Literatura obowiązkowa do testu sprawdzającego

Czapiński J. (red.) Psychologia pozytywna, Warszawa, PWN, 2004

Czapiński J. „Spotkanie dwóch tradycji: hedonizmu i eudajmonizmu”

Baltes P.B., Gluck J., Kunzmann U. „Mądrość. Jej struktura i funkcje w kierowaniu pomyślnym rozwojem w okresie całego życia”

Czapiński J. „Psychologiczne teorie szczęścia”

Myers D. G. „Bliskie związki a jakość życia”

Czapiński J. „Osobowość szczęśliwego człowieka”

Linley P.A., Joseph S. Psychologia pozytywna w praktyce. Warszawa, 2007

Taylor Sh., Sherman D.K. „Psychologia pozytywna i psychologia zdrowia: owocny związek.”

Trzebińska E. (2008) Psychologia pozytywna. Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa

5.3 Właściwości psychiczne

7.1 Model zdrowia psychicznego

Stewart J. (2000) (red.) Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi. PWN, Warszawa

cz. 2, r.5. R. Bolton „Bariery na drodze komunikacji”

cz.3, r.8. M. McKay, M. Davis, P. Fanning „Ujawnianie siebie i ekspresywność”

Cz.5, r. 14. J. R. Gibb „Komunikacja defensywna”

Co to znaczy być zdrowym?

Podstawy profilaktyki psychologicznej

Psychologia kliniczna i zdrowia

• Podejście patogenetyczne

(gr. pathos - cierpienie)

• Podejście salutogenetyczne

(łac. salus - zdrowie, bezpieczeństwo)

Ewolucja pytań o zdrowie psychiczne

• Etyka (filozofia i religia)

• Psychoanaliza

• Profilaktyka psychologiczna (higiena psychiczna)

• Psychologia humanistyczna

• Psychologia zdrowia

• Psychologia jakości życia

• Psychologia pozytywna

Zdrowie psychiczne - definicje

• Brak choroby psychicznej (cierpienia)

• Wykazywanie pozytywnych cech psychiki: np. równowagi i świeżości emocjonalnej, inteligencji i kreatywności, pozytywnej samooceny itd…

• Zdolność przystosowania się do otoczenia fizycznego i społecznego

• Zdolność przekraczania ograniczeń tkwiących w danej kulturze

Zdrowie psychiczne - definicje

• Zdolność do zmiany i rozwoju przy zachowaniu poczucia tożsamości

• Zdolność urzeczywistnienia swojej prawdziwej natury

• Taki styl funkcjonowania, który wyraża optymalny rozwój osobowości w kierunku zarówno dojrzałego myślenia, jak i dobrego samopoczucia

Zdrowie - definicja holistyczna

• „Zdrowie jest pełnym dobrostanem fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie tylko brakiem choroby lub niedomagania. Zdrowa osoba realizuje własne zdolności, potrafi radzić sobie z normalnym stresem życiowym, pracuje produktywnie i skutecznie oraz jest zdolna wnieść wkład w życie społeczności, do której należy”

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, 1946)

Zdrowie psychiczne w psychologii zdrowia

Proces, w ramach którego jednostka wykorzystując swoje zasoby promuje własne zdrowie, ochrania je i uczestniczy w procesie leczenia, gdy na skutek zbyt silnego działania patogenów i obniżonej odporności dochodzi do załamania dynamicznej równowagi, czyli do choroby.

Inne ważne słowa

• Szczęście

• Umiejętność dobrego życia

• Cnoty

• Dojrzałość, siła charakteru

• Norma

• Patologia

• Dobrostan (well-being, poczucie jakości życia)

• Optymalne funkcjonowanie

• Prosperowanie (flourishing)

Szczęście, podobnie jak zdrowie:

• Może być uznawane za stan chwilowy lub stały układ okoliczności

• Może być rozpoznawane subiektywnie lub obiektywnie

• Może być ujmowane na bazie badań empirycznych lub jako wzorzec idealny

• Jest różnie pojmowane przez różnych ludzi

Szczęście…

• Szczęściem jednego człowieka jest drugi człowiek. (J.-P. Sartre)

• Rozmawiać i poznawać - to stanowi szczęście życia. (Platon)

• Radość to jedyna rzecz, która daje szczęście w gotówce, wszystko inne to tylko weksel na nie (A. Schopenhauer)

• Ludzkie szczęście to nic innego, jak dobre zdrowie i słaba pamięć (A. Schweitzer)

• Jeśli a oznacza szczęście, to a=x+y+z, gdzie x - praca, y - rozrywki, z - umiejętność trzymania języka za zębami

• Bez próżnowania nie ma prawdziwego szczęścia (A. Czechow)

Szczęście…

• Aby osiągnąć szczęście trzeba spełnić trzy warunki: być imbecylem, być egoistą i cieszyć się dobrym zdrowiem. Jeśli jednak nie spełnicie pierwszego warunku, wszystko jest stracone. (G.Flaubert)

• Pieniądze szczęścia nie dają. Dopiero zakupy. (M.Monroe)

• Co jest szczęściem? Uczucie, że moc rośnie, że przezwycięża się opór. (F. Nietzsche)

• Być zadowolonym z samego siebie - to największe szczęście. (T. Mann)

• Szczęśliwy, kto może być kompozytorem i wykonawcą zarazem (F. Chopin)

Władysław Tatarkiewicz

„Poczucie szczęścia jest objawem zdrowia psychicznego, naturalnym, choć nie zawsze możliwym. A zdrowie jest warunkiem szczęścia, istotnym, choć nie jedynym.”

Norma

• ilościowa - odzwierciedla rozkład cechy w populacji

• społeczno-kulturowa - odzwierciedla typowe oczekiwania społeczne

• teoretyczna - wzorzec idealny, będący wizją teoretyka

• indywidualna - typowe zachowania danej jednostki

Sokrates (469 - 399) - „Jak żyć?

