PORADOZNAWSTWO - ZAGADNIENIA

1. Modele pracy doradcy

EKSPERT - jest to poradnictwo dyrektywne, porady są narzucone; występuje aktywność doradcy i koncentracja uwagi na zawodach; odpowiedzialność jest po stronie doradcy. Steruje on decyzją wyboru zawodu. Jest przekonany o swojej racji; zakłada, że jeżeli radzący dostosuje się do porady, rezultaty będą zgodne z przewidywaniami. Radzący jest tylko wykonawcą poleceń. Doradca ekspert obejmuje całość problemu, formułuje diagnozę, zna sposób rozwiązania problemu, jest osobą dominującą. Specyfika tego modelu polega na: informowaniu, badaniu, przewidywaniu i przekonywaniu. Środkami działania są kwestionariusze ankiet i wywiadów, testy, psychozabawy, materiały i instrukcje. Doradca-ekspert podaje instrukcje dotyczące kolejnych kroków klienta w podejmowaniu decyzji. Stosuje ponadto zajęcia praktyczne i ćwiczenia warsztatowe prowadzące do prawidłowego rozwiązania problemu. Dostarcza wiedzy o zbiorach informacji wskazując równocześnie klientowi te źródła, z których poznania będzie miał on największe korzyści. Klient sam poszukuje potrzebnej mu informacji kierując się wskazówkami eksperta.

INFORMATOR - jest to poradnictwo dyrektywno-dialogowe; Podawane informacje mogą zmienić zachowanie i postawy człowieka, mogą modyfikować jego osobowość, ale zmiany te są produktem ubocznym, gdyż przekaz informacji nie ma na celu tych zmian i nie są one w tym celu tworzone. W informacji muszą być zawarte dane wskazujące takie cele, które powinny odpowiadać zainteresowaniom odbiorców. Ważnym czynnikiem jest wiedza doradcy o odbiorcach, a informacje nie mogą być sprzeczne z ich wyobrażeniami i oczekiwaniami. Metodą działania doradcy w tym modelu jest gromadzenie, selekcjonowanie, przetwarzanie i przekazywanie informacji. Doradca informator za podstawę udzielonej porady przyjmuje szeroko pojętą informację. Przekaz informacji podawany przez doradcę informatora ma charakter instrumentalny. Doradca stawia sobie wyraźne cele takie jak: zmiana postaw, preferencji (wobec zawodu, pracy) pod wpływem oddziaływania informacyjnego.

KONSULTANT - jest to poradnictwo dialogowe; zarówno doradca jak i radzący się są aktywni. Porady są wynegocjowane i ustalone w trakcie rozmów. Po podjęciu decyzji występuje współodpowiedzialność doradcy i radzącego się. Doradca i radzący się są partnerami, którzy nawiązują dialog. Radzący się jest jednostką twórczą i samodzielną, kieruje sam swoim losem, jednak w pewnych sytuacjach może potrzebować pomocy, wtedy doradca dostarcza mu nowych informacji i wspólnie z radzącym się rozwiązują problemy. Konsultant posługuje się testami, wywiadami, informatorami oraz powinien dysponować wiedzą życiową, doświadczeniem, intuicją i powinien być ciepły i życzliwy.

SPOLEGLIWY OPIEKUN - jest to poradnictwo dialogowo-liberalne; radzący się jest świadomie działającym podmiotem, a nawet inicjatorem i kreatorem układu. Zadaniem doradcy jest wspieranie, podtrzymywanie i łagodne ukierunkowanie aktywności radzącego się, aby uwierzył we własne siły i sam mógł sobie pomóc. Rola doradcy polega na wspomaganiu rozwoju, otwieraniu osobowości, realizuje formy wychowania bez przymusu. Doradca powinien wiedzieć jak oddziaływać na ucznia, jak pobudzać go do samopoznania i samodzielności w budowaniu planu życiowego. Posługuje się metodami wpływu osobistego i sytuacyjnego, pobudza, stymuluje, nie narzuca zadania, ale proszony nie odmawia pomocy. Stroną czynną jest bezwzględnie radzący się, on bowiem wybiera i decyduje, a doradca przygotowuje go tylko do tej decyzji. Ostateczny wybór jest zatem zdeterminowany działalnością doradcy, ale w końcowym etapie decyzja należy wyłącznie do radzącego się.

LESEFERYSTA - jest to poradnictwo liberalne, skoncentrowane na radzącym się. Odpowiedzialność za wybór jest po stronie radzącego się. Pobudza się jego aktywność i stwarza warunki do samoanalizy. Metody działania doradcy to sugerowanie, naprowadzanie i wspieranie. Doradca leseferysta nie wysuwa propozycji czy sugestii, ale stwarza możliwości, oświetla pole problemowe, nie ocenia, nie krytykuje, nie poucza, jest cierpliwym słuchaczem, zwiększa poczucie bezpieczeństwa i zaufanie do własnych sił klienta. Rola doradcy w tym modelu jest mało aktywna i im bardziej samodzielnie pracuje klient, tym pewniejszy jest sukces. W poradnictwie świadczonym przez leseferystę zachodzi właściwie proces samoinformowania się klienta w trakcie którego leseferysta jest obecny. Nie oznacza to jednak, że ten doradca nie jest pomocny w procesie informacyjnym. Czuwa on, aby klient nie zgubił się w gąszczu materiałów informacyjnych i nie odchodził zbyt daleko od zasadniczego celu porady. Wreszcie leseferysta nakłania klienta do dokonywania oceny poznanych zagadnień i ich parafrazowania połączonego z wyciąganiem wniosków przydatnych do rozwiązania problemu doradczego.

