socjologia wykłady budrewicz I semestr II stopnia studnia, Studia, Rok 2, Socjologia, socjologia


SŁOWNICZEK

Najważniejsze pojęcia

  1. AKULTURACJA ANTYCYPUJĄCA- dostosowanie lokalnych instytucji, organizacji usług, dóbr konsumpcyjnych do spodziewanych oczekiwań zagranicznych turystów, przedsiębiorstw lub inwestorów.

  2. ALMALGAMACJA KULTUROWA- dialog i wymiana między kulturą centrum i peryferii, selektywna modyfikacja centrum przez wpływ reinpretacji dokonywanej społeczności, peryferyjnych a równocześnie stymulowanie i ożywienie pewnych utajonych wartości kultur lokalnych przez wpływ kultury centrum.

  3. EKUMENA KULTUROWA- obszar ciągłych interakcji kulturowych wzajemnych penetracji i wymiany kultur treści.

  4. DEFORMACJA KULTUROWA- uproszczenie, zubożenie a nawet degradacja kultury centrum w toku jej adaptacji przez kraje peryferyjne.

  5. DUMPING- propagowanie i sprzedawanie w krajach peryferii masowych produktów kultury, czy artystyczna najniższa jakość po niskiej cenie.

  6. ELITYKOMPRADORSKIE- elity polityczne i ekonomiczne w krajach uzależnionych imperialnych od wielkiego mocarstwa które realizują interesy imperialnego centrum, często na niekorzyść własnego państwa.

  7. KULTUROWY INPERIALIZM- propagowanie i rozpowszechnianie własnego stylu życia, wzoru konsumpcji, obyczajów, produktów artystycznych, języka a nawet przekonań religijnych przez kraje o najsilniejszej pozycji ekonomicznej, politycznej i militarnej.

  8. UNIFORMIZACJA ŚWIATA( homogenizacja)- postępujące upodobania się form organizacji ekonomicznej i politycznej wzorów konsumpcyjnych, zwyczajów i obyczajów, stylów artystycznych, sytemu wartości, idei i ideologii w skali ogólnoświatowej.

  9. SPOŁECZEŃSTWO RYZYKA- sytuacja typowa dla najbardziej rozwiniętych społeczeństw nowoczesnych, w których uwydatniają się wyróżnić i stają się przedmiotem powszechnej troski, wielorakie nowe style formy ryzyka wytworzonego przez cywilizację, technologię, przemysł, życie miejskie, eksploatację przyrody.

  10. WARTOŚCI POSTMATERIALISTYCZNE- samorealizacja, jakość życia, zdrowiem, sprawności fizycznej, bogactwem doświadczeń i doznań duchowych, kontaktów społecznych, życia towarzyskiego.

  11. MODELE BIEGUNOWE ( dychotomiczne)- charakter przeciwstawnych stanów społecznych ujawnionych jako przejaskrawione, skrajne typy idealne.

  12. POCZUCIE MOCY PRZEDMIOTOWEJ- przekonanie, że wyznania jak i problemy osobiste i ekonomiczne pozwalają się rozwiązać pod warunkiem podjęcia w pojedynkę lub wspólnie odpowiednich działań.

  13. PROGNOZY OSTRZEGAWCZE- czarne scenariusze możliwych przyszłych wydarzeń i mobilizujące przeciwdziałania i przyczyniające w tym samym do zaktualizowania zawartych w nich pesymistycznych wizji.

  14. SOCJOLOGICZNE POJĘCIE REWOLUCJI- całościowe i radykalne samo przekształcanie społeczne(ekonomiki, polityki, kultury, życia codziennego) w wyniku oddanej masowej mobilizacji społecznej.

  15. STEROWANA REFORMA PAŃSTWA- w odróżnieniu od rewolucji zmiana inicjowana i prowadzona odgórnie przez rządzących i zmieniająca tylko do cząstkowego doskonalenia istniejącego systemu bez ambicji jego całościowych zmian.

  16. REFLEKSYJNOŚĆ- zdolność społeczeństwa do krytycznego myślenia o samym sobie. Dostrzegania zjawisk patologicznych, negatywnego definiowania przyszłych zagrożeń i podejmowania takiej diagnozy perwersyjnych środków zaradczych powstrzymujących lub odwracających i niekorzystne trendy.

  17. STRUKTURA SZANS POLITYCZNYCH- minimum swobody obywateli w szczególności prawa zrzeszenie się i wolność słowa, które w powiązaniu z niską represywnością reżimu stanowią sprzyjające warunki do organizowania się opozycji i politycznych.

  18. SYTUACJA REWOLUCYJNA- szczególne nasilenie niezadowolenia, protestu, niepokoju społecznego co wynika z kryzysu ekonomicznego, fiskalnego i politycznego, fiskalnym lub politycznym.

  19. WOJNA DOMOWA- gwałtowne starcie ugrupowań społeczeństwa, motywowanie przeważnie odmiennością etniczną lub religijną a niekiedy ideologiczną, którym celem jest ochrona własnych interesów i zdobycie dominacji w warunkach istniejącego ustroju niż zmienna samego ustroju.

  20. ZAMACH STANU(przewrót pałacowy, przesilenie rządowe)- gwałtowna zmiana ekipy rządzącej rotacja elity politycznej bez głębszych modyfikacji struktur politycznych czy społecznych.

  21. KONSENSUS NEGSTYWNY- to typowa dla świadomości rewolucyjnej świadomości rewolucyjnej jedności poglądu na temat nieakceptowanych cech starego reżimu, oraz jednoznaczna definicja wrogów przeciwko którym należy podjąć walkę.

