TEMAT:

SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE

A PERSPEKTYWY ROZWOJU SZKOLNICTWA

Postęp techniki, nowe wynalazki, rozwój cywilizacji - to codzienność, do której przywykliśmy, którą akceptujemy, z którą wiążemy liczne nadzieje. Jednak patrząc z optymizmem w przyszłość, a także oczekując, że nauka pomoże nam znaleźć rozwiązanie różnych problemów, które niesie między innymi żywiołowy wzrost gospodarczy, globalizacja, przeludnienie, narastające nierówności społeczne i wiele innych kłopotów, nie możemy zapominać, że postęp nauki rozwiązując jedne rodzi równocześnie inne problemy.

Najbardziej znaczącym przekształceniem, jakie się aktualnie daje zaobserwować, jest kształtowanie się tak zwanego społeczeństwa informacyjnego, nazywanego także społeczeństwem postindustrialnym.

Hasło społeczeństwo informacyjne (w oryginale japońskim Johoka Shakai) po raz pierwszy użył Tadao Umesao, dziennikarz japońskiego dziennika Hoso Asahi. Termin ten użyty został w 1963r.
w artykule poświęconym ewolucyjnej teorii społeczeństwa opartego na przetwarzaniu informacji. Działo się to w 1963 rok. Pojęcie to było wynikiem przenikliwej obserwacji postępu technik informatycznych i miało wszelkie cechy wizjonerskiej zapowiedzi.

Na całym świecie technologie informacji i telekomunikacji wywołują nową rewolucję przemysłową mającą już teraz takie znaczenie i zasięg jak te w przeszłości. Jest to rewolucja oparta na informacji, która sama jest wyrazem ludzkiej wiedzy. Postęp technologiczny umożliwia nam przetwarzanie, przechowywanie, odzyskiwanie i przekazywanie informacji w każdej możliwej formie - ustnej, pisemnej lub wizualnej - nie ograniczonej przez dystans, czas i objętość. Rewolucja ta daje olbrzymi nowy potencjał inteligencji ludzkiej i stanowi wartość, która zmienia charakter wspólnej pracy i życia razem, a także edukacji.

Raport Komisji Europejskiej pt. "Nauczanie i uczenie się. Na drodze do uczącego się społeczeństwa" wyróżnia między innymi rozwój społeczeństwa informacyjnego jako czynnik przemian edukacyjnych. Polska włączając się do procesów integracyjnych w Europie oraz szans
i zagrożeń globalizacji powinna dostosować system edukacji do potrzeb społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy. Oznacza to konsekwentne realizowanie strategii
i zadań upowszechnienia wykształcenia średniego i wyższego, wyrównywanie szans edukacyjnych oraz znaczącą poprawę jakości edukacji. „Konieczne jest przechodzenie do modelu kształcenia generatywnego i doktryny krytyczno-kreatywnej, które sprzyjają rozwijaniu osobowości
i uspołecznieniu uczących się, a także wyrabianiu umiejętności i kompetencji ogólnych
i profesjonalnych”.

Podstawowym celem edukacji jest przygotowanie uczących się do życia i zawodowego funkcjonowania w tworzącym się społeczeństwie informacyjnym. Jedną z cech społeczeństwa informacyjnego jest powstawanie "technologii intelektualnych" jako podstawy podejmowania decyzji politycznych i społecznych oraz centralne znaczenie wiedzy teoretycznej jako źródła innowacji i polityki, a także związana z tym dominacja specjalistów i naukowców w strukturze zawodowej.
Społeczeństwo informacyjne i wychowujące powinno być skupione na wartości i człowieku. Dlatego tak ważnym staje się problem informatycznego przygotowania nauczycieli, uczniów
i studentów. Jest to warunek kształcenia specjalistów z umiejętnościami projektowania, wykonania i wdrożenia systemów informacyjnych w wielu dziedzinach. Z tego powodu szkoła i uczelnia powinny przechodzić od nauczania konkretnych umiejętności na przygotowanie absolwentów
do samokształcenia i uczestniczenia w procesie edukacji obejmującej całe życie.
Zagadnienie edukacji informatycznej powinno być postrzegane w kategorii wchodzącego obecnie do programów szkolnych kształcenia medialnego. Media stają się coraz istotniejszym źródłem wiedzy o rzeczywistości, rozwoju i kształcenia się człowieka. Postępujący rozwój mediów, komputeryzacji i internetyzacji kształcenia powoduje, iż niezbędne jest przygotowanie uczących się do korzystania z różnych źródeł informacji, nie tylko umiejętności sprawnego wyszukiwania informacji, ale co najważniejsze racjonalnego korzystania z nich oraz przekształcania w wiedzę,
a następnie w mądrość.

