Septem artes liberales - Siedem sztuk wyzwolonych:

Trivium - trójdroże (sztuki trywialne, tzn. elementarne, podstawowe):

Gramatyka - retoryka - dialektyka

Quadrivium - czterodroże:

Arytmetyka - muzyka - geometria - astronomia

Gramatyka		Retoryka		Dialektyka
podobieństwa	różnice	podobieństwa	różnice	podobieństwa	różnice
zajmuje się językiem	opisuje reguły do poziomu zdania (składnia)	język	poziom tekstu
posiada reguły	reguły są totalne (trzeba przyjąć wszystkie), obligatoryjne i naturalne (tzn. dane w języku naturalnym)	jako sztuka ma własne reguły	reguły są ustanawiane kulturowo, historycznie zmienne, ich wybór i stosowanie zależy od mówcy
zasadą jest poprawność (recte)		poprawność jest podstawową zaletą stylu (latinitas)	jest nadbudowana nad gramqatyką, wykracza ponad poprawność: mówienie perswazyjne i piękne (bene)
	kodyfikuje system języka naturalnego, obiektywny		nie stanowi zamkniętego systemu, lecz otwarty zbiór reguł
		poziom res et verba (rzczy/myśli i słowa)		sztuka myślenia: analizuje formy myślenia, sposoby wnioskowań
		formy wnioskowań: entymemat i przykład są odpowiednikami wnioskowań dialektycznych		wnioskowanie dedukcyjne (sylogizm) i indukcyjne
			kieruje się do zbiorowości, tłumu		dyskusja z pojedynczym człowiekiem
			celem jest perswazja		celem jest prawda
			porusza się w sferze opinii		poszukuje pewności, obiektywnie sprawdzalnej i koniecznej
		potrafi udowadniać przeciwieństwa		potrafi udawadniać przeciwieństwa
		Arystoteles: „dotyczy tego rodzaju spraw, które do pewnego stopnia znane są wszystkim ludziom i nie stanowią przedmiotu żadnej określonej nauki”- uniwersalność		Arystoteles: „dotyczy tego rodzaju spraw, które do pewnego stopnia znane są wszystkim ludziom i nie stanowią przedmiotu żadnej określonej nauki”
		perswazja apeluje do sfery intelektu, uczuć i woli		zwraca się do rozumu

Badanie tematu mowy - intellectio

1. Stopień skonkretyzowania:

a/ questiones finitae: konkretne, indywidualne, praktyczne

Okoliczności spraw konkretnych -questiones finitae:

- kto? (quis?)

- co? (quid?)

- gdzie? (ubi?)

- za pomocą czego? (quibus auxilis?)

- dlaczego? (cur?)

- w jaki sposób? (quomodo?)

- kiedy? (quando?)

b/ quaestiones infinitae: abstrakcyjne, ogólne, teoretyczne

2. Kwestia - quaestio - wszystko to, o czym można rozstrzygać w dwojaki sposób

Podział materii ze względu na rodzaj kwestii - status	r. sądowy	r. doradczy, np. argumenty w sprawie aborcji
status coniecturalis: czy popełnił? - sprawdzian przez domysł	czy zabił?	statystyki pokazują, że liczba aborcji jest znikoma
status finitionis: co popełnił? - sprawdzian przez definicję	co zostało popełnione: morderstwo czy nieumyślne spowodowanie śmierci?	to zabójstwo nienarodzonych
status qualitatis: jaki czyn popełnił? ?- sprawdzian przez wartościowanie	jakie były motywy?	aborcja to zawsze nieszczęście dla kobiety, powodowana jest przez konieczność
status translationis: czy zgodne z prawem sądzenie? - sprawdzian przez analizę kompetencji	czy jest to właściwy sąd do rozpatrzenia sprawy?	aborcja to prywatna sprawa kobiety, nie można o niej decydować

3. Stopień komplikacji:

- kwestia prosta (quaestio simplex)- dotyczy jednej rzeczy

- kwestia złożona (quaestio continua) - sprzęgnięte kilka kwestii

- kwestia porównawcza (quaestio comparativa) - dwu lub wieloczłonowa alternatywa

4. Ustalenie rodzaju wymowy:

- rodzaj sądowy (genus iudiciale)

- rodzaj doradczy (genus deliberativum)

- rodzaj okazujący (genus demonstrativum)

5. Ustalenie stopnia obronności sprawy:

- rodzaj uczciwy (genus honestus)

- rodzaj wątpliwy (genus dubium)

- rodzaj zdumiewający (genus admirabilis vel turpe)

- rodzaj niski (genus humilis)

- rodzaj niezrozumiały (genus obscurum)

Ćwiczenia

1. Przeczytaj podane niżej kwestie i określ ich charakter. Zdecyduj przy każdej, czy jest to kwestia ogólna czy szczegółowa.

