Temat 10: Naczelne i centralne organy administracji rządowej.
Administracje centralną tworzą 2 typy organów administracji rządowej. Są to naczelne organy administracji rządowej oraz centralne organy administracji rządowej w ścisłym tego słowa znaczeniu. Pojęcie organów naczelnych wywodzi się z Konstytucji z 1952r. Obecna Konstytucja nie posługuje się sformułowaniem „naczelne organy administracji rządowej” natomiast wyróżnienie tych organów jest istotne z punktu widzenia ich cech. Naczelne organy administracji rządowej są te spośród organów administracji, które są powoływane przez Prezydenta bezpośrednio lub po uprzednim wyborze przez Sejm (definicja ta nie uwzględnia pozycji ustrojowej Prezydent RP, który jest wyłaniany w wyborach powszechnych). Naczelne organy administracji rządowej są organami zwierzchnimi wobec pozostałych organów administracji rządowej. Właściwość naczelnych organów administracji rządowej obejmuje obszar całego państwa. Z reguły organy te mają charakter kadencyjny.
Organy naczelne mają następujące cechy-(oprócz tworzenia składu rządu):
1. Są one powoływane przez Prezydenta (bezpośrednio lub po wyborze przez Sejm),
2. Są organami zwierzchnimi wobec innych organów,
3. Ponoszą one odpowiedzialność konstytucyjną i polityczną.
Art. 147 Konstytucji wskazuje organy naczelne.
Do naczelnych organów administracji rządowej w doktrynie prawa administracyjnego zaliczana się:
RM
Prezes RM
Ministrowie
KRRiT
Prezydent RP
Pozycja Prezydenta RP w strukturze administracji rządowej jest pozycją niepewną z uwagi na sformułowane konstytucyjne, iż Prezydent RP jest centralnym, konstytucyjnym organem państwa. Jednakże zgodnie z art. 10 Konstytucji oraz wskazanych w niej kompetencjami Prezydenta RP jest organem władzy wykonawczej. Konstytucja RP przyjęła zasadę dualistycznej egzekutywy, czyli wyodrębnienia władzy wykonawczej należącej do RM oraz Prezydenta RP.
Prezydent RP jako naczelny organ administracji rządowej.
Kompetencje Prezydenta RP można ująć w następujące grupy uprawnień:
W sferze stosunków zagranicznych
Zadaniami Prezydenta RP w zakresie tych kompetencji jest:
Reprezentowanie państwa w stosunkach zewnętrznych
Ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych
Mianowanie i odwoływanie przedstawicieli RP (ambasadorzy, konsul) w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych
Przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przedstawicieli innych państw i organizacji międzynarodowych.
Prawo zwrócenia się z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności umowy międzynarodowej z Konstytucją przed jej ratyfikacją
Współdziałanie z Prezesem RM oraz właściwym ministrem ds. zagranicznych.