„Nie warto żyć bezmyślnym życiem”

„Wolałbym znaleźć się w niezgodzie z większością ludzi i mówić coś przeciwnego niż oni, niż być w niezgodzie z jednym człowiekiem - samym sobą

i przeczyć samemu sobie.

Sokrates
Człowiek zdrowy, szczęśliwy, to ten, który dobrze żyje ze swoim „daimonionem” - wewnętrznym głosem (eudajmonizm)

• „Poznaj samego siebie”

• Człowiek zdrowy jest „brzemienny mądrością”, czyli wiedzą o właściwym postępowaniu. Wydobywa tę mądrość w dialogu z innymi i według niej postępuje, co daje mu szczęście.

Starożytne wizje zdrowia psychicznego

• Hedonizm - umiejętność przyjemnego życia, czyli przeżywania możliwie wielu rozkoszy (pozytywnych doznań zmysłowych) jednak bez zatracenia się.

• Epikureizm - umiejętność cieszenia się tym, że nie cierpimy, tym, że żyjemy, a także wyszukiwania sobie przyjemności mądrych, pięknych i sprawiedliwych

Starożytne wizje zdrowia psychicznego

• Cynizm - niezależność od rzeczy zewnętrznych i własnych potrzeb, wiedza praktyczna o tym jak oprzeć się pokusom i konwenansom

• Stoicyzm - życie zgodne z wewnętrznym głosem rozumu, obojętność wobec namiętności i potrzeb. Przezorność, dzielność, sprawiedliwość, umiarkowanie. Kierowanie swoim życiem, poważny stosunek do życia.

• Sceptycyzm - nie ma żadnego stałego wzorca właściwego życia, każdy winien żyć tak jak podpowiada mu jego natura

Budda (Siddhartha Gautama)
(VI - V w. p.n.e.)

• Natura Buddy (stan pełnego, idealnego zdrowia) - umysł oczyszczony i wyzwolony na drodze medytacji

• Medytacja - dyscyplinowanie i obserwowanie procesów życiowych, metoda zarówno badania, jak i doskonalenia umysłu

• Elementy życia psychicznego, które doskonali medytacja:

apercepcja, percepcja, wola, czucie, koncentracja, spontaniczna uwaga, energia psychiczna

Buddyzm

• Elementy niezdrowe (zniewalają, mącą umysł):

ułuda, schematyzowanie, brak wstydu, egoizm, lekkomyślność, gniew, podniecenie, niepokój, żądza, skąpstwo, zazdrość, sztywność, apatia

• Elementy zdrowe (wyzwalają, harmonizują umysł):

wgląd, uważność, współczucie

skromność, rozwaga, ufność

Arahat (ten, który jest godny chwały)

• Brak: pożądań, dogmatyzmu, lęku, urazy, złości, potrzeb: aprobaty, przyjemności czy uznania, nudy

• Obecność: bezstronności wobec innych, spokoju, ożywienia i spokojnego zadowolenia, silnego współczucia, życzliwości, szybkiej i trafnej percepcji, opanowania, sprawności w działaniu, otwartości na innych i ich potrzeby, jasnowidzących snów

Konfucjusz (551 - 479 p.n.e.)
Wzorzec właściwego życia
(mędrzec, człowiek szlachetny)

• Spontaniczna dobroć dla innych (humanitaryzm)

„Nie czyń innym, czego dla siebie nie pragniesz”

• Pozytywny wpływ na innych

„Trzeba doskonalić się tak, by umieć obdarzać spokojem innych ludzi”

• Bezinteresowność

„Szlachetny boleje nad tym, że sam czegoś dokonać nie umie. Nie martwi się zaś tym, że go inni nie doceniają.”

• Uporządkowanie własnej rodziny

Konfucjanizm

• Przestrzeganie obyczajów i rytuałów

• Ważenie, precyzowanie słów

„Przede wszystkim przystąpiłbym do poprawiania nazw”

• Ciągłe studiowanie pism oraz bezpośrednie naśladowanie mędrców

Chrystus

„Będziesz miłował Pana Boga twego

całym sercem twoim i całą duszą twoją

i całą myślą twoją

Będziesz miłował bliźniego twego jako siebie samego”

(Ew. wg św. Mateusza)

Kazanie na górze

• „Niechaj tedy mowa wasza będzie: Tak, tak; nie, nie. A co nadto jest, od złego jest.”

• „Zostaw dar twój przed ołtarzem, a idź i pojednaj się wpierw z twoim bratem.”

• „Słyszeliście dotąd „oko za oko, ząb za ząb”. A ja wam powiadam abyście nie sprzeciwiali się złu. A kto by cię uderzył w prawy policzek, nadstaw mu i drugi. Kto cię o co prosi, daj mu.”

• „Miłujcie nieprzyjaciół waszych i módlcie się za tych, którzy was prześladują.”

• „A gdy dajesz jałmużnę niechaj nie wie lewica twoja co prawica czyni, aby jałmużna twoja była w skrytości.”

• „Nie możecie Bogu służyć i mamonie.”

• „Nie sądźcie, abyście nie byli sądzeni”

Fryderyk Nietzsche (1844 - 1900)

• „Moralność panów” - osobników silnych biologicznie, twórczych i panujących nad swymi popędami:

dostojność, godność osobista, stanowczość, sprawność działania, zdecydowanie, pewność siebie, bezwzględność i konsekwencja w osiąganiu zamierzonych celów, afirmacja życia, egoizm, przekonanie, że inni powinni im służyć i podlegać. („Nadczłowiek”)

• „Moralność niewolników” - osobników słabych biologicznie: litość, współczucie, miękkość serca, miłość, altruizm, uległość, pokora, serdeczność w stosunkach z innymi, przebiegłość, kompromis, względność, potępienie pożądań.

Konstruując własną koncepcję zdrowia, musimy uwzględnić następujące konteksty:

• Kontekst środowiska

(przystosowanie negatywne i nieprzystosowanie pozytywne)

• Kontekst wrodzonych uwarunkowań

(czy wskazywane cechy są uwarunkowane biologicznie?)

