INSTYTUCJA SPOŁECZNA

Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są oni w stanie pokonać wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia.

Instytucja według Szczepańskiego:

1. to pewna grupa ludzi, wykonujących funkcje publiczne

2. to pewne formy organizacyjne zespołu czynności wykonywanych przez niektórych członków grupy w imieniu całej grupy

3. to zespół urządzeń materialnych i środków działania pozwalających niektórym upoważnionym jednostkom na wykonywanie publicznych impersonalnych funkcji mających na celu zaspokojenie potrzeb lub regulowanie zachowań członków grup

4. niektóre role społeczne, specjalnie doniosłe dla grupy.

Instytucja według Malinowskiego

Instytucja jest zespołem ludzi zorganizowanych według określonych reguł w celu zaspokojenia pewnej potrzeby.

Struktura każdej instytucji zawiera:

1. czynnik normatywny (normy)

2. czynnik celowościowy, określający zadania i cele

3. personel (grupa ludzi)

4. środki materialne (zasoby)

5. działalność instytucji (rzeczywiste i konkretne typy aktywności)

6. funkcje (rolę, jaką odgrywa).

INSTYTUCJA POMOCY SPOŁECZNEJ

Kryteria odróżniające pomoc społeczną od innych instytucji:

1. formalna organizacja - jako instytucja zatrudnia ona wyspecjalizowany personel, realizujący jej cele i zadania w jasno określonych strukturach organizacyjnych. Usługi i świadczenia pomocy społecznej cechują się regularnością udzielania pomocy;

2. społeczne sponsorowanie i odpowiedzialność - społeczne sponsorowanie zawiera się w tworzeniu mechanizmów wyrażających publiczne interesy, które mogą wpływać na kształt i sposób redystrybucji publicznych środków finansowych. Społeczeństwo przez swoich przedstawicieli może nadzorować redystrybucję posiadanych zasobów;

3. brak motywu profitowego jako dominującego celu działania - programy pomocowe są programami nie przynoszącymi zysku dla ich realizatorów;

4. funkcjonalna generalizacja (zintegrowane spojrzenie na ludzkie potrzeby) - pomoc społeczna może pomagać w zaspokojeniu tych wszystkich potrzeb, kiedy jednostka nie jest w stanie tego uczynić w powołanych do tego celu instytucjach;

5. powiązanie z potrzebami konsumpcyjnymi jednostek - świadczy usługi bezpośrednie, tzn. przeznaczone dla konkretnych jednostek lub rodzin. Poprzedza to proces identyfikacji potrzeb, zdiagnozowania sytuacji potrzebujących i opracowania adekwatnego i optymalnego planu pomocy.

PODSTAWOWE MODELE POMOCY SPOŁECZNEJ

KONCEPCJA REZYDUALNA	KONCEPCJA INSTYTUCJONALNA
Problemowe sytuacje są traktowane jako sytuacje kryzysowe	Problemy są traktowane jako nieodłączny element współczesnego życia społecznego
Pomoc jest udzielana jednostkom dopiero po wyczerpaniu się ich zasobów	Pomoc jest uruchamiana przed wystąpieniem symptomów kryzysu
Problemy jednostki i świadczona pomoc powodują stygmatyzację	Korzystanie z pomocy nie powoduje stygmatyzacji
Pomoc przybiera formę czasowej poprawy warunków jednostki, niechętnie jest udzielana, traktowana jest jak jałmużna lub miłosierdzie, kończy się tak szybko, jak to jest możliwe	Usługi są zinstytucjonalizowane w celu podkreślenia ich prewencyjnego i rehabilitacyjnego charakteru i mogą być świadczone permanentnie
Świadczenia mają charakter selektywny	Świadczenia mają charakter uniwersalny
Pomoc społeczna tworzy siatkę bezpieczeństwa, ochraniająca przed upadkiem na samo dno	Pomoc społeczna jest rodzajem trampoliny, od której jednostka może się odbić, w trudnych dla siebie sytuacjach
Filozofia surowego indywidualizmu	Podkreślanie bezpieczeństwa i humanitaryzmu

CELE INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ

Cele ze względu na model pomocy społecznej:

1. w koncepcji rezydualnej - cele określane są na poziomie minimalizowania interwencji państwa w życie obywateli, co w efekcie sprowadza funkcję pomocy instytucji pomocy społecznej do ratownictwa, a obywatela do pozycji klienta (pacjenta)

2. w koncepcji instytucjonalnej - celem instytucji pomocy społecznej jest promowanie i podtrzymywanie bezpieczeństwa socjalnego jednostek, rodzin i grup społecznych i uczynienie ich zdolnymi do pełnienia specyficznych dla nich funkcji.

Dwa wymiary celów:

1. możliwości, umiejętności predyspozycje jednostek, rodzin lub grup do podejmowania różnych typów aktywności zaspokajających ich potrzeby

2. relacja jednostka - środowisko społeczne, polegająca na stworzeniu podstawowych warunków wyjściowych dla danej populacji, dzięki którym pojawiają się równe szanse dla wszystkich jej członków.

Cele w ujęciu Zastrowa:

1. zwiększanie możliwości jednostek w zakresie rozwiązywania problemów i radzenia sobie z trudnościami przez rozwijanie ich umiejętności i zdolności indywidualnych;

2. wiązanie ludzi z zasobami instytucji dostarczającymi im pożądanych zasobów;

3. podnoszenie efektywności ludzkiego działania przez dostarczanie jednostkom usług i optymalizowanie ich funkcjonowania w różnych systemach, w których podejmują działania;

4. rozwój i ulepszanie polityki społecznej.

Poziomy osiągania celów pomocy społecznej ze względu na specyfikę pomocy społecznej i jej usytuowanie w ramach polityki społecznej:

I) POLITYKA SPOŁECZNA - poziom strukturalny

Cele: korygowanie i utrzymywanie warunków wyjściowych dla całej populacji przez wpływanie na warunki ludzkiego życia na poziomie strukturalnym przez m. in.:

1. zapobieganie niedostatkowi, ubóstwu, marginalizacji społecznej przez rozwiązania podejmowane na poziomie makrostrukturalnym

2. promowanie pożądanych wzorów konsumpcji, stylów życia, sposobów aktywności indywidualnej i zbiorowej.

II) ORGANIZOWANIE ŚRODOWISKA LOKALNEGO - poziom bezpośredniego otoczenia społecznego jednostki

Cele: korygowanie i utrzymywanie warunków wyjściowych dla społeczności lokalnej przez wpływanie na warunki ludzkiego życia na poziomie lokalnym przez m.in.:

1. profilaktykę na poziomie lokalnym

2. promocję pożądanych wzorów konsumpcji, stylów życia, sposobów aktywności indywidualnej i zbiorowej na poziomie lokalnym.

III) JEDNOSTKA - RODZINA

Cele:

1. praca o charakterze profilaktycznym formułowana na poziomie jednostek i rodzin

2. praca korekcyjna, czyli ulepszanie warunków wyjściowych na poziomie indywidualnym, kształtowanie sprawności życiowej, pomoc zdrowotna, uaktywnienie możliwości tkwiących w jednostce lub rodzinie, dostarczenie wsparcia, poprawa warunków zewnętrznych

3. opieka związana z uzupełnianiem brakujących zasobów lub systemów wsparcia albo zastępowaniem nowymi świadczeniami, odpowiedniejszymi do potrzeb klienta.

Cztery podstawowe cele pomocy społecznej dotyczą:

1. promocji pozytywnych i pożądanych przez system społeczny sposobów funkcjonowania jednostek, rodzin lub grup społecznych;

2. zapobiegania (prewencji) powstawania trudnych sytuacji życiowych i problemów społecznych;

3. pomocy jednostkom, rodzinom lub grupom społecznym w rozwiązywaniu ich problemów;

4. wspierania i dostarczania pomocy tym, którzy samodzielnie nie są w stanie przezwyciężyć własnych trudności i problemów.

Szczegółowe zadania pomocy społecznej i związane z nimi role zawodowe pracownika socjalnego:

1. rozpoznawanie środowiska lokalnego i identyfikowanie w nim jednostek i rodzin będących w trudnej sytuacji życiowej lub należących do grup podwyższonego ryzyka oraz określanie tych czynników tkwiących w środowisku, które wpływają na społeczne funkcjonowanie ludzi (poszukiwacz);

2. wiązanie potrzeb klientów pomocy społecznej z zasobami instytucji pomocy społecznej i innych instytucji mogących wpłynąć na poprawę funkcjonowania jednostek lub rodzin (pośrednik);

3. reprezentowanie interesów klienta lub wypracowywanie optymalnych dla jego potrzeb rozwiązań prawno-instytucjonalnych (adwokat);

4. ewaluacja sposobów działania instytucji, zakresu jej skuteczności w zaspokajaniu potrzeb klienta na podstawie zebranych i przeanalizowanych danych (ewaluator);

5. mobilizowanie zasobów tkwiących w jednostkach, rodzinach, jak i środowisku lokalnym w celu zwiększenia możliwości samodzielnego rozwiązywania problemów i zapobiegania powstawaniu nowych (mobilizator);

6. instruowanie przedstawicieli instytucji, udzielanie im informacji oraz uczenie technik pomagania dla uzyskania lepszego poziomu funkcjonowania klienta i adekwatnego zaspokojenia jego potrzeb (nauczyciel);

7. modyfikacja tych wzorów zachowania i postaw klienta, które krępują go w byciu bardziej efektywnym (wpływający na zmianę zachowań);

8. konsultowanie optymalnych dla klientów rodzajów świadczeń z innymi pracownikami lub innymi agencjami (konsultant);

9. podejmowanie działań planistycznych w obrębie społeczności lokalnych przez uaktywnianie jednostek, grup sąsiedzkich sektora publicznego i prywatnego w celu dokonania diagnozy zasobów i określania potrzeb (planista lokalny);

10. tworzenie mapy potrzeb lokalnych przez zbieranie i opracowywanie informacji pochodzących ze środowiska (zarządzający informacjami);

11. administrowanie lub efektywne zarządzanie programami pomocy społecznej lub agencjami, w ramach których są one realizowane (administrator);

12. udzielanie pomocy i wsparcia tym, którzy go potrzebują w zaspokajaniu własnych potrzeb (opiekun).

FUNKCJE INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ

Funkcja oznacza przyporządkowanie jednego zjawiska, działania, elementu szerszej całości, innemu zjawisku, działaniu, elementowi lub całemu systemowi, w skład którego wchodzą.

Funkcje instytucji według Szczepańskiego:

1. stwarzają członkom możliwość zaspokojenia ich różnego rodzaju potrzeb;

2. regulują działania członków w ramach stosunków społecznych, tzn. zapewniają wykonywanie czynności pożądanych i dokonują represji zachowań niepożądanych;

3. zapewniają ciągłość życia społecznego przez utrzymywanie i kontynuację czynności publicznych impersonalnych;

4. dokonują integracji czynności, działań i stosunków jednostek i zapewniają wewnętrzną spójność zbiorowości.

Podział funkcji według Malinowskiego:

1. zamierzone - zawarte w „karcie” instytucji, bezpośrednio związane z jej celami;

2. rzeczywiste - całościowy rezultat zorganizowanej działalności, obiektywna rola, jaką instytucja odgrywa w systemie kulturowym. Rola ta nie musi być zgodna z naczelna zasadą instytucji.

Podział funkcji według Mertona:

1. jawne - to dające się obserwować skutki i konsekwencje obiektywne, które przyczyniają się do adaptacji i modyfikacji danego systemu. Odnoszą się do tych skutków, które są zamierzone i przewidywane przez członków grupy czy zbiorowości.

2. ukryte - to te rodzaj skutków, które nie są przewidywane i nie są zamierzone, choć pełnią istotną rolę w życiu społecznym.

Funkcje według Kahna:

1. jawne - związane ze zmianą społeczną, dotyczą zadań instytucji pomocy społecznej w następujących wymiarach:

1. podejmowanie różnorodnych typów aktywności, będących reakcją na zmianę społeczną;

2. łagodzenie skutków zmian społecznych przez udzielanie wsparcia i pomocy jednostkom i rodzinom;

3. wzmacnianie jednostek i rodzin w osiąganiu przez nie celów indywidualnych oraz wpływanie na sposób pełnienia ról społecznych;

4. dostarczanie nowych, instytucjonalnych sposobów socjalizacji, rozwoju i opieki w zakresie realizacji ról społecznych, niegdyś pełnionych przez związki rodzinne i sąsiedzkie;

5. rozwijanie instytucjonalnych form dla nowych typów aktywności, istotnych dla rodzin, jednostek i grup funkcjonujących we współczesnym społeczeństwie, a nie znanych w społeczeństwach prostych.

2. ukryte - związane z kontrolą społeczną. Pomoc społeczna obejmuje wciąż nowe kategorie osób. Z jednej strony wynika to z jej funkcji jawnych (reagowanie na zmiany społeczne), a z drugiej implikowane jest to zdążaniem pomocy społecznej w kierunku instytucji funkcjonującej według paradygmatu instytucjonalnego.

Funkcje pomocy społecznej według Titmussa:

1. częściowa kompensacja zidentyfikowanych szkód spowodowanych przez społeczeństwo (np. bezrobocie);

2. częściowa kompensacja nie dających się zidentyfikować szkód wyrządzonych przez społeczeństwo;

3. częściowa kompensacja niezasłużonego upośledzenia (np. pomoc dla emigrantów);

4. ochrona społeczeństwa (np. kuratela);

5. bezpośredni lub odsunięty w czasie wzrost indywidualnego dobrobytu;

6. inwestowanie w przyszłą jednostkową lub grupową korzyść;

7. pomoc społeczna jako element polityki społecznej.

KADRA INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ - PRACOWNICY SOCJALNI I ICH ROLE ZAWODOWE

Kategorie, które wiążą ze sobą formy aktywności profesjonalnej pracowników pomocy społecznej:

1. system rozwoju instytucji zatrudniającej pracownika socjalnego

Role pracownika socjalnego w tym systemie dotyczą rozwijania zasobów pomocy społecznej, tworzenia i wspierania w rozwoju innych podmiotów, których celem jest zaspokajanie potrzeb klientów;

2. system utrzymywania sprawności organizacyjnej instytucji pomocy społecznej

Role pracownika socjalnego będą koncentrowały się na optymalizacji funkcjonowania własnej firmy przez pełnienie ról zawodowych, wpływających na podniesienie sprawności i skuteczności jej oddziaływania;

3. system wiązania klienta pomocy społecznej z jej zasobami

Role zawodowe w tym systemie dotyczą umożliwienia klientowi pomocy społecznej optymalnego (wobec jego potrzeb) wykorzystania zasobów instytucji;

4. system bezpośredniej interwencji

Role związane z tym systemem dotyczą bezpośredniego kontaktu pracownika socjalnego i klienta w sytuacji kryzysowej, wymagającej umiejętności terapeutycznych.

Role zawodowe pracownika socjalnego związane z obszarami jego działalności profesjonalnej:

1. Planista

Realizacja tej roli oznacza udział w procesie planowania rozwoju środowiska lokalnego, zawsze na podstawie wiedzy o strukturze społeczności lokalnej, jej potrzebach i zasobach.

2. Badacz

Badacz identyfikuje zarówno nie zaspokojone potrzeby jednostek czy grup, jak i obszary i rodzaje deprywacji. (Rola na poziomie mikro, gdy dotyczy badania i diagnozowania jednostek czy grup i na poziomie makro, gdy odnosi się do całościowego badania określonej grupy społecznej lub określonego terenu). Pracownik socjalny powinien też wychodzić poza ramy społeczności lokalnej w celu identyfikowania instytucji lub organizacji mogących zaspokoić potrzeby klientów.

3. Administrator

Jest to ten rodzaj aktywności, który jest niezbędny przy planowaniu i wprowadzaniu w życie programów świadczeń na poziomie instytucji lub społeczności lokalnej (z uwzględnieniem informacji od konsultantów i innych pracowników instytucji).

4. Konsultant

Ta rola dotyczy relacji miedzy pracownikiem socjalnym a innymi pracownikami socjalnymi (czy innymi profesjonalnie pomagającymi). Polega ona na dostarczaniu pomocy w rozwiązywaniu ich problemów zawodowych, zawsze w celu podwyższenia skuteczności i trafności świadczonej pomocy.

5. Nauczyciel

Dwa sposoby realizacji:

1. Pierwszy polega na dostarczaniu wiedzy innym profesjonalistom od pomagania lub studentom odbywającym praktyki w instytucjach pomocy społecznej oraz na kształceniu ich umiejętności;

2. Drugi polega na przekazywaniu wiedzy klientom pomocy społecznej i kształceniu ich umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami.

6. Adwokat

Rola ta dotyczy sytuacji, kiedy pracownik socjalny występuje w roli osoby zabezpieczającej podstawowe prawa klienta, związane z prawem otrzymania pomocy. Adwokat pracuje z takim klientem, któremu pomocy niesłusznie odmówiła instytucja do tego powołana. Umożliwia klientowi uzyskanie świadczenia lub jego zmianę na bardziej odpowiednie do potrzeb. Stara się także rozszerzać zakres świadczeń dla tych jednostek, rodzin lub grup, których potrzeby nie są zaspokajane w ramach istniejących programów pomocy społecznej.

7. Arbiter

Rola ta polega na zbadaniu faktów i znalezieniu optymalnego wyjścia z sytuacji, w które nastąpił konflikt interesów pomiędzy klientem a instytucją będącą dysponentem zasobów, o które zabiega klient.

8. Pośrednik

Ten typ aktywności polega na łączeniu potrzeb klienta z zasobami instytucji mogącymi je zaspokoić. Zadaniami pracownika jest zapewnienie klientowi odpowiednich świadczeń, wyjaśnianie procedur obowiązujących w instytucji oraz dostarczanie wsparcia i pomocy, kiedy procedury są zawiłe i skomplikowane.

9. Mediator

Jest to rola realizowana w sytuacji konfliktu pomiędzy klientem a instytucją, tyle że pracownik socjalny występuje w tej sytuacji jako trzecia strona konfliktu, precyzując i klaryfikując pozycje stron pozostających w konflikcie.

10. Negocjator

Ta rola także jest realizowana w sytuacji konfliktu klient - instytucja pomocy społecznej, przy czym pracownik reprezentuje wtedy interesy klienta i negocjuje z instytucją optymalne dla podopiecznego rozwiązania.

11. Odsyłający do właściwych źródeł pomocy

W sytuacji kiedy instytucja pomocy społecznej nie ma możliwości odpowiedniego zaspokojenia potrzeb klienta, a w obrębie społeczności istnieją inne organizacje lub instytucje mogące to uczynić, pracownik socjalny kieruje do nich osobę potrzebującą pomocy.

12. Pracujący z jednostką

To pracownik socjalny wykorzystujący w swojej pracy metodę prowadzenia indywidualnego przypadku.

13. Pracujący z grupą

To pracownik socjalny realizujący w swojej pracy metodę pracy grupowej.

14. Terapeuta rodzinny (doradca)

To pracownik socjalny realizujący w swojej pracy terapię rodzinną i poradnictwo rodzinne.

Cele praktyki pracy socjalnej i związane z nimi role zawodowe pracownika socjalnego:

1. ułatwianie komunikacji i powiązań (mediator, doradca, pośrednik)

2. rehabilitacja i rozwój (pomagający, terapeuta, mobilizator)

3. wspieranie (opiekun, zaspakajający potrzeby)

4. udzielanie instrukcji (nauczyciel, przewodnik, ekspert)

5. dostrzeganie i ujawnianie problemów (inicjator, poszukiwacz)

6. konfrontacja i akcja społeczna (adwokat, adwersarz, aktywista, organizator)

7. badanie i propagowanie informacji.

ZASOBY INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ

Podstawowe zasoby instytucji pomocy społecznej:

1. zasoby ludzkie (personel)

2. instrumenty, narzędzia działania

1. praca socjalna

2. zasiłki finansowe

3. usługi.

ZASOBY LUDZKIE, CZYLI KADRA INSTYTUCJI

Pracownik socjalny:

1. realizuje w praktyce cele i funkcje pomocy społecznej

2. musi posiadać odpowiednie wykształcenie kierunkowe

3. jego zawód należy do grupy zawodów profesjonalnie związanych z pomaganiem

4. będzie podejmował działalność opartą na racjonalnej wiedzy i zgodną z kodeksem etycznym

5. profesjonalista od pomagania - dyspozycje psychiczne, specyficzny stosunek do osób potrzebujących pomocy, wiedza, umiejętności zawodowe i postawy

INSTRUMENTY INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ

Praca socjalna

Wspólne elementy definicji pracy socjalnej:

1. typ aktywności zawodowej, profesja, jej wykonywanie możliwe jest po zdobyciu odpowiedniego wykształcenia;

2. jej adresatem jest jednostka, rodzina zagrożona trudną sytuacją życiową lub sama społeczność lokalna;

3. jej celem jest poprawa funkcjonowania indywidualnego i społecznego jednostek, rodzin lub grup i w efekcie doprowadzenie ich do samodzielności życiowej i rozwoju;

4. właściwa jej sferą aktywności jest relacja jednostka - środowisko.

Metody pracy socjalnej ze względu na typ jej odbiorców:

1. praca z jednostką i rodziną;

2. praca z grupą;

3. praca w społeczności lokalnej.

Usługi pomocy społecznej

Usługi pomocy społecznej - forma świadczeń pozamaterialnych, mających na celu pomoc i udzielanie wsparcia dla osób pozostających w trudnych sytuacjach życiowych.

Usługi:

1. związane są z pracą pracownika socjalnego, ale również i innych grup personelu (np. terapeuci);

2. są dostarczane takim grupom klientów jak: ludzie starzy, upośledzeni umysłowo fizycznie, dzieci i rodziny, ludzie psychicznie chorzy, bezrobotni, mniejszości etniczne, bezrobotni;

3. mogą być świadczone jednostce „w domu”, w ośrodkach dziennego pobytu (opieki) lub w formie opieki rezydencjalnej;

4. związane są raczej z jednostkami niż grupami ludzi

5. cel ich funkcjonowania zawiera się w osiąganiu zmian w zakresie relacji interpersonalnych jednostki ze środowiskiem, społecznej kontroli, społecznego wsparcia i ochrony praw obywatelskich jednostek słabych.

Zasiłki finansowe

1. mogą występować jako jedyna forma pomocy lub mogą być elementem wspierającym inne formy pomocy pozamaterialnej, np. pracę socjalną;

2. ich rodzaj zależy od sytuacji klienta i spełnianych przez niego wymogów formalno-prawnych;

3. stanowią najprostszą i najczęstsza formę pomocy.

5

---