1. Czy należy bezwzględnie przestrzegać prawa?

2. Czy treść traktatu lizbońskiego jest korzystna dla Polski.

3. Czy starość zawsze musi być przykra.

4. Czy osoby homoseksualne powinny mieć możliwość zawierania związków partnerskich?

5. Czy zasadne są proponowane przez Donalda Tuska zmiany w Konstytucji mające na celu wzmocnienie władzy wykonawczej?

6. Czy planowana budowa autostrady w Dolinie Rospudy bezpowrotnie zniszczy unikatowy ekosystem regionu?

7. Czy małżeństwo jest przeżytkiem?

8. Czy istnieją sytuacje, w których cierpienie uszlachetnia?

9. Czy Wojciecha Jaruzelskiego należy sądzić za wprowadzenie stanu wojennego?

10. Czy wszyscy bez względu na zasługi mają być równi wobec prawa?

b/ Dla każdej kwestii ogólnej wymyśl odpowiednią kwestię bardziej szczegółową i odwrotnie - do kwestii szczegółowej dopisz ogólną. Pamiętaj o ich wzajemnej adekwatności.

Przykład rozwiązania:

Kwestia szczegółowa: „Czy zapłodnienie in vitro powinno być finansowane ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia?”

Kwestia ogólna: „Czy bezpłodność jest chorobą?”

2. Polecenie:

Dla każdego z podanych tematów ogólnych sformułuj cztery zawężające go propozycje. Weź przy tym pod uwagę różne aspekty problemu i różne możliwości ukierunkowania dyskursu. Nie zapominaj o precyzji i atrakcyjności ujęcia.

Przykład rozwiązania:

„Doniesienia o cudzie eucharystycznym w Sokółce.”

1. Sokółka: hostia przemieniona w serce

2. Czy sokólski cud to hochsztaplerstwo?

3. Kuria przerywa milczenie: będą badania w Sokółce

4. Czy Kościół wierzy w cuda? Fatima, Medjugorie, Sokółka [Newsweek 43/2009 25.10.09]

1. Życie i twórczość Adama Mickiewicza.

a. ..............................................................

b. ...............................................................

c. ...............................................................

3. Problem istnienia Boga.

a. .............................................................

b. .............................................................

c. .............................................................

4. Schyłek państw narodowych?

a. .............................................................

b. .............................................................

c. .............................................................

3. Pamiętając, że każda retoryczna kwestia jest potencjalnie kontrowersyjna, ułóż po dwie opozycyjne propozycje do każdej z poniższych kwestii. Pamiętaj, że propozycja powinna sygnalizować stanowisko zajmowane przez mówcę w konkretnej sprawie.

Przykład rozwiązania:

Czy zakupy przez Internet zastąpią w przyszłości tradycyjne?

1. Sieć wypiera siatkę.

2. Zakupy to społeczny rytuał: Internet jest bez szans.

1. Czy energia wiatrowa jest naprawdę opłacalna?

2. Czy Europa traci swoją chrześcijańską tożsamość?

3. Czy świat ma szansę na szybkie porozumienie w sprawie klimatu?

4. Czy Roman Polański winien odpowiadać za czyn popełniony ponad 30 lata temu?

5. Czy w czasach kryzysu rządy państw powinny ratować zagrożone instytucje finansowe?

4. Przeczytaj poniższą próbkę „domowego” sporu. Opisz swoimi słowami strategię obrony zastosowaną przez Krzysia:

Dwunastoletnia Ania otwiera lodówkę i zawiedziona mówi do siedmioletniego Krzysia:

- Krzysiu, zjadłeś mój deser. Mama zostawiła go w lodówce, a tu nic nie ma!

- Nie, nie jadłem żadnego deseru.

- Jak to?! Wyparował? Pokaż no się - przecież jeszcze masz czarne zęby po moich borówkach.

- No jasne, że mam, bo zjadłem borówki, a nie żaden deser.

- Ojej, nie udawaj, że nie wiesz, co to jest deser! Sam się wczoraj o deser upominałeś!

- Wszystko jedno, deser, czy nie deser, musiałem te borówki zjeść, bo byłem głodny.

- To musiałeś zjeść akurat moje borówki! Ty łakomczuchu, wyjadasz mi to, co najlepsze, bo tak ci się chce, a nie dlatego, że jesteś głodny! Nie masz prawa!!!

- To ty nie masz prawa! Nie będziesz mi mówić, co mogę robić, nie jesteś moją mamą.

5. Polecenie:

Wyjaśnij, czego dotyczy spór w następujących fragmentach argumentacji. Nazwij jego istotę za pomocą kategorii stanów sprawy - status.

a/ [arianin Andrzej Moskorzowski w polemice z katolikiem Jerzym Ossolińskim na pogrzebie Stanisława Cikowskiego w 1631 r.] „Sądy o zmarłych, których absentes [nieobecnych] potępiać nie zwyczaj i którym sama śmierć po śmierci ich już folguje, oddajmy temu, któremu właśnie należą, ten najlepiej osądzi, kto przed nim był praw, abo niepraw w sumnieniu prostym.Wszak też sędziów ziemskich nie jest ultimae instantiae [ostatniej instancji] dekret, apelacyja do wyższego subsellium [sądu] wolna zostaje, przed którym stanąć do sprawy nieomylnie wszytkim.”

b/ Cały czas odżywa w Polsce dyskusja na temat zaostrzenia kar, nawet za przestępstwa pospolite. Jednak przez cały czas nic się nie robi, by zmienić sytuację naszego systemu penitencjalnego. Przy dzisiejszym stanie więzień wszelkie zwiększenie ich obłożenia, które byłoby niewątpliwym następstwem zaostrzenia kodeksu, jest po prostu niemożliwe.

c/ [Kazimerz Rudnicki: mowa prokuratora, cyt. za. J.Z. Lichański. Retoryka. Historia - teoria - praktyka. T.2: Historia i teoria retoryki, Warszawa 2007, s. 67]:

Bezsprzecznem jest więc, ze Smoleński zadał Gablerowi śmierć, ulegając jego woli. Co go do tego skłoniło, czy była to litość, które wedle kodeksu karnego jest drugim istotnym momentem przestępstwa, przewidzianego w art. 46? Pomimo że zmarły Gabler zeznał w tej kwestii bardzo niewiele, a zeznania Smoleńskiego są dość mgliste, to jednak bez większego wysiłku możemy ustalić, jeżeli nie dokładną treść, to w każdym razie uczuciowy ton przedśmiertnej rozmowy dwóch przyjaciół, której zakończeniem były strzały, zabijające jednego, a ciężko raniące drugiego młodego człowieka i tym sposobem możemy sobie odpowiedzieć na pytanie, czy uczucie litości, współczucie, wzajemnie względem siebie uczuwane, było motywem ich decyzji, ostatecznym impulsem ich czynu.

d/ [Marek Safjan: Etyka w zarodku. „Polityka” nr 51/52 2008, s. 56-57]

Prawo nie jest jednak kurtyzaną nauki, odpowiadali przeciwnicy takiego zapatrywania, ma swoją własną rolę i misję do spełnienia. Nauka i badacze nie mają właściwych kryteriów i metod, by rozstrzygać za społeczeństwo o tym, co jest dobre, złe lub pożądane z punktu widzenia interesu ogółu. Określenie metody technicznej ustania funkcji mózgu nie jest jeszcze równoznaczne z definicją śmierci człowieka, ta bowiem zależy od przyjętych kryteriów zakończenia życia osoby jako bytu moralnego i prawnego. Podobnie samo medyczne czy biologiczne ustalenie, że w pewnym momencie rozpoczyna się dynamika procesów rozwojowych zarodka, nie odpowiada jeszcze na pytanie, czy mamy już do czynienia z osobą, czy nie.

e/ [Janusz Korwin Mikke: Lustracja w skarlałej epoce. W: Tenże: Rząd rżnie głupa! czyli mowy sejmowe, wybór i komentarz Z. Kościelak, Gdańsk 1993, s. 74]:

Bycie agentem, jak powiedziałem, niekoniecznie musi być czymś hańbiącym: można było znaleźć się na liście agentów, bo było się tym agentem np. na polecenie swojej organizacji. Można było znaleźć się na liście agentów z innych powodów, można było np. podpisać zobowiązanie i nie odnosić, acz jest pytaniem: co jest bardziej hańbiące? Czy podjąć zobowiązanie i go nie dotrzymać - czy podjąć zobowiązanie i go dotrzymać. To kwestia! Z mojego punktu widzenia bardziej hańbiące jest to drugie.

f/ [Witold Gadomski: Przeciw zelotom. „Gazeta Wyborcza” 2 XI 2009, s. 17]:

Nawet jeśli klimat rzeczywiście się ociepla, sceptycy podają w wątpliwość sensowność walki z tym zjawiskiem. Uważają, że niekoniecznie musie być to skutek działalności człowieka. A jeżeli nawet - czy wprowadzenie ograniczeń emisji CO₂ w krajach rozwiniętych okaże się wystarczającym remedium? Czy narzucenie podobnych ograniczeń krajom biednym jest w ogóle możliwe i moralne? Czy nie doprowadziłoby do gospodarczej katastrofy?

7. Zanalizuj w perspektywie istoty sporu fragment wywiadu: jak określa spór dziennikarz, a jak sytuuje go jego rozmówca?

-Krzysztof Z. Hajdamowicz:

... Czy droga zaostrzania kar, do kary śmierci włącznie, jest słuszna? Jednym słowem, wieszać czy nie wieszać?

-Prof. Marian Filar:

Proszę pana, zaostrzanie kar oznacza zamykanie w więzieniach większej liczby ludzi i dłuższe ich tam trzymanie. Jeżeli w Polsce wszystkie zakłady karne mogą pomieścić jakieś 70 tys. osób, a nie mamy Syberii, ani Czarciej Wyspy, ani Australii - to nie ma cudów, nie mamy armat. Nie mamy gdzie zamknąć przestępców. [...] Problem zwalczania przestępczości to nie jest problem surowości kary, tylko skuteczności. I to jest wszystko, na co ziemski wymiar sprawiedliwości stać. Resztę zostawmy świętemu Piotrowi...

Postaraj się znaleźć inne przykłady, w których przeniesienie sporu na inną płaszczyznę staje się techniką przeformułowania „trudnego pytania”.

6. Przyporządkuj następujące pytania-kwestie właściwym im rodzajom retorycznym i w ich obrębie poszczególnym stanom sprawy:

a/ czy może powstać gazociąg pod dnem Bałtyku?

b/ czy będzie pożyteczne zbudowanie zespołu elektrowni wodnych na Dunajcu?

c/ czy duchowny może ocenić kobietę, która nie chciała urodzić piątego dziecka?

d/ czy godne jest chwalenie Lenina?

e/ czy to uczciwe, by antysemita ganił rasistę?

f/ czy służby specjalne były zamieszane w zabójstwo Krzysztofa Olewnika?

g/ czy człowiek, który prowadzi po alkoholu popełnia zbrodnię?

h/ czy bezsilność mieszkańców i bezczynność policji jest wystarczającym usprawiedliwieniem dla samosądu?

Rodzaje retoryczne

Ćwiczenia

1. Zakwalifikuj do odpowiednich rodzajów retorycznych poniższe mowy:

a/ Andrzej Frycz Modrzewski: Łaski, czyli pierwsza mowa o karze za mężobójstwo 1543 r.

Ażeby zaś było pewne, że przykazanie to odnosi się do wszystkich czasów i epok, zważmy, że miało ono moc swą na wiele wieków przed powszechnym potopem, a zatem na początku świata, że przeto ma ono ją zachować i w naszych czasach. Albowiem i do pierwszego mężobójcy Kaina tak mówi Bóg, groźnie pytając o zabitego Abla: „Gdzież jest twój brat?” „Coś uczynił” Głos krwi brata twego woła do mnie z ziemi.” Chrystus zaś rzekł do Piotra dobywającego miecza wbrew zakazowi urzędu: „Kto miecz weźmie, od miecza zginie.”

To mniej więcej znajduje się w Piśmie św., przekazane przez owego Boga, który rządzi i utrzymuje niebo, ziemię i ludzi. Posłuchajmyż także, jak pięknie zgadzają się tu prawa narodów. Wiadomo więc, że prawo XII tablic jak za inne rzeczy tak i za mężobójstwo wyznacza karę śmierci. Również w prawach rzymskich na bratobójców, to jest tych, którzy by zabili krewniaka czy powinowatego, wymyślono taką karę, iż zszyci w wór skórzany wraz z psem, kogutem i żmiją mieli być wrzuceni do morza, na innych zaś mężobójców ustanowiono karę główną. Takie prawo mają Niemcy, Francuzi, Hiszpanie i Węgrzy. Ale u Węgrów uczyniono tę karę surowszą o tyle, że ręka króla spada nie tylko na głowę zabójcy, lecz także na jego majętności, te mianowicie, które się nazywają wyodrębnieniem zebranym w służbie wojskowej, w innej, podobnej do wojskowej, albo osobiście przez niego nabytym (tak to bowiem określają prawnicy). W ten sposób kara za zbrodnię ojca spada także na dzieci, skoro mogą to tylko dziedziczyć, co przodkowie pozostawili ich ojcu. Lecz nie tylko chrześcijanie, ale również Tatarzy i Turcy karzą śmiercią za mężobójstwo. Natomiast wedle praw rzymskich karę ową nakładano nie tylko na tego, kto człowiekowi istotnie śmierć zadał, ale także na tego, kto bądź to szedł z orężem w zamiarze zabicia, bądź napadł na kogoś z dobytym mieczem albo go zranił, bądź też przygotował truciznę lub dawał ją albo przechowywał.[...] Dlatego też nie tylko, gdy popełniono tę wielką zbrodnię, ale także ilekroć dzięki wyraźnym dowodom i oznakom okazało się, że ją zamierzoano popełnić, zawsze skazywali na smierć tych, którym udowodniono przestępstwo.

Tym bardziej więc my powinniśmy ustanowić to prawo na okrutnego mężobójcę, który nie zawahał się krwią ludzką zbroczyć rąk i szabli.

b/ G. Bush w Katedrze Narodowej w Waszyngtonie, 14 wrzesnia 2001 r.

Jest powiedziane, że przeciwności pozwalają nam poznać siebie. Jest to prawdą także w odniesieniu do narodu. W owej próbie przypomniano nam, a świat zobaczył, że rodacy Amerykanie sa wielkoduszni i zyczliwi, żaradni i dzielni.

Dostrzegamy nasz narodowy charakter w ratownikach pracujących poza granicą wyczerpania, w długich kolejkach do oddania krwi, w tysiacach obywateli, którzy prosili o pracę i zajęcie w jakiejkolwiek mozliwej formie. I widzimy nasz narodowy charakter w wymownych aktach poświęcenia. Wewnątrz World Trade Center, pewien mężczyzna, który mógł się uratować, został do końca przy boku przyjaciela chorego na paraplegię. Kochany ksiądz zmarł udzielając ostatniego namaszczenia strażakowi. Dwoje pracowników biurowych spotkało obcą im, niepełnosprawną kobietę, i zniosło ją 68 pięter w dół, ku bepieczeństwu.

Grupa mężczyzn przejechała w nocy trasę z Dallas do Waszyngtonu by dostarczyć przeszczepy skóry dla poparzonych ofiar. W owych aktach, jak w wielu innych, amerykanie wykazali się głębokim, wzajemnym oddaniem i wielką miłością do ojczyzny.

Dzisiaj czujemy to, co Franklin Roosvelt nazwał „gorącą odwagą narodowej jedności”. Jest to jedność każdej wiary i każdego pochodzenia. Połączyła ona partie polityczne i obie izby Kongresu. Jest widoczna w zbiorowych modłach, czuwaniu przy świecach i w amerykańskich flagach...

2. Jakie rodzaje retoryczne pojawiają się w przemówieniu M.Thatcher na konferencji Partii Konserwatywnej ?

a/ Dla wielkiej Brytanii - nasze interesy zostały narażone na szwank nie tylko na Falklandach i w Południowej Ameryce, ale w tych wszystkich izolowanych enklawach na całym świecie, gdzie nasi sojusznicy mogą się przekonać, jak nagradzamy przyjacielskie gesty i czyny. Będą też implikacje dla przywódców wszelkich rządów - przekonają się, że kiedyś, w przyszłości, mogą być wyciągnięci w środku nocy ze szpitalnych łóżek, aby odpowiadać za jakieś propagandowo odtrąbione oskarżenia.

Przyjaciele, to są istotne sprawy, które rozważyć powinna nasza partia. Powinniśmy wyrazić troskę wobec implikacji wypływających ze stosowania takiego międzynarodowego prawa linczu. W przebraniu zasady obrony praw człowieka grozi ono podważeniem zasad brytyjskiego wymiaru sprawiedliwości i osłabieniem uprawnień suwerennych państw.

Brytyjczycy zaś powinni zastanowić się nad tym, co ujawniło się przy tej okazji na temat oblicza i priorytetów tego laburzystowskiego rządu.

b/ Bo jest to rząd, który wręcz poniżająco kolaboruje z Hiszpanią, krajem niemal codziennie starającym się zastraszyć Gibraltar i jednocześnie z całkowitym lekceważeniem traktuje naszego chilijskiego alianta. Jest to rząd, który stwierdza, ze starzy szpiedzy, którzy zdradzili nasz kraj na rzecz sowieckiego komunizmu, nie powinni być oskarżeni i jednocześnie, z obsesyjnym zapałem ściga 83-letniego, chorego Augusto Pinocheta, który powstrzymał komunizm przed opanowaniem Chile. Jest to rząd, który amnestionuje nieskruszonych morderczych terrorystów i jednocześnie obala amnestie zarządzoną w Chile, narażając na niebezpieczeństwo młodą demokrację tego kraju.

Przyjaciele, jest to rząd, który dyskredytuje i hańbi Wielką Brytanię. Ani przez chwilę nie myślcie, że chodzi tu o sprawiedliwość dla pokrzywdzonych. Chodzi o zemstę, o rewanż lewicy. Na tym wyłącznie polega „sprawa Pinocheta”.Tak naprawdę senator Pinochet stoi przed sądem nie z powodu czegokolwiek, co znajduje się w akcie oskarżenia sędziego Garzona. Senator Pinochet stoi przed sądem za to, że pokonał komunizm. Lewica nie może mu wybaczyć, że uratował Chile i pomógł uratować Amerykę południową.

c/ Przyznaje on sam, że po powrocie, a także i potem, popełnione zostały nadużycia władzy. Konkretną odpowiedzialność za to, co się wydarzyło, wymierzyć i ocenić można wyłącznie w Chile. Ale obrazą dla zdrowego rozsądku, a także karykaturą sprawiedliwości jest utrzymywanie, że przywódca państwa może być automatycznie kryminalnie oskarżany za wszystko, co stało się za jego rządów, niezależnie od tego, czy autoryzował jakieś działania, czy też nie. Na podobnej zasadzie panowie Blair i Straw powinni liczyć się z kryminalną odpowiedzialnością za wszystko, co ma miejsce w każdym więzieniu i na każdym posterunku policyjnym Zjednoczonego Królestwa i być przygotowani na ekstradycję do Hiszpanii, aby za to odpowiedzieć.

d/ Czemu ci ustawiający się groteskowo w kolejce, aby oskarżać senatora Pinocheta o wszelkie wyobrażalne winy, nie wspomną ani słowem o jakże pozytywnym spadku, jaki pozostawiły jego rządy? O tym, że Chile z kraju znajdującego się w anarchii kolektywistycznego chaosu przeobraziło się w państwo o modelowej, przodującej w Ameryce Łacińskiej gispodarce? O tym, że więcej ludzi uzyskało dach nad głową, poprawiła się znacznie opieka medyczna, nastąpił ogromny spadek umieralności niemowląt, wzrósł zdecydowanie wskaźnik długości życia, że wprowadzono niezwykle efektywne programy walki z nędzą? Przede wszystkim, czemu nie powiedzą, że senator Pinochet wprowadził konstytucję umożliwiającą powrót do demokracji? O tym, że przeprowadził referendum, czy ma pozostać przy władzy i gdy je przegrał (chociaż uzyskał 44-procentowe poparcie), uszanował ten werdykt i przekazał władzę wybranemu w powszechnych wyborach następcy?

3. Wybierz dowolną kontrowersyjną postać historyczną lub współczesną. Dobierając stosowne informacje, skonstruuj wypowiedź, w której będziesz przekonywać do własnej interpretacji postępowania tej postaci.

Przykład: Kleopatra:

- z punktu widzenia rodzaju sądowego (fakty, przeszłość): czy była ofiarą okoliczności, czy przemyślnie uwiodła Cezara?

- z punktu widzenia rodzaju demonstratywnego (oceny, teraźniejszość): czy była wielkim politykiem, czy też zwykłą oportunistką?

- z punktu widzenia rodzaju deliberatywnego (wybory, przyszłość): gdybyś się znalazł w jej sytuacji, jakie decyzje byś podjął/podjęła?

---