Od Chaucera do Larkina.
400 nieśmiertelnych wierszy 125 poetów anglojęzycznych z 8 stuleci,
antologia w wyborze, przekł. i oprac. Stanisława Barańczaka,
Kraków 1993.
(poeci romantyczni)
WSTĘP
niekoniecznie wiersze najlepsze, najwybitniejsze i najsławniejsze, lecz nieśmiertelne.
poeci tylko nieżyjący.
są utwory, które znajdują się zawsze w antologiach „najlepszych wierszy”, „arcydzieł” itp., sto-pień nieśmiertelności zbadał William Harmon, amerykański bibliograf i historyk literatury (100 wierszy).
Newton, 21 sierpnia 1992.
TEKST
William Shakespeare (1564-1616).
Do czego cię przyrównać? Do dnia w pełni lata? Sonet 18 - „Piękność twoja jest bardziej i świeża, i stała”, „twoje wieczne lato nie wie, co jesienie”.
W niełasce u Fortuny, wzgardzony przez ludzi Sonet 29 - „Dość pomyśleć o tobie - i niknie zgryzota”.
Gdy przed trybunał myśli na rozprawę czułą Sonet 30 - „Lecz skoro tylko twoją twarz zoba-czę - / Wszystkie straty zwracają się, cichną rozpacze”.
Wiele widziałem ranków, gdy prześwietne słońce Sonet 33.
Nic marmur, nic książęcych pomników złocenia Sonet 55 - w jego wierszu „będzie wciąż się jarzył blask twego istnienia”.
Jako fale dążące ku żwirom wybrzeży Sonet 60 - „Czas wszelką młodość w końcu z powabu odziera”, „Aż wszystko wokół zetnie, najsroższy z kosiarzy”.
Skoro ni spiż, ni granit, ni ląd, ni mórz woda Sonet 65 - nic nie oprze się czasowi, „tylko miło-ści cud czasem się zdarzy:/ Że się w czerni inkaustu jej żar wiecznie jarzy”.
Gdy umrę, płacz nade mną, lecz tylko dopóty Sonet 71 - „kocham cię sercem tak szczerem,/ Że wolę być w twych miłych myślach białą plamą,/ Niż w bolesnym wspomnieniu - głównym bohaterem”.
Ujrzysz we mnie tę porę roku, gdy zielone Sonet 73 - „zwykłe serca prawo”: „Kochać goręcej to, co stracić masz niebawem”.
Gdy wglądam w malowane słowem dawne dzieje Sonet 106 - „Kunszt na nic był poetom, co cię nie widzieli”, współcześni ją widzą, ale nie potrafią opisać.
Nie ma miejsca we wspólnej dwojga serc przestrzeni Sonet 116 - zmienna miłość nie jest mi-łością.
Nie słońcem jest ten promień, co z oczu jej pada Sonet 130 - jego bogini „stąpa po realnej ziemi”.
Nieszczęsna duszo, centrum grzesznej Ziemi ciała Sonet 146.
Kim jest Sylwia? - piosenka z Dwóch panów z Werony - cześć Sylwii.
Gdy fiołki kwitną i stokrocie - piosenka ze Straconych zachodów Miłości.
Niech nie syczy w trawie żmija - piosenka elfów ze Snu nocy letniej - niech nic nie zakłóca snu monarchini.
Kto pragnie ze mną iść - piosenka z Jak wam się podoba - niech śpiewa ten, który chce od-począć od „zawiłych świata spraw”.
Zimowy wichrze, wiej - piosenka z Jak wam się podoba - największym złem na świecie są: „podłość ludzkich serce” i „pustka ludzkich dusz”.
Szedł chłopiec i dziewczę z nim szło - piosenka z Jak wam się podoba - wezwanie do rado-ści z wierszy.
Dokąd jedziesz, skarbie słodki - piosenka z Wieczoru Trzech Króli - kochajmy się teraz, „Serce nie zna słowa <<potem>>”.
Gdy żonkil puszcza żółty pąk - piosenka z Zimowej opowieści - „Ja w sianie mam z dziewka-mi bal,/ Gdy mija zima, gdy kończy się post”.
Nie spali cię już słońce lata - piosenka z Cymbelina - nic nie może cię już zranić (pewnie nie żyje).
Ojciec na dnie morza spoczął - piosenka Ariela z Burzy.
William Blake (1757-1827).
Wstęp - Pieśni niewinności - szedł z fujarką po świecie, spotkał dziecię, które poprosiło go o spisanie księgi pieśni - „niech świat słucha!”.
Baranek - Pieśni niewinności -kto stworzył Baranka?
Grudka i Kamyk - Pieśni doświadczenia - Grudka Gliny: „Miłość nie służy tylko celom swoim,/ Rozkosz jej własna nic dla niej nie znaczy”, Kamyk: „Miłość chce służyć tylko celom swoim,/ Rozkosz swą własną z cudzych cierpień klei”.
Chora róża - Pieśni doświadczenia - róża uśmiercana Miłością niewidocznego czerwu.
Tygrys - Pieśni doświadczenia.
Słonecznik - Pieśni doświadczenia - „Krok po kroku śledzący bieg Słońca”.
Londyn - Pieśni doświadczenia - „widzę w każdej twarzy/ Słabości i niedoli piętno”.
Proroctwa niewinności - „W Ziarnku Piasku ujrzeć Świat cały/ Całe Niebo - w Kwiatku Koniczyny/ Nieskończoność zmieścić w dłoni małej/ Wieczność poznać w ciągu godziny”, „Kto dręczy Żuki i Chrabąszcze/ Zabrnie w wieczystej Nocy gąszcze”, „Z każdą boleścią tego Świata/ Jedwabna szczęścia nić się splata”, „Kto wątpi wierząc tylko Oku/ Tkwić będzie wciąż w Niewiary mroku”.
Drwij sobie drwij Rousseau Wolterze - „W nicość wasz śmiech się przeistoczy”.
Uśmiech - są Uśmiechy: Miłowania, Podstępnej Uciechy o nad Uśmiechami; Grymasy: Nienawiści, Wzgardliwej Niechęci i nad Grymasami.
Czy po zielonych górach Anglii - z poematu Milton - Bitwa Dusz i Jeruzalem pośród zie-lonych Anglii wzgórz.
Robert Burns (1759-1796).
Do myszy - „Z okazji zniszczenie jej nory przy orce w listopadzie 1785 r.”, „Maleńki, cichy, bojaźliwy stworze,/ Ileż popłochu w piersi twojej gorze!”, „Żyjesz z kradzieży”, ale to nic: „Zos-tanie dość, bym miał bochenek świeży/ Na stole co dnia”, „Nasze zapały zawód zwykle stu-dzi/ Zwątpienia stalą”.
Och, moja miła jest jak róży pąk - odjedzie w podróż, ale „Aby do ciebie wrócić, przejdę rad/ dziesięć tysięcy mil”.
William Wordsworth (1770-1850).
Żyła w ustroniu, gdzie ślad ścieżek - z cyklu Lucy - „Nikt dłużej nie znał jej, niż chwilę,/ Nikt już jej nie zobaczy:/ Lucy jest w grobie - ja wiem, ile/ To proste zdanie liczy!”.
Pod szczelnym kloszem snu - z cyklu Lucy - „Wierzyłem, że jej się nie ima/ Niszczący upływ ziemskich lat”.
Ułożone na Moście Westminsterskim, 3 września 1802 - „Niczego piękniejszego nie wchłonie źrenica/ Na tej ziemi”.
Serce się we mnie zrywa - „O, żyć w dziecięcym zachwycie/ Lub skonać!”.
Oda: Przeczucia nieśmiertelności - dziś na cokolwiek patrzy, nie widzi rzeczy, które wte-dy olśniewały, powinien się cieszyć i radować, ale czasem się zastanawia, gdzie się podziała „jasność dawnej wizji”, „Narodziny wtrącają nas w sen, w zapomnienie”, „Zamiast się smucić, krzepmy się nadzieją”.
Żonkile - „Czy splami serce cień zgryzoty,/ Gdy takie ma się towarzystwo?”.
Była upojnym przywidzeniem - dziewczyna-Duch, „doskonała/ Kobieta: z rąk jej ludzkich biorę/ Pociechę, pomoc i podporę;/ A jednak - wciąż Duch, jak przed laty,/ Wciąż anioł jasny i skrzydlaty”.
Świat ludzkich spraw zbyt wiele dla nas znaczy - „Niczyje serce już nie słucha/ Natury, zaprzedane codziennej pogoni”.
Samotna żniwiarka - śpiewająca podczas żniw dziewczyna zaczarowała go, „W sercu [je-go] trwał spokój szkockich wzgórz”.
Do kukułki - śpiew kukułki przypomina mu dzieciństwo.
Samuel Taylor Coleridge (1772-1834).
Chan Kubla - „kazał w Xanadu/ Pałac rozkoszy wznieść wysoki”.
O poezji Johna Donne - „Rym ułomny i krzepki, myśl zwodzi i hasa,/ Dowcip - żar i kowa-dło, sens - śruba i prasa”.
Walter Savage Landor (1775-1864).
Róża Aylmer - „Dla ciebie niech ta noc się mroczy/ Pamięcią i rozpaczą”.
George Gordon, lord Byron (1788-1824).
Zagłada wojsk Sennacheriba - z Melodii hebrajskich - Bóg ukarał Asyryjczyków.
Gdy stąpa, piękna - ona „serce niewinne, lecz kochać gotowe!”.
Już nie będziemy na noc całą - „I, choćbyś była mi najdroższa,/ Miłość też tchu zaczerp-nąć musi”.
Gdyśmy się rozstawali - rozstanie kochanków, ona pozostanie zhańbiona.
Percy Bysshe Shelley (1792-1822).
Ozymandias - ruina dawnego kolosa (mocarza).
Oda do Wiatru Zachodniego - „Na myśl o tym, do jakich zdolny jesteś zbrodni,/ I siwiały ze zgrozy, o Wietrze Zachodni!”, „Wstąp we mnie,/ Nieujarzmiony Duchu!”.
Do skowronka - „Nazwa <<ptak>> cię bezcześci”, prośba o podzielenie się wiedzą i ta-lentem.
Muzyka, gdy już nie dźwięczy - „wibruje wciąż w pamięci”.
John Clare (1793-1864).
Jestem - „Znikam z myśli przyjaciół jak dawne wspomnienie”.
William Cullen Bryant (1794-1878).
Do ptaka wodnego - „dokąd to cię niosą/ Skrzydła samotnym lotem?”.
John Keats (1795-1821).
Na pierwsze zapoznanie się z Homerem w przekładzie Chapmana - zwiedził wiele krain, zanim poznał Homera, który go zachwycił.
Kiedy dręczą mnie lęki, że istnieć przestanę.
La Belle Dame Sans Merci - Rycerz zaczarowany przez Panią, córkę wróżki.
Oda do słowika - autor czuje zawiść, pragnie pomknąć w ślad za ptaszkiem na skrzyd-łach Poezji, wieczność jest losem słowika.
Oda do urny greckiej - „Piękno jest prawdą, prawda - pięknem: oto wszystko,/ Co wiesz, co ci potrzeba wiedzieć na tej Ziemi”.
Do Jesieni - pora bujna, choć najcichsza.
Jasna gwiazdo - „zapaść w wieczność śmierci”.
Ta żywa dłoń.
Ralph Waldo Emerson (1803-1882).
Brahma - „Kto sczezł bez wieść - bogom równy sławą,/ Hańba i chwalba nie różnią się niczem”.
Elizabeth Barrett Browning (1806-1861).
Jak cię kocham? Poczekaj - wszystko ci wyłożę - Sonety z portugalskiego, 43.
Edgar Allan Poe (1809-1849).
Do Heleny - „Ach, Psyche moja - z kraju, który/ Jest Ziemią Świętą”.
Kruk - autor przestraszył się „nocnego gościa” - kruka mówiącego „Kres i krach”.
Alfred, lord Tennyson (1809-1892).
Grzmij, grzmij, grzmij.
Zachód w purpury stroi mury - pieśń z poematu Królewna - „Graj, rogu, graj (…) Niech brzmią, niech echa brzmią i giną, giną, giną”.
Orzeł - tylko 6 wersów.
Szarża Lekkiej Brygady - żołnierz „On nie ma pytać, lecz/ Bić się i w boju lec”.
Poprzez pas mielizn - „Gwiazdo wieczorna (…) I niech o mielizn piach nie zgrzytnie łódź,/ Gdy się powierzę morzom”.
Robert Browning (1812-1889).
Nocna schadzka - „Słowa, ledwie słyszalne przez łomot/ Serc bijących o siebie nawza-jem”.
Poranne rozstanie.
Myślą wracając do kraju - „Och, być teraz w Anglii”.
Moja ostatnia księżna - portret jego księżnej.
Monolog w hiszpańskim klasztorze - krytyka brata Laurentego (ogrodnika), rozmów przy stole, posiłków…, „Pan z Tobą… Módl się - g-r-r-r! wieprz! - za nas…”.
Edward Lear (1812-1888).
Pewien starzec o ogromnej brodzie - „Klęska żywiołowa”: 4 skowronki, sowa, czyż i kwo-ka w brodzie.
Puchacz i kicia - ich ślub (dawał go indyk, obrączka od świni).
Dziąble - „Popłynęli Sitem w siną dal!”.
Henry Dawid Thoreau (1817-1862).
Jestem wiązanką próżnych dążeń, zrywów, wzlotów.
Arthur Hugh Clough (1819-1861).
Najnowszy Dekalog - jednego Boga („na paru nikt dziś rujnować się nie ma zamiaru”), tym bogiem Mamona, „Sam nie zabijaj (…) Wystarczy, jeśli nie pomożesz przeżyć”.
Herman Melville (1819-1891).
Rekin z Malediwów.
Walt Whitman (1819-1892).
Oddział kawalerii przechodzący rzekę w bród - „Szkarłat i błękit i śnieżna biel/ Proporczy-ków trzepocze jaskrawo na wietrze”.
Widok w obozie, gdy wstaje szary, przyćmiony świt - odwiedza lazaret wojskowy, trzy le-żące postaci, jedna z nich ma twarz Chrystusa.
Igraszki orłów.
Bawiłem raz przejazdem w pewnym ludnym mieście - zapamiętał z niego jedynie kobietę, która z miłości zatrzymywała go.
Przestępcy, którzy stajecie przed sądem - czuje, że jego miejsce jest pośród kryminali-stów i prostytutek.
Bezszelestny, cierpliwy pająk.
Matthew Arnold (1822-1888).
Wybrzeże w Dover - pozorne radości świata przed zakochanymi, „naprawdę troski, bóle, niepokoje”.
Emily Dickinson (1830-1886).
Spijam nie znany gorzelniom trunek - pijana nocą i świtem.
Szalone - Dzikie Noce! - „Przez Raj wiosłować - przez Morza/ Rozległość!/ Byle przybić - tej Nocy - do Brzegu/ Twojego!”.
Bywa światła Pochylenie - „Na nic Wiedza niedorzeczna” wobec udręki.
Czułam - przez mózg przechodził Pogrzeb.
Dusza dobiera sobie Towarzystwo - spośród wielu wybrać jedną osobę, a z reszty sobie drwić.
Ptak przyskakał po ścieżce - zjadł dżdżownicę, autorka rzucała mu okruszki chleba.
Wielki ból zastępuje rutyna cierpienia - „Ziąb - potem Odrętwienie - potem wszystko jed-no”.
Przez śmierć słyszałam Brzęk Muchy - „a potem/ Już nic nie widziałam - patrząc -”.
Serce żąda Rozkoszy - najpierw - Rozkosz, Zwolnienie od bólu, krótkie Narkozy, Sen, Przywilej Skonania.
Wygnać Mnie - z samej Siebie - „Skorośmy Monarchami/ Sobie wzajemnie -/ Cóż oprócz Abdykacji/ Siebie - przez Mnie?”.
Nie mogłam stanąć i czekać na Śmierć - „Śmierci nie spieszno”.
Ból - rozciąga Czas - i zagęszcza go.
Skoro nie mogłam mieć Wszystkiego - „Nie dbałam o brak mniejszych Rzeczy”.
Mów całą Prawdę - lecz stopniowo - „prawda niech olśniewa z wolna,/ Abyśmy nie oślep-li -”.
Christina Rossetti (1830-1894).
Gdy umrę, mój najdroższy - „I, jeśli chcesz, pamiętaj -/ Zapomnij, jeśli chcesz”.
Lewis Carroll (1832-1898).
Ojciec William - z Alicji w krainie czarów - pytania syna do starego ojca.
Dziaberliada - z opowieści Po drugiej stronie lustra.
Algernon Charles Swinburne (1834-1909).
Ogród Persefony - „Męczy mnie świat człowieka”, „Wszystko prócz snu, prócz snu”, w ogrodzie „Tu życie z śmiercią stale/ Trwa w zgodzie”.
W. S. Gilbert (1836-1911).
Koszmar - „Kiedy leżysz bezsenny i spoczynek bezcenny niepochwytnym się staje mira-żem - / Miałbyś prawo bezkarnie lżyć tę nocną męczarnię mnóstwem brzmiących wulgarnie wyrażeń”, koszmar, pobudka.
Thomas Hardy (1840-1928).
Neutralne odcienie - „miłość łudzi, by skazać na mękę”.
Dobosz Hodge - pochowany w zamorskiej krainie.
Drozd o zmroku - autor był smutny, rozweselił go drozd.
Uwiedziona - uwiedzione mają lepiej.
In tenebris (I) - „dwukrotnie/ Skonać nie można”, „Wspomnienia/ To cienie liche”, „śmierć jest znanym wątkiem,/ Gdy się czeka - bez zwątpień/ I bez nadziei”.
Kanonada na wodach La Manche - to nie Sąd Ostateczny, lecz „tylko kanonierki/ Ćwiczą-ce ostrzał”.
Punkt styczny - na zatonięcie Titanica - spoczął w oceanie, „choć nie to w planie/ Miały dlań Pycha Życia i ludzkie zadufanie”.
Głos - autor słyszy głos zmarłej ukochanej.
W pobliżu Lanivet, 1872 - na spacerze z ukochaną oboje przeczuwają „Obraz jej przysz-łej męki, tak sensu wyzbyty/ Wtedy… - Któż z ans mógł widzieć!…”.
Gdy wiatr i deszcz.
W czas „Miażdżenia Narodów” - „pochłonie chmurna noc annały wojen - / Historia tych dwojga przetrwa”.
Potem.
Mijanie i trwanie - „Czas kosi bez wyboru wszelkie rzeczy świata”.
Ta sama piosnka - wspomnienie z przeszłości, gdy wraz ze zmarłymi dzisiaj przyjaciółmi słuchał piosenki ptaka.
Jestem tym kimś.
Shakespeare William (1564-1616), angielski pisarz. Za rządów Elżbiety I i Jakuba I był aktorem. Pochodził z miasteczka Stratford-upon-Avon, w którym spędził również ostatnie lata życia, zdobywszy sławę i majątek. Od ok. 1590 do 1610 przebywał w Londynie. Od 1594 czło-nek kompanii Sług Lorda Szambelana, która dysponowała od 1599 własnym teatrem The Glo-be, następnie Blackfriars Theatre (po wstąpieniu Jakuba I na tron przyjęła nazwę Sług Królews-kich). Twórczość Shakespeare'a, jednego z największych dramaturgów wszech czasów, w XIX w. przeżyła triumfalny renesans, odkryta na nowo przez romantyków. Shakespeare wykorzysty-wał wątki zaczerpnięte m.in. z dzieł Seneki Młodszego, Plauta, Plutarcha, średniowiecznych kronik, nowelistyki włoskiego renesansu, przekazów baśniowo-legendowych. Złamał wszystkie reguły dramatu klasycznego. Ukazywał świat jako mieszaninę elementów tragicznych i komicz-nych, łącząc wnikliwą obserwację realistyczną z psychologizmem, fantastyką i ponadczasową metaforą losu ludzkiego. Stworzył wizję historii rozumianej jako krwawa, pełna namiętności wal-ka o władzę.
Blake William (1757-1827), poeta, malarz, miedziorytnik i myśliciel angielski. Przedsta-wiciel wczesnego romantyzmu. Dzieła wizyjne, o niezwykłej skali wyobraźni, mistyczno-proro-cze, osnute na tematyce i problematyce biblijnej. Stosował technikę ręcznie kolorowanego mie-dziorytu, tempery i akwareli. Jego prace zostały ocenione w pełni dopiero przez prerafaelitów i wywarły silny wpływ na współczesne malarstwo angielskie. Kontrast między wolnością, harmo-nią i radością świata a grozą, złem, rozpaczą.
Burns Robert (1759-1796), wybitny poeta szkocki, uważany za twórcę narodowego. Sa-mouk, używał języka łączącego dialekt szkocki z mową ogólnoangielską. Patriota, nawiązywał do twórczości ludowej, podań i baśni. Radykalizm społeczny w duchu rewolucji francuskiej. Apologia prostego chłopskiego życia, włóczęgów itp. Tendencje preromantyczne.
Wordsworth William (1770-1850), angielski pisarz. 1791-1792 przebywał we Francji, entuzjazmując się Wielką Rewolucją Francuską. Współtwórca szkoły jezior. Współautor zbioru Lyrical Ballads (1798, wydanie rozszerzone 1800), uważanego za manifest angielskiego ro-mantyzmu. Propagował nieskrępowaną uczuciowość, prostotę języka i ideę "niezwykłej codzienności". Autor poematu autobiograficznego The Prelude (1798-1805). 1843 otrzymał dworski tytuł poeta laureatus.
Coleridge Samuel Taylor (1772-1834), wybitny angielski poeta, krytyk literacki, filozof. W młodości opowiedział się za republikańsko-demokratycznymi ideami rewolucji francuskiej. Zwo-lennik "pantisokracji" (absolutnej równości między ludźmi). 1797 wydał wspólnie z W. Wordswor-them tom Lyrical Ballads, uznany za manifest angielskiego romantyzmu oraz początek nurtu poetyckiego tzw. szkoły jezior. Z czasem przeszedł na pozycje konserwatywne. Nałóg palenia opium. Twórczość poetycką Coleridge'a cechują: niezwykłość, fantastyka, atmosfera fatalizmu, wizjonerska wyobraźnia. Najpopularniejsze jego utwory to: Pieśń o starym żeglarzu (1798), poe-maty Christabel oraz Kubbla Khan (napisane 1797, wydane 1816). W Biographia literaria (1817) propagował wyobraźnię i uczucie jako główne pierwiastki twórczości.
Landor Walter Savage (1775-1864), angielski pisarz. Wiersze, powieści poetyckie, jak Gebir (1798), dramaty, np. Count Julian (1812), refleksyjne szkice Dialogi fikcyjne (I seria 1824), gdzie występują m.in. Stanisław August Poniatowski, M. Beniowski, T. Kościuszko. Przeciwnik monarchii.
Byron George Gordon Noel (1788-1824), znakomity angielski poeta romantyczny, je-den z największych przedstawicieli tego kierunku w Europie. Zubożały arystokrata, odbył pod-róże po krajach śródziemnomorskich, czego rezultatem głośne Wędrówki Childe Harolda (1812). Niemniejszy rozgłos zyskały powieści poetyckie: Giaur (1813), Narzeczona z Abydos (1813), Korsarz (1814), Lara (1814) i inne. Osobiste dramaty oraz nagonka ze strony kół zacho-wawczych zmusiły lorda Byrona do opuszczenia Anglii w 1816. Przebywał w Szwajcarii, we Włoszech brał udział w działalności spiskowej karbonariuszy. 1823 udał się do Grecji, gdzie zmarł na malarię w Missolunghi w trakcie organizowania powstania przeciwko Turkom. Poza Anglią napisał dalsze powieści poetyckie, m.in. Więzień Chillonu (1816) i Mazepa (1819), dra-maty filozoficzne Manfred (1817), liryki i poematy, a wśród nich wielki epicko-satyryczny poe-mat dygresyjny Don Juan (1819-1824). Bohater Byrona łączył tajemniczość z indywidualistycz-nym buntem w imię ideałów wolności i sprawiedliwości. Byron wywarł duży wpływ na światową literaturę romantyczną, także naszych romantyków.
Shelley Percy Bysshe (1792-1822), angielski pisarz. Zasłynął ekscentrycznym trybem życia i radykalnymi poglądami na konwencje społeczne oraz tradycyjną obyczajowość. Wydalo-ny z uniwersytetu w Oksfordzie za propagowanie ateizmu. Współtwórca angielskiego romantyz-mu, wywarł duży wpływ na kształtowanie się postaw romantycznych w Europie. Skłócony ze społeczeństwem angielskim, osiadł 1818 we Włoszech. Głosił potrzebę wolności i sprawiedli-wości społecznej, atakował religię i politykę. Głośne poematy: Queen Mab (1813), Alastor, czyli Duch samotności (1816), Revolt of Islam (1818) i Prometeusz rozpętany (1820), w którym stwo-rzył wizję odrodzenia moral-nego ludzkości. Znakomite wiersze liryczne - Adonais (1821), tra-gedia Rodzina Cencich (1819), esej Obrona poezji (1821).
John Clare (1793-1864), poeta angielski. Syn parobka i sam żyjący z pracy na roli, stał się sensacją romantycznych salonów literackich po opublikowaniu pierwszego zbioru wierszy w r. 1820, późniejsze jednak tomy witane są coraz obojętniej. W r. 1837 Clare popada w chorobę psychiczną i spędza resztę życia w zakładach zamkniętych, pisząc jednak w tym okresie życia wiele ze swoich najlepszych wierszy, wśród których Jestem stanowi charakterystyczny przejaw romantycznej koncepcji liryku jako indywidualistycznego wyznania.
William Cullen Bryan (1794-1878), poeta amerykański. Z zawodu prawnik i dziennikarz, przez pewien czas uchodził za czołowego poetę Nowego Świata. Podwaliny pod taką reputację po-łożył zwłaszcza napisany przez niego w wieku lat 19 wiersz Do ptaka wodnego, nazwany później przez Matthew Arnolda „najdoskonalszym lirykiem powstałym w języku angielskim”.
Keats John (1795-1821), pisarz angielski, jeden z głównych przedstawicieli romantyzmu w Anglii. W ciągu krótkiego życia wydał trzy tomy poezji Poems (1817), zawierające głośne bal-lady, ody i poematy, jak Endymion i Hyperion. Ceniono jego poezję za subtelność i muzyczność wiersza. Miał duży wpływ na tzw. prerafaelitów.
Emerson Ralph Waldo (1803-1882), amerykański pisarz i filozof. Twórca transcendenta-lizmu, amerykańskiego nurtu w filozofii romantyzmu. Rozwinął doktrynę autonomii moralnej, z której wyprowadził prawo odrzucenia wszelkich autorytetów, dogmatów i hierarchii sprzecznych z sumieniem, zdrowym rozsądkiem i swobodą dociekania prawdy. W ontologii głosił wiarę w ist-nienie duszy powszechnej, wchłaniającej w siebie dusze pojedyncze. Byt ludzki rozpatruje w oderwaniu od epoki, ziemi, narodu. Człowiek Emersona jest istotą nigdzie nie zawieszoną. Emerson w mowie z 1837 O amerykańskim typie uczonego otworzył oczy Amerykanów na od-rębność ich kultury. Ogłosił "deklarację jej niepodległości". Najdojrzalszą pracą Emersona były Szkice. Korespondował z nim A. Mickiewicz.
Elizabeth Barrett Browning (1806-1861), poetka angielska. W wieku lat 15 doznała kontuzji kręgosłupa, która uczyniła ją inwalidką na całe życie. W kilkanaście lat później była już dzięki publikacjom w prasie literackiej - szeroko znaną poetką. Pełen podziwu list od młodsze-go od niej o 6 lat Roberta Browninga stał się początkiem ich znajomości, romansu, a wreszcie - wbrew zakazowi ojca Elizabeth - małżeństwa. Po ślubie jej zdrowie uległo poprawie i małżon-kowie zamieszkali we Florencji, gdzie przyszedł na świat syn. Cykl 44 Sonetów z portugalskie-go, najważniejsze dzieło poetki (zatytułowane tak dla zamaskowania autobiograficznej treści), powstał jeszcze przed ślubem, w r. 1846, autorka ujawniła jednak jego istnienie przed mężem dopiero w trzy lata później.
Poe Edgar Allan (1809-1849), amerykański pisarz. Jeden z najwybitniejszych twórców USA, znany na całym świecie. Jego specjalnością była literatura detektywistyczna na wysokim poziomie. Postawa artystyczna zbliżała go do europejskiego romantyzmu oraz symbolizmu (francuscy symboliści, zwłaszcza Ch. Baudelaire, uznali go za swego prekursora). W swoich wierszach tworzył klimat smutku i niepokoju, pełen mrocznych, fantastycznych wizji, stosując wyrazisty wiersz o bogatej rytmice naśladującej efekty muzyczne, np. Kruk (1845). Duży wpływ na literaturę światową wywarła jego nowelistyka o precyzyjnej konstrukcji, nasycona grozą i nie-samowitością, np. Zagłada domu Usherów (1839), Zabójstwo przy rue Morgue (1841).
Tennyson Alfred, lord (1809-1892), angielski pisarz. Jeden z najwybitniejszych twórców poezji postromantycznej epoki wiktoriańskiej. 1850 otrzymał tytuł poeta laureatus. Nawiązywał do tematów historycznych i wątków baśniowo-legendarnych, np.: zbiór wierszy Poems, Chiefly Lyrical (1830), cykl poetycki o królu Arturze Idylls of the King (1889), dramaty - Królowa Maria (1875), Becket (1884). Autor wiersza Polska po upadku powstania 1831 pełnego sympatii i współczucia dla na-szego kraju. Poruszał także tematy społeczne, m.in. w monologach lirycz-nych Maud (1855). Cykl elegii poświęconych pamięci zmarłego przyjaciela In Memoriam 1850, refleksyjny poemat Enoch Arden (1864).
Browning Robert (1812-1889), angielski poeta, mąż Elizabeth Barrett Browning. Jeden z najwybitniejszych twórców epoki wiktoriańskiej. 1846-1861 mieszkał we Włoszech. Jeszcze za życia Browninga powstało towarzystwo Browning Society, skupiające uwagę na studiowaniu jego dzieł. Autor wirtuozerskich w formie liryków filozoficznych i psychologicznych, nawiązują-cych do chrystianizmu. Zbiory wierszy, m.in.: Dramatic Lyrics (1842), Dramatic Romances (1845), Men and Women (1855). Poemat The Ring and the Book (1868-1869). Dramaty lirycz-ne, m.in. Pippa przechodzi (1841).
Edward Lear (1812-1888), poeta-humorysta angielski, pionier i klasyk poezji nonsensu. Zarabiał na życie jako rysownik, publikował też relacje ze swych licznych podróży. Wydana w r. 1846 Księga Nonsensu, zawierająca limeryki oraz z pompatycznym patosem opowiadane wierszowane historyjki z życia stworzeń w rodzaju tajemniczych Dziąbli, była pierwszą z paru jego książek, które swoim absurdalnym humorem zrewolucjonizowały angielską „poezję niepoważną”.
Thoreau Henry David (1817-1862), amerykański pisarz i filozof. Główny przedstawiciel ro-mantycznego transcendentalizmu (wraz z R.W. Emersonem) propagującego idee autonomii mo-ralnej oraz wynikającej z zasad demokracji równości wszystkich ludzi, ich niezależności wobec autorytetów i społecznej hierarchii. Uczestnik ruchu abolicjonistycznego (abolicjonizm). Zwolen-nik demokratycznego indywidualizmu i zasady "obywatelskiego nieposłuszeństwa" wobec nad-miernych i nie-uzasadnionych prawnie oraz konstytucyjnie roszczeń władzy państwowej. Popu-larność i uznanie zdobyły jego kontemplacyjne eseje Walden, czyli Życie w lesie (1854) oraz re-fleksyjny dziennik Journal (tom 1-14, 1906).
Arthur Hugh Clough (1819-1861), poeta angielski. Kilka lat wczesnej młodości spędził w amerykańskiej Południowej Karolinie, dokąd przeprowadził się z rodziną jego ojciec, kupiec ba-wełniany. Po ukończeniu studiów w Oksfordzie i paru latach zatrudnienia w tej uczelni Clough powraca do Ameryki, już po roku jednak osiada na stałe w Anglii, gdzie podejmuje pracę jako urzędnik w ministerstwie oświaty. Przed swoją przedwczesną śmiercią zdążył opublikować bar-dzo niewiele, jednakże jego pośmiertnie wydane utwory poetyckie uczyniły go jednym z naj-chętniej czytywanych przedstawicieli późnej poezji wiktoriańskiej.
Melville Herman (1819-1891), amerykański pisarz. 1841-1842 służył na statku wieloryb-niczym. 1843-1844 marynarz floty wojennej. Doświadczenia swe wykorzystał w autobiograficz-nych powieściach, np.: Taipi (1846), Biały Kubrak (1850), Billy Budd (1924), w których m.in. bronił Polinezyjczyków przed szkodliwymi wpływami cywilizacji. Powieść Moby Dick, czyli Biały Wieloryb (1851) - o walce człowieka z przeznaczeniem, której akcja rozgrywa się głównie na pokładzie statku wielorybniczego - uznano po I wojnie światowej za arcydzieło literatury świato-wej. Umarł w osamotnieniu i zapomnieniu. Uważany obecnie za jednego z najwybitniejszych pi-sarzy amerykańskich.
Whitman Walt (1819-1892), amerykański pisarz. Jeden z najwybitniejszych poetów w dziejach literatury USA. Był drukarzem i dziennikarzem. W czasie wojny secesyjnej (1861-1865) służył w armii prezydenta A. Lincolna jako sanitariusz. Światową sławę przyniósł mu zbiór poezji Źdźbła trawy (1855). W pisanych wolnym wierszem poematach-rapsodach sławił człowieka jako istotę zdobywczą, twórcę cywilizacji urbanistyczno-przemysłowej, a zarazem in-tegralną cząstkę przyrody i Wszechświata (np. Pieśń o sobie samym, Dzieci Adama). Ameryce przypisywał misję szerzenia postępu i wolności w świecie (Bicie bębna, O, pionierowie!). Zwo-lennik idei równości i braterstwa wszystkich ludów, ras oraz klas społecznych. Reformator wer-syfikacji i poetyki, wpłynął na poezję amerykańską, a także europejską.
Matthew Arnold (1822-1888), poeta angielski. Pracował jako inspektor szkolny, uprawia-jąc jednocześnie twórczość literacką. Był też przez 10 lat „profesorem poezji” na uniwersytecie oksfordzkim. W kulturze drugiej połowy XIX wieku wielką rolę odegrały jego eseje, m.in. głośna Kultura i anarchia (1869). Z obfitej twórczości Arnolda jeden wiersz - Wybrzeże w Dover - po-zostaje do dziś „obowiązkowym” składnikiem wszystkich niemal antologii poezji angielskiej, od wyborów liryki religijnej do wyborów liryki miłosnej.
Dickinson Emily (1830-1886), pisarka amerykańska, uznana za najwybitniejszą poetkę swojego kraju. Wiersze refleksyjne, związane z życiem codziennym i naturą, rozważające taje-mnicę śmierci i cierpienia (nurt metafizyczny) oraz tragiczne aspekty bytu ludzkiego (pokrewień-stwo z liryką angielskiego poety W. Blake'a). Utwory E. Dickinson opublikowano dopiero w koń-cu XIX w., zaś "odkryto" i doceniono w wieku XX.
Rossetti Christina Georgina (1830-1894), angielska pisarka pochodzenia włoskiego. Wiersze pozostające w kręgu prerafaelityzmu, pełne bujnej fantazji i mistycyzmu, m.in.: Goblin Market (1862), sonety Monna Innominata (1881).
Lewis Carroll (1832-1898), poeta angielski (prawdziwe nazwisko: Charles L. Dodgson). Wy-bitny matematyk i logik, profesor Oksfordu i autor specjalistycznych prac naukowych, para-jący się też fotografiką, światową sławę zdobył sobie jednak twórczością fantastyczno-humory-styczno-absurdalną, do której zalicza się przede wszystkim opowieść Alicja w krainie czarów i jaj dalszy ciąg Po drugiej stronie lustra (oba utwory pisane prozą, ale zawierające liczne frag-menty wierszowane) oraz nonsensowny poemat heroikomiczny Łowy na Snarka.
Swinburne Algernon Charles (1837-1909), angielski pisarz. Pochodził z arystokratycz-nej rodziny, studiował w Eton i Oksfordzie, zasłynął ekscentrycznym trybem życia. Związany z ruchem prerafaelitów głoszących program moralnego odrodzenia, a także z tradycją romantyz-mu i tzw. hellenizmem, inspirującym się kulturą antyczną. Dawał wyraz poglądom ateistycznym, protestując przeciwko pruderyjnej obyczajowości epoki wiktoriańskiej. Dramaty, np. głośna Ata-lanta w Kalydonie (1865), zbiory poezji Poems and Ballads. Także wybitny krytyk literacki.
Hardy Thomas (1852-1928), znany angielski pisarz. Wychowany w pd-zach. Anglii, spor-tretował tę krainę w postaci fikcyjnego hrabstwa Wessex. Pozostawał w kręgu naturalizmu. Wiele miejsca poświęcił wsi angielskiej i jej obyczajom, atakując prowincjonalną obyczajowość i zafałszowaną moralność, szczególnie jeśli idzie o miłość, traktowaną przez niego fatalistycznie. Wywołało to silne ataki na pisarza ze strony konserwatystów. Powieści m.in.: Z dala od zgiełku (1874), Wessex Tales (1888), Burmistrz z Casterbridge (1886), Tessa d'Urberville (1891).
1
11