WYKŁAD1

Łąkarstwo- dziedzina wiedzy o łąkach i pastwiskach oraz działalność gospodarcza zapewniająca pozyskiwanie pełnowartościowej paszy dla zwierząt gospodarskich i utrzymanie użytków zielonych w wysokiej kulturze;

Łąkaroznastwo- dziedzina wiedzy o łąkach i pastwiskach, jako naturalnych, półnaturalnych i sztucznych ekosystemach trawiastych;

W zakres łąkaroznastwa wchodzą:

- fitosocjologia łąkarstwa

- typologia trwałych użytków zielonych

- gleboznawstwo łąkowe

- hydrologia łąkowa

3,5 mln ha - uzytki zielone co stanowi ok. 20% uzytków rolnych

Łąki i pastwiska- zwane użytkami zielonymi; są to tereny porośnięte przez wielogatunkową roślinność, złożoną prawie lub wyłącznie z trwałych wieloletnich roślin zielonych (bylin) z przewagą lub dużym udziałem traw oraz roślin motylkowatych tworzących tak zwane zbiorowiska trawiaste, na których prowadzi się produkcję naturalnej paszy dla inwentarza przeżuwaczy.

Ekosystem = biocenoza+ abiotyczne środowisko

Warunki istnienia ekosystemu:

- dopływ energi słonecznej

- woda

- sole mineralne

- tlen i CO₂

Grupy roślin tworzących zbiorowiska trawiaste:

- trawy uprawne i dziko rosnące

- rośliny motylkowe

- turzycowate

- sitowate

- zioła i chwasty

Cechy systemu trawiastego

- znaczne wymagania wodne

- wymagania termiczne roślin łąkowych 15-22˚C

- kumulacja substancji organicznych w warstwie poddarniowej

- wybitna zdolność traw do krzewienia się

- zależność od działalności człowieka wymagająca odbioru pewnej ilości biomasy

- zbiorowiska wielogatunkowe roślin odznaczają się dużą plastycznością i szeroką amplitudą ekologiczną

Najlepiej gdy w zbiorowisku występują trawy stanowiące 60-70%, rośliny motylkowe 20-30%, zioła i chwasty około 10% runi.

O odrębności trwałych użytków zielonych decyduje:

a) położenie w krajobrazie- doliny i pradoliny rzek, rynny śródpolne, obszary o wysokim poziomie wody gruntowej

b) wielogatunkowa ruń- złożona z roślin wieloletnich z przewagą traw (koszona bądź spasana)

c) trwałość związana z właściwościami i sposobem rozmnażania rosnących tu roślin;

85% gleby pod użytki zielone to gleby od klasy IV-VI

Użytki przemienne- są to takie użytki, które są wprowadzane na kilka lat do płodozmianu polowego po to, aby mieć pasze dla zwierząt; może on być koszony lub spasany;

Największy udział użytków zielonych jest w takich województwach jak Podlaskie, Warmińsko-Mazurskie i Podkarpackie; najmniej Kujawsko-Pomorskie, Wielkopolskie, Łódzkie; w Lubelskim jest około 20% użytków zielonych; udział wykorzystywania użytków zielonych na pasze to 5%;

Siedlisko- zespół czynników zewnętrznych (klimatycznych, edaficznych, biotycznych) kształtujących szatę roślinną (zbiorowisko roślinne) w określonym stanowisku.

Zbiorowisko roślinne- pewna wspólnota gatunków korzystająca ze wspólnego siedliska. Gatunki współtworzące zbiorowisko współdziałają ze sobą i ze swej strony wywołują zmiany w środowisku.

Ekosystem- siedlisko wraz z okrywającym je zbiorowiskiem roślinnym i pozostałymi czynnikami biotopu.

Współczynnik transpiracji- ilość wyparowanej wody przy produkcji 1kg suchej masy.

Wymagania:

WYKŁAD2

Znaczenie użytków zielonych w ochronie środowiska:

- ochrona gleby przed procesami erozyjnymi

- ochrona wód powierzchniowych i gruntowych przed eutrofizacją

- wykorzystywanie roślinności ekosystemów bagiennych w oczyszczaniu ścieków

- zwiększanie retencji wodnej gleby

- rola nawilżacza powietrza

- odtworzenie tlenu ze znajdującego się w powietrzu CO₂

- czynnik przyspieszający samooczyszczanie się atmosfery ze stałych zanieczyszczeń mineralnych i organicznych

- zdolność higienizacyjna i dezodoracyjna

- właściwości bakteriobójcze i bakteriostatyczne roślinności

- ochrona żywych zasobów przyrody (roślin, zwierząt, siedlisk, podłoża torfowego)

Rozwiązania zapożyczone od przyrody:

> w Niemczech- poletka trzciny

> w krajach skandynawskich- wierzby

> w USA- systemy wykorzystujące różne grupy roślin i zwierząt

Rośliny wodne i sitowate o korzeniach oczyszczających ścieki:

- mozga trzcinowata

- manna wodna

- trzcina pospolita

- pałka wąskolistna

- kosaciec żółty

- turzyce

- wierzba wiciowa

- tatarka zwyczajna

- brzozy

Makrofity- wewnętrzne łodygi, rozwinięta sieć przestrzeni gazowych; dzięki temu możliwy jest dyfuzyjny transport tlenu z atmosfery przez wynurzone liście i łodygi do korzeni i kłączy znajdujących się pod wodą.