• Kontekst rozwoju

(na jakim poziomie rozwoju dany symptom zdrowia jest adekwatny?)

• Kontekst cierpienia

(czy dany symptom zdrowia jest adekwatny w sytuacjach kryzysowych?)

Wymiary osoby ludzkiej

• Wymiar biologiczny

• Wymiar społeczny

• Wymiar podmiotowy

• Wymiar duchowy

Zdrowie psychiczne -
natura czy praca nad sobą?

Esencja (wrodzony potencjał)
(za: H. Palmer: „Enneagram”, Warszawa, wyd. Jacek Santorski, 2006 )

Dziewięć cnót, które tracimy w toku socjalizacji

(w nawiasach ich przeciwieństwa):

• Nieuwarunkowane zadowolenie (perfekcjonizm)

• Skromność (pycha)

• Autentyczność (fałszywy wizerunek)

• Bycie tu i teraz (fantazjowanie, życie przeszłością)

• Brak przywiązania (skąpstwo)

• Odwaga (lęk)

• Wstrzemięźliwość (nieumiarkowanie)

• Niewinność, czyste intencje (manipulacja)

• Intuicyjna zdolność wyboru kierunku działania (lenistwo)

Modele zdrowego funkcjonowania jednostki
w wybranych teoriach psychologicznych

• W. James - zjawisko „zdrowomyślności” i „ducholecznictwo”

• Z. Freud - silne ego, zdrowe mechanizmy obronne

• B. Klopfer - zrównoważenie rozwoju wewnętrznego i zewnętrznego

• C.G. Jung - androgynia psychiczna

• A. Maslow - osoba samorealizująca się

• G. Allport - dojrzała osobowość

• K. Dąbrowski - pozytywna dezintegracja osobowości

• E. Berne - zrównoważenie stanów Ja

• P. Salovay i J. Mayer - Inteligencja emocjonalna

• A. Antonovski - poczucie koherencji

• Kryteria pozytywnego zdrowia psychicznego: Jourard, Seligman

• Badania Vaillanta

William James (1842 - 1910)
„The principles of psychology”

• Gdziekolwiek się znajdujesz, twój świat tworzą twoi przyjaciele.

• Posiej czyn, a zbierzesz przyzwyczajenie; posiej przyzwyczajenie, a zbierzesz charakter; posiej charakter, a zbierzesz swój los.

Poglądy W. Jamesa na zdrowie psychiczne

• W każdej epoce żyją ludzie, którzy z pasją afirmują dobro życia. Mają oni „dusze błękitne jak pogodne niebo”

Obok nich żyją osoby o „chorej duszy”, które nie potrafią otrząsnąć się z „brzemienia świadomości zła”. Przeciętny człowiek przeżywa zarówno stany afirmacji jak i zwątpienia

• Krytyka „filozofii ducholecznictwa” - wiary w zbawczą moc jedynie „zdrowomyślnej” postawy wobec życia, z pogardą dla zwątpienia, strachu i smutku.

Poglądy W. Jamesa na zdrowie psychiczne

Przejawy zdrowia psychicznego:

• poczucie i akceptacja własnej tożsamości,

• poczucie ważności swojego życia

• intencjonalność - świadomość własnych pragnień,

• zdolność do świadomych wyborów i decyzji,

• poczucie wolności i odpowiedzialności za swoje życie,

• podejmowanie wyzwań bez pewności sukcesu,

• działanie z intencją ulepszania świata,

• wierność wybranym przez siebie ideałom i umiejętność ich realizowania,

• umiejętność współpracy z innymi

(W. Whitman: „Do Ciebie”)

Psychoanaliza - Zygmunt Freud

„Zdrowie psychiczne to

zdolność do pracy

i miłości”

Niedojrzałe mechanizmy obronne
(sposoby radzenia sobie ze stresem, unikania cierpienia):

• Fantazjowanie

• Projekcja

• Paranoja

• Masochizm

• Hipochondria

• Acting out (poddawanie się impulsom bez rozważenia konsekwencji)

• Wyparcie

• Przemieszczenie

• Reakcja upozorowana

Dojrzałe mechanizmy obronne:

• Przewidywanie

• Wgląd w siebie

• Powściąganie impulsywnej reakcji

• Sublimacja

• Poczucie humoru

• Reinterpretacja

Bruno Klopfer - zrównoważony rozwój

• Lęk i bezpieczeństwo jako ramy rozwoju

• Dwa obszary rozwoju:

Zewnętrzny (vita activa): opanowanie świata (wiedza o otoczeniu fizycznym i społecznym, umiejętności wpływania na świat, np. umiejętności społeczne)

Wewnętrzny (vita contemplativa): nabywanie kontroli emocjonalnej, badanie i harmonizowanie konfliktów wewnętrznych, autonomia, rozwój i umacnianie wewnętrznego systemu wartości, duchowość

• Zdrowie: zrównoważony rozwój w obu sferach

Psychologia humanistyczna
Abraham Maslow

Osoba „samorealizująca się”

Samorealizacja (self-realization)

Najwyższy (ale pierwotnie łatwy do zablokowania) motyw ludzkiego działania.

Człowiek w sposób naturalny stara się zrealizować swoje potencjalne zdolności przy pomocy wszystkich dostępnych sobie środków.

Tę tendencję blokują jednak niezaspokojone potrzeby niższe.

15 cech osoby samorealizującej się:

• Żyje w bliskim kontakcie z rzeczywistością, nie schematyzuje jej

• Z równą łatwością akceptuje siebie i innych

• Jest wysoce spontaniczna w myśleniu i zachowaniu, choć nie skrajnie niekonwencjonalna

• Jest skoncentrowana na problemach, dużych wyzwaniach, a nie na własnym ja, wybiega myślą w przyszłość, konstruuje konkretne plany, wizje celów i działań

• Lubi samotność

15 cech osoby samorealizującej się cd.:

• Jest niezależna od swojego środowiska i jego konwencji, jednak nie dla efektu oryginalności

• Głęboko ceni podstawowe doznania życiowe

• Doznaje przeżyć mistycznych i szczytowych (peak experiences)

• Jest zaangażowana społecznie, ma zdolność współodczuwania z innymi

• Ma głębokie szczęśliwe związki z bliskimi

15 cech osoby samorealizującej się cd.:

• Jest demokratyczna wobec innych, nie ma żadnych uprzedzeń

• Umie cieszyć się działaniem zmierzającym do realizacji celu, nie tylko samym osiągnięciem

• Ma poczucie humoru - jej żarty są filozoficzne i niezłośliwe

• Jest wysoce twórcza, otwarta na swoją nieświadomość, co prowadzi do oryginalnych i użytecznych odkryć, działań (twórczość pierwotna i produktywna)

• Jest odporna na wpływy kulturowe czy społeczne,wewnątrzsterowna - potrafi się dostosować do innych, ale nie ulega ślepo normom i wymaganiom zewnętrznym

Gordon Allport
(„Pattern and growth in personality”, 1961)
Dojrzała osobowość

• Szeroki zasięg „ja” (tego, co jest dla mnie ważne i co daje mi radość), liczne znaczące różnorodne doświadczenia - satysfakcje i frustracje, konkretne nadzieje, plany

• Umiejętność serdecznego odnoszenia się do innych - bliskich i obcych

• Poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego i akceptowanie siebie

• Realizm wobec siebie i świata

• Poczucie humoru i wgląd (zdolność do zrozumienia samego siebie)

• Jednocząca filozofia życia, która nadaje celowość i znaczenie wszystkiemu co czyni osoba

Jednostka o zdrowej osobowości:
(Sydney M. Jourard, 1963)

• Potrafi zaspokajać swe potrzeby na drodze akceptowanych społecznie zachowań i w sposób, który nie rodzi problemów osobowościowych.

• Potrafi w znacznym stopniu zaakceptować siebie

• Poświęca energię celom i problemom istotnym społecznie, wykraczającym poza zaspokojenie potrzeb podstawowych.

• Spełnia się nie tyle przez dostosowanie się do norm kulturowych ile przez rozwijanie własnej osobowości, autentyczności i uczciwości.

Jourard cd.:

Osobowość niezdrową charakteryzuje:

• Skłonność do okłamywania siebie i innych, co powoduje utratę kontaktu z samym sobą

(z własnymi emocjami, ciałem) i rzeczywistością zewnętrzną

• Usztywnienie ciała, mimiki, nienaturalny sposób mówienia

• Próba manipulowania myślami i działaniami innych

Kazimierz Dąbrowski
(„Trud istnienia”, 1986)

Koncepcja dezintegracji pozytywnej

Rozwój osobowości ku zdrowiu

• Integracja pierwotna

• Dezintegracja jednopoziomowa

• Dezintegracja wielopoziomowa spontaniczna

• Dezintegracja wielopoziomowa, zorganizowana, usystematyzowana

• Integracja wtórna globalna

Pozytywne i dynamiczne ujęcie zdrowia psychicznego:

Zdolność do możliwie najbardziej prawidłowego procesu przemian psychicznych jednostki. Proces ten obejmuje dezintegrację pozytywną i integrację cząstkową wtórną.

Tworzenie coraz wyższej hierarchii wartości i celów aż do indywidualnego i społecznego ideału osobowości

Prof. Kazimierz Dąbrowski
Posłanie do Nadwrażliwych

Bądźcie pozdrowieni, Nadwrażliwi
za waszą czułość w nieczułości świata,
za niepewność - wśród jego pewności
za to, że odczuwacie innych tak jak siebie samych,
zarażając się każdym bólem,
za lęk przed światem, jego ślepą pewnością, która nie ma dna,
za potrzebę oczyszczania rąk z niewidzialnego nawet brudu ziemi,
bądźcie pozdrowieni.

Kwestionariusz Sił Charakteru VIA (Values in Action) - konstrukcja

• Analogiczna do DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) konstrukcja „Manual of the Sanities”

• Eksperci:

• „mędrcy” (dzieła filozoficzne, teksty religijne, humaniści, artyści, pisarze)

• „specjaliści” (naukowcy, praktycy zajmujący się pracą nad charakterem)

• „zwykli ludzie” (analizy potocznej wiedzy o wartościowych cechach charakteru)

• „Siła charakteru” - podstawowa, niesprowadzalna do innych korzystna właściwość psychiczna decydująca o umiejętności dobrego życia

• „Cnota” - wiązka pokrewnych treściowo sił, tradycyjnie lub powszechnie uznawana za wyznacznik dobrego charakteru

Mądrość i wiedza

• Ciekawość świata,

• Zamiłowanie do uczenia się,

• Skłonność do

krytycznego myślenia,

• Kreatywność

• Perspektywa

Odwaga

• Dzielność moralna i fizyczna (gotowość do poświęceń dla obrony istotnych wartości, odporność na ból)

• Pilność i wytrwałość w realizacji celów

• Uczciwość i autentyczność

• Witalność - zapał, ekscytacja, energia

Humanitaryzm i miłość

• Intymność, bliskość

• Życzliwość

• Inteligencja emocjonalna i społeczna

Sprawiedliwość

• Obowiązkowość i lojalność w pracy zespołowej

• Brak uprzedzeń (uczciwe, równe traktowanie wszystkich)

• Przywództwo

Wstrzemięźliwość, umiar

• Samokontrola, samoregulacja

• Roztropność

• Skromność, pokora

• Przebaczenie, miłosierdzie

Transcendencja

• Zdolność doceniania piękna i doskonałości

• Odczuwanie wdzięczności

• Nadzieja i optymizm

• Pogoda ducha, poczucie humoru

• Duchowość

Internetowy program rozwijania sił psychicznych
(M. Seligman)

1. Napisz list do kogoś, komu coś zawdzięczasz, a kto nie otrzymał odpowiedniego podziękowania

2. Używaj jak najczęściej, także w nowych sytuacjach pięciu największych („podpisowych”) sił swego charakteru

3. Odkryj pozytywne strony swojego życia

4. Opisz trzy sprawy, które Ci się powiodły i wyjaśnij, dlaczego tak się stało

5. Opisz najlepszy moment życia i zastanów się jakie siły Twojego charakteru dały o sobie znać

Model dobrostanu jako układu pozytywnych aspektów życia - Carol D. Ryff

• Samoakceptacja

• Pozytywne relacje z innymi ludźmi

• Autonomia

• Kontrola nad otoczeniem

• Cel życia

• Osobisty rozwój

Carol D. Ryff

„Dobre, dobrze przeżyte , bogate w doświadczenia życie to nie brak negatywnych doświadczeń i emocji, lecz to, w jaki sposób radzimy sobie z wyzwaniami i trudnościami, jak na nie reagujemy i jak je przekształcamy”

Model kompletnego zdrowia psychicznego
(Keyes L.M., Lopez Sh.)

• Dwa niezależne wymiary zdrowia psychicznego:

• Dobrostan oceniany obiektywnie (emocjonalny, psychologiczny, społeczny)

• Psychopatologia (poziom zaburzeń)

• Cztery jakościowo odmienne formy zdrowia psychicznego:

1. prosperowanie (flourishing) - pełne zdrowie: wysoki dobrostan, niska psychopatologia

2. słabnięcie (languishing) - niepełne zdrowie: niski dobrostan, niska psychopatologia

3. zmaganie się (struggling) - niekompletne zaburzenie psychiczne, wysoka psychopatologia, wysoki dobrostan

4. grzęźnięcie (floundering) - kompletne zaburzenie psychiczne, niski dobrostan, wysoka psychopatologia

7 zdrowych nawyków
(Stephen Covey)

1. Bądź proaktywny (uważność)

2. Zaczynaj z wizją końca (misja)

3. Rób najpierw to co najważniejsze (zarządzanie czasem)

4. Myśl w kategoriach wygrana - wygrana (mentalność dostatku)

5. Staraj się najpierw zrozumieć potem być zrozumianym (empatyczne komunikowanie się)

6. Synergia (wykorzystanie różnic)

7. Ostrzenie piły (odnowa fizyczna i duchowa)

	Pilne	Niepilne
Waż ne	I Kryzysy Sprawy naglące Zadania z datą realizacji	II Budowanie związku Szukanie nowych możliwości Zapobieganie Planowanie Rekreacja
Nie wa żne	III Niektóre telefony, korespondencje, raporty, spotkania, aktywność dla pozorów	IV Zapracowanie, jałowe telefony, korespondencja, pożeracze czasu, pusta rozrywka

Psychologiczne teorie szczęścia

• Teorie „góra - dół” i „dół - góra”

• Szczęście jako zaspokojenie potrzeb

• Teorie kontekstowe

• Teorie eudajmonistyczne

• Teorie genetyczne

• Teorie „szczęśliwego” atraktora

• Teoria poszerzania umysłu i budowy zasobów osobistych

Człowiek ma ograniczony wgląd w siebie i ulega złudzeniom poznawczym

• Naturalny rozkład znaku emocji (przewaga emocji negatywnych)

• Prawo hedonistycznej asymetrii

• Złudzenie patetyczne i złudzenie postępu hedonistycznego

• Inklinacja pozytywna

• Awersja straty a doświadczenie straty

Teoria potrzeb Ruuta Veenhovena

• Szczęście jest funkcją zaspokojenia potrzeb

• Czy subiektywny dobrostan zależy od poziomu dochodów? Wyniki badań:

• W obszarze dochodów niskich ilość pieniędzy znacząco lepiej wyjaśnia zróżnicowanie poczucia szczęścia

• Ludzie syci, odziani i zdrowi nie stają się bardziej szczęśliwi na skutek dalszego bogacenia się

• Materialiści okazują się mniej szczęśliwi od niematerialistów

• Ubóstwo bezwzględne (niezaspokojenie potrzeb podstawowych) silniej modeluje poczucie szczęścia niż ubóstwo względne (rozbieżność między tym co jest udziałem jednostki a wybranym standardem)

Teorie kontekstowe

• Poczucie szczęścia jest względne i zależy od kontekstu, w jakim znajduje się człowiek w momencie udzielania odpowiedzi na pytanie, czy jest szczęśliwy:

• teorie porównań - np.koncepcja wielorakich rozbieżności A. Michalosa

• ewaluatywny model szczęścia N. Schwarza i F. Stracka

• teoria obiektywnego szczęścia D. Kahnemanna

• teorie adaptacji, np. hipoteza hedonicznego młyna, hipoteza zakresu-częstości A. Parducciego

Koncepcja wielorakich rozbieżności A. Michalosa (1985)

• Kryteria oceny jakości własnego życia: 1) aspiracje, 2) inni ludzie, 3) własna przeszłość, 4) oczekiwania, 5) to co, jak sądzę, mi się należy

• Najszczęśliwsi powinni być ci, którym wiedzie się lepiej niż innym, lepiej niż w przeszłości, tak dobrze lub lepiej niż oczekiwali, tak jakby chcieli i na co zasługują

• Aspiracje są ciągle dostosowywane do sytuacji.

Ewaluatywny model szczęścia N. Schwarza i F. Stracka

• Jeśli mam określić w jakim stopniu jestem szczęśliwy odpowiedzi szukam w swoim aktualnym nastroju

• Odpowiedź mogę korygować ze względu na obserwowaną sytuację innych ludzi

• Jeśli uświadomię sobie względny charakter mojego nastroju, zaczynam wnioskować o szczęściu w oparciu o ocenę konkretnych aspektów życia, także uwzględniając sytuację innych

• „Efekt kontrastu” (wspomnienie jako standard porównań) - występuje w ocenie spraw ukończonych i „efekt asymilacji” (wspomnienie jako źródło „odgrzanych” uczuć) - występuje przy ocenie spraw „świeżych”

• Jeśli chcesz czuć się szczęśliwszy sięgaj do strachów i urazów odległej przeszłości oraz do jasnych punktów w przeszłości bliskiej (nigdy odwrotnie!).

Teoria obiektywnego szczęścia
D. Kahnemanna

• Obiektywne szczęście to zapis jakości najdrobniejszych doświadczeń, ciągły potok przyjemności i przykrości nie przetworzony przez uogólniające oceny

• Najlepiej byłoby badać szczęście przy pomocy wskaźników neurofizjologicznych

• Wyniki badań:

Oceniając poziom szczęścia w danym okresie życia bierzemy pod uwagę doznania najsilniejsze i ostatnie - „Wszystko dobre co się dobrze kończy”

Hipoteza hedonicznego młyna

• Kontekst decydujący o poczuciu szczęścia zmienia się wraz ze zmianą sytuacji, dlatego ogólny poziom dobrostanu utrzymuje się. (np.: badania nad konsekwencjami niepełnosprawności i wygranej losowej)

Teoria zakresu - częstości A. Parducciego

• Trwałe poczucie szczęścia zapewnia taki układ doświadczeń życiowych w którym:

• Rzeczy złe zdarzają się rzadko

• Rzeczy umiarkowanie dobre zdarzają się często

• Skrajnie negatywne przeżycia przeważają nad skrajnie pozytywnymi

• Skrajne sukcesy nie zawsze oznaczają poprawę przeciętnego subiektywnego dobrostanu, a znaczące nieszczęścia jego pogorszenie

Dlaczego się śmiejemy?

• Radosna, lub pozytywna niespodzianka

• Czysty zachwyt nad czymś

• Szczęście

• Ulga

• Próba stworzenia dobrej atmosfery

• Budowanie własnego wizerunku

• Próba ukrycia zmieszania, niepokoju, zażenowania

• Triumf

• Reakcja na coś śmiesznego

Co jest śmieszne?

• Dwa elementy odległe od siebie lub przeciwstawne, postawione razem w taki sposób, który je na chwilę łączy.

• Znaczne napięcie i nagła ulga następujące po sobie.

„W każdym żarcie puenta burzy cały ciąg emocji wzbudzonych na początku”

Arthur Koestler

Darwin - kiedy się śmiejemy?

Śmiech to „konwulsyjne wyładowanie mięśniowe” - jest reakcją odruchową, mimowolną.

Pojawia się, gdy zaistnieją dwa warunki:

• Powstają w nas dwie sprzeczne emocje- dwa wzory napięcia w mięśniach

• Zaskoczeni czymś - tracimy nad sobą kontrolę.

Wzór na śmiech

HE= PI x C/T + BM

Gdzie:

HE - efekt humorystyczny

PI - zaangażowanie osobiste

C - praca podświadomości

T - czas opowiadania żartu

BM -podłoże żartu (nastrój słuchaczy)

Śmiech:

• Redukuje napięcie

• Czyni nas podatnymi na nowe bodźce

• Poszerza naszą świadomość - wytrąca z przyjętej „linii działania”, pobudza wyobraźnię

• Umożliwia wyjście poza schematy, rutynę, obsesje, rozważenie innych założeń, wewnętrzne zmiany

• Uczy pokory i redukuje narcyzm

• Uczula na paradoksy i absurdy rzeczywistości

• Pozwala się otrząsnąć z niefunkcjonalnych zależności

• Tworzy więzi przyjacielskie, spaja grupy

Dalajlama

„Żarty są czasami pożyteczne, bo wtedy umysł trochę się otwiera.

Pomagają w tworzeniu nowych pomysłów. Jeśli myślisz zbyt poważnie, twój umysł się zamyka.”

Pozytywne poczucie humoru

• Umiejętność dostrzegania absurdów i niekonsekwencji w zachowaniu ludzi obcych, bliskich i własnym

• Podkreślanie raczej podobieństw niż różnic między ludźmi

• Empatyczne granice

Śmiech jest dla duszy tym, czym tlen dla ciała

• Dla przeciwwagi uciążliwości życia niebo dało człowiekowi trzy rzeczy: nadzieję, sen i śmiech (I.Kant)

• Tylko człowiek potrafi się śmiać, bo tylko on cierpi tak bardzo, że musiał wynaleźć coś takiego jak śmiech (F.Nietzsche)

• Ten kto się śmieje ostatni zazwyczaj nie ma jednego zęba na przedzie (B. Spinoza)

Poczucie humoru i śmiech
w psychoterapii

• Rozładowanie napięcia

• Metafora

• Zabawa

• Interwencja paradoksalna

Komunikacja
(łac. communicare - udzielić, powiadomić
communio - wspólny)

• Intencjonalne (lub nieintencjonalne) przekazywanie innym informacji, odbieranych przez nich świadomie (lub nieświadomie)

Jakość komunikowania się - kryteria oceny

• Przepływ informacji

(poziom informacyjny)

• Realizowanie wspólnych zadań

(poziom zadaniowy)

• Satysfakcja z kontaktu

(poziom psychologiczny)

Sztuka komunikowania się a mocne strony charakteru

• Uważność (obserwowanie, słuchanie)

• Samoświadomość (inteligencja emocjonalna, system wartości)

• Wyobraźnia, wiedza o świecie

• Empatia, odzwierciedlanie

• Cierpliwość, skromność

• Kultura osobista (kultura języka, kody kulturowe)

• Ekspresja i wyrazistość, oryginalność (komunikacja niewerbalna)

• Granice osobiste (asertywność)

Kwadrat komunikacji
(źródło: F. Schulz von Thun: „Sztuka rozmawiania”, cz.1, Kraków, WAM, 2004

Mąż do żony :

„Zobacz - zielone światło!”

• Zawartość rzeczowa:

„Właśnie zapaliło się zielone światło”

• Coś o sobie:

„Jestem zniecierpliwiony”

• Określenie relacji:

„Jesteś mniej spostrzegawcza niż ja”

• Apel:

„Reaguj szybciej!”

Odbiorca słyszy czworgiem uszu

• Ucho rzeczowe:

„Co on opisuje?”

• Ucho diagnostyczne:

„Co to mówi o nim?”

• Ucho relacyjne:

„Jak mnie traktuje?”

• Ucho obronne:

„Czego ode mnie oczekuje?”

Sygnały społeczne - potwierdzenie

1. „Ty dla mnie istniejesz” (spoglądanie, dotyk, kierowanie wypowiedzi do osoby, reagowanie)

2. „Jesteśmy w kontakcie” (kontakt wzrokowy, sprzężenie komunikatów)

3. „Jesteś dla mnie kimś ważnym” (wyrazy szacunku, koncentrowanie uwagi)

4. „Twój sposób doświadczania świata jest inny niż mój i to jest ok”

(akceptacja uczuć osoby, jej sposobu przeżywania świata, poglądów)

Sygnały społeczne - odmowa potwierdzenia

1. „Ty dla mnie nie istniejesz” (zaprzeczanie obecności)

2. „Nie ma między nami kontaktu” (unikanie zaangażowania, obojętność)

3. „Nie jesteś dla mnie ważny” (brak szacunku, uwagi)

4. „Twój sposób doświadczania świata jest błędny” (zdominowanie rozmówcy, zaprzeczanie mu, krytyka)

Komunikowanie się jako ekspresja

• Komunikuj uczucia bezpośrednio i natychmiast

• Nie stawiaj pytań gdy trzeba coś oznajmić

• Dbaj by twój komunikat był spójny

• Rozróżniaj fakty (obserwacje) i opinie (myśli)

• Skoncentruj się na jednej rzeczy w jednym momencie

„Otwartość może spełniać pozytywną funkcję, taką jak poprawa stosunków z innymi ludźmi lub umożliwienie rozwoju indywidualnego.
Ujawnienie siebie może być także niewłaściwe wówczas, gdy wywołuje wycofanie się lub odrzucenie przez innych ludzi.
Naszym zdaniem zdrowie psychiczne związane jest z odpowiednim ujawnieniem, które dostosowane jest do czasu, sytuacji i związku między słuchaczem a osobą zwierzającą się.”

V. Derlega, A. Chaikin

Badania nad otwartością

• Zawieszenie zasady wzajemności:
  - określona relacja ról (lekarz/pacjent)
  - zasadnicza różnica statusu
  - duża rozbieżność w stopniu emocjonalności

• Otwartość a atrakcyjność - krzywoliniowa zależność

• Otwartość a autorytarność - odwrócona zależność

• Otwartość a płeć - kobiety są bardziej otwarte

• Chętniej ujawniane treści: postawy, zainteresowania, problemy z nauką i pracą, mniej chętnie: własna osobowość, finanse, ciało, zdrowie

• Umiejętność otwierania innych to cecha zróżnicowana indywidualnie, mierzona narzędziami psychologicznymi

Komunikowanie się jako wsparcie

Komunikacja empatyczna - właściwa reakcja na silne, ambiwalentne lub trudne do zintegrowania emocje,

komunikowane nam przez drugą osobę

Jak reagować empatycznie

„Tato, nie pójdę więcej do szkoły! Ten nauczyciel jest głupi!”

Blokady empatycznej komunikacji

• Ocenianie

• Sondowanie

• Udzielanie rad lub rozkazywanie

• Interpretowanie, stawianie diagnozy

• Odwracanie uwagi, uspokajanie

Empatyczne komunikowanie się

Zasady:

• Najpierw zrozumieć rozmówcę, potem być przez niego zrozumianym

• Stworzyć „przestrzeń” dla emocji rozmówcy - zaakceptować jego uczucia

• Pomóc rozmówcy w określeniu swoich uczuć

Parafraza

• Parafraza - zwrotna reakcja słuchacza na usłyszaną wypowiedź. Polega na odtworzeniu własnymi słowami tego, co przed chwilą usłyszałem. Zwykle zaczyna się od słów:

• „Powiedział pan przed chwilą, że..”

• „Mówisz, że...”

• „Jeśli dobrze zrozumiałem...”

Dzięki parafrazie:

Odbiorca:

• słucha aktywnie

• wyraża zainteresowanie i szacunek

• może sprawdzić, czy dobrze usłyszał i zrozumiał sens

Nadawca:

• dostaje dowód, że jest naprawdę słuchany

• może poprawić błędny odbiór swojej wypowiedzi

• może lepiej uporządkować swoje myśli

Empatyczna reakcja

Parafraza

(ujęcie sensu wypowiedzi własnymi słowami)

+

Odzwierciedlenie potrzeb i uczuć

(co według mnie czuje rozmówca)

Komunikowanie się jako budowanie zaufania - J. Gibb

Osłabia komunikację	Podtrzymuje komunikację
Ocenianie rozmówcy	Opis sytuacji
Perswazja, narzucanie kontroli	Orientacja na problem
Strategia, manipulowanie	Spontaniczność
Podkreślanie wyższości	Podkreślanie równości
Stuprocentowa pewność, dogmatyzm	Otwartość na zdanie innych

Przyjaźń

• Dobrowolność

• Równość

• Pomoc

• Wspólna aktywność

• Zwierzanie się i wsparcie emocjonalne

Rozwój przyjaźni

• Wzrost bliskości i przywiązania emocjonalnego, intymności i oryginalności więzi

• Zwiększenie zakresu i różnorodności interakcji

• Zwiększenie wzajemnej zależności, tolerancji na nierówność wkładu

• Wyspecjalizowanie kodu komunikacyjnego

• Zmniejszanie niepewności poznawczej

• Poszerzanie się i zazębianie sieci kontaktów społecznych

Pożytki z przyjaźni

• Przynależność i poczucie niezawodności przymierza

• Integracja emocjonalna i stabilność

• Okazje do otwartości (mówienia innym o sobie)