2. Scenariusze działania doradców

MISTYK - uważa, że jego powołaniem jest niesienie ludziom pomocy w pogłębionym zrozumieniu sensu ich życia. Stara się przekonać wspomaganych, że w określonej skali są panami swojego losu i mogą decydować o tym co jest dla nich ważne. Ich kontakt a klientem ma charakter nacechowanego troską i dbałością dialogu. Ową dbałość cechuje odwracalność (konstruowanie równoważnego układu „Ja - Ty”), niezastępowalność (każda osoba jest jedyna w swoim rodzaju) i podobieństwo (szacunek do siebie i dbałość o drugiego). Stara się otwierać osoby wspomagane na wartości przysłonięte potrzebami, doraźnymi zadaniami, silnymi czy atrakcyjnymi bodźcami i emocjami. Zachęca do szerszego oglądu świata i samego siebie, uwolnienia się od przesądów oraz wnikania w swoje przeżycia. Mistyk jest cichym, cierpliwym i pełnym zrozumienia słuchaczem i pomocnikiem w usuwaniu wewnętrznych niezgodności. Wspomaganie innych ludzi w odkrywaniu, jakie sensy nadają różnym swoim przeżyciom, ma dla mistyka największe znaczenie i stanowi sens jego życia. Scenariusz mistyka oparty jest na strategii bardzo głębokiego, wspólnego ze wspomaganym, wnikania we własne przeżycia, strategii spotkania „Ja - Ty” umożliwiającej całościowe wsparcie duchowe człowieka na jego drodze życiowej. Spełnienie pomocy może dokonać się wtedy, gdy zmieni się sposób życia klienta na bardziej wartościowy, godny, szlachetny i sensowny. Sięga głęboko w przeżycia osoby wspomaganej i poddaje wnikliwej analizie uznawane przez nią wartości.

OPTYMISTYCZNY PRAKTYK - stara się nie widzieć płynących z niepewności przykrości i obaw, a koncentrować na dobrych stronach życia. Stara się zatuszować nieco braki klienta i jego negatywne strony życia, pocieszać go i budzić i podtrzymywać w nich wiarę, że będzie lepiej. Dba o jej doraźny komfort psychiczny, starając się głównie oszczędzać jej cierpienia. Tolerując słabości i niedojrzałości klientów podsuwa im gotowe rozwiązania problemów, minimalizuje znaczenie przeżyć traumatycznych, okazuje życzliwość, zainteresowanie i współczucie. Stosuje strategie wypierania przeszłości, koncentrując się na tym, co „u i teraz”. Stara wydobywać jasne strony rzeczywistości i zachodzących w niej wydarzeń. Otacza wspomaganych kokonem psychicznego komfortu, mniej troszczy się o ich funkcjonowanie społeczne i zawodowe, a bardziej o wzbudzanie i podtrzymywanie poczucia akceptowalności, bezpieczeństwa i miłości oraz samorealizacji i samospełnienia. Jednak spełniając oczekiwania klientów niejako usypia ich wrażliwość na potrzeby innych ludzi, a chroniąc ich indywidualność, może przyczynić się do ich alienacji, społecznej izolacji lub osamotnienia. Pomoc optymistycznego praktyka jest doraźna i krótkowzroczna.

PRAGMATYK - wnikliwie śledzi oraz zdecydowanie i precyzyjnie ocenia otaczającą go rzeczywistość. Chłodno kalkuluje szanse i ryzyko podejmowanych działań, połączone z poszukiwaniem skutecznych strategii. Nie wnika w istotę natury człowieka, lecz skupia się na powierzchni życia, koncentrując się na mechanizmach zachowania ludzi i zjawiskach zakłócających ład społeczny, szukając środków własnego działania. Poradnictwo traktuje jako rodzaj nieformalnego uczenia się sytuacyjnego towarzyszącego działaniom w sytuacjach codziennych, dostarczającego wiedzy wykorzystywanej w podobnych sytuacjach życiowych, będącego efektem sposobu myślenia, postrzegania i rozwiązywania problemu oraz kooperacji wszystkich uczestników sytuacji, będącego integralną częścią sytuacji, w której się odbywa. Doradca pragmatyk stara się rozwiązywać jednoznacznie sklasyfikowane problemy. Uważa, że:

• ambiwalencja i niepewność są stanami nieprzyjemnymi, prowadzącymi do samopotępienia;

• wyjście z sytuacji problemowej jest obowiązkiem każdego;

• warunkiem rozwiązania problemu jest jego zdefiniowanie, a brak tej umiejętności wymaga udziału eksperta;

• obowiązkiem każdej cierpiącej jednostki jest znalezienie odpowiedniego, niezawodnego środka zaradczego;

• ludzie chcą szybko rozwiązać swoje problemy i nie maja czasu na częste spotykanie się z doradcą.

NEGOCJATOR - pomaga ludziom układać się z rzeczywistością i osiągać wewnętrzny i zewnętrzny konsensus przeżyć i zachowań. Podstawą niesienia pomocy jest prowadzenie autentycznego dialogu na wszystkich szczeblach społecznej struktury. Koncentruje się na technikach komunikacyjnych, na sztuce prowadzenia dialogu oraz na metodach budowania narracji. Przyjmuje na siebie rolę katalizatora zmian poglądów, zamiarów i nastawień. Najchętniej pomaga osobom aktywnym życiowo, skłonnym do podjęcia i kontynuowania dialogu, otwartym na nowe rozwiązania, ale napotykającym trudności w realizacji swych pomysłów. Poddaje wielostronnemu oglądowi sytuację wspomaganego i wspólnie, chłodno, jak i przez analizy emocjonalne, doszukuje się jej dobrych i złych stron. Pomimo posiadania własnych sądów i przekonań, nie zamyka się w swojej wiedzy i nie zabiega o jej dokładne przekazanie klientowi. Jeśli w trakcie pracy wyda mu się ona niedoskonała, niesłuszna lub niekompletna potrafi z niej zrezygnować, wzbogacić ją lub zmienić. Dlatego przewiduje, że w trakcie dialogu z klientem jego problem i społeczny nieład, w którym tkwią razem powinny ulec racjonalnemu opanowaniu, uporządkowaniu i zaakceptowaniu.

EDUKATOR - jego powołaniem jest uczenie innych radzenia sobie ze swoimi problemami. Niesie pomoc nie tylko jednostkom, ale nawet grupom, organizacjom lub szerokim kręgom społecznym. Podejmuje działania w formie warsztatów edukacyjnych, burzy mózgów, grupowego rozwiązania problemów czy zespolonej analizy projektów. Do szerokiego grona odbiorców zwraca się zarówno bezpośrednio, jak i poprzez różnego rodzaju media. Mogą to być czasopisma specjalistyczne, audycje radiowe lub telewizyjne, poradniki książkowe. Kieruje się kryteriami racjonalnymi. Uważa, że człowiek może nauczyć się rozwiązywać swoje problemy lub radzić sobie w życiu mimo nie rozwiązywania ich. Nie zakłada jednoznacznie przekazywania gotowej wiedzy, ale uwzględnia również samodzielne dochodzenie jej przez osoby wspomagane. Scenariusz edukacyjny stosowany przez niektórych doradców może być „poradnictwem na progu” i jest często jednoznaczny ze strategią uczestniczenia w naturalnym codziennym uczeniu się społecznego życia, wzbogaconym mądrą wskazówką, wsparciem psychicznym, dobrym przykładem, przepracowanym i naprawionym życiowym błędem.

ŁĄCZNIK - pełni ważne funkcje środowiskowe, zespalając jednostki i/lub organizacje z innymi organizacjami i pojedynczymi ludźmi. Scenariusz łącznika stosują często doradcy profesjonalni, zatrudnieni jako pracownicy socjalni, kierownicy biur pracy i instytucji kultury, niektórzy doradcy personalni w zakładach pracy. Ważne jest to na ile doradca łącznik rozumie sytuację wspomaganego i znając zakres swoich wpływów, stara się ją optymalnie zmienić, a nie to, co w ogóle wie i ile umie. Doradcy łącznicy pracują przeważnie w terenie, prowadząc wywiady środowiskowe. Kontakt swój budują na partnerskim dialogu, pozbawionym dystansu i nacechowanym pełnym zaangażowaniem się w sprawy osoby zgłaszającej się po pomoc.

CYNIK - doskonale zdaje sobie sprawę ze zgubnych, dla większości ludzi, skutków panującego społecznego nieładu i stara się tę wiedzę wykorzystać. Wykorzystuje fakt, że ludzie coraz częściej znajdują się w sytuacjach niepewności, bezradności, deprywacji potrzeb i zamiarów, w związku z czym korzystanie z pomocy doradcy staje się koniecznością. Próbuje zjednać klienta udowadniając mu niezbędność swojej pomocy i dbając o jej profesjonalna formę. Dokumentuje swoje kompetencje licznymi dyplomami, licencjami, podziękowaniami itp., które eksponuje w widocznych miejscach. Dba przede wszystkim o swój wizerunek i nie waha się przed podjęciem działań poradniczych, doradczych i terapeutycznych, które mogą prowadzić do ubezwłasnowolnienie i nadmiernego uzależnienia od niego klienta. Chwyta życie na gorąco i wątpi w możliwość planowania dalekosiężnych działań lub zdolność trafnego przewidywania przyszłości. Jego podejście do pełnionych zadań jest nasycone sceptycyzmem, brakiem wiary w możliwość dokonywania większych lub głębszych pozytywnych zmian, zwątpieniem w istnienie sensownego sprawstwa, uważając, ze niezbędna byłaby poważna społeczna zmiana, której on i tak nie dokona. Występują dwa scenariusze cynika:

1. cynik anomijny (wyjałowiony duchowo, zorientowany jest wyłącznie na samego siebie, przed nikim nie odpowiada, wartości innych są przedmiotem jego drwiny i lekceważenia, jego jedyną wiarą jest filozofia zaprzeczenia) - jest wyrażeniem frustracji doradców zdających sobie sprawę ze swej bezsilności wobec przyczyn ludzkich problemów, w rozwiązywaniu których uczestniczą;

2. cynik „gracz” - w świecie, w którym wszyscy są zagubieni i poszukują oparcia, wskazówki, rady, jest wyrazem „chwytania okazji” w celu osobistego zaistnienia w życiu społecznym, ekonomicznym, politycznym, towarzyskim lub uzyskania satysfakcji posiadania przewagi nad słabszym klientem.

3. Poradnictwo dyrektywne, dialogowe i liberalne

PORADNICTWO DYREKTYWNE - oparte na behawioralnej koncepcji człowieka, instrumentalne sterowanie radzącym się przez doradcę (radzący się jako przedmiot poradnictwa). W poradnictwie dyrektywnym doradca opracowuje dla klienta wskazówki i instrukcje, według których winien on postępować. Narzuca rozwiązanie problemu klientowi. Modyfikuje zachowania ludzkie. Są wśród nich także źródła informacji do wykorzystania przez radzącego się. Występuje tu aktywność doradcy, którego koncentracja skierowana jest na zawody. to ścisłe kierowanie, z góry zaplanowanym sposobem rozwiązywania problemu. Możemy mówić o takich metodach, jak:

• kierowanie, czyli chęć zmiany działania osoby radzącej się zgodnego z wytyczonym wcześniej celem porady;

• zadawanie pytań, często zamkniętych, nie pozwalających na swobodne rozwinięcie tematu;

• przekazywanie, perswadowanie, czyli w dyrektywny sposób wpływanie na jednostkę o celu zmiany jej postępowania, myślenia, odczuwania. Niezbędne w tej sytuacji jest posiadanie zaufania i bycia kompetentnym w działaniu;

• pouczanie, przekazywanie ścisłych instrukcji, czyli poruszanie się po z góry zaplanowanych ścieżkach, bez zbędnego analizowania odczuć i nastawień psychicznych klienta.

PORADNICTWO DIALOGOWE - oparte na poznawczej koncepcji człowieka, jest to wspólne rozwiązywanie problemu w partnerskim dialogu doradcy i radzącego się, opartym na refleksyjnej analizie sytuacji, niejednokrotnie ujawniającej źródła opresji i ograniczeń, dotykających obu partnerów oraz dochodzeniem do konsensusu i zbliżeniem stanowisk w rozumieniu. W poradnictwie dialogowym informacja jest swoistym dopełnieniem procesu porady. Klient sam poszukuje interesującej go informacji potwierdzających jego ustalenia dokonane z doradcą, z kolei doradca prezentuje zasoby informacyjne, na których opierał się udzielając porady, wskazuje również rozwiązania wynikające z dostarczanej informacji. Do klienta należy wybór i akceptacja jawiących się alternatywnych rozwiązań. Następuje nawiązanie serdecznych relacji doradca - klient, co ma na celu wspólne rozwiązanie problemu i obustronne okazywanie sobie wsparcia. Do metod działań zaliczyć możemy:

• zadawanie pytań jako sposób wspólnego poszukiwania informacji i określania uczuć;

• negocjowanie jako sposób do określenia i osiągnięcia celu;

• wspólne określanie i rozwiązywanie problemu;

• interpretacja wypowiedzi oraz wspólne podsumowanie rozmowy, wyciąganie wniosków.

PORADNICTWO LIBERALNE - oparte na psychodynamicznej i humanistycznej koncepcji człowieka, polega na zapewnieniu przez doradcę podmiotowi radzącemu się poczucia bezpieczeństwa w samodzielnym dochodzeniu do zmian, przez korzystanie z zabiegów stymulujących rozwój jego wewnętrznej świadomości i zwiększenie odwagi bycia dorosłym. Charakteryzuje się bardziej tolerancyjnym, liberalnym stosunkiem do klienta. To wsparcie i aktywizowanie do działania poprzez zachętę do szukania najbardziej korzystnych rozwiązań własnych problemów. Wzmacnianie klienta by sam dał sobie radę z problemem. Metody stosowane w tym typie poradnictwa charakteryzuje swobodne nawiązywanie kontaktów interpersonalnych i otwarcie się na drugiego człowieka. Możemy tutaj wymienić :

• słuchanie, skupianie uwagi na wypowiedzi klienta, koncentracja na jego doświadczeniach i przeżyciach; może przejawić się poprzez, słuchanie bierne (milczenie), słuchanie aktywne (przekazywanie informacji zwrotnej), stosowanie zachęty czyli pytań otwartych oraz okazywanie zainteresowania;

• parafrazowanie, pytanie o sens wypowiedzi, o istotę przekazu; upewnianie się czy prawidłowo zrozumiane zostały przesłanki osoby radzącej się;

• zadawanie pytań otwartych, sprzyjających wypowiedzeniu się przez klienta - pozwalają na swobodne wyrażanie uczuć, swoich poglądów i napięć;

• odzwierciedlanie uczuć petenta - pozwala to skrystalizować sytuację i wyjaśnić przyczyny danych stanów emocjonalnych;

• obserwowanie - jako pośredni sposób wnioskowania o samopoczuciu jednostki oddziaływań

• stosowanie wypowiedzi typu „ja” - pozwalają na okazanie własnych odczuć doradcy, budują więzi i pomagają w rozwiązywaniu konfliktu bez urażania uczuć drugiej osoby.

4. Poradnictwo życia, życiowe, biodromalne.

PORADNICTWO ŻYCIA (HENRYK KAJA) - podstawą teoretyczną jest antropologia filozoficzna (filozofia człowieka - podejmuje określenie tego, co ogólnoludzkie (natury człowieka) i wyjaśnienia miejsca człowieka w przyrodzie i społeczeństwie; stara się odpowiedzieć na pytania w rodzaju: "Kim jest człowiek we wszechświecie?", "Co kieruje człowiekiem i dlaczego?"), psychologia poznawcza osobowości i wychowawcza. Problemy rozwiązywane są z perspektywy przebiegu życia jednostki. Treściami są problemy egzystencji (czy warto żyć?) i moralności (jak żyć?). Główną funkcją społeczną jest profilaktyka. Kategorią społeczną osób radzących się jest młodzież. Metoda wychowawcza w znacznym stopniu jest dyrektywna. Socjalizacja, wychowanie i terapia jako organiczna część wychowania. Zajmuje się zaburzeniami w funkcjonowaniu w rolach społecznych oraz jednostką w całym kontekście społecznym, problemami, których doświadcza lub może doświadczyć w przyszłości.

PORADNICTWO ŻYCIOWE (MARIAN KULCZYCKI) - podstawą teoretyczna jest antropologia filozoficzna, psychologia poznawcza i psychiatria. Problemy są rozwiązywane z perspektywy człowieka w sytuacji. Treści są problemy sensu życia (po co żyć?) i moralności (jak żyć?). Główną funkcją społeczną jest psychokorekta. Kategorią społeczną osób radzących się są dorośli. Socjalizacja, wychowanie i terapia jako łagodna forma psychoterapii. Metodą działania jest niedyrektywna psychoterapia. Odwołuje się do rozwiązywania problemów życiowych pojawiających się w konkretnych sytuacjach (tu i teraz). Człowiek nie może sobie sam poradzić i potrzebna jest interwencja - psychokorekta zachowań ludzkich. Chodzi tu o lepszą adaptację do środowiska.

PORADNICTWO BIODROMALNE (JÓZEF KOŠČO) - podstawą teoretyczną są psychologia społeczna, rozwojowa i osobowości, teoria komunikacji i polityka społeczna. Problemy rozwiązywane są z perspektywy życia jednostkowego i społecznego. Treściami są problemy wyboru dróg życiowych w poszczególnych fazach życia (co, jak i dlaczego wybrać z możliwych wariantów?). Główną funkcją społeczną jest podtrzymywanie i wzmacnianie. Do kategorii osób radzących się należą wszyscy. Występuje tu selekcja i wzmacnianie działań socjalizacyjnych i wychowawczych. Metodami działania są metody wychowawcze, terapeutyczne, pracy socjalnej i socjoterapia. Następuje podtrzymanie zachowań prospołecznych, zdolności komunikacyjnych i wzmacnianiu jednostki. Jest to samoradzenie sobie.

5. Dlaczego ludzie pomagają innym ludziom?

SOCJOBIOLOGIA I GENY - wiele społecznych zachowań ma swoje korzenie w wyposażeniu genetycznym, co oznacza, że ludzie posiadające określone geny będą bardziej skłonni do przejawiania takich właśnie zachowań, w toku ewolucji niektóre ze społecznych zachowań były bardziej utrwalane niż inne, i że stanowią one nieodłączną część naszego genetycznego dziedzictwa. Geny i instynkt są mechanizmami skłaniającymi jednostkę do walki o przetrwanie. Działania prospołeczne można wyjaśnić tu używając pojęć:

Dobór krewniaczy (selekcja rodowa) - koncepcja, zgodnie z którą zachowania jednostki mające na celu ochronę życia spokrewnionych z nią osób są utrwalane poprzez mechanizm naturalnej selekcji. Zgodnie z tym pojęciem człowiek może zwiększyć prawdopodobieństwo przekazania swoich genów następnym pokoleniom nie tylko poprzez posiadanie dzieci, ale także dzięki przeżyciu spokrewnionych z nim osób. Dlatego dokładamy starań, aby nic złego nie spotkało naszych krewnych. Ponieważ dzielimy z nimi część posiadanych genów, to im bardziej jesteśmy pewni ich przeżycia, tym większe szanse, ze nasze geny ujawnią się w przyszłych pokoleniach. Dlatego prawo naturalnej selekcji pozostaje w zgodzie z altruistycznymi działaniami, jeśli obejmują one naszych krewnych.

Norma wzajemności - założenie, że inni będą nas traktować w ten sam sposób, w jaki my ich traktujemy (np. jeżeli pomożemy jakiemuś człowiekowi, to w przyszłości on pomoże nam). Ponieważ norma wzajemności nabrała znaczenia dla przetrwania człowieka, została uwarunkowana genetycznie.

WYMIANA SPOŁECZNA - kierujemy się egoistycznym dążeniem do maksymalizacji zysków i minimalizacji kosztów związanych z pomaganiem.

Teoria wymiany społecznej - przekonanie, w którym przyjmuje się, że dwie zasady: zasada maksymalizacji zysków i zasada minimalizacji kosztów najlepiej wyjaśniają społeczne relacje. Zgodnie z nią tylko wtedy zdecydujemy się na udzielenie pomocy, gdy oczekiwane zyski będą przewyższać oczekiwane koszty.

Zgodnie z tą teorią wyróżniamy trzy formy nagradzania zachowań społecznych:

1. norma wzajemności - zgodnie z nią powinniśmy postępować tak, jak inni postępują wobec nas; należy przypuszczać, że za udzielnie pomocy, ktoś inny również udzieli jej tobie w razie potrzeby,

2. przyjście komuś z pomocą łagodzi dyskomfort związany z przyglądaniem się cudzemu nieszczęściu i z tego powodu ma znaczenie nagradzające,

3. pomaganie jest nagradzające, gdyż pozwala jednostce zdobyć uznanie i gratyfikacje przy stosunkowo niskich kosztach.

Teoria zysków i kosztów

	UDZIELENIE POMOCY	NIEUDZIELENIE POMOCY
KOSZTY	krótkotrwała strata czasu długotrwała strata czasu bezpośrednie zagrożenie dla własnego zdrowia i życia prawna odpowiedzialność w przypadku gdy spowodujemy pogorszenie stanu rannego osoba, której udzieliliśmy pomocy, staje się zależna od nas odroczone zagrożenie dla własnego zdrowia i życia	obniżenie samooceny dezaprobata ze strony pozostałych świadków, którzy pospieszyli z pomocą prawna odpowiedzialność za nie udzielenie pomocy
ZYSKI	poprawa samooceny uznanie ze strony pozostałych świadków uniknięcie prawnej odpowiedzialności za nie udzielenie pomocy umacnianie zachowań prospołecznych nagroda pieniężna wypłacana w niektórych miastach czasami rozgłos i sława niekiedy postawienie przestępców przed sądem	uniknięcie krótkotrwałej straty czasu uniknięcie długotrwałej straty czasu uniknięcie bezpośredniego zagrożenia dla własnego życia i zdrowia uniknięcie dalszej zależności ofiary od naszej osoby uniknięcie odpowiedzialności prawnej za przyczynienie się do pogorszenia stanu zdrowia rannej osoby

wg Piliavin, Rodin (1969)

EMPATIA I ALTRUIZM

Są to zdolności do współodczuwania, do postawienia siebie na miejscu drugiej osoby, co nas mobilizuje do ulżenia jej w cierpieniu, a czasem jest to bezinteresowne dążenie do czynienia dobra i szczęścia innych ludzi. Jest to gotowość do poświęceń.

Empatia - zdolność do postawienia siebie na miejscu drugiej osoby i odbierania w podobny sposób zachodzących wydarzeń oraz odczuwania podobnych emocji. Zdolność do współodczuwania wraz z inną osobą w tej samej sytuacji.

Altruizm - bezinteresowne dążenie do dobra innych ludzi, gotowość do poświęceń, każde działanie ukierunkowane na niesienie korzyści drugiej osobie z pominięciem własnego interesu; przeciwieństwo egoizmu.

Hipoteza empatii-altruizmu Batsona - przekonanie, zgodnie z którym empatia odczuwana względem drugiej osoby skłania do udzielenia jej pomocy bez względu na konsekwencje podjętych działań (tzn. nawet wówczas, gdy koszty przeważą zyski). W przypadku gdy nie odczuwamy empatii, pomagamy, mając na uwadze wyłącznie troskę o swoje dobro, czyli dlatego, że spodziewane zyski przewyższają koszty.

6. Czynniki wyboru modelu pracy doradcy

Wybór modelu pracy doradcy zależy od jego:

• predyspozycji;

• charakteru i osobowości;

• wykształcenia;

• kompetencji i wiedzy odnośnie rozwiązywania problemów;

• umiejętności nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi;

• umiejętności tłumaczenia rzeczywistości;

• aktywności;

• postawy doradcy w rozwiązywaniu problemów.

7. Przedmiot, cel i metody interwencji

Przedmiotem interwencji jest jednostka, grupa naturalna (rówieśnicza, rodzina), grupa zorganizowana (różnice w potrzebach u poszczególnych członków), instytucje lub społeczności (pomoc społeczna, materialna, doradztwo, aktywizacja).

Cele interwencji to:

• korygowanie - wiąże się z poradnictwem życiowym (biegu życia), to korygowanie dróg, przeszkód pojawiających się w życiu;

• zapobieganie - rola prewencyjna występuje na poziomie firm, chodzi o drożność kanałów komunikacji i sprawny przepływ komunikatów; odnosi się do analizy przeszłości i problemów teraźniejszych;

• wspomaganie rozwoju - pomoc w przezwyciężaniu barier, dążenie na przód, uwalnianie człowieka od trosk.

Metody interwencji to:

• wpływ pośredni - za pośrednictwem mediów;

• konsultacje i treningi;

• wpływ osobowy - korygowanie, zapobieganie, poprzez swój wizerunek (osobisty przykład) tworzenie środowiska do pozytywnej sytuacji.

8. Cele i zadania poradnictwa

Poradnictwo służy klientom w poszukiwaniu własnego „ja” oraz formułowaniu własnej wizji. Działa jako wsparcie radzenia sobie klienta w obszarze rozwiązywania problemów jako układ bezosobowy, bez zobowiązań przede wszystkim emocjonalnych. Jest odpowiedzią na zapotrzebowanie społeczne na pośredników. Poradnictwo jest rodzajem bufora i jest wykorzystywane jak bufor. Rozdziela strony konfliktów społecznych, zapobiega konfliktom, patologii społeczeństwa, blokuje konflikty społeczne oraz zastępuje interpersonalne relacje oparte na miłości i zaangażowaniu (dotyczy wsparcia). Tworzy wakaty dla marnujących się, bierze ludzi pod kontrolę i ma nad nimi nadzór, dokonuje ich selekcji i urabia ich. Jest działaniem racjonalnym, zorientowanym na optymalizację, na doskonalenie cech osobowościowych i zachowań, na rozwój motywacji, przekształcanie emocji, wzbogacanie zasobu informacji, rozbijanie stereotypów osób radzących się, rozwój ich refleksyjności i krytycyzmu, a także na wytwarzaniu stosunków społecznych sprzyjających integracji społecznej i usuwaniu zakłóceń. Dzięki poradnictwu rozwiązuje się problemy życiowe ludzi, lecz przedmiotem działania nie jest jednostka jako taka, ale przeżywany przez nią problem, który zaburza stosunek jednostki do siebie lub/i do otoczenia. Jest działaniem, któremu nie przysługuje precyzyjnie określony rodzaj czynności, forma organizacyjna lub metoda postępowania, a jedynie przyjazny i wspomagający charakter.

9. Podstawowe pojęcia

PORADOZNAWSTWO - wiedza o poradnictwie, teoria poradnictwa, nauka o poradnictwie, czyli poszukiwaniu, opracowywaniu, przekazywaniu i otrzymywaniu porad, rad, informacji, instrukcji o radzeniu sobie z problemami, o uczestniczeniu w konsultacjach i negocjacjach.

PORADNICTWO - forma pomocy lub działanie społeczne polegające na przekazywaniu rad, porad, informacji itp. jednej jednostce będącej w sytuacji problemowej (radzącemu się) przez drugą (doradcę), ale także interakcja międzyosobowa o charakterze pomocowym, jak również działalność zorganizowana, prowadzona w instytucjach (poradniach).

DORADZTWO - doradzanie, które jest zdarzeniem społecznym polegającym na doraźnym działaniu udoskonalającym zachowania jednostek lub grup przez udział doradzającego w rozwiązywaniu problemów osób, którym się doradza, problemów dostrzeżonych nie tyle przez te osoby lub grupy, ile przez doradzającego. W doradztwie więc niekwestionowana jest przewaga kompetencyjna doradzającego.

10. Przestrzeń jako kontekst działań doradczych

Nowa rzeczywistość poradnictwa odsłoniła jego nowy obraz i pozwoliła dostrzec głęboko ukryty podwójny program jego działalności. Najbardziej widoczny jest on w analizach sytuacji poradniczej rozumianej jako swoista przestrzeń społeczna i psychologiczna, wytworzona w układzie doradca - radzący się. Obecnie poradnie muszą ciągle zmieniać swoje usytuowanie w przestrzeni społecznej i określać swoje znaczenie. Sytuacje poradnicze wskazuję, iż ich uczestnicy dążą do rozwiązania co najmniej dwóch odrębnych rodzajów stosunków społecznych:

1. kooperacji współdziałania;

2. współzawodnictwa, gry, walki, rywalizacji.

Może zdarzyć się też sytuacja, gdzie korzystanie z pomocy odbędzie się na zasadzie wymiany - zakupu.

11. Indywidualne przesłanki zachowań prospołecznych

Osobowość altruistyczna - osobowość, którą charakteryzuje tendencja do udzielania pomocy innym osobom.

Uczenie się niesienia pomocy poprzez wzmacnianie (nagrody, należy je jednak ostrożnie dawkować, gdyż mogą stłumić wewnętrzną motywacje do pomagania, wywołując tzw. efekt nadmiernego uzasadnienia), naśladownictwo i obserwacje.

Płeć jako różnica w niesieniu pomocy - heros i opiekunka.

Wpływ samopoczucia na udzielanie pomocy - czujesz się dobrze, czynisz dobrze.

Poprawa nastroju. Hipoteza redukcji negatywnego stanu emocjonalnego - przekonanie, iż ludzie angażują się w pomoc dla innych, aby pozbyć się własnego uczucia smutku i przygnębienia (czujesz się źle, czynisz dobrze).

Normy i stereotypy (hierarchia wartości, obraz świata).

Pozytywne cechy innych osób.

12. Determinanty sytuacyjne zachowania prospołecznego

Środowisko - związek między wielkością miasta a gotowością ludzi do niesienia pomocy.

Hipoteza przeładowania urbanistycznego - przekonanie, że mieszkańcy miast, broniąc się przed nadmiarem stymulacji, jakich dostarcza im życie miejskie, wykazują tendencję do zamykania się w sobie i unikania kontaktów z innymi ludźmi.

Liczba świadków (efekt widza) - zależność polegająca na tym, że im więcej jest świadków nagłego wypadku, tym mniejsza istnieje szansa, że którykolwiek z nich podejmie interwencję.

Kumulacja ignorancji - fenomen polegający na tym, że świadkowie nagłego wypadku wzajemnie obserwując swoja obojętność, interpretują zdarzenia jako niegroźne i nie wymagające interwencji.

Rozproszenie odpowiedzialności - fenomen polegający na tym, że wraz ze wzrostem liczby przygodnych świadków zmniejsza się poczucie odpowiedzialności za rozwój wypadków.

13. Schemat Latanè'a i Darley'a

NAGŁY WYPADEK

1. Zauważenie zdarzenia.

Brak interwencji/nieudzielenie pomocy - roztargnienie, pośpiech (zdarzenie nie dostrzeżone).

2. Zinterpretowanie zdarzenia jako nagłego wypadku.

Brak interwencji/nieudzielenie pomocy - kumulacja ignorancji.

3. Przyjmowanie odpowiedzialności.

Brak interwencji/nieudzielenie pomocy - rozproszenie odpowiedzialności.

4. Znajomość właściwych form udzielania pomocy.

Brak interwencji/nieudzielenie pomocy - brak wiedzy, kompetencji.

5. Realizacja decyzji.

Brak interwencji/nieudzielenie pomocy - zagrożenie dla „Ja”; zobowiązania prawne; zakłopotanie.

INTERWENCJA I OFERTA POMOCY

14. Nie udzielamy pomocy

Nie udzielamy pomocy z następujących powodów:

• roztargnienie, pośpiech;

• kumulacja ignorancji - fenomen polegający na tym, że świadkowie nagłego wypadku wzajemnie obserwując swoją obojętność, interpretują zdarzenie jako niegroźne i nie wymagające interwencji;

• rozproszenie odpowiedzialności (efekt przechodnia) - w psychologii społecznej zjawisko polegające na tym, ze im więcej osób jest obecnych w sytuacji wymagającej udzielenia komuś pomocy, tym mniejsze prawdopodobieństwo, ze ktoś to zrobi; nie chodzi jednak o tzw. znieczulice społeczną, wręcz przeciwnie - po prostu im więcej osób, tym bardziej zakładamy, ze ktoś inny pomoże, a więc „ja nie muszę”; psychologia podpowiada, aby w takiej sytuacji prosić o pomoc konkretną, wskazaną osobę;

• brak wiedzy;

• konsekwencje i zagrożenia.

15. Reżim (porządek) autorytarny

UKŁAD	AYTOKRA- TYCZNY	PATERNA- LISTYCZNY	CARYZMA- TYCZNY	EKSPERCKI	ORGANI- ZACYJNY	KOMSUL- TACYJNY
RODZAJ RELACJI	strach	respekt	urok	informacja	tworzenie systemów	reakcje
DORADCA	DYKTATOR	MATKA/ OJCIEC	MISTRZ	MĘDRZEC	ARCHITEKT	BADACZ

16. Reżim demokratyczny

ORIENTACJA	PROCEDU- RALNA	REPREZENTA- CYJNA	KOMITETOWA (WIĘKSZOŚCIOWA)	FORUM
REAKCJA	osąd	reprezentacja	negocjacje	otwarta dyskusja

17. Proces rozwiązywania problemu

sygnały wewnętrzne

postawienie problemu

wykonanie (działanie) analiza

ocena synteza

analiza - o co chodzi?

synteza - zbieramy wnioski razem i na nowo analizujemy

ocena - sprawdzamy, czy problem jest rzeczywiście problemem

wykonanie - działanie zmierzające do rozwiązania problemu

18. Cykl zmiany wg E. Kübler-Ross

AKCEPTACJA

PÓJŚCIE NAPRZÓD

SZOK

ZAPRZECZENIE

GNIEW

TARGOWANIE SIĘ

DEPRESJA

(poddanie się)

---