SŁOWNICZEK
Najważniejsze pojęcia
AKULTURACJA ANTYCYPUJĄCA- dostosowanie lokalnych instytucji, organizacji usług, dóbr konsumpcyjnych do spodziewanych oczekiwań zagranicznych turystów, przedsiębiorstw lub inwestorów.
ALMALGAMACJA KULTUROWA- dialog i wymiana między kulturą centrum i peryferii, selektywna modyfikacja centrum przez wpływ reinpretacji dokonywanej społeczności, peryferyjnych a równocześnie stymulowanie i ożywienie pewnych utajonych wartości kultur lokalnych przez wpływ kultury centrum.
EKUMENA KULTUROWA- obszar ciągłych interakcji kulturowych wzajemnych penetracji i wymiany kultur treści.
DEFORMACJA KULTUROWA- uproszczenie, zubożenie a nawet degradacja kultury centrum w toku jej adaptacji przez kraje peryferyjne.
DUMPING- propagowanie i sprzedawanie w krajach peryferii masowych produktów kultury, czy artystyczna najniższa jakość po niskiej cenie.
ELITYKOMPRADORSKIE- elity polityczne i ekonomiczne w krajach uzależnionych imperialnych od wielkiego mocarstwa które realizują interesy imperialnego centrum, często na niekorzyść własnego państwa.
KULTUROWY INPERIALIZM- propagowanie i rozpowszechnianie własnego stylu życia, wzoru konsumpcji, obyczajów, produktów artystycznych, języka a nawet przekonań religijnych przez kraje o najsilniejszej pozycji ekonomicznej, politycznej i militarnej.
UNIFORMIZACJA ŚWIATA( homogenizacja)- postępujące upodobania się form organizacji ekonomicznej i politycznej wzorów konsumpcyjnych, zwyczajów i obyczajów, stylów artystycznych, sytemu wartości, idei i ideologii w skali ogólnoświatowej.
SPOŁECZEŃSTWO RYZYKA- sytuacja typowa dla najbardziej rozwiniętych społeczeństw nowoczesnych, w których uwydatniają się wyróżnić i stają się przedmiotem powszechnej troski, wielorakie nowe style formy ryzyka wytworzonego przez cywilizację, technologię, przemysł, życie miejskie, eksploatację przyrody.
WARTOŚCI POSTMATERIALISTYCZNE- samorealizacja, jakość życia, zdrowiem, sprawności fizycznej, bogactwem doświadczeń i doznań duchowych, kontaktów społecznych, życia towarzyskiego.
MODELE BIEGUNOWE ( dychotomiczne)- charakter przeciwstawnych stanów społecznych ujawnionych jako przejaskrawione, skrajne typy idealne.
POCZUCIE MOCY PRZEDMIOTOWEJ- przekonanie, że wyznania jak i problemy osobiste i ekonomiczne pozwalają się rozwiązać pod warunkiem podjęcia w pojedynkę lub wspólnie odpowiednich działań.
PROGNOZY OSTRZEGAWCZE- czarne scenariusze możliwych przyszłych wydarzeń i mobilizujące przeciwdziałania i przyczyniające w tym samym do zaktualizowania zawartych w nich pesymistycznych wizji.
SOCJOLOGICZNE POJĘCIE REWOLUCJI- całościowe i radykalne samo przekształcanie społeczne(ekonomiki, polityki, kultury, życia codziennego) w wyniku oddanej masowej mobilizacji społecznej.
STEROWANA REFORMA PAŃSTWA- w odróżnieniu od rewolucji zmiana inicjowana i prowadzona odgórnie przez rządzących i zmieniająca tylko do cząstkowego doskonalenia istniejącego systemu bez ambicji jego całościowych zmian.
REFLEKSYJNOŚĆ- zdolność społeczeństwa do krytycznego myślenia o samym sobie. Dostrzegania zjawisk patologicznych, negatywnego definiowania przyszłych zagrożeń i podejmowania takiej diagnozy perwersyjnych środków zaradczych powstrzymujących lub odwracających i niekorzystne trendy.
STRUKTURA SZANS POLITYCZNYCH- minimum swobody obywateli w szczególności prawa zrzeszenie się i wolność słowa, które w powiązaniu z niską represywnością reżimu stanowią sprzyjające warunki do organizowania się opozycji i politycznych.
SYTUACJA REWOLUCYJNA- szczególne nasilenie niezadowolenia, protestu, niepokoju społecznego co wynika z kryzysu ekonomicznego, fiskalnego i politycznego, fiskalnym lub politycznym.
WOJNA DOMOWA- gwałtowne starcie ugrupowań społeczeństwa, motywowanie przeważnie odmiennością etniczną lub religijną a niekiedy ideologiczną, którym celem jest ochrona własnych interesów i zdobycie dominacji w warunkach istniejącego ustroju niż zmienna samego ustroju.
ZAMACH STANU(przewrót pałacowy, przesilenie rządowe)- gwałtowna zmiana ekipy rządzącej rotacja elity politycznej bez głębszych modyfikacji struktur politycznych czy społecznych.
KONSENSUS NEGSTYWNY- to typowa dla świadomości rewolucyjnej świadomości rewolucyjnej jedności poglądu na temat nieakceptowanych cech starego reżimu, oraz jednoznaczna definicja wrogów przeciwko którym należy podjąć walkę.
KONSENSUS POZYTYWNY- jasna i podzielona przez rewolucjonistów wizja upragnionego ustroju por ewolucji, oraz jego strategii i taktyki jego oprowadzenia po zwycięskiej rewolucji.
RELATYWNA DEPRYWACJA- rozbieżność pomiędzy poziomem aspiracji a standardem realnych osiągnięć zdefiniowana jako niesłuszna czy niesprawiedliwa i przeradzająca się w roszczenia do większego bogactwa, wyższego standardu życiowego, większego prestiżu.
DEPRYWACJA ASPIRACYJNA- nagły wzrost aspiracji przy niezmiennym poziomie życia.
DEPRYWACJA KRYZYSOWA- nagłe załamanie standardów życiowych przy niezmienionym poziomie aspiracji.
PODMIOTOWOŚĆ- moc sprawcza a bardziej specyficznym sensie, potencjalna zdolność zbiorowości do twórczego samo przekształcania się.
KREATYWNOŚĆ PODMIOTOWA- wytwarzanie struktur w działaniach jednostki lub zbiorowości.
PODMIOTY SPOŁECZNE- jednostka lub zbiorowość które przez swoje działania wytwarzają trwalsze grupy, struktury, organizacje i instytucje a także wywołuje zmiany społeczne.
SPOŁECZEŃSTWA PASYWNE- zbiorowość o słabej podmiotowości trwająca w stagnacji, niezdolna do mobilizacji i samo transformacji.
SPOŁECZEŃSTWA AKTYWNE- to zbiorowość o silnej podmiotowości podejmująca nieustanny wysiłek samo przekształcania się, stawiająca czoło wyznaniom, pokonująca bariery, przekraczająca granice w toku nieustannej zmienności.
ANSYNCHRONIA ROZWOJU- sytuacja w której rozwój różnych fragmentów czy aspektów jednego i tego samego systemu społecznego. Biegnie różnymi torami i w różnym tempie, (rozwój gospodarczy, polityczny, rolnictwa, przemysłu, nauki, religii itp.).
EPICENTRA NOWOCZESNOŚCI- regiony, kraje, a nawet pojedyncze miasta które w danej epoce stanowią wzorce nowoczesne sposobu życia, naśladowanie przez inne społeczeństwa.
FATALIZM- pogląd, że rozwój społeczny toczy się w sposób konieczny, nieuchronny i nieodwracalny a ludzie swoimi działaniami nie mogą go ani powstrzymać, ani ukierunkować.
KRĄŻENIE ELIT- cykliczna wymiana politycznych, ekonomicznych czy intelektualnych w wyniku konkurencji i walki.
OPORYUNIZM- przestrzeganie reguł mimo jej ukierunkowania, przekonania o jej słuszności.
ALOKACJA CZAS- przeznaczenie pewnych okresów, dnia czy roku na czynności określonego typu co wynikać może z konwencjonalnych zwyczajów np. deser w południe, lub przyrodniczych konieczności.
PROFIL CZASOWY- kultura zakodowanych specyficzny dla danej zbiorowości sposób traktowania czasu a w szczególności nacisk (lub brak nacisku na punktualność, pośpiech, wykorzystanie czasu).
REFIKACJA CZASU- traktowanie czasu jako autonomicznej wartości, można zdobyć, stracić, sprzedać, kupić, wymienić(czas to pieniądz).
SPOŁECZEŃSTWA „GORĄCE”- to takie w których zmiany toczą się szybko osiągając poważne rozmiary już w skali wewnątrz pokoleniowe.
SPOŁECZEŃSTWO „ZIMNE”- to takie w których zmiany toczą się wolno dopiero w skali wielopokoleniowej.
Wykład 1
Socjologia wiedzy
Wiedza- w j. potocznym podstawa, metoda.
Na gruncie socjologii wiedza jest kategorią ogólnej analizy socjologicznej. Z drugiej strony stanowi podmiot badań subdyscypliny socjologii wiedzy. Pojęcie wieloznaczne w klasycznym, wąskim rozumieniu odnosi się jedynie do przekonań pewnych i prawdziwych, trafnych oddających rzeczywistość.
Poznanie - celem jego jest dotarcie do wiedzy pewnej tj. przeciwstawiającej się niepewnym i zawodnym opiniom.