Retencja- zdolność gromadzenia się wody

Użytkowanie torfowisk w Polsce:

1. użytkowanie łąkowe- 70,8%

2. lasy- 8,8%

3. torfowiska naturalne- 8,8%

4. potorfowe z przyległościami- 11,0%

5. torfowiska chronione- 0,4%

6. torfowiska eksploatowane- 0,2%

Zmiana właściwości osuszonych gleb bagiennych zależy od:

- stopnia ich uwilgotnienia

- stosowanych zabiegów agrotechnicznych

- rodzaju torfu, z którego się wytworzyły

Rośliny wypadają z runi na skutek:

- wpływów termicznych (np. wymarzanie)

- wyczerpania się fosforu i azotu

- zanikanie świeżego substratu organicznego w glebie

- silnego odwodnienia

- rozpylanie wierzchniej warstwy gleby

- obfitego nawożenia mineralnego

WYKŁAD3

Siedliska łąkowe:

1. siedliska naturalne

- siedliska podmokłe (torfiaste- proces gnilny)

- siedliska bagienne (torfowe- proces torfotwórczy)

- siedliska mułowe i błotne (proces mułowotwórczy)

- siedliska namywane (proces namułowi)

- siedliska zatapiane ( proces gytiotwórczy)

2. siedliska przekształcone

- siedliska pobagienne (proces murszotwórczy)

Gleby użytków zielonych:

1. gleby semihydrogeniczner

- czarne ziemie

> czarne ziemie

- gleby zabagnione

> gleby opadowo- glejowe

> gleby gruntowo- glejowe

2. gleby hydrogeniczne

- gleby bagienne

> gleby mułowe

> gleby torfowe

- gleby pobagienne

> gleby murszowe

> gleby murszowate

3. gleby napływowe

- gleby aluwialne

> mady rzeczne

> mady morskie

- gleby deluwialne

Podział typologiczny: ze względu na siedlisko:

Łąki:

1. dolinowe 0-300m n.p.m.

- wodowe (?) (grądy)

- zalewne (łygi)

- bagienne (Bielany)

- murszowiska (pobagienne)

2. pozadolinowe 150-300m n.p.m.

3. tereny górzyste > 300m n.p.m.

Łąki bagienne: różne gatunki turzyc, wełnianki

Łąki pobagienne: wełnianka łąkowa i zwyczajna, Kostrzewa czerwona, śmiałek darniowy, turzyce niskie, jaskier rozłogowy;

Łąki dolinowe- na terenach płaskich położone od 0-300m n.p.m.

Łąki pozadolinowe- na terenach pofałdowanych, wyżynnych od 150-300m n.p.m.

Tereny górzyste- wszystkie łąki powyżej 300m n.p.m.

Łęgi znajdują się najbliżej rzek, wyżej będą łąki grądowe, spływająca woda może doprowadzić do zabagnienia, czyli utworzenia się łąk bagiennych.

Roślinność w zależności od siedliska:

1. łęgi

- wyczynie łąkowy

- wiechlina błotna

- wiechlina zwyczajna

- mietlica biaława

- koniczyna biało- różowa

- koniczyna łąkowa (na suchych łąkach)

- mozga trzcinowata (gdy zalewy dłużej trwają)

- turzyce wąskie

2. grądy- są to łąki uzależnione od opadów

- Kostrzewa łąkowa

- życica trwała

- wiechlina łąkowa

- tymotka łąkowa

- rajgras wyniosły

- kupkówka pospolita

- stokłosa bezostna

- Kostrzewa czerwona

- koniczyna łąkowa i biała

3. łąki bagienne (Bielawy)

Podział fitosocjologiczny:

1. łąka świeża, gdy są wysokie stany wody

2. łąka wilgotna, zbliżona do neutralnej

3. zabagnione porośnięte szuwarami

Siedliska	Oligotroficzne	Mezotroficzne	Eutroficzne
Suche	Ubogie murawy na piaskach	Murawy kserotermiczne
Śnieżne	Silne zakwaszenie „psiary i wrzosowiska”	Żyzne i świeże łąki i pastwiaka	Murawy z klasy Plantaginatea meirois
Wilgotne	Okresowo podmokłe łąki i pastwiska

WYKŁAD 4

Czynniki, które decydują o produkcyjności i trwałości użytków zielonych:

1. czynniki naturalne (siedliskowe)

- klimatyczne (światło, temperatura, opady)

- glebowe (wilgotność gleby, odczyn, żyzność)

- konkurencyjność i allelopatia

Światło:

> produkcja biomasy roślin łąkowych zależy od:

- struktury masy nadziemnej

- rozmieszczenie masy w profilu runi, które wiążą się z jej składem florystycznym

> czynniki siedliskowe kształtują zbiorowiska roślinne, których poszczególne gatunki pozostaja we wzajemnej konkurencji w ciągu całego cyklu rozwojowego.

Światło wywiera wpływ na:

- wzrost roślin

- budowę anatomiczną

- transpirację

- pobieranie składników

Większość roślin użytków zielonych to rośliny dnia długiego.

Plonowanie traw zależy od:

- wielkości blaszek liści

- szybkości ich wydłużania się

- kat ustawienia blaszek liści na pędach

- sposobu ustawienia pędów (wyprostowane czy położone)

LAJ- stosunek powierzchni blaszek liściowych roślin do zajmowanej powierzchni gruntu. Waha się w przedziale 3-9; jeśli mamy niższą wartość tego wskaźnika oznacza to, że w runi mamy więcej roślin dwuliściennych ustawionych horyzontalnie; jeśli jest bliskie 9 to znaczy, że dominują trawy i motylkowe.

Temperatura- decyduje o długości okresu wegetacji, o potrzebach i terminie wiosennego nawożenia azotem (od 1 stycznia sumujemy średnie temperatury dobowe i jeśli suma temperatur osiągnie 200stopni można zastosować nawożenie azotem).

Temperatura decyduje o wzroście i rozwoju roślin i intensywności krzewienia; decyduje o terminie kłoszenia się traw. Temperatura decyduje też o zdolności utrzymywania się roślin motylkowych w runi.

Temperatura decyduje o zdolności gromadzenia składników pokarmowych przez rośliny:

- w rozkładzie plonowania podczas sezonu wegetacyjnego (w lecie jest wyższa temperatura i obniąa się wzrost traw na glebach mineralnych; na glebach organicznych, tych które potrzebują dużo ciepła wegetacja rozpoczyna się później ale dłużej trwa.

- najtrwalsze gatunki to wiechlina łąkowa oraz gatunki krzewiące się rozłogowo z rozłogami podziemnymi, najmniej trwałe są gatunki rosnące kępkowa tj. życica trwała- pod wpływem niskiej temperatury może wypadać z runi;

- gatunek wrażliwy na wczesne przymrozki jesienią i późne wiosną to kupkówka pospolita- gatunek azotolubny ma mało cukru w swoich sokach i dlatego nie potrafi bronić Se przed mrozami.

Wilgotność siedliska łąkowego tworzą:

> poziom wody gruntowej

> opady

> występowanie mgły i rosy

Woda na użytkach zielonych:

- decyduje o możliwościach produkcyjnych uzytku

> nawożenie działa skuteczniej w latach wilgotnych

> nadmiar opadów wpływa niekorzystnie na plonowanie pastwisk

- wpływa na procesy glebotwórcze i glebowe:

> wilgotność gleby decyduje o zawartości w niej powietrza

> większe uwilgotnienie obniża temperaturę gleby w lecie o kilka stopni

> nawodnienie zwiększa dyfuzję CO₂ z gleby; stymulują procesy amonifikacji i nitryfikacji

- chroni gleby organiczne przed degradacją

> roczne obniżenie powierzchni na łące wilgotnej wynosi około 1cm (6-8 ton masy organicznej

1ha) w siedliskach wilgotnych tylko 0,4cm

- łąki zalewane pełnią pożyteczną rolę w ochronie środowiska przyrodniczego.

Woda gruntowa- woda wolna znajdująca się na pewnym profilu…. Podlegająca jedynie sile wiązania; zawsze gromadzi się na nieprzepuszczalnej warstwie w glebie. Kształtuje się na poziomie jak w rowie melioracyjnym lub w niecce. Tworzy widoczne lustro. Tuż nad nią jest warstwa ssąca umożliwiająca zaopatrzenie roślin w tą wodę.

Woda zaskórna- uzależniona jest od ilości opadów atmosferycznych; właściwa woda gruntowa zależy w niewielkim stopniu od wody zaskórnej.

Źródłem wody gruntowej są:

- opady atmosferyczne

- przesiąkanie boczne z jezior i rzek

- przesiąkanie z dolnych warstw wodonośnych znajdujących się pod ciśnieniem

- strumienie i potoki podziemne

Woda decyduje o występowaniu i rozmieszczeniu gatunków roślin; w zależności od uwilgotnienia wyróżniamy:

- hydrofity- wodolubne

- kserofity- skrajnie suche stanowiska

- mezofity- środowisko średnio umiarkowane wodne; mezofity mogą przystosowywać się do zmian

Podział siedlisk ze względu na żyzność gleby:

- oligotroficzne- ubogie

- mezotroficzne- o średniej zawartości składników pokarmowych

- eutroficzne- o dużej zasobności w składniki pokarmowe

Jeśli obniża się pH gleby wtedy wzrasta aktywność glinu (aluminium); powoduje to obumieranie korzeni włosowatych czyli roślina nie ma czy pobierać wody i soli mineralnych; u motylkowatych powoduje to też niemożliwość pobierania azotu atmosferycznego.

Konkurencyjność - fizyczne oddziaływanie roślin na siebie; konkurencja na poziomie pędów jest to konkurencja o światło; konkurencja na poziomie korzeni o wodę i składniki pokarmowe;

Allelopatia- jest to oddziaływanie roślin na siebie na drodze biochemicznej poprzez różnego rodzaju wydzieliny.

Zdolność konkurencyjna gatunków zależy od pokroju roślin (wyższe- większa siła przebicia w walce o światło) i od właściwości biologicznych tych roślin (szybkość kiełkowania, tempo wzrostu i rozwoju oraz szybkość odrastania po skoszeniu lub wypasie).

WYKŁAD 5

Melioracja- ulepszanie, poprawianie, także roboty techniczne lub agrotechniczne mające na celu poprawę istniejących stosunków wodno- powietrznych w glebie.

Optymalna wilgotność:

- mineralna 65-70% całkowitej pojemności wodnej

- torfowa 80-82% całkowitej pojemności wodnej.

Melioracje wodne:

Podstawowe- regulacja rzek by doliny były chronione przed wylewami, zabagnieniem lub wysuszeniem gleb przylegających;

Szczegółowe- zabieg techniczne, przystosowujące warunki wodne na gruntach do potrzeb roślin.

Melioracje szczegółowe obejmują:

- nawadnianie i odwadnianie

- karczowanie drzew i krzewów oraz usuwanie ich z terenów melioracyjnych

- zagospodarowanie pomelioracyjne

Wymagany poziom wody gruntowej na użytkach zielonych
Użytki zielone na	Łąki	Pastwiska
Lekkich glebach mineralnych	40-60	60-70
Zwięzłych glebach mineralnych	60-80	90-100
Glebach torfowych	30-60	60-80

REGULACJA STOSUNKÓW WODNYCH

Cel- zapewnienie dopływu wody w okresach zapotrzebowania ; przeciwdziałanie szkodliwemu nadmiarowi wody.

Skutki nadmiernej wilgotności:

- utrudnione lub niemożliwe oddychanie korzeni roślin i przewietrzanie gleby

- zaburzone procesy rozkładu i przemiany resztek roślinnych (procesy redukcyjne sprzyjają tworzeniu się substancji toksycznych, nie tworzy się próchnica słodka)

- oziębienie gleby (do ogrzania wody jest potrzebne 5x więcej ciepła niż do ogrzania suchej gleby)

- opóźnienie wiosennego ruszenia i wolny wzrost roślin na początku wiosny

- wymarzanie roślin i szkody powodowane przez wiosenne przymrozki

- podczas spasania ruń jest rozdeptywana i pojawiają się sity

- uprzątnięcie siana z mokrej łąki jest trudniejsze

Zasady odwadniania:

> utrzymać poziom wody gruntowej na takiej głębokości by pozostało dość przestrzeni dla korzeni

> zmniejszyć granice wahań poziomu wody gruntowej

Sposoby odwadniania:

1. Biologiczne- uprawa roślin o dużym zapotrzebowaniu na wodę (słonecznik, wierzba, olsza, topola, brzoza)

2. Techniczne-

- powierzchniowe- za pomocą kanałów i rowów- gdy nadmierne uwilgotnienie spowodowane jest wodami powierzchniowymi

- podziemne- czyli drenowanie; gdy nadmierne uwilgotnienie gleby spowodowane jest wysokim poziomem wody gruntowej

- mieszane

Cele nawadniania:

- uzupełnianie zapasów wody

- użyźnianie

- ogrzewanie lub ochładzanie

- działanie odkażające- utlenianie, odkwaszanie, odsalanie gleby

- poprawa składu gatunkowego roślin

Systemy nawadniania:

- nawadnianie zalewowe i przepływowe- wymaga przygotowania terenu, wysokie koszty

- nawadnianie stokowe- na stromych stokach, u wylotów dolin

- nawadnianie podsiękowe- spiętrzenie wody w rowach w celu podniesienia poziomu wody gruntowej; zapotrzebowanie wody jest niewielkie, koszt urządzeń pokrywa się w znacznej mierze z kosztem urządzeń odwadniających; odpowiednie na tereny płaskie

- deszczowanie- zużycie najmniejszej ilości wody, możliwość dostosowania do potrzeb roślinności; wysokie koszty urządzeń i eksploatacji

Nawadnianie zalewowe:

- teren dzieli się grobelkami obwodowymi i poprzecznymi na kwatery zalewowe (do 10ha)

- najbardziej wskazane 7-14 dni po zbiorze 1 lub 2 pokosu

- warstwa wody 10-15cm

- czas trwania zalewu 2-3 dni

- wykorzystanie wody 15-30% max do 50% zależy od temperatury powietrza

Nawadnianie stokowe:

- nachylenie zbocza 1-3% maksymalnie do 10%

- szerokość zbocza 70-100m

-

- straty powierzchni użytkowej odo około 15%

- utrudniona uprawa mechaniczna oraz sprząt siana i użytkowanie pastwiska

- rowy otwarte wymagają budowania mostów i przepustów oraz ich konserwacji

Nawadnianie deszczowanie:

- w Pl rzadko

- nawadnianie trawników

Odpowiednie okres nawadniania zwilżającego:

- na łąkach 15maj- 15 sierpień

- na pastwiskach 15 maj- 15 wrzesień

Wielkość jednorazowej dawki nie powinna przekraczać 30mm (zwilża glebę na głębokość 10cm)

WYKŁAD 6

Cele nawożenia:

• Dla zwiększenia plonu

• Dla poprawy jakości plonu

• Zapewnienie dobrej jakości runi

• Zmiany składu gatunkowego runi

• Zmiany w składzie chemicznym poszczególnych gatunków roślin i poprawa wartości paszy

• Wzbogacanie gleby (uzupełnienie składników wyniesionych z pola wraz z plonem)

Dobre siano łąkowe powinno zawierać:

• N - azot; 1,60% (16g)

• P - fosfor; 0,28% (lepiej gdy trochę więcej bo jest on słabo przyswajalny przez zwierzęta)

• K - potas; 1,66%

• Ca - wapń; 0,71%

• Mg - magnez; 0,24%

• Na - sód; 0,19%

Aby obliczyć ilość białka w paszy zawartość azotu mnożymy przez 6,25; wychodzi ilość białka ogólnego.

Zapotrzebowanie nawozowe poszczególnych grup roślin:

• Trawy -pobierają dużo azotu i potasu

• Motylkowate - pobierają duże ilości fosforu i potasu

• Zioła - pobierają przede wszystkim potas i azot (niekiedy inne składniki pokarmowe w dużych ilościach)

Wykorzystanie składników nawozów
Składnik	Grunty orne	Użytki zielone
Azot	50-70%	podobne
Fosfor	15-35%	30-45%
Potas	25-50%	55-85%

Proporcje składników

K : (Ca + Mg) ≤ 1,62  2

Jak jest za dużo potasu to jest utrudnione pobieranie magnezu i wapnia (mniej jest go w paszy, u zwierząt występuje tężyczka pastwiskowa).

Ca : P = 2: 1

Na : K = 1:5

Polskie gleby odznaczają się bardzo niska zawartością sodu, dlatego żywiąc zwierzęta zielonką zawsze powinno się pamiętać o uzupełnianiu składników mineralnych (lizawki).

Wydajność nawożenia zależy od:

• Zasobności gleby (powinna być stosowana przynajmniej minimalna dawka nawozów alby nie zubażać gleby- z plonem wynoszone składniki mineralne)

• Składu gatunkowego runi

• Intensywności i sposobu użytkowania

Określanie potrzeb nawozowych użytków zielonych:

• Doświadczalnie - próby nawozowe

• Badania zasobności gleb

• Analizy chemiczne traw z pierwszego pokosu

• Na podstawie wyglądu roślin ( niedobór N- blade liście; P- zahamowany wzrost łodygi i liści; K- brązowe plamy na liściach)- sposób ten nie pozwala na określenie dawki nawozu;

Gleby mineralne zawierają około 10 razy mniej azotu ogólnego niż gleby organiczne, dlatego czynnikiem plonotwórczym na glebach mineralnych będzie azot.

Gleby organiczne- zawierają około 10 razy mniej potasu niż gleby mineralne dlatego potas będzie czynnikiem plonotwórczym na glebach organicznych umiarkowanie uwilgotnionych.

Mineralne dawki nawozów na użytki zielone (kg/ha)
Na glebach	Mineralnych	Organicznych
N	100 (2)	60(1)
P2O5	20 (1)	60 (1)
K2O	80 (1,6)	120 (2)

Proporcje w nawozie : 2:1:1,6

Średnia efektywność produkcyjna 1kg na glebach mineralnych:

- azotu- 22 kg suchej masy

- fosforu- 12 g suchej masy

- potasu- 10 kg suchej masy

Zalecane dawki nawożenia w zależności od zasobności gleb
Zasobność	P2O5	K2O
Niska	75kg/ha	120-150kg/ha
Średnia	60kg/ha	80-120kg/ha
Wysoka	45kg/ha	60-100kg/ha

Efektywność nawożenia azotem:

Ep= przyrost plonu / przyrost dawki N

Przykład:

Dawka: 0kg/ha N 4,99 7,81- 6,61 / 90

90kg/ha N 6,61

180kg/ha N 7,81

Azot - jest najważniejszym czynnikiem plonotwórczym na glebach mineralnych.

Plonowanie runi bez nawożenia azotem:

- ruń trawiasta 2-5t suchej masy ha^-1, w zależności od zasobności gleby

- ruń koniczynowo- trawiasta 6-9t suchej masy ha^-1 jeśli udział koniczyny w runi wynosi 25-30%

Każdy % udziału rośliny motylkowej w runi zapewnia wiązanie azotu atmosferycznego w ilości 3-5kg.

Azot w glebach:

• na pastwiskach powraca z odchodów zwierzęcych (75-90% N pobranego przez bydło i owce w paszy jest wydalane w kale i moczu)

• uwalnia się podczas mineralizacji substancji organicznej; tylko 1-2% N organicznego staje się dostępnego dla roślin w sezonie wegetacyjnym (20-120kg N ha^-1

• około 12kg N na ha^-` dostaje się do gleby z opadami w czasie wyładowań atmosferycznychkilka kg N pochodzi z wiązania N przez bakterie wolnożyjąceilość azotu związanego przez bakterie symbiotyczne zależy od udziału roślin motylkowych w runi.

Ilości N przyswajalnego dla roślin są zróżnicowane w zależności od stopnia zmurszenia i wahają się od kilkunastu do kilkuset kg na 1ha w okresie wegetacji.

Mineralizacji substancji organicznej sprzyja:

- wilgotność gleby w granicach 60-70%

- wzrost temperatury gleby >10-15st

- brak nawożenia fosforowo- potasowego

- przeorywanie starej runi

Mineralizacje ogranicza:

- utrzymywanie wysokiego poziomu wody gruntowej

- nawożenie fosforowo- potasowe

Wykład 7

NAWOŻENIE AZOTEM

Powoduje:

- bujność wzrostu

- intensywność rozkrzewienia się i odrastania runi trawiastej

- wzrost wydajności runi

- jednostronny wpływ na pewne grupy roślin (zwiększenie udziału traw i spadek motylkowych)

- uproszczenie składu gatunkowego runi

- rozluźnienie darni a tym samym degradacja użytku

- większe zapotrzebowanie gleby na P, K, Mg i wodę

- wzrost zawartości N w paszy, w tym gromadzenie się N-NO3

Jeśli rośliny nie pobiorą jonu amonowego to zostanie on skumulowany w glebie. Jest łatwo wymywany do wód gruntowych i powierzchniowych i następuje proces eutrofizacji wód.

Fosfor - decyduje o wartości pokarmowej paszy i tym samym o zdrowotności zwierząt. Jego obecność jest niezbędna w metabolizmie azotowym roślin. Wraz z potasem bierze udział w tworzeniu chlorofilu i karotenów. Najczęściej występuje w postaci substancji organicznej. Zdolność pobierania fosforu zależy od gatunku rośliny, motylkowe pobierają więcej tego składnika niż trawy. Drugim czynnikiem jest wiek rośliny. Więcej P jest w młodych roślinach i młodych częściach.

Potas - bierze udział w przebiegu fotosyntezy, wpływa na biosyntezę związków azotowych, poprawia stosunek C :N, aktywuje procesy enzymatyczne i wpływa na gospodarkę wodną. Obecność K wpływa na otwieranie i zamykanie aparatów szparkowych. Jeśli brakuje K w glebie to jego funkcje może przejąć Na i K to zachodzi na glebach organicznych. Ponad 90% gleb w Polsce ma niedobór Na. Dostatek K wpływa na większe wydzielanie olejków eterycznych a tym samym poprawia to smakowitość runi.

Nawozy azotowe:

- saletra amonowa 34,5% N

- saletra wapniowa 21 lub 26%N

- mocznik 46%

- nawozy wieloskładnikowe - polifoska, lubofoska, zawierają kilka % N

Nawozy fosforowe:

- superfosfat pojedynczy 18% P2O5

- superfosfat potrójny

- nawozy wieloskładnikowe - fosforan amonu, polifoska

Nawozy potasowe:

- sól potasowa 56% K2O

- nawozy wieloskładnikowe

Stosowanie nawozów:

- N - w różnych dawkach pod kolejne odrosty

- P - jednorazowo wiosną

- K - w dwóch dawkach wiosną i po I pokosie lub drugim wypasie

UŻYTKOWANIE KOŚNE:

Termin koszenia łąk:

- 1 pokos - najbardziej polecany gdy trawy są w fazie miedzy kłoszeniem a kwitnieniem. Na łąkach nizinnych najczęściej jest to 2-3 dekada maja

- 2 i 3 i następny pokos zależy od szybkości odrastania roślin i przebiegu pogody.

Termin koszenia 1 pokosu zależy od gatunku dominującego w runi:

- najczęściej - łąki z przewaga wyczyńca łąkowego

- następnie - łąki z przewagą kupkówki pospolitej i mogzi trzcinowej, rajgrasu wyniosłego

- łąki z przewagą tymotki łąkowej i mietlicy białawej

- łąki o runi mieszanej początek kwitnienia kostrzewy łąkowej.

Udział plonu poszczególnych pokosów w plonie całkowitym:

- łąki 2kośne I 60%, II 40%

- łąki 3kośne I 50%, II 30%, II 20%

Koszenie zbyt późne - mniejsza wartość pokarmowa paszy i wyczerpanie materiałów zapasowych na kwitnienie i tworzenie nasion

Koszenie zbyt wczesne - osłabia rozwój korzeni i odkładanie substancji zapasowych w węzłach krzewienia.

Wysokość koszenia zależy od:

- składu botanicznego runi

- stopnia wyrównania powierzchni łąk

- przewaga traw niskich - 5cm

- przewaga traw wysokich - 7cm

Koszenie zbyt wysokie - mniejsze plony ( z każdym cm pozostaje na 1ha łąki 80-100kg zielonej masy

Koszenie zbyt niskie - pozbawia rośliny materiałów zapasowych, zgromadzonych w dolnych częściach pędach i pochew liściowych oraz osłabia ich odrost.

Przed końcem wegetacji ruń powinna odrosnąć do wysokości 10-12cm aby mogły nastąpić przemieszczenia materiałów zapasowych do dolnych części roślin.

SUSZENIE SIANA:

Na 1kg siana = 5kg zielonki

Przyczyny powstawania strat:

• Oddychanie świeżo ściętych roślin

• Obłamywanie się delikatnych części roślin podczas działania przetrząsacz - zgrabiarki

• Wymywanie składników rozpuszczalnych w deszczu z roślin posuszonych

• Proces fermentacji w końcowej fazie dosuszania (gdy duża wilgoć powietrza i dostatecznie wysoka temp powietrza)

Aby ograniczyć straty należy:

• Kosić łąki gdy ranna rosa zaczyna opadać

• W godzinach popołudniowych przetrząsać powiędniętą masę żeby zahamować oddychanie roślin (proces zahamowany gdy zawartość wody spada poniżej 60%),materiał podsuszony zgarnąć w wałki, aby chronić materiał przed zawilgoceniem

• W następnym dniu po opadnięciu rosy wałki rozrzucić a wieczorem zgarnąć.

• Suszyć po pokosach tylko przy dobrej pogodzie

• Dosuszać zimnym powietrzem

Siano składane w szopach powinno mieć 14% wilgotności jak ma większą to może dojść do samozapłonu. Wilgotne siano trzeba posypać solą.

Straty jednostek pokarmowych:

- suszenie na pokosach przy zlej pogodzie -55%

- suszenie na pokosach przy dobrej pogodzie 35%

- dosuszanie za pomocą wentylatorów 15%

Wykład 8 i 9

KISZONKI Z TRAW:

Dobre kiszonki można uzyskać przez:

- wcześniejsze koszenie kiszonki zwłaszcza I odrostu

- zakiszenie zielonki przewiędniętej lub podsuszonej

- dobre ugniecenie zakiszonej masy

Bakterie fermentacji mlekowej potrzebują:

- warunki beztlenowe

- odpowiedniej ilości cukru

- temp 25-35° C

Zawartość cukru g/kg s. m.

- trawy 60-140

- motylkowe 60-90 dlatego nie zakiszamy ich samych

Rodzaje kiszonek:

1. kiszonki świeże z roślin zielonych, wilgotność 75-82%

2. kiszonki z roślin przewiędniętych, wilgotność 60-70%

3. sianokiszonki z roślin podsuszonych wilgotność 40-45%

Dodatki węglowodanowe: parowane ziemniaki, melasa, słoma i plewy

oraz środki konserwujące.

Cechy dobrej kiszonki:

• barwa oliwkowo zielona

• zapach kiszonej kapusty

• smak lekko kwaskowaty

• część roślin gają się od siebie oddzielić

najłatwiej zakisza się kukurydza - trawa - rośliny motylkowe

Ilość skarmianej paszy na 1 sztukę dziennie:

bydła

- 30-50kg kiszonki wilgotnej

- 20-30 kiszonki przewiędniętej

- do 20 sianokiszonki

- konieczny dodatek 1,5-1kg siana na 100kg wagi żywej i dodatki mineralne (kreda pastewna)

Dorosłe owce

- 2-4kg kiszonki i dodatek mineralny

Kolejność zadawania pasz do paśników:

• Kiszonka, okopowe, pasze treściwe, siano lub słoma, stałe lizawki

Wartość paszy 1kg z użytków zielonych:

Pastwisko przed kwitnieniem s. m. 170g, j. ow. 0,18 białko 23g

Siano w fazie kwitnienia I pokos - 850, 0,55 58

Kiszonka w kwiecie I pokos - 220 0,18 18

Dodatki do kiszonek (ze względu na działanie)

• Ułatwiające przebieg fermentacji mlekowej np. kwas mlekowy i mrówkowy

• Poprawiające powietrzną stabilność kiszonki po otwarciu silosa czyli zapobiega procesowi wtórnej fermentacji np. kwasu benzoesowy

• Redukujące ilość wycieków kiszonkowych i związanych z tym strat składników pokarmowych

• Poprawiające wartość odżywczą paszy i wpływające na zwiększenie przyrostów zwierząt

• Zabezpieczające przed rozwojem grzybów z rodzaju Clostridium

UŻYTKOWANIE PASTWISKOWE:

• Bardziej opłacalne w Nowej Zelandii koszt produkcji białka w mleku 3 razy mniejszy, w mięsie ok. 2 niż przy żywieniu paszami z uprawy polowej (soja, kiszonka z kukurydzy, siano z lucerny)

• Wywiera korzystny wpływ na organizacje pracy w gospodarstwie - nakłady pracy roboczo i ciągnikgodzin 1,5 razy mniejsza niż przy żywieniu oborowym

• Okres nadwyżki w produkcji zielonki na intensywnie prowadzonym pastwisku dają możliwość przygotowania zapasów na czas żywienia zimowego

• Większe możliwości zmiany azotu nawozów na białko roślinne

• Dobra pasza pastwiskowa pokrywa potrzeby pokarmowe krów mlecznych o wydajności 15-18l mleka

• Pasza świeża o różnorodnym składzie pokarmowym bogata w składniki mineralne i witaminy

• Zapewnienie zwierzętom ruchu zdrowie i dobra kondycja

• Częściowy powrót składników pokarmowych do gleby z odchodów (20-30%N, 20%K)

Rodzaje pastwisk:

1. dla bydła mięsnego różne

2. dla bydła mlecznego - jakość dobra i oprócz traw rośliny motylkowe zalecana koniczyna biała potrzebna jest odpowiednia ilość wody

Ilość wody wypijanej przez zwierzęta zależy od gatunku wieku i masy ciała, wielkości produkcji, pry roku, rodzaju skarmianej paszy

Średnie dobowe zapotrzebowanie krów mlecznych wynosi ok. 60l wody, latem nawet 80-100l. krowy mleczne potrzebują ok. 3l wody do produkcji 1l mleka. Brak pojenia w ciągu dnia obniża wydajność mleka o 1-2,5l.

3. dla koni - przydomowe pastwiska mniejsza powierzchnia niż w stadninach. Kwatery pastwiskowe dla koni mają kształt wydłużonego prostokąta o proporcjach 3:1

Smakowitość pasz dla koni: życica trwała, kostrzewa czerwona, kupkówka pospolita, perz właściwy, tymotka łąkowa, stokłosa bezostna, kostrzewa łąkowa.

Zioła które lubią konie: mniszek pospolity, brodawnik jesienny, krwawnik pospolity, babka lancetowata, krwiściąg lekarski, szczaw zwyczajny, marchew zwyczajna ,groszek łąkowy.

4. dla owiec - podobne jak dla młodego bydła, lubią zioła i koniczynę białą, muszą być drzewa albo krzewy żeby był cień, lizawki dostęp do wody.

5. dla kóz -

Przygotowanie zwierząt do wypasu:

• przedłużać czas przebywania na okólniku

• zmniejszać stopniowo dawki pasz objętościowych suchych

• większość ilość pasz soczystych - okopowych i kiszonek

• pierwszy pobyt na pastwisku nie dłużej niż 1h w następnych dniach stopniowo przedłużać

• dokarmiać paszami suchymi w oborze lub na okólniku

Podstawowe pojęcia charakteryzujące gospodarkę na pastwisku kwiatowym:

Sezon pastwiskowy - liczba dni wypasu na jednej kwaterze

Intensywność spasania - ogólny ciężar stada przypadający przeciętnie na 1ha kwatery i na 1 dzień wypasu

Obciążenie pastwiska - łączny ciężar całego stada przypadający na 1ha kwatery na której pasą się zwierzęta w 1 rotacji

Obsada pastwiska - ciężar stada lub liczba sztuk przypadająca na 1ha pastwiska w sezonie pastwiskowym

Rotacja pastwiska - jednorazowe kolejne spasanie wszystkich kawater z wyjątkiem kwater przeznaczonych ……

BRAK

Systemy wypasu:

• wolny

• strzeżony

• na uwięzi (palikowy) - dawkowanie paszy

• kwaterowy - wymaga specjalnego urządzenia, wygrodzenia kwater i ogrodzenie wypasa się 2-3 dni

• dawkowany

Zasady prawidłowego użytkowania

• krótki okres spasania

• odpowiedni długi okres spoczynku między kolejnymi wypasami

• użytkowanie zmienne kośno pastwiskowe

Zalety zmiennego użytkowania pastwiska (pastwiskowo kośne)

• ciągłość żywienia pastwiskowego

• większa wydajność użytków

• poprawa składu botanicznego runi

• przeciwdziałanie degradacji użytków

• obniżenie kosztów produkcji zwierząt przez zapewnienie dobrej jakości paszy i poprawą wskaźnika wykorzystania runi

wykład 10

WYKORZYSTANIE RUNI:

Wykorzystanie runi zależy od składu gatunkowego runi, zależności między gęstością a intensywnością pobierania paszy.

Na pastwisku kwaterowym 2 sposoby wypasu:

- rotacyjny - wymagana wysokość 20-25cm. Zwierzęta pasą się kilka dni i przechodzą dalej w ciągu roku 4-6 rotacji pastwiskowych. Po zejściu z kwatery przykasza się niedojady i wykonuje się nawożenie N najczęściej po 1,2,3 wypasie. Po 2 wypasie stosujemy polowe dawki K.

- ciągły - na pastwiskach dla owiec lub bydła mięsnego. Jeśli na kwaterze jest kilka sztuk to jest to wypas ciągły bo ilość zwierząt dopasowana do możliwości pastwiska. Wypas dopóki starczy paszy. Przygryzają nie niżej niż 5-7cm czasem trwa to nawet 5tyg.

- kombinowany - na wiosnę wyprowadza się zwierzęta na wszystkie kwatery na 1 dzień, przygryzają opóźniają tempo odrastania potem wypas kwaterowy a na wiosnę ciągły.

O pobraniu paszy decyduje:

• wiek gatunek zwierząt

• upodobania smakowe

• stopień zieloności runi

• ilość dostępnej zielonki

• proporcje traw do innych roślin

• pora sezonu wegetacji

• pora dnia

• zapewnienie zwierzętom wody do picia

Ocena produkcyjności pastwiska:

1. metoda analityczna:

ilość pobranej paszy pastwiskowej oblicza się z różnicy miedzy ilością paszy znajdująca się na pastwisku przed wypasem a ilością resztek pozostałych po spasaniu danej kwatery

2. metoda zootechniczna (skandynawska):

wydajność ustala się na podstawie efektorów uzyskanych w produkcji zwierzęcej. Pasie się zwierzęta powinny być ważone co najmniej 2 razy, przed rozpoczęciem wypasu i po jej zakończeniu. Określa się zapotrzebowanie na pasze bytowa, przyrost ciężaru ciała produkcję mleka. Do powyższych składników dodaje się uboczną produkcje pastwiska w postaci zielonki lub siana a odlicza się wartość paszy użytkowej na dokarmianie.

Wykład 11

Pielęgnacja łąk produkcyjnych

• naprawa budowli i urządzeń melioracyjnych

• konserwacja urządzeń melioracyjnych

- odmulanie rowów(wiosna, jesień)

- odmulanie studzienek drenarskich oraz wlotów i wylotów rurociągów

- przykaszanie roślinności na skarpach.

• Wyrównanie powierzchni (rozgarnianie kretowisk) za pomocą włóki lub odwróconej brony.

• Wałowanie łąk torfowych po pierwszym pokosie lub wypasie zwierząt.

• Zmienne ( kośno- pastwiskowe) użytkowanie runi.

• Przykaszanie niedojadków na pastwisku

• Zwalczanie chwastów

- mechaniczne

- chemiczne: stosowanie herbicydów typu regulatorów wzrostu, herbicydów kontaktowych(parzących) środków o działaniu doglebowym, herbicydów o działaniu totalnym

• Zwalczanie chorób i szkodników.

Gdy jest mało użytków zielonych zakładamy krótkotrwałe UZ ( przemienne uz), gdy jest mało trwałych uz lub większe zapotrzebowanie na pasze dla…. I sa to zasiewy traw lub motylkowych z trawami lub samych motylkowych wprowadzane do płodozmianu polowego na okres 2-5 lat, mogą być użytkowane kośnie lub pastwiskowo w zależności od potrzeb w gospodarstwie. Prawie zawsze zlokalizowane na glebach mineralnych dlatego możliwe są te 2 sposoby użytkowania. Użytkowanie takie urządza się zawsze pobliżu gospodarstw.

Wykorzystanie Motylkowych na UZ

Gatunki wprowadzane do mieszanek na trwałe uz:

- koniczyna biała

- koniczyna łąkowa

- koniczyna biało-różowa

-komonica zwyczajna

niekiedy komponentami mieszanek trawiastych sa:

-komonica błotna

- lucerna nerkowata

na użytkach przemiennych rośliny motylkowate stanowią zasiewy jednogatunkowe lub wchodzą w skład mieszanek trawiastych

- komonica łąkowa

- lucerna siewna lub mieszańcowa

- koniczyna biała

Poszczególne gatunki różnią się właściwościami biologicznymi wśród których najważniejsze są:

- trwałość w zbiorowiskach

- produktywność

Utrzymywanie się roślin motylkowych ich wpływ na produkcje uz

- gat rośl

- sp użytkowania runi

- typu gleby

- poziomu wody gruntowej

WNIOSKI:

1. wykorzystanie roślin motylkowatych zapewnia wyższą produkcyjność uz bez konieczności stosowania wysokiego nawożenia N.

2. Plonotwórcze znaczenie motylkowych zależy od trwałości poszczególnych gatunków uwarunkowanej wpływem czynników siedliska oraz użytkowaniem runi.

3. W warunkach użytkowanie a kośnego największe znaczenia ma koniczyna łąkowa a w gospodarce pastwiskowej najważniejszy gat to koniczyna biała

4. Trwałości gatunku roślin motylkowatych w run trawiastej decyduje o jego wpływie na wartość paszy i ilośc substancji organicznej gromadzonej w glebie oraz straty związków N w runi trawiastej.

5. Zastosowanie siewników specjalnych do siewu bezpośredniego w stara darń , ułatwia uzupełnianie roślin motylkowatych w runi trawiastej.

Zasady prawidłowego użytkowania runi koniczyno- trawiastej

Siew:

-wybrać odpowiedni gatunek traw towarzyszące koniczynie

- siać 3-4 kg nasion koniczyny na ha

- stosować odpowiednie odmiany koniczyny białej

na użytkach przemiennych wysiewamy lucerne która pozwala na stosowanie wyższego nawożenia N , taki użytek przeznaczony prawie wyłącznie na koszenie.

Zakładanie użytków przemiennych:

- siac płytko 10-……mm

- pH gleby > 5

- odpowiedni poziom Pi K

Produkcja

- stosować najmniejsze dawki N

- utrzymywać odpowiednie pH nawożenie Pi K

- stosować odmiany odporne na herbicydy

K - niezbędny by regulować gospodarke N i wodna w roślinie

Użytkowanie:

- unikaj bardzo intensywnego wypasu

- zapewnij odpowiednie okresy spoczynku

- umiarkowany wypas na jesieni

Powierzchnia paszowa gospodarki

1. główna powierzchnia paszowa

a. trwałe użytki

- absolutne

-które można przekształcić w grunty orne

2. pastewne na gruntach ornych w plonie głównym

- uz czasowe

- inne uprawy pastewne

- uz krótkotrwałe

2. dodatkowa powierzchnia paszowa

- międzyplony

- uprawy z paszami ubocznymi?

Wykład 12

Metody zagospodarowania użytków zielonych:

• uprawowe

- metoda pełnej uprawy

- podsiew tradycyjny

• podsiew tradycyjny

- podsiew nowoczesny?

- nawożenie i zabiegi pielęgnacyjne

- selektywne niszczenie chwastów

- zmienne(kośno - pastwiskowe) użytkowanie runi

Kryteria wyboru metody zagospodarowania

- warunki siedliska

- stan szaty roślinnej

- położenie uz i miąższość gleb ( na płytkich nie może być głęboka orka)

- kryteria gospodarcze ( czy mamy dużo łąk i pastwisk, udział uz w ur, udział gleb najlżejszych w gruntach ornych , obsada zwierząt trawożernych na 100ha ur

Metoda pełnej uprawy

- w runi brak wartościowych traw, roślin motylkowatych lub jest ich niewiele

- występują uporczywe chwasty np> 25% śmiałka darniowego chwasty kłączowe (rdesty) oraz zakrzaczenia i kępy turzyc.

Gleba jest uboga w składniki pokarmowe lub mocno zachwaszczona

- konieczne były regulacja stosunków wodnych i wyrównanie powierzchni.

Na dużą ilość śmiałka nie stosować glebogryzarki.

Metoda pełnej uprawy

Gleby mineralne:

Jesień: orka

Wiosna: brona talerzowa, nawożenie P i K, brona zięblowa , wałowanie wysiew mieszanek nasion traw i motylkowatych , wałowanie wałem lekkim.

Gleba organiczna

Wiosną lub latem: orka

Wałowanie wałem ciężkim, 800 -100kg/m szer rob, nawożenie P i K

Wałowanie wałem gładkim lub żeberkowanym, wysiew mieszanki nasion , wałowanie wałem gładkim.

Podsiew wykonuje się gdy:

- z runi wypadły trawy wysokie lub zostały zachwiane proporcje między trawami wysokimi i podszywkowymi co ograniczyło produkcyjność użytku.

- z runi wypadły rośliny motylkowe co obniżyło wartość paszy

- nastąpiło pogorszenie zadarnienia w wyniku ….. zachwaszczenia lub uszkodzeń przymrozkowych

- gleba pod uz ma płytką warstwę orną

termin zależy od uwilgotnienia gleby

na glebach suchych: wczesna wiosną

na pozostałych nie później niż koniec sierpnia

Kolejności czynności

- przykaszanie lub wypas starej runi

- brona talerzowa lub glebogryzarka, jeśli duże zachwaszczenie- przed zabiegiem herbicydy- oprysk

- wysiew nawozów P i k potem lekka brona

- wałowanie w. żeberkowym lub w. gładkim

- wysiew mieszanki nasion ( gat o nasionach gładkich: życica trwała, Kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, kupkówka czasem wysiewamy wszystkie motylkowe

- wałowanie wałem gładkim, szybko kiełkują

- koszenie pielęgnacyjne ( 4-6 tyg od siewu by nie dopuścić do zagłuszenia młodych roślin przez odbijającą starą ruń i rozrastające się chwasty.

- po koszeniach pielęgnacyjnych możemy zastosować nawożenie N 15-30kg/ha w postaci saletry

porównanie kosztów różnych technologii renowacji uz

pełna uprawa 100

podsiew po glebogryzarce 76

podsiew siewnikiem specjalnym 56

Nowoczesne sposoby podsiewu

• rotacyjne oparte o gryzowanie darni

- system glebogryzarek

- system pasowy (siewnik np. Hunter)

• szczelinowe oparte o nacinanie darni

- system talerzowy (siewnik Bush)

- system nożowy( siewnik Hassia)

• szczelinowe oparte o rozrywaniu darni

- system sprężynowo- zębowy

- system kultywatorowy

- system redlicowy- specjalne nakładki na redlice

24

---