W sferze ochrony bezpieczeństwa państwa
Bezpieczeństwo zewnętrzne
Funkcja najwyższego zwierzchnika SZ RP
Mianowanie i zwalnianie Szefa Sztabu Centralnego i Dowodów Rodzajów SZ
Mianowanie naczelnego dowódcy SZ na wypadek wojny na wniosek Prezesa RM
W razie bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa zarządzenie powszechnej lub częściowej mobilizacji na wniosek Prezesa RM
Wprowadzenie stanu wojny
Bezpieczeństwo wewnętrzne
Wprowadzenie stanu wojennego i wyjątkowego
Wprowadzenie rygorów (ograniczeń praw i wolności człowieka i obywatela w czasie trwania stanu wojennego i wyjątkowego)
Działania Biura Bezpieczeństwa Narodowego jako organu opiniodawczo-doradczego Prezydenta RP
W sferze prawodawstwa
Prawo inicjatywy ustawodawczej
Prawo weta ustawodawczego
Prawo zwracania się do TK o zbadanie zgodności przepisów prawa z Konstytucją
Ratyfikacja umów międzynarodowych
Wydawanie prawa wewnętrznego w formie zarządzeń oraz postanowień w ramach realizacji własnych kompterencji
Prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy (kompetencji prawodawcze Prezydenta RP w niektórych sytuacjach wymagają kontrasygnaty Prezesa RM)
Związanie ze współdziałaniem z RM
Desygnowanie Prezesa RM
Powołanie RM
Dokonywanie na wniosek Prezesa RM zmian w składzie RM
Zwoływanie rady gabinetowej tj. posiedzenia RM pod przewodnictwem Prezydenta RP
Kompetencje osobowe (chodzi o obsadę stanowisk)
Powoływanie sędziów
Powoływanie I Prezesa Sądu Najwyższego i Prezesów SN, Prezesa NSA oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego
Powoływanie Prezesa i wiceprezesa TK
Powoływanie członków KRRiT
Powoływanie członków Rady Polityki Pieniężnej
Występowanie o powołanie Prezesa NBP do Sejmu
Inne kompetencje Prezydenta o charakterze administracyjnym
Nadawanie orderów i odznaczeń
Nadawanie obywatelstwa polskiego i wydawanie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego
Stosowanie prawa łaski
Nadawanie tytułów profesorskich
Zwoływanie referendum ogólnokrajowego
Zwracanie się z orędziem
Wracanie się z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli doniku
Amnestia i abolicja
Skład i powoływanie RM
RM jest organem kolegialnych a w jej skład wchodzą:
Prezes RM
Wiceprezesi RM
Ministrowie
Przewodniczący określonych w ustawach komitetów
Ministrowie wchodzący w skład RM dzielą się na 2 kategorie:
Minister resortowy - kierujący działem administracji rządowej
Minister wypełniający zadania zlecane przez Prezesa RM (tzw. bez teki)
Powołanie RM
Wymaga ono współdziałania Prezydenta RP i Sejmu. Prezydent RM desygnuje Prezesa RM i na jego wniosek powołuje RM w składzie zaproponowanym przez Prezesa w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji RM. Prezes RM w ciągu 14 dni od powołania RM przedstawia sejmowi program działania, (czyli eskpoze) oraz wniosek o udzielenie wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W razie niepowołania RM lub nieudzielenia jej wotum zaufania, Sejm wciągu 14 dni wybiera Prezesa RM oraz proponowany przez niego skład rządu. Wybraną RM powołuje Prezydent. Prezydent powołuje premiera a na jego wniosek pozostałych członków RM, a Sejm udziela wotum zaufania zwykła większość głosów w obecności połowy ustawowej liczby posłów. Nieudzielenie wotum zaufania skutkuje skróceniem kadencji Sejmu i zarządzeniem wyborów parlamentarnych.
Dymisja RM
Prezes RM składa dymisję w następujących przypadkach:
Ukonstytuowanie się nowowybranego Sejmu
Nieudzielenie wotum zaufania przez Sejm
Uchodzenie wotum nieufności wobec RM
Rezygnacja przez Prezesa RM z dalszego pełnienia funkcji
Kompetencje RM
Określone są one w Konstytucji, ustawie o RM oraz w ustawach szczególnych. RM prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP przy czym Konstytucja ustanawia na rzecz RM zasadę domniemania kompetencji (jeżeli nie wiadomo kto ma wykonać dane zadanie, to wg tej zasady kompetencji te przechodzą na RM).