  22. KONSENSUS POZYTYWNY- jasna i podzielona przez rewolucjonistów wizja upragnionego ustroju por ewolucji, oraz jego strategii i taktyki jego oprowadzenia po zwycięskiej rewolucji.

  23. RELATYWNA DEPRYWACJA- rozbieżność pomiędzy poziomem aspiracji a standardem realnych osiągnięć zdefiniowana jako niesłuszna czy niesprawiedliwa i przeradzająca się w roszczenia do większego bogactwa, wyższego standardu życiowego, większego prestiżu.

  24. DEPRYWACJA ASPIRACYJNA- nagły wzrost aspiracji przy niezmiennym poziomie życia.

  25. DEPRYWACJA KRYZYSOWA- nagłe załamanie standardów życiowych przy niezmienionym poziomie aspiracji.

  26. PODMIOTOWOŚĆ- moc sprawcza a bardziej specyficznym sensie, potencjalna zdolność zbiorowości do twórczego samo przekształcania się.

  27. KREATYWNOŚĆ PODMIOTOWA- wytwarzanie struktur w działaniach jednostki lub zbiorowości.

  28. PODMIOTY SPOŁECZNE- jednostka lub zbiorowość które przez swoje działania wytwarzają trwalsze grupy, struktury, organizacje i instytucje a także wywołuje zmiany społeczne.

  29. SPOŁECZEŃSTWA PASYWNE- zbiorowość o słabej podmiotowości trwająca w stagnacji, niezdolna do mobilizacji i samo transformacji.

  30. SPOŁECZEŃSTWA AKTYWNE- to zbiorowość o silnej podmiotowości podejmująca nieustanny wysiłek samo przekształcania się, stawiająca czoło wyznaniom, pokonująca bariery, przekraczająca granice w toku nieustannej zmienności.

  31. ANSYNCHRONIA ROZWOJU- sytuacja w której rozwój różnych fragmentów czy aspektów jednego i tego samego systemu społecznego. Biegnie różnymi torami i w różnym tempie, (rozwój gospodarczy, polityczny, rolnictwa, przemysłu, nauki, religii itp.).

  32. EPICENTRA NOWOCZESNOŚCI- regiony, kraje, a nawet pojedyncze miasta które w danej epoce stanowią wzorce nowoczesne sposobu życia, naśladowanie przez inne społeczeństwa.

  33. FATALIZM- pogląd, że rozwój społeczny toczy się w sposób konieczny, nieuchronny i nieodwracalny a ludzie swoimi działaniami nie mogą go ani powstrzymać, ani ukierunkować.

  34. KRĄŻENIE ELIT- cykliczna wymiana politycznych, ekonomicznych czy intelektualnych w wyniku konkurencji i walki.

  35. OPORYUNIZM- przestrzeganie reguł mimo jej ukierunkowania, przekonania o jej słuszności.

  36. ALOKACJA CZAS- przeznaczenie pewnych okresów, dnia czy roku na czynności określonego typu co wynikać może z konwencjonalnych zwyczajów np. deser w południe, lub przyrodniczych konieczności.

  37. PROFIL CZASOWY- kultura zakodowanych specyficzny dla danej zbiorowości sposób traktowania czasu a w szczególności nacisk (lub brak nacisku na punktualność, pośpiech, wykorzystanie czasu).

  38. REFIKACJA CZASU- traktowanie czasu jako autonomicznej wartości, można zdobyć, stracić, sprzedać, kupić, wymienić(czas to pieniądz).

  39. SPOŁECZEŃSTWA „GORĄCE”- to takie w których zmiany toczą się szybko osiągając poważne rozmiary już w skali wewnątrz pokoleniowe.

  40. SPOŁECZEŃSTWO „ZIMNE”- to takie w których zmiany toczą się wolno dopiero w skali wielopokoleniowej.

Wykład 1

Socjologia wiedzy

Wiedza- w j. potocznym podstawa, metoda.

Na gruncie socjologii wiedza jest kategorią ogólnej analizy socjologicznej. Z drugiej strony stanowi podmiot badań subdyscypliny socjologii wiedzy. Pojęcie wieloznaczne w klasycznym, wąskim rozumieniu odnosi się jedynie do przekonań pewnych i prawdziwych, trafnych oddających rzeczywistość.

Poznanie - celem jego jest dotarcie do wiedzy pewnej tj. przeciwstawiającej się niepewnym i zawodnym opiniom.

Teoria poznania- wykazała, że ludzkie poznanie nie jest po prostu biernym odzwierciedleniem zewnętrznego świata, że człowiek jako podmiot poznania wnosi do każdego aktu poznawczego swój własny subiektywny, podmiotowy czynnik. Otwartym problemem pozostaje to w jaki sposób podmiotowe uwarunkowanie poznania wpływa na kształt i prawdziwość uzyskiwanej wiedzy o rzeczywistości. Podmiotowe uwarunkowanie poznania można analizować na gruncie nauk szczegółowych i to na dwóch różnych poziomach: naturalno-biologiczny, oraz społeczno - kulturowy - historyczny. Poziom naturalno - biologiczny dotyczy ludzkiego aparatu poznawczego, wykształcającego się w procesie dostosowania do środowiska. Analiza społeczno - kulturowa - historyczna uwarunkowań poznania jest domeną nauk społecznych a zwłaszcza socjologii wiedzy,

wyróżnia się w kilka odmiennych sposobów uprawiania socjologii wiedzy:

- szukanie społecznych uwarunkowań poznania fałszywego,

- klasyczna socjologia wiedzy podejmująca pytania epistemologiczne,

- socjologia poznania naukowego (wiedzy naukowej) kontynuująca wątki epistemologiczne w kontekście rozwijającej się nauki,

- socjologia nauki jako instytucji społecznej ,

- socjologia przekonań

1. Społeczne uwarunkowania poznania fałszywego. U początku socjologicznego podejścia do wiedzy starano się wyjaśnić przede wszystkim przyczyny błędnego poznania ludzkiego. Genezy błędów upatrywano najpierw w powszechnych i nieusuwalnych cechach natury ludzkiej. Później i to coraz częściej w specyficznych warunkach społecznych. Oba warunki przeplatały się w XVI w koncepcji F. Bacona, który wyróżnia cztery typy złudzeń:

  1. Złudzenie plemienne - miały wynikać z natury gatunku

  2. Złudzenie jaskini, rynku i teatru

  3. Wpływu otoczenia społecznego

  4. języka i tradycji.

Wg Ntiche -go ludzie zawsze poznają świat z pewnej perspektywy nie dążąc do prawidłowości, ale tworząc sobie użyteczne iluzje odpowiadające ich potrzebom.

W. Paretta- Ludzie wykazują tendencję do osłaniania rzeczywistych motywów postępowania upiększonymi teoriami słownymi.

Z. Freud- jednostki spychają do podświadomości niewygodne dla nich treści poznawcze.

Rolę specyficznych uwarunkowań społecznych podkreślili: K. Marks, F. Engels tłumacząc powstawanie fałszywej świadomości, ideologii i tez w tzw. „ekonomii wulgarnej”, - dążenie do usprawiedliwienia i umacniania klas posiadających.

Rywalizacji między różnymi prądami myślowymi towarzyszy na ogół wzajemna nieufność i konflikty międzygrupowe.

Fakt, że poglądy innych różnią się od naszych skłania do uznawania tych poglądów innych za niewiarygodne, absurdalne i stronnicze. Na poparcie takiego stanowiska nie szuka się argumentów merytorycznych lecz usiłuje tłumaczyć oba poglądy społecznym kontekstem które je zrodził oraz funkcjami, które mają pełnić. Odwołując się do ukrytych interesów podwyższania wartości swojej grupy, analizuje się przesądy, złudzenia, ideologię, fałszywą świadomość nawet teorię naukowe.

Socjologia wiedzy funkcjonuje wtedy jako sztuka podejrzeń, demaskatorstwo, przenikanie fałszywych pozorów. Ten sposób uprawiania socjologii wiedzy, ma osiągnięcia choć dochodziło i będzie dochodzić do nadużywania go jako instrumentu w sporach ideologicznych, politycznych a nawet naukowych.

2. Pytania epistemologiczne klasycznej, socjologii wiedzy

Podstawowym zadaniem- jest analiza w jaki sposób i w jakim stopniu wszelka wiedza także prawdziwa jest uwarunkowana społecznie i historycznie. Analizy socjologii nie należy stosować do poglądów zwalczanych przez siebie oponentów, należy umieć ją zastosować do siebie samego do własnych poglądów. Socjologia stała się w ten sposób, partnerką epistemologii przyjmując pytania i dylematy.

Do podstawowych nurtów klasycznych socjologii wiedzy należą różne odmiany marksizmu, koncepcja M. Durkheima i jego szkoły

Paradygmat socjologii wiedzy wg R. Mertona:

Wskazuje podstawowe problemy, które są odmiennie rozwiązywane w poszczególnych nurtach klasycznej socjologii wiedzy.

  1. co stanowi egzystencjalną podstawę tworów umysłowych:

  1. Podstawa społeczna- pozycja społeczna, klasa, pokolenie, rola zawodowa, sposób produkcji, struktury grupowej( uniwersytet, biurokracja, akademia, sekty, partie polityczne). Sytuacja historyczna, interesy, społeczna przynależność etniczna, realność zawodowa, struktura wiedzy, procesy społeczne.

  2. Podstawy kulturowe- wartość, etos, opinii, typ kultury, mentalność kultury, wiedza język.

2. Jakie twory umysłu są traktowane w socjologii:

a) sfery przekonań moralnych, ideologii, idei, kategorii myślowych, filozofii, wierzeń religijnych, nauki, technologii

b) jakie są realizowane: ich dobór, poziom abstrakcji, wstępne założenia( co jest uważane za dane, a co za wątpliwe) treść pojęciowa, modele weryfikacji, cele działań umysłowych

3. w jaki sposób wiążą się twory umysłu z postawą egzystencjalną:

a) związki przyczynowe lub funkcyjne: determinacja, przyczyna, odpowiedniość, warunek konieczny, uwarunkowanie, wzajemna zależność funkcji, interakcja, zależność

b) związki symboliczne, organiczne lub znaczące: spójność, harmonia, łączność, przystosowalność, zgodność oraz ich przeciwieństwa, ekspresja, realizacja, ekspresja symboliczna, tożsamości strukturalne. Połączenie wewnątrz, interakcje znaczące

c) dwuznaczne terminy określające związki: odpowiedzialność, odbicie, będący w związku koniecznym itp.

4. dlaczego? - Funkcje jawne i ukryte przypisywane tym uwarunkowanym tworom umysłu:

a) podtrzymanie władzy, dążenie do stabilizacji, ukierunkowanie, wyzysk, niejasne prawdziwe stosunki społeczne, dostarczenie motywacji, odwrócenie krytyki, samo potwierdzenie, odsunięcie wrogości, charakter kontrolujący, koordynacja stosunków społecznych.

5. gdzie przeważają sugerowane związki podstawy egzystencjalnej z wiedzą:

a) teorie historyczne- ograniczone do konkretnych kultur

b) ogólne teorie analityczne

Teza Marksowska;

„ Nieświadomość ludzi określa ich byt, lecz przeciwnie ich byt społeczny określa ich świadomość”.

Teza ta zapoczątkowała badania wzajemnych zależności między różnymi typami świadomości społecznych( wiedzy a praktyką przede wszystkim materialną łącząc socjologię wiedzy z materializmem historycznym).

Koncepcja socjologii wiedzy MANNHEIM lata 90 - pozycja społeczna podmiotu wpływa nieuchronnie na strukturę i treść jego wiedzy o rzeczywistości społecznej (absolutyzmie społecznym) odrzucając tym samym absolutyzm poznawczy.

Relacjonizm MANNHEIMA:

  1. Odmienne pozycje ( „ grupowe kąty widzenia”) prowadzą nie do sprzeczności ale raczej do cząstkowych wizji rzeczywistości.

  2. Uświadomienie sobie cząstkowości i społecznego uwarunkowania własnego poznania, umożliwia zdobycie dystansu wobec własnej wiedzy.

  3. Ruchliwość społeczna prowadząca do zmiany pozycji społecznej a zwłaszcza dialog ludzi zajmujących różne pozycje społeczne, umożliwiają porównanie i przeliczanie perspektyw poznawczych przez zwyciężanie ułamkowości, umożliwia, to uzyskiwanie w ten sposób wiedzy opartej na szerokiej bazie egzystencjonalnej i łączącej wizje cząstkowe w jedną ogólniejszą syntetyczną perspektywę wg Mannheima.

Wykład 2 (18.10.2010r)

Ad.3. socjologa poznania naukowego:

Współczesna socjologia poznania naukowego podejmuje epistemologiczne problemy socjologii klasycznej przeformułowane jednak w nowym kontekście dynamicznego rozwoju filozofii nauki. Obie dyscypliny są powiązane ze sobą, ponieważ wiele koncepcji filozofii nauki w coraz większym stopniu uwzględnia wpływ czynników społecznych na kształtowanie się podstawowych założeń naukowych. Bardzo różnie przyjmuje się przy tym rolę czynników społecznych.

T. Kuhn - mówi, że przyczyny zmiany obowiązującego paradygmatu nauki normalnej upatruje w wewnętrznej rywalizacji odłamu środowiska naukowego.

Jerzy Kmita - na swojej epistemologii humanistycznej pokazuje, że analiza rozwoju nauki winna uwzględniać konieczność zapewnienia efektywności sterowanych przez naukę działań praktycznych, a to zależy od ogólnego poziomu społecznego. Najbardziej radykalne stanowisko zajmują przedstawiciele szkoły edynburskiej, rozwijają tzw. mocny program edukacji socjologii wiedzy głoszący, że sądy naukowe zależą od wytworzonych przez całe życie społeczeństwo, a nie tylko przez społeczność uczonych, a zatem i historycznych zmiennych reguł racjonalności.

Ad.4. socjologia nauki - jako instytucji :

Socjologia nauki akceptuje pozytywistyczną wizję procesu poznawczego i programowo ucieka od epistemologicznych pytań socjologii wiedzy. Do jej rozwoju przyczynił się głównie R. Merton. Taktuje on naukę jako instytucję społeczną , jako zbiór zjawisk społecznych, związanych z uprawianiem nauki. Analizuje społeczne role uczonych, normy uprawiania nauki, funkcjonowanie szkół naukowych, autorytetów w nauce, konflikty w środowiskach naukowych.

Podobnie pojmuje Florian Znaniecki - wiedza jest wg niego jedynym z systemów kulturowych, ma wewnętrzny ład logiczny i podporządkowana jest pewnym zasadom rozwoju, wewnętrzny ład społeczny jest autonomiczny, nie zależy od oddziaływań społecznych . System wiedzy ma się zajmować działaniami i strukturami, które stwarzają warunki, by określeni ludzie zapoznawali się z określonymi elementami systemów wiedzy, aktualizowali je w swoim doświadczeniu i skłonni byli je rozwijać i rozpowszechniać, bądź przeciwnie hamować ich rozwój, utajniać je czy utrudniać dostęp do nich. Socjologia wiedzy wg niego jest socjologią ludzi wiedzy i nauki wiedzy, a zwłaszcza analizą ich ról społecznych.

F. Znaniecki - typologia ról ludzi wiedzy:

- mędrcy, - technolodzy, - scholarze, -eksploratorzy

Ad. 5. Socjologia przekonania:

F. Znaniecki - mówi, że teoretyk wiedzy musi uważać za wiedzę to wszystko co w badanych przez nich w okresach i w zbiorowościach było lub jest za wiedzę uznawane. Do wiedzy zalicza się (w szerokim znaczeniu) to co zwykle określa się mianem opinii czy poglądów, a nawet to co zewnętrznie obserwator mógłby uznać za czyjeś złudzenie czy przesąd. W społeczeństwie funkcjonuje system poglądów, w którym trudno przypisać odniesienie do rzeczywistości społecznej i które nie podlegają ocenie w kategoriach prawdy i fałszu, np. systemy wartości, normy moralne, prognozy, programy działań, ideały wychowawcze.

W szeroko rozumianym znaczeniu - przekonanie to pewna dyspozycja, ponieważ uświadomienie sobie przez jednostkę jakiegoś przekonania jest najczęściej reakcją na określony bodziec. Do wartości jednostki należą nie tylko przekonania jasne i wyraźne , ale często zmienne i nie do końca wyartykułowane emocje, oceny i dyspozycje do zachowania. Bardzo różne mogą być rzeczywiste przyczyny uznawania danego przekonania, przekonanie nie musi być prawdziwe.

W skład szeroko rozumianej wiedzy danego społeczeństwa wchodzą:

różne konfiguracje przekonań indywidualnych towarzyszące im zobiektywizowane, np. w formie druku czy obrazu zapisy tych przekonań dostępne członkom tego społeczeństwa i ułatwiające przekazywanie, kultywowanie i ujednolicanie przekonań na dany temat.

Formy wiedzy świadomości społecznej:

Najpowszechniejszą formą wiedzy jest wiedza potoczna używana przez wszystkich w życiu codziennym. Cechuje ją:

poczucie oczywistości, wiara w realność otaczającego świata, przekonanie, że obiekty są takimi jakimi się wydają, zawierzenie wątpliwości, nie podważanie praktycznie potwierdzonej oczywistości dopóki nie obniża to efektywności działań, a jeżeli rzeczywistość wymusza modyfikację dotychczasowych przekonań to dokonuje się zmian w najmniejszym możliwym zakresie (jest to tzw. zasada ekonomii wysiłku poznawczego). Istotą wiedzy potocznej jest także naturalne założenie każdej jednostki, że partnerzy postrzegają rzeczywistość w zasadzie tak samo jak ona.

CECHY I ZASADY POZNANIA NAUKOWEGO

Różnica poznania naukowego a nienaukowego

Poznanie nienaukowe - potoczne, nieuporządkowane, nieweryfikowalne o ograniczonej użyteczności, nie służy do objaśniania i poznawania rzeczywistości.

Dwa zespoły faktów w procesie poznania naukowego:

  1. Zabiegi instrumentowe

  2. Dyspozycje psychiczne (postawa intelektualna).

Te zjawiska musza być regulowane rygorystycznymi zasadami, aby otrzymane rezultaty były adekwatne. Zasady ( teoretyczny model poznania naukowego):

  1. Postępowanie badawcze zgodne z metodami naukowymi zapewniającymi racjonalny dobór, układ, metodologiczną poprawność czynności i zabiegów gromadzenia wiedzy.

  2. Język - pozwalający na ścisłe, jednoznaczne formułowanie słowne w wyniku poznania zapewniający ich powszechne rozumienie, pozytywną lub negatywną sprawdzalność oraz możliwość porównania z istniejącymi teoriami na dany temat.

  3. Twierdzenia - mogą być tylko uznane za naukowe jeśli mają uzasadnienie pozwalające je przyjąć jako pewne lub odznaczają się wysokim stopniem prawdopodobieństwa.

  4. Wewnętrzna niesprzeczność zbioru twierdzeń - dotyczy przedmiotu badania danej nauki, ich uporządkowania w logicznie powiązany system twierdzeń naukowych.

  5. Krytycyzm - wobec wszelkich wypowiadanych tez i postawa ustawicznej weryfikacji, rewidowania i rozbudowy istniejącego systemu twierdzeń naukowych.

  6. Twórczy charakter wyników poznania oraz możliwości ich praktycznego wdrażania (teoretyczny model poznania naukowego).

Reguły naukowego badania. Badania i badacza winny znamionować cechy:
1- intelektualna dociekliwość, sztuka wyszukiwania owocnych tematów poprzez „węch problemowy”,

2-śmiałość i inwencyjność myślenia,

3-krytycyzm i ostrożność - w nauce wątpienie jest twórcze, a nie paraliżujące,

4 - systematyczność, ścisłość i precyzja- wg Kotarbińskiego „Jasność myśli i oszczędność słów”,

5 - wszechstronność i bezstronność- wszechstronne analizowanie przedmiotów badań i bezstronne wyciąganie wniosków,

6 - rozległa wiedza o przedmiocie badań (znajomość literatury).

Owoce poznania naukowego (efekty):

  1. Prawa nauki - to należycie uzasadnione i dostatecznie sprawdzone twierdzenia nauki mające postać zdań ogólnych lub w przybliżeniu ogólnych.

Prawa ogólne oznaczają stały, bezwyjątkowy związek pewnych zjawisk:

  1. Prawa statyczne (sprawozdawcze) - stwierdzają istnienie prawidłowości, mają charakter praw empirycznych,

  2. Prawa formalne - mają postać tautologii logicznej uzasadnionych w drodze samego rozumowania lub struktury immanentnej,

  3. Prawa historyczne - zdania orzekające jakąś prawidłowość, zbudowane na zasadzie wyczerpującego wyliczenia zamkniętej klasy przypadków.

Od prawa wymaga się aby pozwalało wnioskować na podstawie przypadków znanych o przypadkach nieznanych oraz ab pozwalało wnioskować z przypadków przeszłych o przypadkach przyszłych.

prawidłowości nauki jako element teorii poznania -

prawidłowościami nazywamy obiektywne stale powtarzające się związki lub relacje, cech zdarzeń zachodzących w rzeczywistości . Prawidłowości są ściśle powiązane z filozoficznymi tezami determinizmu.

3 wersje determinizmu:

  1. Determinizm ontologiczny - jest tezą dotyczącą ustroju samej rzeczywistości, założeniem o przyczynowym charakterze zdarzeń, procesów i rozwoju,

  2. Determinizm teorio-poznawczy - jest poglądem mówiącym o możliwości przewidywania i odtwarzania biegu zdarzeń na podstawie warunków w jakich one zachodzą,

  3. Determinizm metodologiczny - jest regułą racjonalnego, naukowego myślenia nakazującego rozpatrywać dane zjawisko we wszystkich jego zależnościach i szukać dla niego wyjaśnienia takiego zespołu warunków, w których z zaistnieniem jego wystąpienia jest prawidłowo związany.

Rodzaje prawidłowości w nauce:

  1. Prawidłowości przyczynowe - zakładają, że po każdym wcześniejszym zdarzeniu (przyczynie) i stale i koniecznie jest zdarzenie późniejsze (skutek),

  2. Prawidłowości strukturalne (prawidłowości współistnienia) - dwa lub więcej zdarzeń stale występują łącznie tworząc określone jednolite struktury,

  3. Prawidłowości funkcjonalne - istnieją wówczas, gdy określonym zmianom pewnych cech zjawiska odpowiadają w sposób regularny zmiany innych cech tego zjawiska związanego z nim organicznie lub czasowo przestrzennie, np. podaż towaru - obniżenie cech),

teoria naukowa - 1)suma prawd naukowych hipotez ogólnych prawidłowości i wszystkich innych twierdzeń o jednolitej dziedzinie w obszarze rzeczywistości tworzy teorię naukową danej dziedziny.

2)to system zdań powiązanych ze sobą logicznie i rzeczowo oraz spełniających pewne kryteria pragmatyczne.

Zatem teoria naukowa musi być

- uporządkowana, niesprzeczna wewnętrznie (koherentna), obiektywna (dowiedziona empirycznie),intersubiektywnie komunikowalna (informacyjna), weryfikowana (twórcza).

Główną rolą teorii jest funkcja:

a)diagnostyczna, b)prognostyczna. - Teoria naukowa porządkuje, upraszcza rzeczywistość i utrwala rzeczywisty obraz.

Teoria naukowa pełni funkcje kulturowe i psychologiczne - tzn. pozwala człowiekowi poznać świat, zrozumieć rzeczywistość jej pochodzenia, budowę, zasady rozwoju, opanować rzeczywistość, pokierować tokiem jej spraw dla celów człowieka, weryfikować, rozumieć, przewidywać, działać, czyli racjonalizować cały obszar ludzkiej aktywności.

Wykład III 22. X. 2010

Socjologia polityki.

I. Polityka i władza

Z perspektywy socjologicznej To zachodzące w zbiorowościach procesy dzięki którym jednostki bądź grupy zdobywają władzę, posługują się ją i ją tracą.

Władza wg Webera oznacza- zdolności kontrolowania lub wpływania na działania innych bez względu na ich zgodę. Taka władza występuje w makro i mikro zbiorowościach.

Sfera polityki może być widziana bardzo szeroko obejmować relacje międzyosobowe, w których przejawia się zdolności kontrolowania, wpływania na działania innych.

W każdej dowolnej liczbie zbiorowości jakaś forma przywódcza jest rzeczą nieuniknioną.

2 podstawowe funkcje władzy:

-1. organizowanie zbiorowych działań

-2. likwidowanie a co najmniej łagodzenie konfliktów - z tą polityką mamy do czynienia na każdym kroku np. w rodzinie, klasie

I. Węższy zakres pojmowania polityki:

Proces zdobywania, utrzymania i tracenia władzy na poziomie makrospołecznym.

Dla socjologów to również jeden z ważnych wymiarów zróżnicowania społecznego. Istotne jest pytanie o społeczne źródła władzy w poszczególnych społeczeństwach.

Źródłami władzy mogą być:

Nauki polityczne skupiają uwagę na makrospołecznym porządku politycznym traktowanym jako

Zinstytucjonalizowany, sformalizowany system za pomocą, którego pewne jednostki i grupy zdobywają, utrzymują i sprawują władzę nad innymi.

Centralne miejsce w tym porządku zajmuje państwo. Polityką jako przedmiotem badań interesuje się też psychologia.

Psychologia polityczna:

Zajmuje się zachowaniem jednostek w sferze polityki, w obrębie jej zainteresowań są: związki między cechami osobowości, a orientacjami politycznymi, zachowania wyborcze, podejmowanie decyzji dot. Polityki.

Władza oparta na przymusie jest mało stabilna, ludzie są posłuszni tylko w takiej mierze, w jakiej zdolna jest ona to posłuszeństwo wymusić, kiedy zdolność ta maleje słabnie posłuszeństwo. (np. Polska w latach 80).

Weber wyróżnił 3 typy prawomocnego panowania:

1-panowania charyzmatyczne

2-panowanie tradycyjne

3-panowania legalne-racjonalne

AD.1

Panowanie Charyzmatyczne.- Wynika z cech szczegółowych przywódcy, które powodują, że jego zwierzchnictwo uznawane jest za oczywiste, ludzie idą za nim, są mu posłuszni, uznają jego autorytet. Szczególnie widoczne jest to w ruchach religijnych. (podwórkowe grupy koleżeńskie) Najbardziej elementarna i pierwotna forma przywództwa.

AD. 2

Panowanie tradycyjne.- Opiera się na zwyczaju, tradycji, uznaje się tą zwierzchność bo od zawsze tak było i będzie. Np. monarchia, w której prawo członków danego rodu do sprawowania władzy postrzegane jest jako niekwestionowane.

AD.3

Panowanie legalne. Opiera się na normach prawnych i kompetencji osób sprawujących władzę na mocy tych norm. Władza biurokratyczna Tego rodzaju to wg Webera władza demokratyczna.

Te 3 typy idealne obecnie występują w różnych formach

Władza Papieska za Jana Pawła II -powiązanie tych 3 typów

Państwo.

Wg Webera - tp instytucja, która ma wyłącznie prawo do posługiwania się siłą w obrębie danego terytorium.

4 Cechy charakterystyczne Państwa:

1-jest aparatem sprawowanie władzy

2-sprawuje ją monopolistycznie

3- jest to władza prawomocna

4-jest organizacją oparta na zasadzie terytorialnej a nie rodowej i więzach krwi.

Wg Marksa- Państwo było organem panowania klasowego i ucisku klasowego.

Te def. Nie są sprzeczne, każda z nich mówi o innych aspektach.

1-mówi o ogólnych cechach, organizacji państwowej

2-mówi o tym w czyim interesie jest władza sprawowana

Marks - pierwszy w państwie dostrzegł strażnika przywilejów społecznych.

Obecnie powstaje pytanie zarówno o mechanizmy działania państwa jak i do kogo władza należy, w czyim interesie jest sprawowana.

Kształtowanie się nowoczesnych państw europejskich.

Początki wiążą się z powstaniem o rozwojem kapitalizmu-najpierw handlowego potem przemysłowego. Rozwój handlu wymagał zjednolicenia opłat celnych i drogowych w okresie feudalnym nakładanych dowolnie przez władców poszczególnych prowincji. Przede wszystkim potrzebowano sieci bezpiecznych dróg, na których nie groziłyby napady zbójców i samowolnych panów feudalnych. Rabujących kupców przejeżdżających przez ich terytorium. Wszystko to mogła zapewnić odpowiednio silna władza. Wzrastające w siłę mieszczaństwo stało się zapleczem społecznym kształtujących się państw w europie zachodniej. Ich początkiem były monarchie absolutne, z których wiążą się narodziny centralizacji państwowej.

Kształtowanie się scentralizowanego aparatu państwowego napotykała wiele oporów. Centralizacji sprzeciwiały się władze lokalne. Władze lokalne zmuszone były do oddania władzy-dzielenia się nią. Centralizacji sprzeciwiał się lud- dla którego centralizacja oznaczała konieczność nowych świadczeń na rzecz aparatu państwowego (oddania ludzi do wojsk i płacenie podatków).

Tworzenie się mapy politycznej, nowej europy było procesem bardzo długim. Niemcy i Włochy stały się jednolite dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Kształtujące się państwa przestały być uważanie za osobistą własność władcy i zaczynały być postrzegane jako własność ludu-kres absolutyzmu.

Własność ludu, co oznaczało kres absolutyzmu.

W XVIII wieku myśli politycznej pojawiła się idea ludu jak i suwerenna przez J.J. Russa. Bycie suwerennych oznaczało posiadanie władzy i ustanawiania praw.

Zasada podziału władzy (uznawana za fundament Monteskiusz)

-ustawodawcza -wykonawcza -sądownicza

Znacznie suwerenności ludu polega na tym, że ukształtowanie kulturowo etnicznie i historycznie wspólnoty ludu uzyskiwały wymiar polityczny, którego przedtem nie miały.

Państwo narodowe we współczesnym świecie:

Stały się one podstawowymi jednostkami organizacyjnymi ładu światowego. Zasada pełnej suwerenności państw na podległych ich terenach:

Jako wyraz suwerenności traktowano samodzielność gospodarczą, militarną, kultury państwa;

Jej gwarancje widziano w jego samowystarczalności w tych dziedzinach.

Dziś w świecie współczesnym ograniczeniom uległy wszystkie rodzaje samodzielności np. żadne państwo nie jest w stanie zapewnić sobie broni, bo jest taka technologia broni, korporacje przemysłowe powodują, że kapitał wędruje po świecie.

Ograniczeniu uległy 3 rodzaje samowystarczalności.

Współcześnie samodzielność państw narodowych ograniczają problemy, których rozwiązanie przekracza możliwości pojedynczych państw narod. Konieczność zewnętrznej kontroli ich działań i spraw wewnętrznych-potrzeba walki z terroryzmem, kontrola przestrzeni kosmicznej, zanieczyszczenia biosfery.

Te nowe zjawiska powodują, że o niepodległość mogą ubiegać się wspólnoty etniczne-powstaje więcej państw.

Na początku XX w było 35 suwerennych państw narodowych

W 1950 roku było ich około 80

W 2000 roku 190 już jest.

Demokracja.

Demokracja absorbuje uwagę polityków.

System autorytarny- system, w którym nie ma instytucji demokratycznych. np. gospodarka, religia, służba zdrowia.

Wśród 191 państw w 117 istnieje demokracja, ale ten poziom jest różny.