• Zapewnienie pomocy i fizycznego wsparcia

• Potwierdzenie własnej wartości i znaczenia przy okazji pomagania innym

• Integracja i rozwój osobowości

Analiza transakcyjna

Eric Berne

„W co grają ludzie?” 1964

Poziomy naszego Ja:

• Rodzic

• Dorosły

• Dziecko

Dziecko spontaniczne

• Wskaźniki werbalne: Och! Ach! Jejku! Ale fajnie! Uwielbiam, nienawidzę, chcę koniecznie, tęsknię, mniam, mniam, ale to pyszne, czuję się jak..., fantastycznie, super;

swobodna ekspresja uczuć, potrzeb, zdrobnienia, żarty

• Wskaźniki niewerbalne: płacz, głośny śmiech, ziewanie, bawienie się;

ton głosu: jasny, energiczny, dziecinny, wibrujący

Dziecko podporządkowane

• Wskaźniki werbalne: chciałbym, spróbowałbym, nie wiem, nie umiem, to nie moja wina, to moja wina, robię najlepiej jak mogę...

usprawiedliwianie się, poczucie skrzywdzenia

• Wskaźniki niewerbalne: unikanie spojrzenia, patrzenie w górę na rozmówcę, śledzenie rozmówcy w poszukiwaniu aprobaty, nerwowe gesty, płacz

ton głosu: uległy, dziecinny, żałosny, przepraszający

Dziecko zbuntowane

• Wskaźniki werbalne: nie ma pan prawa, nie zmusi mnie pan, niech się pan odczepi...

obrażanie, wyzwiska

• Wskaźniki niewerbalne: zachowania prowokacyjne, nietaktowne: wychodzenie bez słowa, trzaskanie drzwiami, rzucanie przedmiotami, dąsanie się;

ton głosu: rozdrażniony, krzykliwy

Rodzic opiekuńczy

• Wskaźniki werbalne: wszystko będzie dobrze, pomogę panu, zajmę się tym, proszę się nie obawiać...

dawanie rad, dodawanie otuchy, chwalenie, rekomendowanie

• Wskaźniki niewerbalne: klepanie po ramieniu, pocieszający uśmiech;

ton głosu: łagodny, pocieszający , opiekuńczy, chwalący

Rodzic normatywny

• Wskaźniki werbalne nigdy, zawsze, wszędzie, nikt, wszyscy, należy, nie wolno, musi pan, proszę o spokój...

moralizowanie, uogólnianie, pouczanie, karcenie

• Wskaźniki niewerbalne: wskazujący palec, karcące spojrzenie, sroga mina, marszczenie brwi, spojrzenie znad okularów, patrzenie z góry;

ton głosu: krytyczny, rządzący, srogi

Dorosły

• Wskaźniki werbalne: w mojej opinii..., według mnie..., możliwe, że..., rozumiem, nie rozumiem, chcę, decyduję się, wiem, że…, pytania: co, kiedy, jak, kto, ile, co pan o tym sądzi

odwoływanie się do tego co widać, co sprawdzalne, świadomość, że ludzie mogą mieć różne opinie i doświadczenia

• Wskaźniki niewerbalne: kontakt wzrokowy, wyprostowana sylwetka, zrelaksowana postawa, uważne spojrzenie, spokój, otwarte gesty dłoni, szanowanie cudzego terytorium, ekspresja emocji dostosowana do sytuacji;

ton głosu: spokojny, rzeczowy, harmonijny

Autonomia Dorosłego

• Świadomość

• Spontaniczność

• Intymność

Inteligencja emocjonalna
(Salovey i Mayer, 1990)

„Zdolność obserwowania własnych emocji,

a także uczuć innych ludzi,

umiejętność ich rozróżniania

i używania otrzymanych dzięki temu informacji

do kierowania własnymi myślami

i działaniami.”

Syndrom umiejętności składających się na inteligencję emocjonalną

• Empatia

• Umiejętność adekwatnego wyrażania uczuć

• Umiejętność panowania nad popędami i odłożenia na później ich zaspokojenia

• Umiejętność regulowania nastroju i generowania optymistycznej postawy

• Umiejętność tworzenia więzi z innymi ludźmi, grzeczność, takt

• Umiejętność motywowania siebie i innych

95 najzdrowszych studentów Harvardu
(George Vaillant, Wielka Brytania: „Adaptation to Life”, 1977 )

• Dojrzałe sposoby radzenia sobie ze stresem

• Praca w dziedzinie, która daje autentyczną satysfakcję

• Liczne grono przyjaciół

• Umiejętność relaksowania się i wypoczywania

• Umiejętność podjęcia współzawodnictwa

• Umiejętność konstruktywnego wyrażania gniewu

• Szczęśliwe długoletnie małżeństwo

Aron Antonovsky
Poczucie koherencji
(1979, „Health, Stress and Coping”)

Globalna orientacja życiowa człowieka wyrażająca stopień, w jakim ma on silne, trwałe choć dynamiczne poczucie pewności, że :

1)Wydarzenia w świecie można zrozumieć i przewidzieć (poczucie zrozumiałości)

2) On sam nie jest bezsilną ofiarą zdarzeń, może zaradzić trudnościom i niespodziankom (poczucie zaradności)

3) Jego życie ma sens, warto się w nie angażować (poczucie sensowności)

Psychologia pozytywna

• Nurt eudajmonistyczny (jak dobrze żyć?)

• Nurt hedonistyczny (jak być szczęśliwym?)

Martin Seligman - teoria autentycznego szczęścia
(„Autentic happiness”, 2002 r.)

• Gratyfikacje - działania ujawniające mocne strony danej osoby

• Przyjemności - chwilowe przeżycia płynące z właściwej stymulacji zmysłów

• 6 kardynalnych cnót oraz 24 mocne strony

• Zdiagnozuj swój układ mocnych stron:

www.authentichappiness.sas

• Rozwijaj je i hartuj, ucząc się szczęśliwego życia

---