Wchodzenie w erę społeczeństwa informacji, to trudny proces społeczny, który wyraźnie można zauważyć również w Polsce. Budowa społeczeństwa informacji nie może przebiegać prawidłowo bez edukacji. W tym kontekście rozumianej jako edukacja ustawiczna i nowoczesna.

Szkoła musi wyposażyć wszystkich uczniów w podstawowe umiejętności wyszukiwania, przetwarzania i korzystania z informacji, w oparciu o nowoczesne podstawy programowe nauczania. Bez tego nie powstanie społeczeństwo informacji, powstaną tylko grupy uprzywilejowane, które będą korzystać z informacji tak jak obecnie korzystają z dóbr materialnych. Przygotowanie Polaków do życia w społeczeństwie informacyjnym jest wyzwaniem cywilizacyjnym. Postęp technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz ich zastosowań przebiegał w Polsce wolniej niż w krajach Unii Europejskiej. W celu zminimalizowania tego dystansu konieczne jest postawienie równie wysokich celów, jakie stawia przed sobą Europa.
Do realizacji edukacji informatycznej w szkołach i wykorzystywania w nauczaniu technologii informacyjnych i komunikacyjnych konieczne jest wyposażenie szkół w komputery
i oprogramowanie, dostęp do internetu i dobrze przygotowani nauczyciele. Warto przyjrzeć się krótkiej analizie obecnego stanu szkół polskich w zakresie ilości posiadanego sprzętu oraz dostępu do Internetu.

Źródło: Ministerstwo Edukacji Narodowej Sportu Wydział Informatyzacji, Edukacja informatyczna 2002. Wyposażenie szkół w komputery Dostęp do Internetu Przygotowanie nauczycieli, Warszawa, 2002, s. 6.

Źródło: Ministerstwo Edukacji Narodowej Sportu Wydział Informatyzacji, Edukacja informatyczna 2002. Wyposażenie szkół w komputery Dostęp do Internetu Przygotowanie nauczycieli, Warszawa, 2002, s. 11.

Źródło: Ministerstwo Edukacji Narodowej Sportu Wydział Informatyzacji, Edukacja informatyczna 2002. Wyposażenie szkół w komputery Dostęp do Internetu Przygotowanie nauczycieli, Warszawa, 2002, s. 15.

Dynamikę zmian liczby komputerów w szkołach w ostatnich latach prezentuje tabela 1.

Tabela 1.

Rodzaj szkoły	1990 r.	1994 r.	1997 r.	2002 r
Szkoły podstawowe	3485	14937	25592	70041
Gimnazja (*)	*	*	*	60975
Licea ogólnokształcące	7492	12676	17440	36314
Średnie szkoły zawodowe	10259	19551	28029	44378
RAZEM	21236	47164	71061	211708
* gimnazja istnieją od 1998 r.

Źródło: Ministerstwo Edukacji Narodowej Sportu Wydział Informatyzacji, Edukacja informatyczna 2002. Wyposażenie szkół w komputery Dostęp do Internetu Przygotowanie nauczycieli, Warszawa, 2002, s. 4.

Powyższe dane nie są zadawalające, choć w szkołach średnich sytuacja jest znacznie lepsza, od kiedy to Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu zaczęło realizację projektu Pracownia internetowa w każdej szkole. W ramach tego projektu w pierwszej kolejności wyposażane są licea
i średnie szkoły zawodowe. W latach 2001 i 2002 wyposażono 949 liceów i średnich szkół zawodowych w komputery podłączone do Internetu. Komputery w szkołach to zakupy z środków budżetu centralnego oraz w dużej mierze wielki wysiłek otoczenia szkoły: zakupy Komitetów Rodzicielskich, własne zakupy szkół finansowane z środków zarobionych przez szkołę, czasami sponsorzy i w ostatnich latach wyraźny udział samorządów lokalnych. Przedstawione
na powyższych wykresach dane i wskaźniki w sposób jednoznaczny wskazują jak wiele się zmieniło w zakresie wyposażenia szkól w komputery. Należy jednak pamiętać o tym, że komputery w szkołach podstawowych, a w szczególności w liceach i średnich szkołach zawodowych w ponad 50% to sprzęt stary i wyeksploatowany, uniemożliwiający korzystanie z wielu programów. Fakt ten jest o tyle ważny, że wskaźniki dotyczące tych szkół nie uwzględniają przydatności sprzętu komputerowego. Ta krótka analiza statystyczna ma nam przybliżyć problem edukacji w zakresie przygotowania polskich szkół pod kątem technicznym do realizacji programów nauczania. Bowiem posiadanie środków tj. sprawnych nowoczesnych komputerów, oprogramowania oraz dostępu do internetu stanowi podstawę dla realizacji zamierzeń edukacji informatycznej.

Przygotowanie nauczycieli decyduje o realizacji wszelkich celów w zakresie wdrażanie podstawowych składników technologii informacyjnej i edukacji informatycznej w szkołach, bowiem wiedza informatyczna i umiejętność korzystania z narzędzi technologii informacyjnej jest jedną z niezbędnych umiejętności w tworzącym się społeczeństwie informacyjnym.

Korzystanie z zasobów informacji nie jest możliwe bez pomocy komputerów szczególnie w kontekście przyłączania się coraz większej ilości szkół do sieci Internet. Kluczowym jednak problemem jest sensowne wykorzystanie masy informacji, która jest osiągalna w sieci Internet.

W Polsce, tak podstawowymi formami edukacji informatycznej wykorzystywanymi w szkole jest:

nauka przedmiotów informatycznych, wykorzystywanie technologii informacyjnych
i komunikacyjnych na lekcjach różnych przedmiotów, prowadzenie różnych form zajęć poza układem lekcyjnym dla uczniów zainteresowanych informatyką i technologią informacyjną.

Realizacja tych form edukacyjnych wymaga odpowiedniego przygotowania bardzo licznej grupy nauczycieli. Dotyczy to przede wszystkim nauczycieli różnych przedmiotów, którzy powinni
w procesie nauczania korzystać z nowych możliwości, jakie przynosi wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych.

Polska odstaje znacznie od krajów UE pod względem liczby młodzieży przypadającej na jeden komputer, ale także w jakości niezbędnego dziś komputerowego wspierania kształcenia w różnych przedmiotach poza pracowniami komputerowymi. Przy dokonywaniu poprawy reformy edukacji niezbędna jest rezygnacja z edukacji zorientowanej tylko na cele dydaktyczne i przejście do edukacji skupionej na wychowaniu, człowieku i wartościach niezbędnych dla przygotowania nowoczesnego absolwenta, łączącego elementy wychowania humanistycznego z technicznym i zawodowym. W ten sposób można stworzyć środek skutecznie przeciwdziałający niebezpieczeństwom ze strony mediów i technologii informacyjnej tj.: „obniżania się poziomu intelektualnego społeczeństwa, "elektronicznemu encyklopedyzmowi" i rosnącemu stresowi spowodowanemu nadmiarem bodźców”.

W tworzeniu przyjaznego i wartościowego środowiska medialnego dużą rolę mają do spełnienia nauczyciele i rodzice. Polska ma wiele zaległej pracy w zakresie podłączenia wszystkich szkół
do Internetu, wyposażenia w multimedia oraz wyszkolenia kadr nauczycielskich w tej dziedzinie. Należy w ciągu najbliższych lat przygotować wszystkich nauczycieli do nauczania
z wykorzystaniem nowoczesnych technik informacyjnych, bowiem warunkuje ono awans zawodowy. Koniecznym jest wykorzystywać nowoczesne techniki informacyjne do zarządzania
i kierowania edukacją. Ważnym jest także zapewnienie środków na wprowadzenie Narodowego Programu Edukacji Informatycznej. Pozwoli to uczynić ze środków masowej komunikacji społecznej partnera instytucji edukacyjnych.

Działania na rzecz społeczeństwa informacyjnego do 2010r. wg Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu.

Cel	Działania prowadzące do realizacji celu
Internet w szkołach - szkoły w internecie	Wyposażenie wszystkich liceów ogólnokształcących w pracownie komputerowe, unowocześnienie sieci lokalnej w szkołach posiadających pracownie komputerowe i dołączenie do internetu liceów, które nie są jeszcze dołączone; utworzenie w bibliotekach centrów informacji multimedialnej i internetowej do końca 2004 roku. Wyposażenie liceów profilowanych, i średnich szkół zawodowych w pracownie komputerowe, unowocześnienie sieci lokalnej i dołączenie do internetu szkół, które nie są jeszcze dołączone; utworzenie w bibliotekach centrów informacji multimedialnej i internetowej (do końca 2004) roku. Utworzenie we wszystkich bibliotekach szkół średnich multimedialnych centrów informacji. Sukcesywne wyposażenie szkół podstawowych w pracownie internetowe. Osiągnięcie wskaźnika liczby uczniów na jeden komputer w roku 2004 w granicach około 20 (w krajach UE wynosi on obecnie około 13 i stale poprawia się). Wymagać to będzie ponad 2 krotnego zwiększenia liczby komputerów (do 450 tys.). Stworzenie systemu pozyskiwania przez szkoły na warunkach preferencyjnych oprogramowania edukacyjnego.
Nauczyciel - animatorem cywilizacji informacyjnej	Stworzenie systemu ustawicznej edukacji nauczycieli w zakresie zastosowań technologii informacyjnych i komunikacyjnych w nauczaniu (do końca 2004 r.). Opracowanie standardów przygotowania nauczycieli informatyki szkół wszystkich szczebli.(2002 r.) Opracowanie standardów przygotowania nauczycieli w zakresie zastosowań technologii informacyjnych i komunikacyjnych w nauczaniu (2003 r.). Stworzenie systemu oceny osiągnięcia przez nauczycieli kwalifikacji określonej w standardach dot. przygotowania nauczycieli w zakresie zastosowań technologii informacyjnych i komunikacyjnych w nauczaniu. Sukcesywne przygotowanie wszystkich nauczycieli do nauczania z wykorzystaniem nowoczesnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych (do roku 2008). Wprowadzenie obowiązku osiągnięcia przez każdego nauczyciela kwalifikacji określonych standardem przygotowania w zakresie zastosowań technologii informacyjnych i komunikacyjnych w nauczaniu (powiązanie z systemem awansu zawodowego nauczyciela). Wprowadzenie do programów wszystkich studiów podyplomowych modułu poświęconego zastosowaniu technologii informacyjnych (wykorzystanie komputera. multimediów i internetu) do nauczania przedmiotowego. Wprowadzenie na kierunkach nauczycielskich wymagań przygotowania do nauczania z zastosowaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Wdrożenie nauczania na odległość jako metody szkolenia nauczycieli, bez której nie będzie możliwe przygotowanie dużej liczby nauczycieli w krótkim czasie. Przygotownie bibliotekarzy w zakresie korzystania z narzędzi wykorzystujących technologie informacyjne i komunikacyjne (w związku z tworzeniem w bibliotekach szkolnych multimedialnych centrów informacji).
Globalny dostęp do zasobów edukacyjnych	Budowa bazy zasobów edukacyjnych: tematycznych portali edukacyjnych, elektronicznych bibliotek wirtualnych, serwerów z materiałami edukacyjnymi (pierwsze efekty w 2003 r.), tworzenie multimedialnych aplikacji edukacyjnych
Sprawne zarządzanie.	Przygotowanie kadry kierowniczej szkół w zakresie stosowania technologii informacyjnych i komunikacyjnych w zarządzaniu i administracji szkoły.

Źródło: Ministerstwo Edukacji Narodowej Sportu Wydział Informatyzacji, Edukacja informatyczna 2002. Wyposażenie szkół w komputery Dostęp do Internetu Przygotowanie nauczycieli, Warszawa, 2002, s. 25.

Wykształcenie nie jest dziś tylko rezultatem nauki szkolnej czy biernej obserwacji. W jej skład wchodzą różne formy komunikacji międzyludzkiej, ich działania praktyczne, uczestnictwo w wielu obszarach aktywności grup ludzkich i w edukacji ustawicznej, która stanowi coraz ważniejszą część szeroko pojmowanej edukacji. Społeczeństwo informacyjne i gospodarka oparta na wiedzy stanowi ideę polegającą na kształtowaniu nowych koncepcji programowo-metodycznych szkolnictwa i osiągania europejskich standardów edukacyjnych. Ważnym jest, aby tę ideę przekształcić w program, który realistycznie i konkretnie będzie realizował jej cele po przez działania w polityce edukacyjnej.

Polska edukacja ma przed sobą wiele pracy nad zmianami, jakie muszą w niej zaistnieć. Postęp, bowiem nie zatrzyma się, a więc my musimy nadążać za resztą świata by nie znaleźć się na jego marginesie. Pomimo wielu braków polskim szkolnictwie można dostrzec też już wiele pozytywnych aspektów między innymi powstawanie tematycznych portali edukacyjnych, serwerów z materiałami edukacyjnymi oraz rozwój z roku na rok sieci internetowej w szkołach oraz podnoszenie kompetencji nauczycieli. Warto zwrócić uwagę na szkoły, które otrzymały wyróżnienie (Znak Jakości Interkl@sa) za wdrażanie zmian poprawiających edukację oraz technologii informacyjnych w nauczaniu i stały się jednocześnie ośrodkami propagowania nowoczesności w edukacji, przygotowującymi młodzież do funkcjonowania w społeczeństwie informacyjnym, jako przykład i nadzieję na realną poprawę szkolnictwa polskiego.

BIBLIOGRAFIA:

1. Ministerstwo Edukacji Narodowej Sportu Wydział Informatyzacji, Edukacja informatyczna 2002. Wyposażenie szkół w komputery Dostęp do Internetu Przygotowanie nauczycieli, Warszawa, 2002.

2. Biała Księga Kształcenia i Doskonalenia. Nauczanie i uczenie się na drodze do

uczącego się społeczeństwa, wyd. WSP TWP w Warszawie, Warszawa 1997.

3. Strategia Polski na lata 2004-2015 po akcesji do Unii Europejskiej, http://www.exporter.pl.

4. Dylematy współczesnej edukacji, pod. red. D. Klus - Stańskiej, M. Suświłło, wyd. WSP w Olsztynie, Olsztyn 1998.

Konferencja "Strategia Polski na lata 2004-2015 po akcesji do Unii Europejskiej, http://www.exporter.pl.

. Czesław Banach, Antoni Rajkiewicz, Najpilniejsze problemy do rozwiązania w latach 2004-2015 w systemie edukacji, http://www.exporter.pl.

9

---