Teoria poznania- wykazała, że ludzkie poznanie nie jest po prostu biernym odzwierciedleniem zewnętrznego świata, że człowiek jako podmiot poznania wnosi do każdego aktu poznawczego swój własny subiektywny, podmiotowy czynnik. Otwartym problemem pozostaje to w jaki sposób podmiotowe uwarunkowanie poznania wpływa na kształt i prawdziwość uzyskiwanej wiedzy o rzeczywistości. Podmiotowe uwarunkowanie poznania można analizować na gruncie nauk szczegółowych i to na dwóch różnych poziomach: naturalno-biologiczny, oraz społeczno - kulturowy - historyczny. Poziom naturalno - biologiczny dotyczy ludzkiego aparatu poznawczego, wykształcającego się w procesie dostosowania do środowiska. Analiza społeczno - kulturowa - historyczna uwarunkowań poznania jest domeną nauk społecznych a zwłaszcza socjologii wiedzy,
wyróżnia się w kilka odmiennych sposobów uprawiania socjologii wiedzy:
- szukanie społecznych uwarunkowań poznania fałszywego,
- klasyczna socjologia wiedzy podejmująca pytania epistemologiczne,
- socjologia poznania naukowego (wiedzy naukowej) kontynuująca wątki epistemologiczne w kontekście rozwijającej się nauki,
- socjologia nauki jako instytucji społecznej ,
- socjologia przekonań
1. Społeczne uwarunkowania poznania fałszywego. U początku socjologicznego podejścia do wiedzy starano się wyjaśnić przede wszystkim przyczyny błędnego poznania ludzkiego. Genezy błędów upatrywano najpierw w powszechnych i nieusuwalnych cechach natury ludzkiej. Później i to coraz częściej w specyficznych warunkach społecznych. Oba warunki przeplatały się w XVI w koncepcji F. Bacona, który wyróżnia cztery typy złudzeń:
Złudzenie plemienne - miały wynikać z natury gatunku
Złudzenie jaskini, rynku i teatru
Wpływu otoczenia społecznego
języka i tradycji.
Wg Ntiche -go ludzie zawsze poznają świat z pewnej perspektywy nie dążąc do prawidłowości, ale tworząc sobie użyteczne iluzje odpowiadające ich potrzebom.
W. Paretta- Ludzie wykazują tendencję do osłaniania rzeczywistych motywów postępowania upiększonymi teoriami słownymi.
Z. Freud- jednostki spychają do podświadomości niewygodne dla nich treści poznawcze.
Rolę specyficznych uwarunkowań społecznych podkreślili: K. Marks, F. Engels tłumacząc powstawanie fałszywej świadomości, ideologii i tez w tzw. „ekonomii wulgarnej”, - dążenie do usprawiedliwienia i umacniania klas posiadających.
Rywalizacji między różnymi prądami myślowymi towarzyszy na ogół wzajemna nieufność i konflikty międzygrupowe.
Fakt, że poglądy innych różnią się od naszych skłania do uznawania tych poglądów innych za niewiarygodne, absurdalne i stronnicze. Na poparcie takiego stanowiska nie szuka się argumentów merytorycznych lecz usiłuje tłumaczyć oba poglądy społecznym kontekstem które je zrodził oraz funkcjami, które mają pełnić. Odwołując się do ukrytych interesów podwyższania wartości swojej grupy, analizuje się przesądy, złudzenia, ideologię, fałszywą świadomość nawet teorię naukowe.
Socjologia wiedzy funkcjonuje wtedy jako sztuka podejrzeń, demaskatorstwo, przenikanie fałszywych pozorów. Ten sposób uprawiania socjologii wiedzy, ma osiągnięcia choć dochodziło i będzie dochodzić do nadużywania go jako instrumentu w sporach ideologicznych, politycznych a nawet naukowych.
2. Pytania epistemologiczne klasycznej, socjologii wiedzy
Podstawowym zadaniem- jest analiza w jaki sposób i w jakim stopniu wszelka wiedza także prawdziwa jest uwarunkowana społecznie i historycznie. Analizy socjologii nie należy stosować do poglądów zwalczanych przez siebie oponentów, należy umieć ją zastosować do siebie samego do własnych poglądów. Socjologia stała się w ten sposób, partnerką epistemologii przyjmując pytania i dylematy.
Do podstawowych nurtów klasycznych socjologii wiedzy należą różne odmiany marksizmu, koncepcja M. Durkheima i jego szkoły
Paradygmat socjologii wiedzy wg R. Mertona:
Wskazuje podstawowe problemy, które są odmiennie rozwiązywane w poszczególnych nurtach klasycznej socjologii wiedzy.
co stanowi egzystencjalną podstawę tworów umysłowych:
Podstawa społeczna- pozycja społeczna, klasa, pokolenie, rola zawodowa, sposób produkcji, struktury grupowej( uniwersytet, biurokracja, akademia, sekty, partie polityczne). Sytuacja historyczna, interesy, społeczna przynależność etniczna, realność zawodowa, struktura wiedzy, procesy społeczne.
Podstawy kulturowe- wartość, etos, opinii, typ kultury, mentalność kultury, wiedza język.
2. Jakie twory umysłu są traktowane w socjologii:
a) sfery przekonań moralnych, ideologii, idei, kategorii myślowych, filozofii, wierzeń religijnych, nauki, technologii
b) jakie są realizowane: ich dobór, poziom abstrakcji, wstępne założenia( co jest uważane za dane, a co za wątpliwe) treść pojęciowa, modele weryfikacji, cele działań umysłowych
3. w jaki sposób wiążą się twory umysłu z postawą egzystencjalną:
a) związki przyczynowe lub funkcyjne: determinacja, przyczyna, odpowiedniość, warunek konieczny, uwarunkowanie, wzajemna zależność funkcji, interakcja, zależność
b) związki symboliczne, organiczne lub znaczące: spójność, harmonia, łączność, przystosowalność, zgodność oraz ich przeciwieństwa, ekspresja, realizacja, ekspresja symboliczna, tożsamości strukturalne. Połączenie wewnątrz, interakcje znaczące
c) dwuznaczne terminy określające związki: odpowiedzialność, odbicie, będący w związku koniecznym itp.
4. dlaczego? - Funkcje jawne i ukryte przypisywane tym uwarunkowanym tworom umysłu:
a) podtrzymanie władzy, dążenie do stabilizacji, ukierunkowanie, wyzysk, niejasne prawdziwe stosunki społeczne, dostarczenie motywacji, odwrócenie krytyki, samo potwierdzenie, odsunięcie wrogości, charakter kontrolujący, koordynacja stosunków społecznych.
5. gdzie przeważają sugerowane związki podstawy egzystencjalnej z wiedzą:
a) teorie historyczne- ograniczone do konkretnych kultur
b) ogólne teorie analityczne
Teza Marksowska;
„ Nieświadomość ludzi określa ich byt, lecz przeciwnie ich byt społeczny określa ich świadomość”.
Teza ta zapoczątkowała badania wzajemnych zależności między różnymi typami świadomości społecznych( wiedzy a praktyką przede wszystkim materialną łącząc socjologię wiedzy z materializmem historycznym).
Koncepcja socjologii wiedzy MANNHEIM lata 90 - pozycja społeczna podmiotu wpływa nieuchronnie na strukturę i treść jego wiedzy o rzeczywistości społecznej (absolutyzmie społecznym) odrzucając tym samym absolutyzm poznawczy.
Relacjonizm MANNHEIMA:
Odmienne pozycje ( „ grupowe kąty widzenia”) prowadzą nie do sprzeczności ale raczej do cząstkowych wizji rzeczywistości.
Uświadomienie sobie cząstkowości i społecznego uwarunkowania własnego poznania, umożliwia zdobycie dystansu wobec własnej wiedzy.
Ruchliwość społeczna prowadząca do zmiany pozycji społecznej a zwłaszcza dialog ludzi zajmujących różne pozycje społeczne, umożliwiają porównanie i przeliczanie perspektyw poznawczych przez zwyciężanie ułamkowości, umożliwia, to uzyskiwanie w ten sposób wiedzy opartej na szerokiej bazie egzystencjonalnej i łączącej wizje cząstkowe w jedną ogólniejszą syntetyczną perspektywę wg Mannheima.
Wykład 2 (18.10.2010r)
Ad.3. socjologa poznania naukowego:
Współczesna socjologia poznania naukowego podejmuje epistemologiczne problemy socjologii klasycznej przeformułowane jednak w nowym kontekście dynamicznego rozwoju filozofii nauki. Obie dyscypliny są powiązane ze sobą, ponieważ wiele koncepcji filozofii nauki w coraz większym stopniu uwzględnia wpływ czynników społecznych na kształtowanie się podstawowych założeń naukowych. Bardzo różnie przyjmuje się przy tym rolę czynników społecznych.
T. Kuhn - mówi, że przyczyny zmiany obowiązującego paradygmatu nauki normalnej upatruje w wewnętrznej rywalizacji odłamu środowiska naukowego.
Jerzy Kmita - na swojej epistemologii humanistycznej pokazuje, że analiza rozwoju nauki winna uwzględniać konieczność zapewnienia efektywności sterowanych przez naukę działań praktycznych, a to zależy od ogólnego poziomu społecznego. Najbardziej radykalne stanowisko zajmują przedstawiciele szkoły edynburskiej, rozwijają tzw. mocny program edukacji socjologii wiedzy głoszący, że sądy naukowe zależą od wytworzonych przez całe życie społeczeństwo, a nie tylko przez społeczność uczonych, a zatem i historycznych zmiennych reguł racjonalności.
Ad.4. socjologia nauki - jako instytucji :
Socjologia nauki akceptuje pozytywistyczną wizję procesu poznawczego i programowo ucieka od epistemologicznych pytań socjologii wiedzy. Do jej rozwoju przyczynił się głównie R. Merton. Taktuje on naukę jako instytucję społeczną , jako zbiór zjawisk społecznych, związanych z uprawianiem nauki. Analizuje społeczne role uczonych, normy uprawiania nauki, funkcjonowanie szkół naukowych, autorytetów w nauce, konflikty w środowiskach naukowych.
Podobnie pojmuje Florian Znaniecki - wiedza jest wg niego jedynym z systemów kulturowych, ma wewnętrzny ład logiczny i podporządkowana jest pewnym zasadom rozwoju, wewnętrzny ład społeczny jest autonomiczny, nie zależy od oddziaływań społecznych . System wiedzy ma się zajmować działaniami i strukturami, które stwarzają warunki, by określeni ludzie zapoznawali się z określonymi elementami systemów wiedzy, aktualizowali je w swoim doświadczeniu i skłonni byli je rozwijać i rozpowszechniać, bądź przeciwnie hamować ich rozwój, utajniać je czy utrudniać dostęp do nich. Socjologia wiedzy wg niego jest socjologią ludzi wiedzy i nauki wiedzy, a zwłaszcza analizą ich ról społecznych.
F. Znaniecki - typologia ról ludzi wiedzy:
- mędrcy, - technolodzy, - scholarze, -eksploratorzy
Ad. 5. Socjologia przekonania:
F. Znaniecki - mówi, że teoretyk wiedzy musi uważać za wiedzę to wszystko co w badanych przez nich w okresach i w zbiorowościach było lub jest za wiedzę uznawane. Do wiedzy zalicza się (w szerokim znaczeniu) to co zwykle określa się mianem opinii czy poglądów, a nawet to co zewnętrznie obserwator mógłby uznać za czyjeś złudzenie czy przesąd. W społeczeństwie funkcjonuje system poglądów, w którym trudno przypisać odniesienie do rzeczywistości społecznej i które nie podlegają ocenie w kategoriach prawdy i fałszu, np. systemy wartości, normy moralne, prognozy, programy działań, ideały wychowawcze.
W szeroko rozumianym znaczeniu - przekonanie to pewna dyspozycja, ponieważ uświadomienie sobie przez jednostkę jakiegoś przekonania jest najczęściej reakcją na określony bodziec. Do wartości jednostki należą nie tylko przekonania jasne i wyraźne , ale często zmienne i nie do końca wyartykułowane emocje, oceny i dyspozycje do zachowania. Bardzo różne mogą być rzeczywiste przyczyny uznawania danego przekonania, przekonanie nie musi być prawdziwe.
W skład szeroko rozumianej wiedzy danego społeczeństwa wchodzą:
różne konfiguracje przekonań indywidualnych towarzyszące im zobiektywizowane, np. w formie druku czy obrazu zapisy tych przekonań dostępne członkom tego społeczeństwa i ułatwiające przekazywanie, kultywowanie i ujednolicanie przekonań na dany temat.
Formy wiedzy świadomości społecznej:
wiedza potoczna, język, mit, magia, religia, ideologia, moralność, prawo, sztuka, nauka (pojawiły się te formy w historycznym porządku).
Najpowszechniejszą formą wiedzy jest wiedza potoczna używana przez wszystkich w życiu codziennym. Cechuje ją:
poczucie oczywistości, wiara w realność otaczającego świata, przekonanie, że obiekty są takimi jakimi się wydają, zawierzenie wątpliwości, nie podważanie praktycznie potwierdzonej oczywistości dopóki nie obniża to efektywności działań, a jeżeli rzeczywistość wymusza modyfikację dotychczasowych przekonań to dokonuje się zmian w najmniejszym możliwym zakresie (jest to tzw. zasada ekonomii wysiłku poznawczego). Istotą wiedzy potocznej jest także naturalne założenie każdej jednostki, że partnerzy postrzegają rzeczywistość w zasadzie tak samo jak ona.
CECHY I ZASADY POZNANIA NAUKOWEGO
Różnica poznania naukowego a nienaukowego
Poznanie naukowe - jest usystematyzowane, tzn. podejmowane czynności poznawcze są regulowane określonymi rygorami konsekwencji czasowej i treściowej. Jest obiektywne, tzn. niezależności wyników prawdy strzegą uznane narzędzia i sposoby poznania.
Poznanie naukowe jest sprawdzalne, tzn. jest sposobne do rozwiązania konkretnej trudności, wyjaśniania określonego zjawiska, naprawienia fragmentu rzeczywistości,
poznanie naukowe jest twórcze lub destruktywne wobec zbioru twierdzeń tworzących teorię danej nauki, którą może utwierdzać i rozwijać bądź negować i podważać.
Poznanie nienaukowe - potoczne, nieuporządkowane, nieweryfikowalne o ograniczonej użyteczności, nie służy do objaśniania i poznawania rzeczywistości.
Dwa zespoły faktów w procesie poznania naukowego:
Zabiegi instrumentowe
Dyspozycje psychiczne (postawa intelektualna).
Te zjawiska musza być regulowane rygorystycznymi zasadami, aby otrzymane rezultaty były adekwatne. Zasady ( teoretyczny model poznania naukowego):
Postępowanie badawcze zgodne z metodami naukowymi zapewniającymi racjonalny dobór, układ, metodologiczną poprawność czynności i zabiegów gromadzenia wiedzy.
Język - pozwalający na ścisłe, jednoznaczne formułowanie słowne w wyniku poznania zapewniający ich powszechne rozumienie, pozytywną lub negatywną sprawdzalność oraz możliwość porównania z istniejącymi teoriami na dany temat.
Twierdzenia - mogą być tylko uznane za naukowe jeśli mają uzasadnienie pozwalające je przyjąć jako pewne lub odznaczają się wysokim stopniem prawdopodobieństwa.
Wewnętrzna niesprzeczność zbioru twierdzeń - dotyczy przedmiotu badania danej nauki, ich uporządkowania w logicznie powiązany system twierdzeń naukowych.
Krytycyzm - wobec wszelkich wypowiadanych tez i postawa ustawicznej weryfikacji, rewidowania i rozbudowy istniejącego systemu twierdzeń naukowych.
Twórczy charakter wyników poznania oraz możliwości ich praktycznego wdrażania (teoretyczny model poznania naukowego).
Reguły naukowego badania. Badania i badacza winny znamionować cechy:
1- intelektualna dociekliwość, sztuka wyszukiwania owocnych tematów poprzez „węch problemowy”,
2-śmiałość i inwencyjność myślenia,
3-krytycyzm i ostrożność - w nauce wątpienie jest twórcze, a nie paraliżujące,
4 - systematyczność, ścisłość i precyzja- wg Kotarbińskiego „Jasność myśli i oszczędność słów”,
5 - wszechstronność i bezstronność- wszechstronne analizowanie przedmiotów badań i bezstronne wyciąganie wniosków,
6 - rozległa wiedza o przedmiocie badań (znajomość literatury).
Owoce poznania naukowego (efekty):
Prawa nauki - to należycie uzasadnione i dostatecznie sprawdzone twierdzenia nauki mające postać zdań ogólnych lub w przybliżeniu ogólnych.
Prawa ogólne oznaczają stały, bezwyjątkowy związek pewnych zjawisk:
Prawa statyczne (sprawozdawcze) - stwierdzają istnienie prawidłowości, mają charakter praw empirycznych,
Prawa formalne - mają postać tautologii logicznej uzasadnionych w drodze samego rozumowania lub struktury immanentnej,
Prawa historyczne - zdania orzekające jakąś prawidłowość, zbudowane na zasadzie wyczerpującego wyliczenia zamkniętej klasy przypadków.
Od prawa wymaga się aby pozwalało wnioskować na podstawie przypadków znanych o przypadkach nieznanych oraz ab pozwalało wnioskować z przypadków przeszłych o przypadkach przyszłych.
prawidłowości nauki jako element teorii poznania -
prawidłowościami nazywamy obiektywne stale powtarzające się związki lub relacje, cech zdarzeń zachodzących w rzeczywistości . Prawidłowości są ściśle powiązane z filozoficznymi tezami determinizmu.
3 wersje determinizmu:
Determinizm ontologiczny - jest tezą dotyczącą ustroju samej rzeczywistości, założeniem o przyczynowym charakterze zdarzeń, procesów i rozwoju,
Determinizm teorio-poznawczy - jest poglądem mówiącym o możliwości przewidywania i odtwarzania biegu zdarzeń na podstawie warunków w jakich one zachodzą,
Determinizm metodologiczny - jest regułą racjonalnego, naukowego myślenia nakazującego rozpatrywać dane zjawisko we wszystkich jego zależnościach i szukać dla niego wyjaśnienia takiego zespołu warunków, w których z zaistnieniem jego wystąpienia jest prawidłowo związany.
Rodzaje prawidłowości w nauce:
Prawidłowości przyczynowe - zakładają, że po każdym wcześniejszym zdarzeniu (przyczynie) i stale i koniecznie jest zdarzenie późniejsze (skutek),
Prawidłowości strukturalne (prawidłowości współistnienia) - dwa lub więcej zdarzeń stale występują łącznie tworząc określone jednolite struktury,
Prawidłowości funkcjonalne - istnieją wówczas, gdy określonym zmianom pewnych cech zjawiska odpowiadają w sposób regularny zmiany innych cech tego zjawiska związanego z nim organicznie lub czasowo przestrzennie, np. podaż towaru - obniżenie cech),
teoria naukowa - 1)suma prawd naukowych hipotez ogólnych prawidłowości i wszystkich innych twierdzeń o jednolitej dziedzinie w obszarze rzeczywistości tworzy teorię naukową danej dziedziny.
2)to system zdań powiązanych ze sobą logicznie i rzeczowo oraz spełniających pewne kryteria pragmatyczne.
Zatem teoria naukowa musi być
- uporządkowana, niesprzeczna wewnętrznie (koherentna), obiektywna (dowiedziona empirycznie),intersubiektywnie komunikowalna (informacyjna), weryfikowana (twórcza).
Główną rolą teorii jest funkcja:
a)diagnostyczna, b)prognostyczna. - Teoria naukowa porządkuje, upraszcza rzeczywistość i utrwala rzeczywisty obraz.
Teoria naukowa pełni funkcje kulturowe i psychologiczne - tzn. pozwala człowiekowi poznać świat, zrozumieć rzeczywistość jej pochodzenia, budowę, zasady rozwoju, opanować rzeczywistość, pokierować tokiem jej spraw dla celów człowieka, weryfikować, rozumieć, przewidywać, działać, czyli racjonalizować cały obszar ludzkiej aktywności.
Wykład III 22. X. 2010
Socjologia polityki.
I. Polityka i władza
Z perspektywy socjologicznej To zachodzące w zbiorowościach procesy dzięki którym jednostki bądź grupy zdobywają władzę, posługują się ją i ją tracą.
Władza wg Webera oznacza- zdolności kontrolowania lub wpływania na działania innych bez względu na ich zgodę. Taka władza występuje w makro i mikro zbiorowościach.
Sfera polityki może być widziana bardzo szeroko obejmować relacje międzyosobowe, w których przejawia się zdolności kontrolowania, wpływania na działania innych.
W każdej dowolnej liczbie zbiorowości jakaś forma przywódcza jest rzeczą nieuniknioną.
2 podstawowe funkcje władzy:
-1. organizowanie zbiorowych działań
-2. likwidowanie a co najmniej łagodzenie konfliktów - z tą polityką mamy do czynienia na każdym kroku np. w rodzinie, klasie
I. Węższy zakres pojmowania polityki:
Proces zdobywania, utrzymania i tracenia władzy na poziomie makrospołecznym.
Dla socjologów to również jeden z ważnych wymiarów zróżnicowania społecznego. Istotne jest pytanie o społeczne źródła władzy w poszczególnych społeczeństwach.
Źródłami władzy mogą być:
Bogactwo, prestiż, sprawność organizacyjna, własność środków produkcji, przewaga liczebna,.
Nauki polityczne skupiają uwagę na makrospołecznym porządku politycznym traktowanym jako
Zinstytucjonalizowany, sformalizowany system za pomocą, którego pewne jednostki i grupy zdobywają, utrzymują i sprawują władzę nad innymi.
Centralne miejsce w tym porządku zajmuje państwo. Polityką jako przedmiotem badań interesuje się też psychologia.
Psychologia polityczna:
Zajmuje się zachowaniem jednostek w sferze polityki, w obrębie jej zainteresowań są: związki między cechami osobowości, a orientacjami politycznymi, zachowania wyborcze, podejmowanie decyzji dot. Polityki.
Władza oparta na przymusie jest mało stabilna, ludzie są posłuszni tylko w takiej mierze, w jakiej zdolna jest ona to posłuszeństwo wymusić, kiedy zdolność ta maleje słabnie posłuszeństwo. (np. Polska w latach 80).
Weber wyróżnił 3 typy prawomocnego panowania:
1-panowania charyzmatyczne
2-panowanie tradycyjne
3-panowania legalne-racjonalne
AD.1
Panowanie Charyzmatyczne.- Wynika z cech szczegółowych przywódcy, które powodują, że jego zwierzchnictwo uznawane jest za oczywiste, ludzie idą za nim, są mu posłuszni, uznają jego autorytet. Szczególnie widoczne jest to w ruchach religijnych. (podwórkowe grupy koleżeńskie) Najbardziej elementarna i pierwotna forma przywództwa.
AD. 2
Panowanie tradycyjne.- Opiera się na zwyczaju, tradycji, uznaje się tą zwierzchność bo od zawsze tak było i będzie. Np. monarchia, w której prawo członków danego rodu do sprawowania władzy postrzegane jest jako niekwestionowane.
AD.3
Panowanie legalne. Opiera się na normach prawnych i kompetencji osób sprawujących władzę na mocy tych norm. Władza biurokratyczna Tego rodzaju to wg Webera władza demokratyczna.
Te 3 typy idealne obecnie występują w różnych formach
Władza Papieska za Jana Pawła II -powiązanie tych 3 typów
Państwo.
Wg Webera - tp instytucja, która ma wyłącznie prawo do posługiwania się siłą w obrębie danego terytorium.
4 Cechy charakterystyczne Państwa:
1-jest aparatem sprawowanie władzy
2-sprawuje ją monopolistycznie
3- jest to władza prawomocna
4-jest organizacją oparta na zasadzie terytorialnej a nie rodowej i więzach krwi.
Wg Marksa- Państwo było organem panowania klasowego i ucisku klasowego.
Te def. Nie są sprzeczne, każda z nich mówi o innych aspektach.
1-mówi o ogólnych cechach, organizacji państwowej
2-mówi o tym w czyim interesie jest władza sprawowana
Marks - pierwszy w państwie dostrzegł strażnika przywilejów społecznych.
Obecnie powstaje pytanie zarówno o mechanizmy działania państwa jak i do kogo władza należy, w czyim interesie jest sprawowana.
Kształtowanie się nowoczesnych państw europejskich.
Początki wiążą się z powstaniem o rozwojem kapitalizmu-najpierw handlowego potem przemysłowego. Rozwój handlu wymagał zjednolicenia opłat celnych i drogowych w okresie feudalnym nakładanych dowolnie przez władców poszczególnych prowincji. Przede wszystkim potrzebowano sieci bezpiecznych dróg, na których nie groziłyby napady zbójców i samowolnych panów feudalnych. Rabujących kupców przejeżdżających przez ich terytorium. Wszystko to mogła zapewnić odpowiednio silna władza. Wzrastające w siłę mieszczaństwo stało się zapleczem społecznym kształtujących się państw w europie zachodniej. Ich początkiem były monarchie absolutne, z których wiążą się narodziny centralizacji państwowej.
Kształtowanie się scentralizowanego aparatu państwowego napotykała wiele oporów. Centralizacji sprzeciwiały się władze lokalne. Władze lokalne zmuszone były do oddania władzy-dzielenia się nią. Centralizacji sprzeciwiał się lud- dla którego centralizacja oznaczała konieczność nowych świadczeń na rzecz aparatu państwowego (oddania ludzi do wojsk i płacenie podatków).
Tworzenie się mapy politycznej, nowej europy było procesem bardzo długim. Niemcy i Włochy stały się jednolite dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Kształtujące się państwa przestały być uważanie za osobistą własność władcy i zaczynały być postrzegane jako własność ludu-kres absolutyzmu.
Własność ludu, co oznaczało kres absolutyzmu.
W XVIII wieku myśli politycznej pojawiła się idea ludu jak i suwerenna przez J.J. Russa. Bycie suwerennych oznaczało posiadanie władzy i ustanawiania praw.
Zasada podziału władzy (uznawana za fundament Monteskiusz)
-ustawodawcza -wykonawcza -sądownicza
Znacznie suwerenności ludu polega na tym, że ukształtowanie kulturowo etnicznie i historycznie wspólnoty ludu uzyskiwały wymiar polityczny, którego przedtem nie miały.
Państwo narodowe we współczesnym świecie:
Stały się one podstawowymi jednostkami organizacyjnymi ładu światowego. Zasada pełnej suwerenności państw na podległych ich terenach:
Jako wyraz suwerenności traktowano samodzielność gospodarczą, militarną, kultury państwa;
Jej gwarancje widziano w jego samowystarczalności w tych dziedzinach.
Dziś w świecie współczesnym ograniczeniom uległy wszystkie rodzaje samodzielności np. żadne państwo nie jest w stanie zapewnić sobie broni, bo jest taka technologia broni, korporacje przemysłowe powodują, że kapitał wędruje po świecie.
Ograniczeniu uległy 3 rodzaje samowystarczalności.
Współcześnie samodzielność państw narodowych ograniczają problemy, których rozwiązanie przekracza możliwości pojedynczych państw narod. Konieczność zewnętrznej kontroli ich działań i spraw wewnętrznych-potrzeba walki z terroryzmem, kontrola przestrzeni kosmicznej, zanieczyszczenia biosfery.
Te nowe zjawiska powodują, że o niepodległość mogą ubiegać się wspólnoty etniczne-powstaje więcej państw.
Na początku XX w było 35 suwerennych państw narodowych
W 1950 roku było ich około 80
W 2000 roku 190 już jest.
Demokracja.
Demokracja absorbuje uwagę polityków.
System autorytarny- system, w którym nie ma instytucji demokratycznych. np. gospodarka, religia, służba zdrowia.
Wśród 191 państw w 117 istnieje demokracja, ale ten poziom jest różny.
-Nieco ponad 20% ludności świata żyje w społ. wolnych,
-40% w częściowo wolnych,
- 40% pod rządami reżimu
Ustrój demokratyczny miał 3 fale:
1}lata 1828-1926
2}lata 1943-1963
3}lata 1974,obecny zasięg procesów dem. uległ poszerzeniu- charakteryzuje się globalnym zasięgiem
Dem. rządy ludu ma długi rodowód, demos-lud, kratos-władza, po raz pierwszy w starożytnych Atenach. Perykles sformułował idee:
-udział wszystkich w rządach państwa
-równość obywatelska
-wolność jednostki
-aktywne uczestnictwo w życiu publiczym
Demokracja ateńska wszyscy sprawują władzę były to państwa miasta (polis).
Demokrację ateńską skrytykowali Platon i Arystoteles.
Arystoteles-cechą demokracji były rządy ubogich.
Platon- demokracja wyrasta z oligarchii.
Zasady demokracji:
Rzeczywiste uczestnictwo
Równe prawo głosu
Oświecone rozumienie
Nadzór nad podejmowanymi zadaniami
Włączenie wszystkich dorosłych
Platon-zwyrodniałą forma rządów wielu anarchia zastąpiła rządy prawa.
Kontrolę lud powinien sprawować nieustannie, co wymaga zwiększonej aktywności obywateli, obiektywność pracy, opinii publicznej, organizację kontrolujące władzę.
Demokracja na poziomie państwa wymaga rozwoju mechanizmów mikrodemokracji, stos. Demok. W zakładach pracy rodzinach itp.
Przydatność demokracji ateńskiej jest ograniczona-jest bezpośrednia.
Wiek XIX forma demokracji dla dużych państw. Była to demokracja przedstawicielska.
Powstała z połączenia tradycji demokracji ateńskiej z nowożytną ideą suwerenności ludu oraz wiekowym doświadczeniem europejskich zgromadzeń stanowych tj. Angielski, Niemiecki, hiszpańskiej-cortezy, Polskiej, Francuskiej-stany generalne.
Prawo wyborcze w państwach europ. Należały początkowo jedynie do mężczyzn o odpowiednich dochodach.
W 1831 roku prawa te miały 4% ludności powyżej 20 roku życia.
Demokracja (współcześnie) ustrój sprawujący władzę odpowiedzialni są na forum publicznym przed obywatelami, którzy działają za pośrednictwem wybieranych przedstawicieli i współzawodniczących ze sobą
Aby państwo uznano za demokratyczne istnieje wiele instytucji w państwie uznawanych za konieczne.
Warunki:
-wybierani przedstawiciele,
-wolne, uczciwe regularnie powtarzane wybory
-wolność słowa
-różnorodne źródła informacji
-wolność stowarzyszania się
-inkluzywne obywatelstwo- to znaczy żaden dorosły człowiek mieszkający na stałe w danym kraju i poddany jego panom nie może być pozbawiony uprawnień które mają inni -są niezbędnie do funkcjonowania tych 5 instytucji politycznych.
Przejawem demokracji bezpośredniej jest referendum.
Demokracja pośrednia
Charakteryzuje się istnieniem partii politycznych: grupy przybierające postać mniej lub bardziej sformalizowanych, które dążą do udziału we władzy państwowej, rywalizują z innymi takimi grupami u uzyskanie poparcia społ.
Partie pośredniczą miedzy władzą państwową a obywatelami.
Różnią się (partie):
obywatelami
programem
stopniem zorganizowania
wyrażają wartości i interesy innych odłamów społeczeństwa
są zagrożone patologiami
Partia, która nie potrafi przekonać wyborców, że reprezentuje ich interesy przegrywa wybory.
Zadania partii: Podstawowym zadaniem partii jest nominowanie kandydatów do ciał przedstawicielskich, które sprawują władze ustawodawczą.
W poszczególnych państwach odbywa się to wedle różnych ordynacji wyborczych:
Bywają większościowe tzn partia ma tyle miejsc w parlamencie w ilu okręgach jej kandydat otrzymał liczbę głosów,
Są proporcjonalne (liczby miejsc do głosów)
Określenie demokracji jako ustroju w którym lud jest suwerenem- przy jednoczesnym utożsamianiu suwerenności z posiadaniem władzy wykonawczej pozostawia sprawę otwartą formą i sposób sprawiania władzy wykonawczej.
W jednych państwach, które ustroje spełniają warunki instytucjonalne demokracji najwyższym zwierzchnikiem władzy wykonawczej, czyli rządu jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych, w innych premier powołany przez parlament.
Prezydent pełni rolę reprezentacyjną (jak król w monarchii).
Pierwszy system prezydencki
Drugi system parlamentarny
Są tez systemy mieszane parlamentarno-prezydenckie (w Polsce taki jest). Prezydent pełni rolę reprezentacyjną i posiada uprawnienia władcze.
Przyznanie ludowi władzy suwerennej zostaje sprawa otwartą. Nie określa jak daleko może ona sięgać i gdzie ma przebiegać granica między tym co prywatne a publiczne. Określenie granic jest przedmiotem debat i sporów.
Przedmioty dyskusji:
demokracja
biurokracja
Płaszczyzna sporów jest to, kto ma rzeczywisty wpływ w państwie, jaką role odgrywają w nim elity oraz jaki zakres ich wpływu daje się pogodzić z demokracją.
Demokracja i liberalizm występują we wzajemnym powiązaniu:
postawy demokratyczne wywodzą się z praw jednostki ludzkiej, nie ma zgody między nimi, które z tych praw należy uznać za podstawowe. Dla demokracji naczelną wartością jest równość uznania jako równość polityczna = prawo każdej jednostki do sprawowania władzy.
dla liberalizmu wolność jednostki- granicą jest krzywda drugiego człowieka , co czyni prawo człowieka do wolności w jak najszerszej sferze życia.
Demokracja i liberalizm odpowiadają na pytania:
-1- jakie funkcje ma pełnić państwo?
-2- kto ma sprawować władze?
-3-przy użyciu jakich procedur?
Liberałowie są za koncepcja „państwa minimum” ograniczona władza, funkcje które powinny jak najmniej wykraczać poza zapewnianie bezpieczeństwa. Zarówno wewnątrz państwa jak i na arenie międzynarodowej.
Liberalizm- ograniczenie władzy
Demokracja-granica dla rządzących jest wola większości.
Demokracja i liberalizm opowiadające się za państwem prawa.
Państwo prawa- władza publiczna poddana jest ogólnym normą i może być sprawowana w obrębie jaki wyznaczają jej te prawa, przy zachowaniu prawa obywatela do odwoływania się do niezawisłego sędziego, aby ten rozpatrywał i przeciwstawił się nadużycią władzy.
Demokracje i liberalizm dzieli:
określenie szerokości uprawnień władczych
liberalizm ograniczenie
demokracja jest za rozszerzeniem
liberalizm przeciwstawia się ingerencji państwa do gospodarki
Niekontrolowana gospodarka rynkowa prowadzi do wzrostu nierówności ekonomicznych, których konsekwencja jest nierówny dostęp do sfery politycznej a to podważa podstawową zasadę demokracji. Darzenie do przeciwdziałania upośledzeniu ekonomicznemu skutkującego do marginesu społecznego prowadzi do rozbudowy socjalnej państwa. Rozbudowie tej sprzyjają naciski parlamentarne i pozaparlamentarne jednostek upośledzonych ekonomicznie. Demokracja zapewnia im tak jak wszystkim obywatelom prawo tworzenia stowarzyszeń w tym partii politycznych. W rezultacie dostają dopisane prawo socjalne- państwo staje się państwem opiekuńczym.
Współczesne państwa europejskie oscylują między demokracją liberalną a demokracją socjalną, państwem minimum a rozbudowanym państwem opiekuńczym. Wciąż poszukują złotego środka-jest to zadanie trudne.
Nadmierne przesunięcie w stronę państwa opiekuńczego grozi „zaduszeniem gospodarki”, inaczej zahamowaniem-spowolnieniem tempa jej rozwoju.
Skutek:
zmniejszenie dochodów państwa pochodzących z produktów i funduszy na cele publiczne
spadek liczby miejsc w pracy i wzrost bezrobocia co wzmacnia nacisk na rozszerzenie funkcji socjalnych państwa. Chociaż jego dochody maleją.
Nadmierne przesunięcie w stronę państwa liberalnego grozi pogłębianiem się nierówności społeczeństw, które przekładają się na sprzeczną w demokracji nierówność w dostępie do sfery politycznej, stwarza to zagrożenie niezadowolenia, wybuchu społecznego, przegranie rządzącej partii. Przed rządząca partią stoi zadanie tego co społecznie słuszne a co finansowo możliwe- jest to trudne w państwach postkomunistycznych- bo odziedziczyły one po komunizmie zacofana gospodarkę i system zabezpieczeń społecznych i związane z nim oczekiwania.
Kanon doktryny demokratycznej:
koncepcja ludu jako podmiotu suwerenności i pluralizmu politycznego zapewniającego różnorodność manifestu ludu
koncepcja państwa prawnego, elementy to:
wymóg klarownej hierarchii aktów prawnych
założenie hierarchicznej struktury aparatu państwowego
zasada, że organy państwa mogą działać tylko w granicach dozwolonych i wyraźnie określonych przez prawo. Obywatele mogą robić wszystko czego państwo nie zabrania.
gwarancję rządu limitowanego poprzez podział władzy oraz sądową kontrolę konstytucjalności prawa i legalności działań administracji.
Abraham Lincoln:
Demokracja to; „rządy ludu, dla ludu i przez lud”.
Rządy ludu oznaczać miały rządy większości oraz poszanowanie praw mniejszości i poszczególnych jednostek. Rządy dla ludu były najczęściej wyjaśniane poprzez ideę społeczeństwa obywatelskiego, w którym państwo jest podporządkowane interesom społecznym. Rządy przez lud obejmowały koncepcję rządu reprezentacyjnego jak i szerokie wykorzystanie elementów demokracji plebiscytarnej.
Demokracja i biurokracja. Żadne państwo nie może istnieć bez biurokratycznego aparatu administracji publicznej, która jest narzędziem sprawowania władzy wykonawczej i przekształciła ogólne przepisy w konkretne decyzje dotyczące spraw indywidualnych.
Współcześnie widoczny jest rozrost biurokratycznego aparatu państwowego mimo niechęci jaka towarzyszy temu procesowi.
Stany Zjednoczone- rząd miał 5 tys funkcjonariuszy 150 lat temu.
Koniec XIX wieku- 3 miliony
Rozrost biurokracji:
ilościowy wzrost problemów społecznych i rozszerzenie zakresu dóbr publicznych za które odpowiedzialnością obarcza się państwo. Za dobra publiczne, czyli takie z których korzystania nikt nie może być wykluczony uznawana jest podstawowa infrastruktura kręgu, edukacja, opieka zdrowotna itd. Współczesna rodzina jest dobrym przykładem. Bez aparatu biurokratycznego nie sposób przeprowadzić wyborów , wypełniać funkcji opiekuńczych.
Cenne dla liberalizmu swobody jednostek wybierają gwarancję formalną.
Pożądany zakres interwencji państwa jest przedmiotem sporów społecznych.
Omnipotencja- (nieograniczona władza, możność zrobienia wszystkiego) próbuje się ograniczać przez delegowanie władzy na niższe szczeble rządowe i ........ organizacji pozarządowym wykorzystania licznych zadań. Zdaniem wielu przeciwwagą może być rozwój społeczeństwa obywatelskiego rozumianego jako wielość dobrowolnych stowarzyszeń na różnych poziomach w różnych obszarach życia społecznego, stowarzyszeń, które dążą do realizacji dóbr publicznych za pomocą środków prywatnych. Społeczeństwo obywatelskie jest przejawem poczucia jednostek za dobro wspólne danej zbiorowości wynikające ze świadomości, że jego realizacja jest korzystna dla wszystkich jej członków.
Wykład IV z 16.10.10r
Elity polityki- potocznie osoby wyróżniające się szczególnymi dokonaniami w różnej dziedzinie. Np. elita kulturalna.
Składają się z osób które zajmują wysokie pozycje w wielkich i wpływowych organizacjach zwłaszcza w partiach politycznych. Mogą w sposób stały i znaczący oddziaływać na kształt decyzji politycznych.
Fareto - teoria krążenia elit: podzielił społeczeństwo na elitę i rządzących(masy). Sceptycznie zapatrywał na możliwość realizowania ustroju demokratycznego, którzy wszyscy obywatele mieli by wpływ na decyzje polityczne. Ukazywał problem elit politycznych a demokracją. Zwrócenie uwagi na elity, demokrację zaczęto m.in. jako metodę wyboru elity władzy. Rolę zaś obywateli jako odrzucenie lub aprobowanie kolejnych wyborów przywódców politycznych, czyli elit, które prowadzą ze sobą konsultacyjną walkę o głosy wyborców. (Jest instytucjonalizowana walka elit politycznych o uzyskanie od wyborców mandatu na sprawowanie władzy). Uwagę badaczy elit przyciągają kontakty między elitami. A głównymi siłami społecznymi są tempo i wzory zmian elit, rola elit w transformacjach ustrojowych w porównaniu z innymi zbiorowymi aktorami tj. masowe ruchy społeczne czy klasy. Przed każdym ze spółczesnych państw politycznych stoi trudne zadanie o rozważaniu politycznych i socjologicznych w odniesieniu do teorii. Pytanie „ Czy na decyzję polityczną ma wpływ wiele elit reprezentujących interesy różnych odłamów społecznych, czy też wszystkie one tworzą jedną elitę władzy”., „W jakich warunkach istnienie elit nie zagraża demokracji a nawet ją utwierdza”. Za podstawowy warunek uważane jest poszanowanie przez elity demokratycznych reguł, gry i uznawanie ich przez nie instytucje demokratyczne.
Instytucje społeczne- są to stosunkowo małe układy strukturalne i kulturowe czyli pewne zorganizowane typy działalności rozwiązuje się, oddanie, albo specjalne zaplanowane zasp akające pewne odrębne potrzeby zbiorowości i poszczególnych jednostek w sposób uregulowany i podlegający kontroli społecznych i normom społecznym. Instytucje społeczne- są podstawowym elementem organizacji życia społecznego, zapewniający porządek społeczny, wzory zachowań i starające rozwiązujące pewne podstawy elementy ludzkiej egzystencji, wspólnie dla wszystkich społeczeństw.
W socjologii wyróżniamy trzy podstawowe pojęcia instytucji:
Pojęcie najszersze-traktuje instytucję podstawę porządku czy też ładu społecznego. Durheim- istniejące na „zewnątrz nas” wierzenia i sposoby działania oraz sądzenia niezależnie od woli poszczególnych osób. Persons- definicja instytucji jak: wszelki układ osób wypełniających poważne role społeczne i kierujących do siebie wzajemne określenie oczekiwania wynikające z przyswojenia sobie tych samych kulturowych porządków. Kultura wynika że wartości i z tego że zostały zinstucjonalizowane tzn. są wymagane i oczekiwane przez partnerów tych jednostek w obrębie danej instytucji stanowiący układ wzajemnie skierowanych na siebie „ról”- oczekiwań. Instytucja i instytucjonalizacja są jednym podstawowym mechanizmem kontroli społecznych. Piotr Chmielecki- „Instytucje to wszelkie wymyślone przez człowieka, czyli zaprojektowane i nałożone na ludzkie zachowania zasady, reguły które regulują, porządkują, kontrolują i czynią przewidywalnym świat społecznych interakcji”.
To pewne wyodrębnione, zorganizowane typy działalności podejmowane, zaspokojenia potrzeb jednostki i całych zbiorowości. Pojęcie to odnosi do form organizacji danego zespołu czynności do ludzi wykonujące owe czynności, oraz do zespołu urządzeń materialnych i środków wykorzystanych w tych działaniach. Wg.Malinowskiego- składnikami instytucji są: zasada naczelna(zamiary i cele), które chcą one osiągnąć, normy, personel, urządzenia materialne, działalność, funkcja, całościowy i ostateczny wynik i konsekwencje zorganizowania, działalności bez względu czy są zamierzone czy nie. Instytucje dysponują nagrodami i sankcjami po to by utrzymać członków w ramach porządku i wzorów, obowiązki, zachowań nieporządanych. Sankcje sformuowali lub ni, najczęściej sankcje rozsiane mają zróżnicowaną postać prawną, satyrycznie mają zróżnicowaną postać prawne, satyrycznie, religijne, magiczne. Wyróżnia się kilka typów instytucji w każdym społeczeństwie. Instytucje ekonomiczne- które zajmują się produkcją i dobrą usługą oraz tworzenie kapitału. Instytucje polityczne- regulujące stosunki władzy oraz wyznaczające polityczne organizacje społeczne jego system prawny i funkcjonowanie środku przekazu. Instytucje leżące u podstaw stratyfikacji- określające dystrybucje społeczne pozycji oraz dostęp do nagród i społecznych zasobów. Instytucje rodziny i pokrewieństw- zapewniające fizyczne i kulturalne reprodukcję wyznaczające kształt procesów socjalizacji. Instytucje wychowania, edukacyjne i kulturowe- związane z religią i artystyczną funkcjonowanie środku masowego przekazu i uczestnictwo w kulturze. Instytucje formalne i nieformalne- trwają dłużej niż ich członkowie, sprawiają że pewne typy działań są dalej utrzymywane. System instytucji jest scharmonizowany to zapewnia on lepszą integrację działań jednostek i większą spojność.
Najważniejsze formy instytucji- które charakteryzują się specyficznym porządkiem a zwłaszcza mają za zadanie podporządkowanie zachodnich ludzi szczególnym rygorem. Hoffman- instytucjami totalnymi- składają się z personelu oraz wielkich liczby usytuowanych odciętych od szerszemu społeczeństwu i podporządkowanych skłonności reżimowi. Goffamn zalicza szpitale psychiatryczne, internaty szkolne, armię, więzienia, zakłady wychowawcze, poprawcze i klasztory. Tego typu instytucje mają wspólne cechy polegające na dążeniu do zniwelowania tożsamości członków organizacji(pacjentów, wychowanków) przez uniformalizacje ich wyglądu zewnętrznego(strój) zastosowanie ścisłych organizacji w zakresie posiadaniu własnych rzeczy, ścisłej dyscyplinie, podporządkowanie personelowi, ograniczeniu kontaktów osobistych. Reakcje na ścisłe rygory jest postawanie nieformalnych norm o znacznej sile motywacyjnej i wielkiej skuteczności. Reakcje tego typu rodzaju mają miejsce gdzie członkostwo jest przymusowe tj. więzienia.
I Formy legitymizacji władzy- Max Weber-wprowadza trzy formy: 1) legalna- wprowadza procedury rekrutacji osób zajmujących pozycje władzy i te osoby są ściśle określone prze prawo tzn. urzędnik, policjant na przepisach prawnych mają określone kompetencje oraz prawnie określone sposoby objęcia tej władzy, prawny sposób objęcia pozycji(wybory, powołanie do służby). Jeśli objęli i zgodnie z prawem władze prawnie umocowania, legalna gdy pozycja władcza została objęta bez zachowania przypisowej procedury mówimy o uzurpacji. Gdy władza jest realizowana poza zakresem przepisanych kompetencji zachodzące nadużycie władzy. Główną podstawę legitymizacji legalnej jest prawo w zakresie ścisłym ( prawo stanowione przez organizację państwową)występuje w innych organizacjach i instytucjach gdzie istnieją wyraźniej reguły dotyczące wyłaniania i sprawowania władzy.
II Forma legitymizacji władzy- tradycyjna władza znajduje swoje umocowania w regułach ale nie w przepisach prawnych lecz raczej odwiecznych, usankcjonowanych swoją trwałością, sposoby wyłaniania i realizowania władzy. W obu przypadkach na pewnych regułach lecz ludzie zajmują różne postawy. Niektórzy przyjmują postawę legalistyczną uznawać będą władzę umocowaną prawnie lub tradycjonalnie dla tego po prostu że uznają świętość praw lub tradycji. Zawieszać będą własne odlewy skuteczności władczej decyzji lub praktyki podporządkować się dla zasady. Taka postawa jest uzasadniona w systemie demokratycznym, że ustalone reguły odzwierciedlają większość reguł. Uznanie mocy praw jednoznacznie jest uznawana i akceptowana demokratycznych procesów. Natomiast w arystokratycznym dyktatorskim i bezrefleksyjne poddaniu się władzy i totalitarnym postawa legalistyczna one rezygnują z władzy podmiotu. Obok legalistów w każdym społeczeństwie są tacy którzy podejmują własną ocenę w podejmowaniu i nie akceptując słuszności praw i decyzji będą się podporządkowywać opurnistycznie z obawy przed sankcjami jest anarchistyczna - będą odmawiać posłuszeństwa władzy dla tego, że odrzucają moc prawa i tradycji. Inni natomiast nie będą się stosować do decyzji z powodów merytorycznych niekonformizmu- obywatele nieposłuszeństwo. Najkorzystniej dla sprawującej władzę sytuacja polega na dwie okoliczności: legitymizacji prawnej lub tradycyjnej z akceptacją podporządkowywać formalną lub merytoryczną. Władza posiada autorytet swojej pozycji. Podporą autorytetu są formalni legalistyczni ci którzy uznają merytoryczną. Władza formalna- legitymizowana nie musi być akceptowana. Brak akceptacji z powodu formalnych, merytorycznych odmowy słuszności czy skuteczności jej działania. Anarchiści i Opozycjoniści są dla nich groźni ponieważ odbierają autorytet władzy. Władza bez autorytetu musi używać przymusu. Przymus sprawdza się do stosowania sankcji -przymus państwowy, sądy, więzienia.
III Forma legitymizacji władzy- charyzmatyczna, nie na ogólnych regułach lecz na pewnej osobistej relacji między sprawującym władzę a podporządkowanie władzy. Charyzma-pewne zdolności talentu czy umiejętności jednostki i zwyczajnych tzn. Pewne walory moralne zostają dostrzeżone, uwypuklone, wyidealizowane przez zbiorowość, która staje się bazą społeczną charyzmy. Nikt nie posiada charyzmy sam w sobie, lecz wtedy gdy znajduje wielbicieli, zwolenników, wiernych. Aby zyskać charyzmę trzeba porwać, uwieść innych, zdobyć rezonans społeczny, pociągnąć. Takie przypisanie jednostce charyzmy oznacza nadanie jej uprawnień do decydowania za zbiorowość, podporządkowania się jej decyzji. Legitymizacji i Akceptacją są to nierozdzielne związane i stąd skuteczność władzy charyzmatycznej. Jej na ogół najważniejsza i odwrotnie odmowa posłuszeństwa jest podważaniem charyzmy-jest pozorna. W realnych sytuacjach społecznych różne formy legitymizacji mogą się nakładać i wzmacniać wzajemnie. Przepisy prawne mogą np. kodyfikować sankcje tak się dzieje w monarchiach. Może się nałożyć osobista charyzma monarchii np. J. Karlossa w Hiszpanii. Czysta legitymizacja jeszcze oparta na konstytucji może jeszcze być wzmocniona na charyzmie. Inna sytuacja polega na nałożeniu się legitymizacji legalnej i charyzmatycznej. Dzięki swoim charyzmatycznym walorom przemawia do mas uzyskuje wysoki urząd państwowy. Dopiero dzięki uzyskaniu wysokiego urzędu jednostka dopiero rozwija swoje charyzmatyczne zdolności np. Jan Paweł II. Legitymizacji i Akceptacją- są przedmiotem nieustannych zmian. Weber przejście władzy charyzmatycznej w legalną rutenizację charyzmy. Charyzma rodzi się w pewnych warunkach społecznych.
Sfera publiczna a sfera prywatna- sfera publiczna-jest konieczna-stowarzyszenia, łącznik między jednostką a społeczeństwem. Bez sfery publicznej oznacza ograniczenie wolności indywidualnej do podstawowych sfery publicznej. Kontrola i krytyka poczynań władzy, ochrona wolności indywidualnej przed nadużyciem ze strony sfery publicznej jest miejscem w której dokonuje się przechodzenia z obszaru prywatnego do publicznego. Kontakt między państwem a jednostką musi przyjąć zasadę przejścia działalności władzy, bo bez tego nie może będziemy mówić o jej krytykowaniu przez obywateli społecznych. Ten warunek wymaga by niektórzy obywatele interesowali się sprawami publicznymi. Jeśli nastąpi masowe wycofanie się ludzi to szerokość polityczna rozrasta się biurokracja i wzrasta rola. Do najważniejszych zasad sfery publicznej- kontrolowanie działań władzy, stworzenie forum dla publiczności. Funkcjonowanie sfery publicznej wymaga alternatywnego udziału obywateli ale które czynią ją przejrzystą dla opinii publicznej powinien dokonywać się na oczach obywateli, co oni mogą kontrolować decyzję, a w razie potrzeby samemu włączyć się w działalność publiczną. Sfera prywatna potrzebuje również specyficznie ukształtowanego społeczeństwa, niezupełnie integracji. Ludzie zachowują do siebie dystans, zbiór reguł do poszczególnych jednostek tzn. niewiele wiedzą o sobie, aby móc działać potrzebują reguł komunikacji. Należy tworzyć takie reguły komunikacji, które mogą przekraczać dystans między ludźmi a nie skracać go.
Lokalne sfery publiczne-przyczyniają się do tego, że nie czuje się zagubiony w mechanizmach politycznych. Habermaz warunkiem sfery publicznej ukonstytuowanie się liberalizowanego rynku i związana z tym prywatyzacja społeczna która staje się stowarzyszeniem, prywatnych posiadaczy którzy mogący dobrowolnie dysponować własnością. Rozwój rynku wymusił kodyfikację prawa prywatnego i zagwarantowania swobody zawierania umów, doprowadziło to do emancypacji społecznej obywateli jako sfery prywatnej uwolnionej od wpływów władzy publicznej. Państwo prawa zapewnia ochronę sfery prywatnej z jej jądrem w postaci intymnej a z drugiej strony instytucji, upublicznienia jednostki tj. prasa czy partie polityczne. Sfera publiczna wywodzi się z czytającej i piszącej publiczności osób prywatnych. Sfery publiczne przyjęły na siebie zadanie krytykowania władzy politycznej pod kątem ochrony nienaruszalności sfery publicznej. Publiczna powinna dostosować obywateli prawdziwej i zespołowej informacji do jej zadań. Umocnienie obserwacji i kontroli działań władzy oraz zapewnienie obywatelom możliwości wybierania wpływu do procesu politycznego poprzez kształtowanie opinii. Kształtowanie opinii wymaga swobodnego myślenia i wymiany poglądów z innymi. Nie wystarczy wolność myśli, potrzebna swoboda dyskusji oraz wolność prasy. Wolność prasy umożliwia otrzymanie niesfałszowanych informacji o działalności władzy. Pełni ona funkcję izolowanym jednostkom na poszukiwanie innych podobnie myślących staje się przez to z jednych z zabezpieczających wszelkich jednostkowych uprawnień. Wolność prasy w społeczeństwie demokratycznym chroni przed nadużyciem władzy i społeczeństwa. Nie powinna być ograniczona, wszelkie ograniczenia wolności prasy godzą swobody wypowiedzi publicznej.
Strefa intymna- to, są ludzie którzy się wycofują i są rozczarowani życiem publicznym.
Strefa publiczna- na organizację państwa-sektor publiczny I sektor zbiór wszelkich państw i komunalnych osób prawnych oraz nieposiadanych podległym organom władzy publicznym (państwa i samorządy). Za sektor publiczny uważa się wszystkie jednostki skarbu państwa, albo samorządową, albo osób prawnych. Znowelizowanym art. 4 ust. O filmach publicznych z 30 czerwca 2005 r., zalicza się:
Organy niepubliczne- w tym organy administracji rządowej, państwowej, ochrony prawa, sądy i trybunały.
Gminy, powiaty i samorząd województwa które są jednostkami samorządu terytorialnego
Jednostki budżetowe, zakłady, gospodarstwo
Państwowe i samorządowe fundusze celowe
Uczelnie publiczne
Jednostki badawczo-rozwojowe
Samodzielne, państwowe
Państwowe i samorządowe instytucje kultury
Zakłady społeczne
KRUS
NFZ
PAN
Inne państwowe i samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu:
II sektor prywatny- to strefa biznesu nastawiona na zysk.
III sektor - ogół prywatnych organizacji udzielających społeczeństwo nie dla zysku, nie dla organizacji rządu.
Przestrzeń publiczna
Przestrzeń prywatna:
Jednostka otwarta na wszystko,
Przestrzeń intymna
ZAKOŃCZENIE OSTATNICH ZAJĘĆ (16.01.12010)
Wykład V (17.10.2010r.)
Przestrzeń prywatna w sensie kulturowym: (jaki dystans miedzy jednostkami w interakcji):
Dystans publiczny - od ok. 4 metra - jest dla osób występujących przed publicznością (np. wykład, prelekcje),
Dystans intymny - do 0,5 metra - dla bardzo nie wielu kontaktów społecznych, mogą się z nami kontaktować bardzo bliskie osoby, np. kochanek, rodzice, dzieci,
Dystans prywatny - 0,5metra do 1 metra - naturalna przestrzeń spotkań z przyjaciółmi i dobrymi znajomymi, dla ograniczonych osób,
Dystans społeczny - 1metr do 3 metrów - w sytuacjach formalnych zachowujemy tę odległość.
Ład społeczny - pewien sposób zorganizowania i funkcjonowania społeczeństwa , w którym zasady i reguły tego funkcjonowania są względem siebie spójne i trwałe, są przestrzegane i zabezpieczają jedność uporządkowanej wielkości. Każde społeczeństwo i grupa społeczna potrzebuje pewnego ładu społecznego, ab chronić się przed nadmierną ilością konfliktów uniemożliwiających koordynację zaspakajania potrzeb indywidualnych i społecznych, utrudniających komunikację i więź społeczną.
3 proste koncepcje ładu społecznego:
ład „przedstawień zbiorowych” - życie społeczne oparte jest na konformizmach grupowych i regulowane przez tradycyjne wzory,
ład monocentryczny - życie społeczne regulowane jest przez centralne decyzje dzięki organizacji czuwającej nad ich przestrzeganiem,
ład policentryczny - równowaga społeczeństwa jest osiągana dzięki naturalnym prawom interakcji w wyniku indywidualnych , nieskoordynowanych decyzji przy respektowaniu reguł gry, norm współżycia społecznego.
Obok czystych ładów społecznych są łady mieszane:
- ład gospodarczy, polityczny, moralny, prawny, demokratyczny.
Ład moralny - uporządkowany, powiązany zbiór obowiązujących reguł ujmujących działania ludzkie w kategoriach dobra i zła. Składniki: - normy, wzory, działania, instytucje tworzące normatywno - instytucjonalno porządek moralny.
Ład demokratyczny - wyznaczniki, aby ład mógłby być uznany za ład demokratyczny:
wybór przedstawicieli - do sprawowania kontroli nad decyzjami rządowymi w sferze polityki są konstytucyjnie uprawnieni wybrani przedstawiciele,
wolne, uczciwe wybory - przedstawiciele są wybierani w częstych i uczciwych wyborach, w których przymus nie jest stosowany,
powszechne prawo wyborcze - praktycznie wszyscy dorośli mają prawo udziału w wyborach,
bierne prawo wyborcze - praktycznie wszyscy dorośli mogą ubiegać się o stanowiska w rządzie,
wolność słowa - obywatele nie obawiają się kary, mają prawo wypowiadać się w szeroko rozumianych kwestiach politycznych, co obejmuje krytykę rządu, polityków, ideologii,
dostęp do informacji - obywatele mają prawo dostępu do alternatywnych źródeł informacji,
swoboda stowarzyszeń - w celu egzekwowania swych uprawnień obywatele mają prawo tworzenia nierzetelnych stowarzyszeń, organizacji, grup interesu.
Ideologia - w nauce rozpowszechniła się w 19 wieku, używano jej znaczenie bardzo chwiejnie przybierając jedno ze znaczeń:
ideologia - ogólny system pojęć i postaw charakteryzujących społeczeństwo w danym czasie, np. religia, nauka, koncepcja, moralność, prawa,
ideologia - tzw. fałszywa świadomość ukształtowana w określonych warunkach społeczno - ekonomicznych i racjonalizująca je, a przyjmowana jako słuszna i niezmienna, np. przekonanie o prawomocności władzy istniejącej stratyfikacji społecznej,
ideologia - zbiór ideologii i poglądów wyrażający interesy jakiejś klasy, sprzyjający integracji , mobilizujący ją do walki o władzę, narzucenie innym ludziom swego postępowania, swego sposobu widzenia i interpretacji świata.
Ideologii - 20wiek, definicja wg socjologii :
- ideologia - to szeroki zbiór idei i poglądów o świecie wyznawany przez grupy ludzi, np. narodowe, wyznaniowe, lokalne, edukacji.
Ideologia edukacji (nurty edukacji) - to szeroki zbiór idei i poglądów o edukacji wyznawany przez grupy ludzi:
1 - neokonserwatyzm
Powstał konserwatyzm w 18/19wieku grupując przeciwników oświecenia, w polityce odznacza się przywiązaniem zespołu do wartości , które są zagrożone, a powinny trwać nadal i służyć dobro stanowi społeczeństwa ,
Konserwatyzm - to postawa, tzn., że jednostka jest przywiązana do obyczajów, styli życia, jednostka jest niechętna do zmian, nowości.
Konserwatyzm cechuje: surowe wychowanie dzieci i silny egocentryzm, głęboki patriotyzm, pro religijne postawy.
Przeszłość pod wieloma względami jest korzystniejsza, świat współczesny jest mało przejrzysty, skomplikowany, niebezpieczny, przeszłość jest odczytywana jako epoka stabilna, bezpieczna, klarowna, uporządkowana, była zrozumiała dla wszystkich, przeszłość to przystań, łaza spokoju, nostalgia za utraconym światem, komunikatywnością języka, szansami jednoznacznego rozumienia zjawisk, brak możliwości i planowania tzw. porządnego życia.
Ważne dla konserwatystów są:
- życie społeczne - w jaki sposób przekazuje się je młodemu pokoleniu,
- naród i religia - najwyższe wartości to: ostoją porządnego życia jest rodzina, bardzo silnie zakorzeniona są tu tradycje, respektowanie tych wartości są podstawa utrzymania tożsamości społecznej oraz rozwój niezbędnej demokracji, ważne jest ciągłe podkreślanie tradycji, przywiązanie do wzorów tradycji.
Edukacja - konserwatyści bardzo wysoko ją sytuują, edukacja jest niezbędna do zapewnienia dobrobytu szybkiemu postępu gospodarczego oraz ochrony wartości moralnych życia. Bez wysokiego poziomu kształcenia w szkołach nie da się zapewnić odpowiednich kadr dla gospodarki, zaś bez wytężonej troski o wychowanie dzieci nie da się utrzymać „zdrowia” i demokracji społeczeństwa. Każdy kryzys edukacji to zapowiedź trudności lub wręcz załamania się gospodarki, to też przyczyna nieuchronnych, poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu demokratycznego społeczeństwa. Konserwatyści niechcenie chcą nowinek , nowych kierunków kształcenia w nauce.
Postmodernizm - prowadzi do rozchwiania zasad moralnych.
Neokonserwatyzm - to współczesne wydanie konserwatyzmu. Neokenserwatystą zależy też na poszanowaniu tradycji, powielają edukację ( to co u konserwatystów!!!).
2 wartości u konserwatystów: - moralność i wspólnota kulturowa.
O jakości życia zbiorowego decyduje jego instytalizacja, neokonserwatyści są przekonani o dorosłości szkoły, akcentują jednolitość treści w szkole.
Ideologie neokonserwatystów były bardzo rozwinięte w USA.
2 - neoliberalizm -
19 wiek rozwinął się liberalizm - walka o swobodę, o tolerancję, prawa jednostki do prawidłowego rozwoju, prawa jednostek w gospodarce, ten liberalizm był indywidualistyczny.
20wiek - kształtował się neoliberalizm. Przedstawiciele postulowali o ograniczenie przywilejów szlacheckich, wprowadzenie równości wobec obywateli, wobec prawa, znieść monarchię absolutyzmu, wprowadzić demokrację opartą na konstytucji, respektować prawo człowieka, swobód obywatelskich, zasad tolerancji.
W 1823roku we Francji - odbyło się spotkanie grupy liberałów , na którym przyjęto „Plan liberałów na rzecz wzmocnienia rewolucji” (postulaty były zawarte - nawiązanie pozytywnych stosunków między liberałami innych krajów).
W 1824 roku - powołanie do życia międzynarodowe porozumienie ,
W 1947rok - w Oxfordzie - kongres założycielski oraz opublikowanie wspólnego manifestu.
Neoliberalizm - 20 wiek, swoboda wiedzie do anarchii, więc kładli nacisk na konieczność zapewnienia ludziom mini. socjalnego i równych szans w edukacji.
W koncepcjach liberalnych wolność jest naczelną wartością. Wolność jest wartością samej w sobie (autoteliczna), niezbywalną, podstawowym przejawem wolności jest wolny wybór. Liberałowie są przeciwnikami sztywnych i szczegółowych przepisów prawnych, protestują przeciw nadmiernie restrykcyjnym przepisom podatkowym, ich myśl sprzyja podmiotowemu traktowaniu ludzi, podejmowaniu inicjatyw.
Liberalizm - społeczeństwo kapitalistyczne jest zdrowe, ustrój stanowi najlepszą podstawę do urzeczywistnienia praw obywateli. Wariantem pomyślności osób i zbiorowości są zasady życia społecznego, równość praw wszystkich obywateli, jawność i przejrzystość życia publicznego. Gospodarka rynkowa jest ważna, bo daje szansę wolnej gry sił, więc okazję do wykorzystania w pełni swych możliwości przez ludzi zdolnych i przedsiębiorczych.
Pluralizm w edukacji - otwarty na różne kultury, popierają programy zmierzające do zmniejszania zjawiska nierównych szans, do likwidacji płci, wysoko cenią wykształcenie obywateli (ogólne).
Liberaliści akceptują koncepcje szkół zintegrowanych, uczniów różnych zbiorowości, wykazują konieczność poprawy przygotowania młodzieży do życia i pracy w zmieniającym się świecie, wyzwolenie dzieci od dominacji rodziców, tradycji środowiska, w którym wyrastały.
Neoliberaliści uważają, że zasady gospodarki rynkowej i wolnej konkurencji mają znaczenie dla edukacji, szkoły prywatne uważają za pozytywne, zdrowe, szkoły niepubliczne zaś za chore, nieefektywne. Szkoła prywatna jest dla dzieci z rodzin lepiej usytuowanych. Jest wolność wyboru szkoły i kierunków kształcenia, krytykują kształcenie dzieci amerykańskich.
Odmiany liberalizmu(formy):
1 - liberalizm polityczny - przekonanie, że jednostki są podstawą prawa i społeczeństwa, społeczeństwo wraz z innymi instytucjami powinno chronić wolność pojedynczych jednostek, bez faworyzowania tych o wyższej pozycji społecznej, prawa jednostki stają ponad przywileje anarchii, nacisk na umowę społeczna zgodnie, z którą obywatele tworzą prawa ich dotyczące, jednocześnie zgadzają się na ich przestrzeganie, ta umowa jest oparta na przekonaniu, że obywatele wiedzą lepiej co jest lepsze dla nich, liberalizm polityczny stał się początkiem liberalnej demokracji,
2 - liberalizm społeczny (kulturowy, obyczajowy) - prawa jednostek do ich stylu życia i sumienia , obejmuje kwestie: wolność seksualną, religijną, poznawczą, ochronę przed ingerencja państwa w sferę życia prywatnego (jednostki mają prawo do własnej moralności, czynienia szkody samym sobie), np. sprzeciw wobec państwowych regulacji dot. sexu, sztuki, aborcji, alkoholu, narkotyków.
minimum” tzn. państwo 3 - liberalizm ekonomiczny (gospodarczy) - odrzuca wszelkie ograniczenia, które krępują wolny rozwój gospodarczy i wolną konkurencję na rynku promując „państwo - ograniczające swoją działalność do zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego, zewnętrznego oraz zajmowania się sprawami, którymi nie jest w stanie zająć się prywatny kapitał,
4 - liberalizm socjalny (nowy liberalizm, reformowany liberalizm) - warunkiem z korzystania wolności jest zagwarantowanie przez państwo wszystkim obywatelom równych szans w dostępie do podstawowych dóbr, np. edukacji, kultury.
Współczesne nurty liberalizmu:
1 - leseferyzm - postuluje wycofanie się państwa z ingerencji w gospodarkę. Postuluje: deregynację , obniżenie podatków i barier celnych.
Ekonomiczny liberalizm stanowi przeciwwagę dla socjaldemokratów i modelu państwa opiekuńczego. Liberaliści ekonomiczni nie postulują bezpośredniej walki z biedą i bezrobociem - wg. nich sposobem jest obniżenie podatków - zostawienie pieniędzy na inwestycję, nowe miejsca pracy.
2 - libertarianizm - ograniczenie państwa do roli „nocnego stróża”, bądź też jego całkowitą likwidację, postulują wycofanie rządu z zajmowaniem się zarówno gospodarką jak i sprawami społecznymi,
3 - konserwatywny liberalizm - konserwatyzm światopoglądowy; w ekonomii opiera się na liberalizmie ekonomicznym, partie nie odgrywają większej roli w państwie,
4 - neoliberalizm - to kierunek w ekonomii,
5 - katolicki liberalizm - zespół poglądów wyznawany przez katolików aprobujących ideologię liberalną i dążących aby kościół katolicki uznał ustrój polityczny opierający się na liberalizmie,
6 - socjalliberalizm - poza uznawaniem zachowań, praw i wolności popieranych przez klasycznych liberalistów mocno podkreśla świeckość i antyklerykaryzm. Europejscy, amerykańscy socjologowie są za prawem do aborcji, eutanazji, równymi prawami dla homoseksualistów, w tym za prawne uznawanie ich związków partnerskich.
7 - libertynizm - laicyzm, wolnomyślicielstwo, sceptycyzm; libertynizm był kierowany przeciwko autorytetom i moralności płynącej z religii i obyczajowości tradycyjnej. 17/18 wiek we Francji powstał libertynizm. Z libertynizmem łączy się liberalizm obyczajowy.
8 - europejski liberalizm - opowiada się za rozszerzeniem z zakresu swobód obywatelskich (liberalizm polityczny) i ograniczeniem państwa w rynek (liberalizm gospodarczy), popierają umiarkowaną ingerencję w edukację, emerytury, służby zdrowia,
9 - liberalizm amerykański - odnosi się do koncepcji społecznej, jest w opozycji do sfery tradycyjnie liberalistyczny w sferze gospodarczej, bliższy w poglądach ekonomicznych, liberalizm amerykański postuluje zwiększenie roli państwa w sferze społecznej i w gospodarce celem wyrównania szans.
3 - nurt demokratyczny.
1