Konstytucyjne kompetencje RM
Kierowanie administracją rządową oraz koordynowanie i kontrola działalności organów tej administracji
Zapewnienie wykonywania ustaw
Działalność prawotwórcza w postaci rozporządzeń oraz inicjatywa ustawodawcza, wprowadzenie pilnych projektów ustaw pod obrady Sejmu
Kierowanie wykonaniem budżetu państwa tj. uchwalanie projektu budżetu, zamknięcia rachunków państwowych, sprawozdanie z wykonania budżetu (absolutorium)
Ochrona interesu skarbu państwa
Zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego państwa
Ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami
Zawieranie umów międzynarodowych niewymagających ratyfikacji
Organy wewnętrzne RM
Organy mają charakter organów opiniodawczo-doradczych i są nimi:
Stały komitet RM oraz Komitety RM
Rady i Zespoły opiniodawczo-doradcze
Komisje do opracowania projektów kodyfikacji
Komisje Wspólne
Prezes RM jako organ jednoosobowy
Posiada dualistyczną pozycję jako:
Przewodniczący RM
Jednoosobowy konstytucyjny organ
Kompetencje Prezesa RM
Konstytucyjne kompetencje Prezesa RM
Reprezentowanie RM
Kierowanie pracami RM
Koordynacja i kontrola pracy ministrów
Zapewnienie wykonania praktyki RM i określenie sposobów jej wykonania
Wyznaczenie zadań dla ministrów oraz zakresu spraw, w których działają oni z upoważnienia RM
Działalność prawotwórcza w postaci rozporządzeń oraz zarządzeń, a także wydawanie DzUstaw i MPolski.
Kompetencje nadzorcze wobec jednostek samorządu terytorialnego
Możliwość uchylania uchwał samorządu oraz wprowadzenie zarządu komisarycznego
Kompetencje kierownicze i kontrolne wobec wojewodów, wicewojewodów, sekretarzy i wice sekretarzy, nadzoru nad określonymi organami centralnymi
Kompetencje osobowe Prezesa RM
Powołuje i odwołuje członków RM, sekretarzy i podsekretarzy stanu, wojewodów i wicewojewodów, centralnych organów administracji rządowej oraz ich zastępców, członków niektórych organów doradczych.
Minister - urzędnik, który jest członkiem rządu (Rady Ministrów) i kieruje ministerstwem. Słowo minister pochodzi od łac. minister - sługa, pomocnik.
Powołanie na urząd ministra
Minister (i przewodniczący komitetu) jest powoływany na stanowisko i odwoływany z niego postanowieniem Prezydenta RP na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Minister obejmuje urząd dopiero po złożeniu przysięgi wobec Prezydenta RP, której treść określona jest art. 151 Konstytucji RP. Niezłożenie przysięgi wyklucza podsądność Trybunałowi Stanu osoby powołanej na urząd ministra.
Po powołaniu ministra premier, tzw. rozporządzeniem atrybucyjnym, wydanym na podstawie Ustawy o Radzie Ministrów, może określić szczegółowy zakres działania danego ministra: wskazując dział lub działy administracji, którymi kieruje minister, ustalić ministerstwo lub inny urząd obsługujący ministra, wskazując organy i jednostki podległe ministrowi lub przez niego nadzorowane. Podstawowe kompetencje i zadania ministra określają, zgodnie z art. 149 ust. 1 Konstytucji RP, ustawy.
Do najważniejszych funkcji ministra należy:
kierowanie określonymi działami administracji lub wypełnianie zadań wyznaczonych przez Prezesa Rady Ministrów,
wydawania rozporządzeń i zarządzeń,
wydawanie decyzji administracyjnych,
kierowanie resortem,
inicjowanie i opracowywanie polityki rządu w zakresie swojego działania,
kierowanie, nadzorowanie i kontrolowanie podległych organów, urzędów i jednostek organizacyjnych,
współdziałanie z innymi ministrami w zakresie opracowywania i realizowania polityki rządu,
współdziałanie z jednostkami samorządu terytorialnego, organizacjami zawodowymi, stowarzyszeniami społecznymi,
pełnienie funkcji szczególnych wynikających ze specjalnego statusu ministra w określonej sprawie.
Inne organy mające status organów naczelnych - tu nie wiem nie mogę znaleźć ….wezmę laptopa jak coś na ćwiczenia…
Temat 11. Centralne organy administracji rządowej.
Organy centralne administracji państwowej
Organy centralne administracji (inaczej urzędy centralne) działają na podstawie właściwych ustaw czy statutów nadawanych przez Prezesa Rady Ministrów w drodze rozporządzenia i regulaminów organizacyjnych nadawanych przez kierownika urzędu w drodze zarządzenia.
Za najbardziej typowe urzędy centralne uważa się:
inspekcje, prowadzące kontrolę przestrzegania ustanowionych standardów w określonej dziedzinie działalności,
urzędy regulacyjne, wydające licencje na prowadzenie różnego typu działalności i sprawdzające poprawność wykonywania warunków tych licencji,
urzędy standaryzacyjne i certyfikacyjne,
urzędy nadzorcze nad pewnymi sferami działalności,
urzędy wykonujące specjalne zadania publiczne,
urzędy świadczące usługi publiczne.
Funkcje urzędów centralnych:
współtworzenie polityki rządowej,
wydawanie aktów prawnych,
rozstrzyganie konkretnych spraw w drodze aktów administracyjnych,
Centralne organy administracji rządowej są podporządkowane naczelnym organom administracji rządowej. Są one tworzone na podstawie ustaw lub rozporządzeń Rady Ministrów. Inna różnica polega na tym, że naczelne organy administracji rządowej wchodzą w skład Rady Ministrów, natomiast centralne organy administracji rządowej nie wchodzą w skład rady Ministrów.
Centralne organy administracji rządowej mogą mieć różne nazwy: urząd, agencja, komisja, rada. Ustawa z dnia 4 września 1997 o działach administracji rządowej określa, jaki minister sprawuje nadzór nad określonym centralnym organem administracji rządowej np. Minister właściwy do spraw instytucji finansowych sprawuje nadzór na działalnością Komisji Papierów Wartościowych i Giełd oraz Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych.
Zadania centralnych organów administracji rządowej są określone w ustawach lub rozporządzeniach, powołujących te organy.
Centralne organy administracji państwowej
Konstytucja nie reguluje sytuacji centralnych organów administracji rządowej, a nawet nie widać w jej postanowieniach, iż takie organy istnieją. Tymczasem wyróżnia, choć nie kwalifikuje, dwie nowe kategorie organów centralnych:
1) centralne organy państwowe
2) centralne konstytucyjne organy państwa
Żadne z nich nie są centralnymi organami administracji państwowej oznacza to, że dotychczasowe ustalenia doktryny w tym względzie pozostają nienaruszone. Zwłaszcza, że zostały potwierdzone w zasadzie przez postanowienia ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów.
Centralne organy administracji nie wchodzą w skład Rządu, poza wyjątkami określonymi w ustawach. Na przykład z mocy prawa wchodzi w skład Rządu członek Komitetu Obrony Kraju- Minister Obrony Narodowej. Nie są też organami terenowymi, ponieważ ich właściwość miejscowa rozciąga się na obszar całego kraju.
Centralne organy administracji państwowej są tworzone w drodze aktów rangi ustawy, wyjątkowo aktem niższego rzędu. Tworzenie i znoszenie jest procesem ciągłym, toteż lista tych organów nie jest stała. Ich tworzenie nie ma bezpośrednich podstaw w Konstytucji. Dzisiaj natomiast ma podstawy w cytowanej ustawie z 1996 r. o Radzie Ministrów.
Organy te noszą nazwy sugerujące kolegialny skład tych organów, jednak zazwyczaj są organami monokratycznymi. Jeśli nazwa zawiera określenie urząd, mamy do czynienia z organem jednoosobowym (np. Wyższy Urząd Górniczy). Jest nim szef urzędu zwany prezesem lub dyrektorem; cały zaś urząd jest zespołem osób, danych mu d o pomocy w wykonywaniu zadań.
Jeśli organ nosi nazwę komitetu czy komisji, mamy do czynienia z organem kolegialnym. Przysługujące mu funkcje jednoosobowe pełni najczęściej jego przewodniczący.
Centralne organy powoływane są najczęściej przez Prezesa Rady Ministrów, ale np. członkowie Komitetu Obrony Kraju powoływani są przez Prezydenta. KOK'u nie możemy zaliczyć do rzędu tych organów administracji, z którym znajduje się Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów i ministrowie. Konstytucja w żadnym kontekście nie wspomina o istnieniu Komitetu Obrony Kraju, co oznacza, że KOK należy klasyfikować jako centralny organ administracji państwowej. Znaczną część zadań KOK wykonuje w zgodności z ustaleniami Rady Ministrów i w tym obszarze jest organem podległym. Komitet wydaje wytyczne i zalecenia oraz podejmuje uchwały.
Organami zwierzchnimi centralnych organów są: Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, poszczególni ministrowie; im tez przysługują uprawnienia nadzorcze. Minister do którego należy sprawowanie nadzoru nad określonym urzędem centralnym, przedstawia sprawy dotyczące tego urzędu na posiedzeniu Rady Ministrów. Minister ten :
• składa Prezesowi Rady Ministrów wniosek o nadanie urzędowi centralnemu statutu
• składa Prezesowi Rady Ministrów wniosek o powołanie odwołanie kierownika urzędu centralnego
• powołuje zastępców kierownika urzędu centralnego
• wykonuje w stosunku do urzędu centralnego funkcje kontrolne
Kierownik urzędu centralnego to nic innego jak centralny organ administracji. Układ kompetencji tych organów podobny jest do układu kompetencji organów naczelnych, z tym że w sferze normotwórczej wydają one jedynie zarządzenia.
Centralne organy administracji są organami zwierzchnimi terytorialnych organów administracji, wraz z którymi tworzą tzw. Quasi-resorty. Organy w terenie to zazwyczaj organy rządowej administracji specjalnej ( np. urzędy celne), lub też terenowe organy rządowej administracji ogólnej. Niektóre z tych organów nie maja odpowiedników wśród organów terenowych.
Tak samo jak organy naczelne organy centralne mogą mieć swoje organy opiniodawczo-doradcze.
Oto aktualny wykaz centralnych organów:
A. Podległych Radzie Ministrów:
Komitet Obrony Kraju
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
B. Podległych Prezesowi Rady Ministrów:
Prezes Agencji do Spraw Inwestycji Zagranicznych
Prezes Agencji Rynku Rolnego
Prezes Głównego Urzędu Statystycznego
Prezes Głównego Urzędu Miar
Prezes Polskiej Agencji Prasowej
Prezes Wyższego Urzędu Górniczego
Prezes Państwowej Agencji Atomistyki
Prezes Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki
Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych
Komisja Papierów Wartościowych
Szef Urzędu Ochrony Państwa
Prezes Urzędu Zamówień Publicznych
Szef Służby Cywilnej
Prezes Urzędu Regulacji Energetyki
Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i rozwoju Miasta
C. Podległych poszczególnym ministrom:
Ministrowie Edukacji Narodowej: Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych, Ministrowie Obrony Narodowej: Szef Obrony Cywilnej Kraju
Ministrowie Pracy I polityki Socjalnej: Prezes Krajowego Urzędu Pracy, Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Ministrowie Gospodarki: Prezes Urzędu Dozoru Technicznego,
Główny Inspektor Gospodarki Energetycznej
Prezes Generalnego Inspektoratu Celnego
Ministrowi Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej:
Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
Szef Centralnego Inspektoratu Gospodarki Nasiennej,
Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji:
Komendant Główny Policji
Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej
Komendant Główny Straży Granicznej
Główny geodeta kraju
Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego
Ministrowi Zdrowia i Opieki Społecznej:
Główny Inspektor Sanitarny
Ministrowi Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa,
Główny Inspektor Ochrony Środowiska
Ministrowi Finansów
Prezes Głównego Urzędu Ceł
Prezes Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń