wydzielania dopaminy w mózgu. Odstawienie substancji narkotycznej wywołuje patologiczne obniżenie stężenie dopaminy w tej strukturze mózgu, co objawia się dysforią oraz objawami głodu narkotykowego.

8.Reguluje proces odżywiania, snu i czuwania, zachowania seksualne. Jej niskie stężenie powoduje

depresję, bezsenność, próby samobójcze, wysokie - pobudzenie maniakalne. Do jej wytwarzania potrzeba światła słonecznego. Poziom serotoniny wzrasta, gdy regularnie się ruszamy.

9. Melatonina obficie wydzielana jest w nocy, dając prawdopodobnie ciału sygnał, że nadszedł czas

na sen. Wyrównania jej deficytu potrzebujemy szczególnie wtedy, gdy po podróży samolotem przenosimy się w inną strefę czasową lub gdy praca na zmiany utrudnia trzymanie się naturalnego rytmu dobowego. Zaleca się ją też w leczeniu innych zaburzeń snu. Wiadomo też, że obniża poziom cholesterolu i ciśnienie tętnicze krwi.

10.DHEA nie powoduje żadnych procesów metabolicznych, ale odpowiada za powstawanie hormonów płciowych - testosteronu i estrogenów - wpływa więc na płodność i sprawność seksualną. Niedobory DHEA wiążą się z objawami, które określamy mianem starzenia się. Zaczynają się kłopoty z pamięcią, koncentracją, potencją. Osoby z niskim poziomem DHEA częściej zapadają na miażdżycę, nadciśnienie i osteoporozę.

11. Endorfiny - grupa hormonów peptydowych, które kształtują odczucie zakochania, wywołują doskonałe samopoczucie i zadowolenie z siebie (tzw. hormon szczęścia) oraz generalnie wywołują wszelkie inne stany euforyczne. Dzięki nim nie odczuwa się np. drętwienia, a nawet bólu. Są endogennymi opioidami.

12. Wytwarzana przez mózg, działa podobnie jak morfina, zmniejsza ból i wprawia w błogostan.

Emocjom doświadczanym podczas zbliżeń seksualnych towarzyszy również wzrost poziomu endorfiny we krwi

13. Niektóre z innych bodźców powodujących wydzielanie endorfin, to: poczucie zagrożenia

wysiłek fizyczny (chociaż niektórzy naukowcy twierdzą, iż to udział w rywalizacji sportowej, a nie sam wysiłek to powoduje) niektóre przyprawy, np. papryka chili, promienie ultrafioletowe

w niektórych przypadkach akupunktura, podczas stymulacji prądami TENS, czekolada

14. Endorfiny ('wewnętrzne morfiny') - związki chemiczne (pochodne peptydów), które działają

przeciwbólowo podobnie do morfiny i są wytwarzane przez niektóre nasze komórki (np. neurony,

niektóre komórki wydzielające hormony). Organizm zwiększa produkcję endorfin po urazie, żeby

zmniejszyć ból. Dużo endorfin wytwarzają też komórki nerwowe osób zakochanych (dlatego rozstanie z ukochaną osobą jest w pewnym sensie porównywalne do odstawienia narkotyku).

AFEKTY, EMOCJE I NASTROJE

Pojęcia afektywne

EMOCJE	NASTRÓJ
•Intensywne i krótkotrwałe •Wzbudzane są najczęściej w sytuacjach wymagających działań przystosowawczych, aktywujących AUN •Pojawiają się jako konsekwencja zdarzeń spostrzeganych, jako pojawiające się szybko i bez ostrzeżenia •Stany intencjonalne •Figura •Działanie „impulsywne”	•Rozmyte i rozciągnięte w czasie •Główna funkcją jest modulacja i selekcjonowanie czynności poznawczych •Pojawiają się jako konsekwencje zdarzeń rozgrywających się w wolniejszym tempie •Mogą pojawić się wskutek zmian neurohormonalnych czy biochemicznych •Stany nieintencjonalne •Tło •Działanie „refleksyjne”

• Emocje to nic innego, jak pewne silne, mocno nasycone wartościowaniem stany uczuciowe, nad którymi nie można zapanować (Watson, Clark, 1999)

• Kryterium długości trwania afektu ma najczęściej charakter jedynie opisowy i najprawdopodobniej udałoby się znaleźć przykłady długotrwałych emocji lub krótkotrwałych nastrojów (Davidson, 1999)

• Frijda i współpracownicy (1991 za: Frijda, 1999) poprosili ludzi by opisali jakieś niedawno przeżyte emocje, połowa z tych zdarzeń została opisana jako trwająca dłużej niż godzinę, 22% zaś - jako dłuższe niż 24 godziny. Jeżeli nawet badani opisywali stany, które nawracały, były one przeżywane jako wciąż ta sama emocja, nie zaś jako inny, nowy stan afektywny.

• Emocje mogą prowadzić do określonego nastroju, nastroje zaś mogą zmieniać prawdopodobieństwo pojawiania się różnych emocji

• Każda emocja ma tendencje do kończenia się, czy kontynuacji w postaci pewnej rozlanej i uogólnionej zmiany nastroju

• Nastroje zdają się obniżać próg pobudzenia tych emocji, które najczęściej im towarzyszą

• Zarówno nastroje jak i emocje są dla przeżywającego je człowieka źródłem informacji o znaczeniu sytuacji, w jakiej się znalazł i o własnej gotowości do działania

• Ludziom łatwiej jest wskazać przyczyny własnych emocji, niż nastrojów

• Emocje i nastroje - jako stany i/lub jako cechy

Sentymenty (postawy emocjonalne)

• Dyspozycje do emocjonalnego reagowania na poszczególne obiekty lub ich rodzaje

• Trwała sympatia / antypatia

• Nabywane są w drodze doświadczeń lub społecznego uczenia się

• Mogą być wrodzone

• Sentymenty a emocje

• Struktura sentymentów

• Poznawcza skłonność do oceniania obiektu (schematy poznawcze)

• Dyspozycje do traktowania obiektu w sposób zbieżny z gotowością do działania (potencjalne motywacje)

Styl afektywny

• Co to jest styl afektywny?

• Styl afektywny jest powiązany z osobowością / temperamentem?

• Ważne i znaczące bodźce

• Lazarus: emocje = cechy osobowości + cechy otoczenia

• Panksepp: „cechy temperamentu można pojmować jako typy nawykowo przejawianych przez jednostkę interakcji między systemami poznawczymi i emocjonalnymi”

• Czy styl afektywny obejmuje nastrój ?

• Czy stylu afektywnego można się nauczyć ?

• Czy stany afektywne są obecne 24/7?

1

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Psychologia ogólna: emocje i motywacje

mgr Katarzyna Trawka

2006/2007

---