-Nieco ponad 20% ludności świata żyje w społ. wolnych,

-40% w częściowo wolnych,

- 40% pod rządami reżimu

Ustrój demokratyczny miał 3 fale:

1}lata 1828-1926

2}lata 1943-1963

3}lata 1974,obecny zasięg procesów dem. uległ poszerzeniu- charakteryzuje się globalnym zasięgiem

Dem. rządy ludu ma długi rodowód, demos-lud, kratos-władza, po raz pierwszy w starożytnych Atenach. Perykles sformułował idee:

-udział wszystkich w rządach państwa

-równość obywatelska

-wolność jednostki

-aktywne uczestnictwo w życiu publiczym

Demokracja ateńska wszyscy sprawują władzę były to państwa miasta (polis).

Demokrację ateńską skrytykowali Platon i Arystoteles.

Arystoteles-cechą demokracji były rządy ubogich.

Platon- demokracja wyrasta z oligarchii.

Zasady demokracji:

Platon-zwyrodniałą forma rządów wielu anarchia zastąpiła rządy prawa.

Kontrolę lud powinien sprawować nieustannie, co wymaga zwiększonej aktywności obywateli, obiektywność pracy, opinii publicznej, organizację kontrolujące władzę.

Demokracja na poziomie państwa wymaga rozwoju mechanizmów mikrodemokracji, stos. Demok. W zakładach pracy rodzinach itp.

Przydatność demokracji ateńskiej jest ograniczona-jest bezpośrednia.

Wiek XIX forma demokracji dla dużych państw. Była to demokracja przedstawicielska.

Powstała z połączenia tradycji demokracji ateńskiej z nowożytną ideą suwerenności ludu oraz wiekowym doświadczeniem europejskich zgromadzeń stanowych tj. Angielski, Niemiecki, hiszpańskiej-cortezy, Polskiej, Francuskiej-stany generalne.

Prawo wyborcze w państwach europ. Należały początkowo jedynie do mężczyzn o odpowiednich dochodach.

W 1831 roku prawa te miały 4% ludności powyżej 20 roku życia.

Demokracja (współcześnie) ustrój sprawujący władzę odpowiedzialni są na forum publicznym przed obywatelami, którzy działają za pośrednictwem wybieranych przedstawicieli i współzawodniczących ze sobą

Aby państwo uznano za demokratyczne istnieje wiele instytucji w państwie uznawanych za konieczne.

Warunki:

-wybierani przedstawiciele,

-wolne, uczciwe regularnie powtarzane wybory

-wolność słowa

-różnorodne źródła informacji

-wolność stowarzyszania się

-inkluzywne obywatelstwo- to znaczy żaden dorosły człowiek mieszkający na stałe w danym kraju i poddany jego panom nie może być pozbawiony uprawnień które mają inni -są niezbędnie do funkcjonowania tych 5 instytucji politycznych.

Przejawem demokracji bezpośredniej jest referendum.

Demokracja pośrednia

Charakteryzuje się istnieniem partii politycznych: grupy przybierające postać mniej lub bardziej sformalizowanych, które dążą do udziału we władzy państwowej, rywalizują z innymi takimi grupami u uzyskanie poparcia społ.

Partie pośredniczą miedzy władzą państwową a obywatelami.

Różnią się (partie):

Partia, która nie potrafi przekonać wyborców, że reprezentuje ich interesy przegrywa wybory.

Zadania partii: Podstawowym zadaniem partii jest nominowanie kandydatów do ciał przedstawicielskich, które sprawują władze ustawodawczą.

W poszczególnych państwach odbywa się to wedle różnych ordynacji wyborczych:

Określenie demokracji jako ustroju w którym lud jest suwerenem- przy jednoczesnym utożsamianiu suwerenności z posiadaniem władzy wykonawczej pozostawia sprawę otwartą formą i sposób sprawiania władzy wykonawczej.

W jednych państwach, które ustroje spełniają warunki instytucjonalne demokracji najwyższym zwierzchnikiem władzy wykonawczej, czyli rządu jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych, w innych premier powołany przez parlament.

Prezydent pełni rolę reprezentacyjną (jak król w monarchii).

Pierwszy system prezydencki

Drugi system parlamentarny

Są tez systemy mieszane parlamentarno-prezydenckie (w Polsce taki jest). Prezydent pełni rolę reprezentacyjną i posiada uprawnienia władcze.

Przyznanie ludowi władzy suwerennej zostaje sprawa otwartą. Nie określa jak daleko może ona sięgać i gdzie ma przebiegać granica między tym co prywatne a publiczne. Określenie granic jest przedmiotem debat i sporów.

Przedmioty dyskusji:

Płaszczyzna sporów jest to, kto ma rzeczywisty wpływ w państwie, jaką role odgrywają w nim elity oraz jaki zakres ich wpływu daje się pogodzić z demokracją.

Demokracja i liberalizm występują we wzajemnym powiązaniu:

Demokracja i liberalizm odpowiadają na pytania:

-1- jakie funkcje ma pełnić państwo?

-2- kto ma sprawować władze?

-3-przy użyciu jakich procedur?

Liberałowie są za koncepcja „państwa minimum” ograniczona władza, funkcje które powinny jak najmniej wykraczać poza zapewnianie bezpieczeństwa. Zarówno wewnątrz państwa jak i na arenie międzynarodowej.

Liberalizm- ograniczenie władzy

Demokracja-granica dla rządzących jest wola większości.

Demokracja i liberalizm opowiadające się za państwem prawa.

Państwo prawa- władza publiczna poddana jest ogólnym normą i może być sprawowana w obrębie jaki wyznaczają jej te prawa, przy zachowaniu prawa obywatela do odwoływania się do niezawisłego sędziego, aby ten rozpatrywał i przeciwstawił się nadużycią władzy.

Demokracje i liberalizm dzieli: