Socjologia religii
Socjologia religii - dział socjologii zajmujący się wierzeniami, praktykami i instytucjami religijnymi w ich kontekście społecznym. Socjologia religii zajmuje się wielorakim związkiem religii ze społeczeństwem, wzajemnymi wpływami na siebie. Bada też miejsce i funkcje religii w procesie społecznym oraz jej funkcjonowanie w różnych grupach społecznych. Jest nauką dosyć młodą i dynamicznie się rozwijającą. Powstała na przełomie XIX i XX wieku, choć jej korzenie sięgają czasów oświecenia. Jej prekursorami byli:
Monteskiusz - zainicjował metodę funkcjonalną - łączenie praw z faktami życia społecznego. Uważał, że istnieje związek, między formami ustroju społecznego (orientalna tyrania, monarchia, republikanizm) z panującą w ich ramach religią.
August Comte - zmiany w panujących światopoglądach były dla niego wkaźnikiem ogólnego postępu społeczeństwa. Wyróżnił w związku z tym trzy sposoby myślenia: teologiczny, metafizyczny i pozytywny - każdy dominuje w kolejnych fazach rozwoju ludzkości. Myślenie teologiczne charakteryzuje się tłumaczeniem zjawisk przy użyciu czynników nadprzyrodzonych. Faza teologiczna dzieli się na 1) okres fetyszyzmu (bałwochwalstwa), 2) politeizmu oraz 3) monoteizmu. W odróżnieniu od pisarzy francuskiego oświecenia Comte dostrzegał wiele zasług religii dla rozwoju ludzkości, choć przyznawał, że jej czas już mija.
Karol Marks o religii pisał niewiele, jednak w jego koncepcji religii, jako opium ludu zawarta jest pewna forma podtrzymywanej przez wielu do dziś "tezy kompensacyjnej". Marksiści przerobili jednak to twierdzenie w koncepcję manipulacyjną: "religia jako opium dla ludu".
Właściwym twórcą socjologii religii był Herbert Spencer, który zaczął uprawiać ją jako oddzielną subdyscyplinę socjologii. Odrębnie badał instytucje religijne (kościelne i nonkonformistyczne) w procesie ich rozwoju i wewnętrznego różnicowania się, oraz ewolucję wierzeń religijnych. Wiele uwagi poświęcił też wzajemnym relacjom między instytucjami religijnymi oraz politycznymi i militarnymi.
Obecnie jednak początki socjologii religii wywodzi się przede wszystkim od Émile'a Durkheima, który przedstawił własną koncepcję miejsca religii w społeczeństwie w oparciu o swą teorię kolektywnej (zbiorowej) świadomości (sumienia - conscience). Twierdził, że religia jest wytworem społecznym, niezależnym od jednostki, co więcej, że przedmiotem czci w każdej religii jest samo społeczeństwo.
Najbardziej wpływowym socjologiem religii pozostaje Max Weber, przede wszystkim dzięki zastosowaniu i przekształceniu materialistycznego punktu widzenia i analizie wzajemnych form oddziaływania religii i innych instytucji społecznych (zwłaszcza gospodarki). Weber stworzył również klasyfikację typów postaw religijnych[1].
Do najbardziej znanych współczesnych socjologów religii zaliczani są: Peter Berger, Thomas Luckmann, Niklas Luhmann i José Casanova.
Socjologia religii a teologia
Poniższy tekst ma charakter tekstu dydaktycznego, jest wykładem, jaki swego czasu wygłosiłem w ramach kursu socjologii religii dla teologów. Sądzę jednak, że mimo braku aparatu naukowego może okazać się niektórym Czytelnikom przydatny...
... widzimy już, że socjologia jako taka, a socjologia religii w szczególności, posiada zupełnie inną perspektywę niż teologia. Pożytecznym będzie teraz, aby uniknąć nieporozumień przyjrzenie się niektórym różnicom.
1) Po pierwsze teologia, w odróżnieniu od socjologii jest nauką normatywną czyli formułującą normy ortodoksyjnej wiary i wartości świętego życia kierujące ludzkim działaniem. Teologia jest też nauką dogmatyczną (podobnie jak prawo), co oznacza, że posiada ściśle określone granic e określone przez dogmaty właśnie. Podobnie jak prawnik lawirujący między paragrafami wobec konkretnej rzeczywistości, wobec konkretnych problemów jest ograniczony brzmieniem prawa, tak teolog stając przed człowiekiem, czy jakimś kulturowym zjawiskiem ma pole manewru ściśle określone nauczaniem Kościoła. Jest teologiem dlatego, że głosi to, czego naucza Kościół. Podstawowym kryterium poprawności jego nauczania jest zgodność z nauczaniem autorytetów (Biblii, Tradycji, Magisterium). Wobec tych autorytetów, teolog musi zachowywać pełen respekt i posłuszeństwo. Teolog jest w istocie "robotnikiem w nie swojej winnicy"
Inna zupełnie jest sytuacja socjologa. Jak powiedział G.W.F. Hegel w odniesieniu do filozofii wprawdzie, ale odnosi się to do całej nowożytnej nauki pozytywnej: Pierwszym warunkiem filozofii jest niezłomne umiłowanie prawdy i wiara w moc ludzkiego ducha. Naukowiec posiada więc respekt tylko wobec prawdy. Nie ma w nauce autorytetów, które nie poddawałyby się krytyce i weryfikacji. Każde twierdzenie, choćby pochodziło z najszacowniejszych ust może i powinno być metodycznie zweryfikowane przez pozostałych uczonych. Tym bardziej więc naukowiec musi zachować w swojej działalności naukowej niezależność wobec autorytetów pozanaukowych, w tym również autorytetów religijnych.
O ile o jakimś socjologu można powiedzieć, że uprawia katolicką socjologię religii, to właśnie o tyle o ile jest ona katolicka, jest ona złą socjologią religii. Gdyż jak powiedział Max Weber: "prawda rości sobie prawo, aby także i dla Chińczyka być prawomocnym myślowym uporządkowaniem rzeczywistości empirycznej".Tak jak nie istnieje chińska, kubańska, czy rosyjska matematyka, które byłyby czymś różnym od siebie, tak nie powinna istnieć katolicka, prawosławna, muzułmańska czy buddyjska socjologia religii. Oczywiście nie oznacza to, że socjolog, prywatnie, nie może być wyznawcą żadnej z tej religii, czy tez skupić się w swoich badaniach na jednej jako na przedmiocie. Nie oznacza to także, że poznanych faktów nie może oceniać ze względu na własne przekonania czy wartości. Oznacza to jednak fundamentalny, metodologiczny wymóg, aby odróżnić to, co jest poznawaniem a co oceną, czy prywatnym światopoglądem. Wartości, ideały badacza nie powinny wywierać żadnego wpływu na proces badawczy, za wyjątkiem pierwszego etapu: wybrania przedmiotu badań. W trakcie jednak samego badania, ten wpływ socjologa jako "ducha subiektywnego" na swoją działalność musi się skończyć. Teraz socjolog musi przystąpić do pracy jako reprezentant ducha absolutnego jako sługa nauki, prawdy.
Socjologia nie może więc być ancilla theologiae,ani tym bardziej ancilla ecclesiae. W złym znaczeniu tego słowa. Bo oczywiście, gdy socjolog realizuje swoje zadanie obiektywnego badania rzeczywistości społecznej, wtedy rezultaty jego badań są użyteczne dla teologii czy Kościoła. Ale też, nie da się ukryć, że i dla wrogów Kościoła. To, co się dalej dzieje z rezultatami jego badań nie zależy już bowiem od niego, chyba że udostępnia je tylko wybranym, co z punktu widzenia etyki naukowej jest już nie do przyjęcia. Rzetelne poznanie i zrozumienie rzeczywistości jest zatem warunkiem skutecznego działania, niezależnie jakie cele wyznacza sobie działający. Ale wybór tych celów nie jest już zadaniem socjologa, tylko świadomego człowieka, w którym może mu pomóc np. etyka, filozofia, czy teologia.
2) Od teologii socjologię odróżnia też to, że socjologia rozpatruje wszystkie religie. Nawet jeśli skupia się na jednej, to pragnie, aby jej rezultaty posłużyły potem do generalizacji, które miałyby moc obowiązującą w stosunku do religii jako takiej.
3) Inna różnica: socjologia religii bada tylko empirycznie dostępne wymiary życia religijnego, takie jak wierzenia (dogmaty, mity, doktrynę), rytuały (formy kultu, latrii), oraz społecznej organizacji religii (Kościoły, sekty, formy więzi religijnej między ludźmi). Socjologia nie ma kompetencji do wypowiadania się na temat rzeczywistości bądź fikcyjności przedmiotu kultu czy wierzeń (np. Boga). Nie istnieje i z przyczyn metodologiczno-logicznych nie może istnieć żaden socjologiczny dowód na istnienie, czy nie istnienie Boga.
Socjolog może o Śiwie, Jahwe, Manitou wypowiadać się tylko jako o wyobrażeniu pewnej grupy ludzi, a precyzyjniej, może wypowiadać się tylko o wyobrażeniach takich czy innych ludzi o takich czy innych bóstwach czy innych istotach nadnaturalnych. Do wszystkich tradycji religijnych musi podchodzić z jednakową życzliwością i z jednakowym krytycyzmem - jako socjolog, bo jako człowiek, po pracy może oczywiście jedne darzyć czcią a inne pogardą. W pracy - zasadą jest jednak sine ira et studio: bez gniewu i upodobania.
Socjologia musi badać religię etsi deus non daretur. Oznacza to wymóg "metodologicznego ateizmu", lub agnostycyzmu. To drugie podejście preferował Herbert Spencer. Uważał, że jest to jedyny sposób, aby załagodzić konflikt między religią a nauką. Religia - swą istotę sytuuje w sferze tego co niepoznawalne Unknowable, nauka musi uznać, że taka sfera istnieje - sama się z nią stale styka. W miarę postępu badań liczba pytań tylko się zwiększa.
Mogłoby się zatem wydawać, że teologia i socjologia mogą funkcjonować rozdzielnie, że teologowi socjologia nie jest potrzebna. Rzeczywiście, wydaje się, że lepiej aby teolog nie zajmował się socjologią. Jak powiada wybitny współczesny socjolog religii Peter L. Berger: "Mówiąc po prostu, metodologicznie, w teologii w sensie uwolnionego dyskursu [teolog] może widzieć socjologię jako całkiem Ťnieszkodliwąť; egzystencjalnie w sensie teologa jako żyjącej osoby społecznie usytuowanej i posiadającej społeczną biografię, socjologia może być faktycznie bardzo niebezpiecznym zajęciem."
Jednak jest jeszcze jeden problem. Teolog jest właśnie człowiekiem żyjącym w społeczeństwie, które podlega różnym procesom, jest członkiem takiej czy innej organizacji religijnej, która jest też "rzeczą" społeczną (Durkheim) i jako taka również pozostaje we wzajemnych relacjach i zależnościach ze społeczeństwem jako całością. Pozostaje pytanie, czy w tej sytuacji stać ludzi religii na to aby zachować postawęsancta simplicitas? Wybór więc dotyczy tego, czy trwać jako nieświadomy przedmiot procesów społecznych i zachować spokój i pewność wiary, czy stać się chociaż po części świadomym podmiotem tych procesów, co jednak pociąga za sobą zagrożenie wiary? Nie odpowiemy na to pytanie.
Sekty religijne - problem polityczny czy społeczny
WSTĘP
Słowo "sekta" wywodzi się z łacińskiego "sequi" lub "sectare". W pierwszym znaczeniu "iść za kimś", w drugim "odciąć się od kogoś". Z powyższego widać, że sekciarz to ktoś, kto idzie za jakimś nauczycielem, mistrzem duchowym, lub ktoś, kto odcina się od jakiejś pierwotnej nauki. Dziś słowo to ma raczej pejoratywne znaczenie, dlatego w literaturze używa się innych zwrotów jak np. niezależne ruchy religijne, nowe ruchy religijne, kulty, związki wyznaniowe, religie młodzieżowe.
1. Charakterystyka sekty
Trudno jest jednoznacznie określić, czym jest sekta. Ich ilość i różnorodność sprawiają, że nie jest możliwe zawarcie w jednej zwięzłej definicji całej charakterystyki wszystkich tych grup. W samych tylko Stanach Zjednoczonych istnieje ok. trzech tysięcy niezależnych ruchów religijnych, w Wielkiej Brytanii ok. pięćset. W Polsce działa ich ponad trzysta.
Warto jednak przyjrzeć się kilku charakterystykom zaczerpniętym z literatury tematu. Według ks. Władysława Nowaka sekty charakteryzują się:
misjonarską gorliwością;
Członkowie bardzo gorliwie rozpowszechniają swoje koncepcje. Wierzą przy tym, że tylko oni są w posiadaniu prawdy o Bogu i że ich zadaniem jest nieść to posłanie całemu światu, który bez niego jest skazany na potępienie;
charyzmatycznym przywódcą;
Przywódca jest uważany za osobę o wyjątkowej mocy, kogoś więcej niż zwykłego śmiertelnika;
wyłącznością prawdy;
Wierzą, że jako jedyni posiadają naukę potrzebną do zbawienia. Zbawienie można osiągnąć tylko przyłączając się do nich, akceptując ich wierzenia, przyjmując praktyki lub używając zalecanych przez nich technik;
nadrzędnością grupy;
Wiara w posiadanie jedynej prawdy prowadzi do przekonania, że sekta stanowi grupę elitarną. Członkowie posiadając wiedzę uzyskaną w sekcie są przekonani o swojej wyższości nad tymi, którzy nie należą do ich grupy;
ścisłą dyscypliną;
Wszystkie dziedziny życia członków sekty są ściśle podporządkowane działalności w sekcie. Dyscyplina taka przybiera formę ścisłej kontroli;
dławieniem indywidualności;
W sektach nie ma miejsca dla wolnomyślicieli. Wszelkie objawy swobodnej interpretacji, czy niezależności w postępowaniu są zawczasu dławione. Nowicjusze są tak kształceni, by wyrzec się odpowiedzialności osobistej i oddać się całkowicie pod kierownictwo swoich przełożonych;
odchyleniem doktrynalnym.
Z przedstawionej charakterystyki można wywnioskować, że nowe ruchy religijne w swej działalności izolują się od społeczeństwa. Indoktrynacja w sekcie prowadzi do zniewolenia, czyli działa destruktywnie na osobę wstępującą do ruchu. W literaturze można też często spotkać określenie: kult szkodliwy, sekta destruktywna.
Oto kolejna charakterystyka. Christian Czurko, szef brytyjskiej filii Dialogcentre, grupy zajmującej się pomocą byłym członkom sekt, definicje sekty zawarł w czterech elementach:
Członków werbuje się nie udzielając im ścisłych informacji.
Wyrabia się w nich przekonanie, że inne poglądy i postawy są błędne i niesłuszne.
Grupa ( i/lub jej przywódca) czerpie korzyści materialne z tytułu posiadania członków bądź bezpośrednio, przez zagarnianie ich pieniędzy, bądź pośrednio, poprzez zmuszanie ich do pracy, za którą nie otrzymują nic albo są bardzo nędznie wynagradzani.
Zostają skrzywdzeni ludzie: dotyczy to zarówno rodzin, przyjaciół członków sekt, jak i ich samych.
3. Rodzaje sekt
Dynamiczny rozwój sekt występuje przy końcu stuleci, tym bardziej tysiącleci. W ostatnim dwudziestoleciu w poszczególnych krajach europejskich pojawiło się po kilkadziesiąt, a nawet powyżej stu nowych kultów. Pod względem formalnym i treściowym (teologicznym, socjologicznym, psychologicznym, geograficznym, historycznym, etnicznym, rasowym) istnieje wiele typów sekt. Są na ogół odpowiedzią na doktrynalne, moralne czy prawne niewłaściwości w macierzystej religii:
Odwołujące się do korzeni, np. w średniowieczu waldensi, a później "apostolskie wspólnoty", liczne od XIX w. w anglikanizmie i protestantyzmie kontynentalnym. Na ogół uznają siebie za Kościół ostateczny, czyli odnowiony Kościół pierwotnego chrześcijaństwa:
Kościoły Chrystusa (ok.2 milionów);
Wspólnoty Apostolskie (Wspólnoty Katolickoapostolskie - w wielu krajach, ponad 300 wspólnot w północnych Niemczech;
Kościół Nowoapostolski - w świecie ok. 2.000.000, w Europie ok. 470.000, w tym w Niemczech ok. 400.000;
Wolne Wspólnoty Apostolskie, zwłaszcza w Niemczech, Holandii i Szwajcarii).
Fundamentalistyczne, które przyjmują zasadę dosłownego rozumienia ksiąg świętych (Biblii, Koranu), np. liczne formy badaczy Pisma Świętego (Badacze Pisma Świętego, Wolni Badacze Pisma Świętego, Polscy Badacze Pisma Świętego, Chrześcijańscy Badacze Pisma Świętego, Świecki Ruch Misyjny "Epifania"). Fundamentaliści islamscy sięgają po przemoc, by prawo państwowe opierało się na prawie Koranu. Świadkowie Jehowy łącza fundamentalistyczny biblicyzm z oficjalną i zmieniającą się interpretacją Biblii narzuconą przez centrale w Brooklynie.
Apokaliptyczne, które rychły koniec świata czynią głównym tematem swego zwiastowania, np. Adwentyści Dnia Siódmego (od W. Millera) wraz z kilkudziesięcioma mniejszymi wspólnotami adwentystycznymi liczą w świecie ok. 4 milionów, W Niemczech ok. 40.000, w Polsce ok. 9.000. Wyrosła z chrześcijaństwa, ale niechrześcijańska (odrzuca naukę o Trójcy Świętej i boskości Chrystusa) sekta Świadków Jehowy głosi za swoim drugim (po Charlsie Taze Russellu, zm. 1916) założycielem, Józefem Franklinem Ruthefordem (1942) rychły Armagedon, czyli wielką walkę w niebie miedzy siłami dobra i zła, po którym nastąpi tysiącletnie królowanie 144.000 wybranych Świadków Jehowy.
Odwołujące się do nowych objawień. Mormoni, czyli Kościół Jezusa Chrystusa Świętych Ostatnich Dni, założony przez Josepha Smitha (1805-1844) w USA, odwołuje się do tzw. Księgi Mormona, która zawiera wiele nauk sprzecznych z Biblią w sferze nauki o Bogu (politeizm), człowieku (poligamia, milenaryzm) i Kościele (Chrystus założył Kościół przez Smitha). Świetna organizacja misyjna i efektywna działalność ekonomiczna (np. hotel Mariott w Warszawie) zyskują im licznych zwolenników również w Europie, ok. 4.000.000.
Odwołujące się do własnej misji prorockiej i mesjańskiej lub boskiego wcielenia. Ruch Grala (Gralsbewegung), niechrześcijańska sekta gnostycko-synkretystyczna głosi wielostopniowe emanacje Boga. Założyciel O.E. Bernhardt (1875-1941) podawał się za dawcę nowego objawienia i wcielenie bóstwa. Ruch Muna, został tak nazwany od założyciela San Myung Moona, Koreańczyka, który w książce Zasady boże (1957) ogłosił się drugim Mesjaszem. Zwolennicy musza porzucić własne rodziny, bezwzględnie słuchać, pracować dla ruchu i apostołować. Elementy biblijne zostały zmieszane z elementami religii azjatyckiej. Bóg jest nieosobową mocą, odkupienie przez Chrystusa było niedoskonałe, uzupełniają je doskonały Adam, czyli Moon, i jego przyjaciółka, doskonała Ewa. Korea jest ziemią świętą. Krzyż symbolizuje klęskę, a Ruch Muna jest drogą do sukcesu. Rozwija się zwłaszcza w Korei, Japonii, USA i Europie Zachodniej (ponad 2.000.000). Funkcjonuje kilka różnych nazw: Święta i Spirytystyczna Wspólnota na Rzecz Zjednoczenia Całego Chrześcijaństwa, Wspólnota Ducha Świętego na Rzecz Zjednoczenia Całego Chrześcijaństwa, Ruch Zjednoczenia, Kościół Zjednoczenia).
Gnostyckie, ezoteryczne, antropozoficzne i okultystyczne. Wyjątkowy dynamizm wykazuje ruch Nowa Era (Epoka) - New Age, powstały w 60 latach w USA (głowni twórcy: Marily Freguson, Fritjof Capra, Stanislaw Grof, Ken Wilber, Gregory Bateson, Georg Trevelyan). Łączy on elementy okultyzmu, spirytyzmu, teozofii, satanizmu, wschodnich medytacji, mistyczno-magicznej duchowości szamańskiej w połączeniu z hasłami humanitaryzmu, harmonii, miłości, naukowości, ekologii, ekumenizmu i nowoczesności. W Niemczech Zachodnich i Anglii w 1992 roku 18% ogółu sprzedawanych książek było spod znaku New Age. Zachodni Zakon Sufi, związany z New Age, z centralą w Suresness (Francja) opiera się na pełnych ezoteryzmu pismach Pir-O-Murshid Hazrat Ynayat Khana (zm. 1927). Subud, ezoteryczny ruch tradycji islamskiej, działa na Zachodzie od 1957 roku.
Tzw. Religie Młodzieżowe (Jugendreligionen), zwane Sektami Młodzieżowymi, Kultami, Destruktywnymi kultami i Nowymi Organizacjami Młodzieżowymi, obejmują m.in.:
Kościół Scientologii, założony przez Lafayette'a Ronalda Hubbardta w 1954 r. w USA. Głosi naukę o wiedzy, według której człowiek jest wiecznym i wszechpotężnym duchem, który musi wyzwolić się przez wiedzę. Sam człowiek nie jest dla siebie przyczyną i celem. Kościół liczy w świecie ok. 20.000.000 członków (uczestnicy kursów).
Rodzina Miłości (wcześniej Dzieci Boga), zwana też Wspólnotą Niezależnych Chrześcijańskich Zgromadzeń Misyjnych "Rodzina", lub krótko Rodziną, założona w 1968 roku w USA przez baptystycznego pastora Davida Berga (znanego jako Mose David, w skrócie MO) nie posiada systemu doktrynalnego. Akceptuje ona naukę o czasach ostatecznych, rychłym przyjściu Antychrysta i Chrystusa. Usługi seksualne jako forma okazywania chrześcijańskiej miłości oraz nieposyłanie dzieci do szkół powodują negatywne reakcje społeczne wobec jej apokaliptycznych i ekskluzywnych komun. Liczy ponad 70.000 członków.
Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kriszny (lub Ruch Kriszny), założone w 1966 roku w USA przez Abhay Choran De, znanego jako Abhay Caranarawinda Bhaktivedanta Swami Prabhupada (1896-1977). Ruch wskazuje drogę do szczęścia (wyrwanie się z cyklu reinkarnacji oraz osiągniecie wyższej świadomości) poprzez śpiewanie mantry, dietę wegetariańską, powstrzymywanie się od narkotyków i używek, praktykowanie medytacji...
Medytacja Transcendentalna z Wiedzą o Twórczej Inteligencji, założona przez byłego mnicha hinduskiego z Indii, Maharishi Mahesh Yogi, obejmuje ok. 200 różnych organizacji szerzących nauki Yogi. Opierając się przede wszystkim na wedach - tekstach hinduistycznych, Maharishi Mahesh Yogi za główną praktykę uznał mantry oraz medytację dla napełnienia się "Świadomością kosmiczną" i wtopienia w boskość. Za naukę medytacji uiszcza się wysokie opłaty. Według MT żadna religia, również chrześcijaństwo, nie ma wartości, jeśli nie uprawia się takiej medytacji. MT jest sektą religii hinduskich. Liczy w świecie ok. 2.000.000 członków.
Zmiany na Wschodzie spowodowane rozpadem Związku Radzieckiego i względna wolność spowodowały wielkie przebudzenie religijne na tych terenach. Nastąpiła inwazja różnych wspólnot religijnych, również sekt z Zachodu, zwłaszcza USA i z Południa. To fenomen religijny olbrzymich rozmiarów, niemożliwy do ujęcia przez wiarygodne statystyki. Tradycyjne Kościoły zdecydowanie im ustępują, jeśli chodzi o skuteczność działania. Powstają też rodzime sekty, np. Powszechna Cerkiew Bogarodzicy (Wsielenskaja Cerkow Bozijej Matieri), założona przez J. Bereslawkija (ur. w 1946 roku), głosi "trzecie przymierze" i sukcesje w duchu. Założyciel powołuje się przy tym na doświadczone od Matki Boskiej objawienia ("Biała Ewangelia"). W nauczaniu i kulcie zerwał on z chrześcijaństwem. W Kijowie Jurij Kriwogonow założył w 1990 roku Białe Bractwo - Jusmalos (co znaczy: Planetarny Logos Jezus Chrystus). Kriwogonow łączy Biblię (część apokaliptyczną) z Bhagawadgitą i różnymi doktrynami mistycznymi. Posługuje się on przy tym terminologią naukową ("prorok" jest doktorem nauk technicznych). Swoja przyjaciółkę, Maryne Cwigun, przedstawia jako Królową Pokoju, Maryję, Dziewicę Chrystusa. Działa na Ukrainie i w Rosji.
W Polsce działa kilkaset nowych sekt i ruchów religijnych. Biuro Bezpieczeństwa Narodowego w Raporcie o stanie bezpieczeństwa państwa stwierdziło m.in., że niektóre z sekt przyczyniają się do powstania zagrożenia ładu i porządku publicznego. Jako najgroźniejsze wskazuje Kościół Zjednoczenia Muna, Kościół Scjentologiczny i Wspólnotę Niezależnych Zgromadzeń Misyjnych "Rodzina".
4. Atrakcyjność niezależnych ruchów religijnych
Sekty reklamują się jako "jedyne rozwiązanie" problemów osobistych i społecznych, "prawdziwe" poznanie prawdy o sobie i świecie (wschodnie ruchy samoświadomości, jogi i medytacji np. Haare Kriszna, Misja Czajtanii, Kościół Scientologiczny, Transcendentalna Medytacja - TM). Proponują bardzo uproszczone (a więc nieprawdziwe) rozwiązania "wszystkich" najtrudniejszych problemów, uzdrowienie ze "wszystkich" chorób i "prawdziwe" szczęście bez cierpienia już tu, na ziemi. Reklamują się też jako odkrywcy zagubionej czy nowo objawionej prawdy, znawcy psychiki i duchowości człowieka. Posługują się przy tym fałszywymi autorytetami, pseudonaukowymi teoriami i mitami (TM, Kościół Scientologiczny). Przedstawiają się często (dla ukrycia swych prawdziwych celów) jako grupy i organizacje chrześcijańskie, dobroczynne, terapeutyczne czy naukowe.
Sekty przedstawiają świat jako opanowany przez grzech, zło, szatana i skazany na zagładę. Jedynymi "sprawiedliwymi" są członkowie sekty i ci będą uratowani.
Przyczyny wstępowania do sekt (zwłaszcza młodych ludzi) są dość złożone, ale na pierwszym planie sytuuje się kryzys autorytetów (rodziców, nauczycieli, Kościoła, państwa i innych organizacji), rodziny, konsumpcyjne podejście do życia bądź trudna sytuacja ekonomiczna rodzin, a co za tym idzie poświęcanie przez rodziców większości czasu na pracę zarobkową. Brak więzi rodzinnych i przyjacielskich powoduje poszukiwania zrozumienia i miłości gdzie indziej. Kryzys wewnątrz Kościoła sprawia, że jest on odbierany jedynie jako jedna z wielu organizacji. Ważna rolę spełnia też bezrobocie. Sekty wyszukują osoby z problemami, słabe, przed bezpośrednim kontaktem obserwują je, a następnie ofiarują pomoc. Trudno jest potem nie przystać do tak "wspaniałych" ludzi.
5. Niebezpieczeństwa wynikające z przynależności do kultu
Członkowie sekt są zwykle nietolerancyjni a czasem agresywni wobec inności, różnorodności a swoją doktrynę, formy kultu i religijności uważają za jedyne słuszne. Do swojej grupy starają się wciągnąć nowych członków skłaniając ich do porzucenia Kościoła (prozelityzm) a nierzadko do opuszczenia ich rodzin i środowiska
Werbunek do sekt prowadzony jest przeważnie metodami nieetycznymi. Zwykle wobec nowego adepta sekta stosuje manipulację, aby ukryć prawdziwy cel zainteresowania nim. Aranżuje się "przypadkowe" spotkanie, okazuje "bezinteresowną" miłość, a członków sekty przedstawia jako wspaniałych i wyjątkowo dobrych ludzi. Ta pozorna bezinteresowność, "bombardowanie miłością", okazywanie pomocy psychicznej (kursy rozwoju osobowości) i materialnej (bezpłatne posiłki) są natychmiast wycofywane w razie braku posłuszeństwa. Kandydat do sekty poddawany jest ukrytej indoktrynacji przy zastosowaniu różnych metod manipulacji, hipnozy, a nawet działaniu narkotyków. W literaturze często określa się to "praniem mózgu", choć jest to określenie bardzo nieścisłe, jest to raczej kontrola umysłu. W werbowaniu sekty wykorzystują różne instytucje: od organizacji młodzieżowych, do szkół i gabinetów masażu, w tym również klubów psychotronicznych i kursów medycyny niekonwencjonalnej.
W nauczaniu sekt pojawiają się różne półprawdy i kłamstwa. Terminy chrześcijańskie utożsamiane są z hinduskimi (miłość, prawda, oświecenie, światłość). Podobnie zestawia się różnych guru i hinduskich duchowych "mistrzów" medytacji zen i jogi z bohaterami biblijnymi oraz z katolickimi świętymi. Mistyczne doświadczenia świętych Kościoła utożsamiane są z hipnozą, euforią narkotyczną czy doświadczeniami joginów. Mitologia przedstawiana jest jako "źródło mądrości". Werbując nowych członków sekty posługują się oczernianiem innych grup religijnych. Używa się też pochlebstwa, obietnic, zastraszania (Kościół Scientologiczny) a także flirtu miłosnego jako okazywanie miłości Bożej potrzebującym (Rodzina albo tzw. Dzieci Boże).
Techniki przemiany osobowości stosowane w sektach są najczęściej szkodliwe dla psychiki ludzkiej (wielu byłych członków sekt potrzebuje później leczenia psychiatrycznego). Oto niektóre z nich:
bombardowanie miłością i wycofywanie jej - odbiera poczucie bezpieczeństwa i uzależnia od osób z danej grupy;
pobudzanie poczucia małej wartości, winy i różnych lęków - prowadzi do poczucia bezpieczeństwa tylko wewnątrz sekty i pod warunkiem posłuszeństwa;
pobudzanie zmiennych uczuć i nastrojów - służy do ukształtowania ich według innego wzorca bardziej przydatnego dla sekty;
kontrola czasu - powoduje poczucie osaczenia, niemożliwość autorefleksji;
ograniczenia snu i posiłków (posty) - człowiek staje się bezkrytyczny, przechodzi od potulności, apatii do agresji i poczucia winy;
hipnoza - odbiera wolność decyzji i siłę woli;
leki psychotropowe i narkotyki (podawane nawet bez wiedzy członków) - powodują uzależnienie od nich i od wrażeń nimi wywołanych;
izolacja - może wywołać złudzenia i halucynacje;
mantrowanie i medytacje - często powodują autohipnozę, izolują od otoczenia, zmieniają duchowość zaburzając relacje do Boga, ludzi i samego siebie;
Skutkiem indoktrynacji w sekcie najczęściej jest zatrzymanie i cofnięcie się w rozwoju osobowościowym aż do poziomu niezaspokojonego i zagubionego dziecka (pomimo dojrzałego wieku), które jest gotowe na wszystko, aby tylko otrzymać uznanie, akceptację i poczucie bezpieczeństwa od guru i współbraci. Wszystkie relacje zewnętrzne, nawet z najbliższą rodziną, są pod kontrolą (często nakazuje się je zerwać), aby nikt poza sektą nie miał wpływu na jej członka. Członek kultu jest często nie przystosowany do normalnego życia w społeczeństwie, gdyż boi się zagłady i potępienia wraz z grzesznym światem. Dlatego tak trudno mu opuścić sektę, która zapewnia o swym wybraniu (i to wyłącznym) do zbawienia. Dlatego po opuszczeniu sekty pojawiają się lęki przed ludźmi, nieufność, wrogość i stany depresyjne.
Poza skutkami w postaci zniszczonego zdrowia, sekta może zrujnować swych członków finansowo - wstępując do sekty adepci oddają sekcie cały swój majątek, praca na rzecz sekty jest darmowa, ewentualnie za niewielką odpłatnością.
Swoboda seksualna niesie za sobą niebezpieczeństwo zarażenia się chorobami przenoszonymi droga płciową. Wiele dzieci urodzonych w sekcie nie jest rejestrowanych w urzędach. Nie szczepi się ich, są pozbawione opieki lekarza - pediatry. Wobec dzieci stosuje się przemoc, są one zaniedbane, czasami wykorzystywane seksualnie - również w przemyśle pornograficznym.
6. Ogólnoświatowe podejście do problemu sekt
W Polsce zarejestrowane są 152 kościoły i związki wyznaniowe. Niektóre publikacje katolickie twierdzą, że ich liczbę należałoby podwoić, gdyż wiele ruchów religijnych rejestruje się jako fundacje lub stowarzyszenia, a część działa bez rejestracji. Dla legalizacji nowych grup kultowych przełomowe znaczenie miało przywrócenie demokracji i swobód obywatelskich (w tym religijnych) w latach 1989-90. Obecnie co roku rejestruje się kilkanaście nowych wyznań.
Age czy grupami odwołującymi się do tradycji Dalekiego Wschodu, daleka jest jednak od traktowania tych nurtów jako patologii. W 1986 r. w Watykanie wydano dokument "Sekty albo nowe ruchy religijne. Wyzwanie duszpasterskie". Zwraca się w nim uwagę, że słowa "sekta" czy "kult" mają zabarwienie pejoratywne i proponuje się bardziej neutralny termin "nowe ruchy (grupy) religijne". Przypomina się też o prawie każdej grupy religijnej do głoszenia swych przekonań i życia zgodnie z sumieniem: "Nasza postawa wobec wyznawców innych wiar powinna być nacechowana otwartością i zrozumieniem, a nie potępieniem".
Raport także poświęca kilka zdań na temat sytuacji w dawnych krajach komunistycznych, gdzie sekty "pośpiesznie" skorzystały z nowo uzyskanych swobód demokratycznych. Po dziesięciu latach demokracji "opór obywateli i instytucji zagrożonych przez sekty zaczyna się organizować" - spostrzeżono w dokumencie. Osobny rozdział został poświęcony groźbie infiltracji przedsiębiorstw przez sekty, korzystające zwłaszcza z usług zamawianych na zewnątrz, jak np. obsługa komputerowa. Sekty są także szczególnie zaangażowane i aktywne w dziedzinie psychoterapii i szkolenia zawodowego, gdzie istniejące prawo nie sprostowuje realiom i jest niewystarczające - oceniają autorzy.
PODSUMOWANIE
Destrukcyjna rola sekt i kultów polega na tym, iż stosują one wyrafinowane i głęboko nieetyczne metody i techniki manipulacji, by pozyskać członków i narzucić im określone stereotypy reakcji psychicznych, kontrolować ich myśli, zachowanie i uczucia. Jest to niewątpliwie problem na ogromną skalę, burzący podstawowe relacje międzyludzkie w obrębie rodziny i innych grup społecznych. Założenie o całkowitym poświęceniu się dla sekty powoduje wyłączenie jednostki ze społeczeństwa. Członkowie kultów tracą zdrowie fizyczne i psychiczne, majątki, a czasem nawet życie. Szerzą się choroby, prostytucja, narkomania.
Liderzy sekt uzależniają od siebie ofiary nie tylko w sferze duchowej, lecz również w innych dziedzinach życia - poczynając od podejmowania decyzji w sprawach najprostszych (na przykład: "Jakiej szczoteczki do zębów mam użyć?"), a kończąc na sprawach osobistych i intymnych ("Kogo mam poślubić?"), od kodeksu moralnego ("Czy wolno kraść w imię Boga?") do wyborów politycznych ("Na kogo mam głosować?"). Potencjał, jakim dysponują liderzy grup religijnych wobec bezgranicznego posłuszeństwa ich członków i skali działalności stwarza realne zagrożenie dla bezpieczeństwa ładu politycznego. Działalność ekonomiczna sekt daje im możliwość wywierania wpływu na gospodarkę; terroryzm bezpośrednio uderza w bezpieczeństwo międzynarodowe.
Niezależne kulty religijne stanowią problem zarówno społeczny, jak i polityczny. Regulacje prawne na szczeblu krajowym i międzynarodowym pozwalają na częściową kontrolę sekt i zmniejszają ich wpływ na politykę, tymczasem na szczeblu społecznym wszelkie ruchy religijne mają zagwarantowane prawo do istnienia i każdy człowiek może przynależeć do dowolnej grupy religijnej. Wyrażone to zostało w 9 artykule Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności takimi słowami:
"1. Każda osoba ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii; prawo to obejmuje wolność zmiany religii lub przekonań oraz wolności uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swej religii lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne.
2. Wolność uzewnętrzniania religii lub przekonań może podlegać jedynie takim ograniczeniom, które są przewidziane przez prawo i są konieczne w społeczeństwie demokratycznym ze względu na interesy bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia, moralności lub ochronę praw i wolności innych osób."
Funkcje i typy religii
W referacie tym określe, czym jest religia, i omówię kilka jej form.
Zastanowimy się nad związkiem między religią i zmianą społeczną oraz nad sposobem organizacji religii. Opisze. my krótko kilka głównych systemów wiary.
DEFINICJA RELIGII
Ponieważ istnieje wiele form religii, trudno podać jej jednoznaczną definicję.
- święte jest wszystko, co nadprzyrodzone.
- Swieckie jest natomiast to, co zwyczajne i codzienne.
- rytuał, czyli formalne, uroczyste praktyki związane ze sferą świętości. Mogą to być modlitwy, oczyszczenie rytualne, taniec lub śpiewy. Czynności te pozwalają wierzącemu zbliżyć się do świętości w sposób spokojny i kontrolowany.
Religię można określić jako system wierzeń i rytuałów dotyczących obszaru świętości.
TYPY RELIGII
We wszystkich znanych nam społeczeństwach istniała jakaś forma religii. Formy te były bardzo zróżnicowane. Ludzie oddawali cześć różnym przedmiotom i bytom, a także uczestniczyli w wielu praktykach religijnych.
WIARA W ZJAWISKA NADPRZYRODZONE
Jest to typ religii przyjmujący istnienie sił nadprzyrodzonych poza światem realnym, które wpływają w sposób korzystny i niekorzystny na ludzkie losy. Nie ma tu żadnego boga czy ducha, lecz jedynie bezosobowe, nadprzyrodzone siły.
ANIMIZM
Religia może także przybrać formę animizmu, czyli przekonania o działaniu \"duchów\" w świecie. Mogą one istnieć w ludziach lub w bytach świata naturalnego, jak drzewa i zwierzęta. Te siły duchowe mogą być pomocne, szkodliwe albo obojętne dla człowieka. Religia animistyczna była rozpowszechniona wśród różnych plemion w Afryce i na innych kontynentach.
TEIZM
Teizm to wiara w istnienie bogów, którzy są potężni i interesują się działaniami ludzi.
Znamy dwie główne formy teizmu.
- Politeizm
Najpowszechniejszą formą teizmu jest politeizm - wiara w istnienie wielu bogów.
- Monoteizm
Drugą formą teizmu jest monoteizm - wiara w istnienie jednego boga.
RELIGIA: POGLĄDY FUNKCJONALISTOW
Religia spełnia ważne funkcje społeczne, istnieje w jakiejś formie we wszystkich społeczeństwach, jest pozytywną siłę w życiu społeczeństwa.
FUNKCJE RELIGII
SPÓJNOŚĆ SPOŁECZEŃSTWA
Religia jest siłą spajającą społeczeństwo, ponieważ zapewnia wspólne przekonania, wartości i normy, na podstawie których ludzie mogą stworzyć wspólną tożsamość. Jest spoiwem społecznym, które wiąże grupę, zapewniając jej wspólny system wartości.
NADANIE SENSU ŻYCIU
Religia ogólnie daje zadowalające odpowiedzi na fundamentalne pytania o ludzką egzystencję i ludzkie cele w życiu. Podejmuje problem życia i śmierci, wskazuje, jak ludzie powinni żyć, określa sens życia i wyjaśnia, co dzieje się z ludźmi po śmierci.
KONTROLA SPOŁECZNA
Normy społeczne często opierają się na przekonaniach religijnych. Większość najważniejszych regulacji prawnych (np. prawo zabraniające morderstwa) ma wymiar zarówno moralny, jak i prawny. Są one osadzone w wartościach religijnych i mają religijne uzasadnienie.
WSPARCIE PSYCHICZNE
Religia zapewnia wielu ludziom wsparcie emocjonalne i psychiczne, dzięki czemu mogą przetrwać w niepewnej i złożonej rzeczywistości. Religia jest szczególnie potrzebna w okresie kryzysu wywołanego, na przykład, śmiercią bliskiej osoby. Religia nadaje sens umierania, przynosi ulgę osieroconym i cierpiącym.
IDEOLOGIE ŚWIECKIE - RÓWNOWAŻNIKI RELIGII
Funkcjonaliści twierdzą, że istnieją funkcjonalne równoważniki religii (społeczne i kulturowe zjawiska, które wywołują ten sam skutek co inne zjawiska i mogą je zastępować). Oznacza to, że świeckie (niereligijne) systemy przekonań (np. nauka) mogą spełniać te same funkcje co religia.
Wiele światowych \"izmów\" - faszyzm, socjalizm, komunizm, humanizm -można uznać za świeckie religie.
Różnica między religią a ideologią świecką polega na tym, że źródłem siły i punktem odniesienia religii jest to, co nadprzyrodzone. Wiara w to, co nadprzyrodzone sprawia, że religia jest zjawiskiem trwałym i opiera się drastycznym zmianom.
RELIGIA W UJĘCIU TEORII KONFLIKTU
RELIGIA JAKO \"OPIUM DLA LUDU\"
Religia, według teorii konfliktu, wspiera i sankcjonuje istniejący system prawny, odwracając uwagę uciemiężonych od nękających ich problemów i od prób ostatecznego ich rozwiązania. Marks nazwał religię \"opium dla ludu\", sugerując tym samym, że religia - podobnie jak opium - wprawia ludzi w dobry nastrój i pozwała im zapomnieć o nędznej egzystencji, a także o działaniach koniecznych do zmiany tej sytuacji.
Religia odwraca uwagę od problemów i cierpienia w świecie doczesnym, obiecując nagrodę w przyszłym życiu.
RELIGIA A NIERÓWNOŚĆ SPOŁECZNA
W świetle teorii konfliktu religia jest siłą konserwatywną. Opiera się na istniejącym porządku i uczestniczy w jego utrzymaniu, nie dopuszczając do zmian społecznych. Ponadto, większość religii jest zorientowana na mężczyzn i przez nich zdominowana, czyli ma formę patriarchalną. Nawet współcześnie niektóre największe systemy religijne nie zgadzają się na wzrost władzy i pozycji kobiet w obrębie swoich struktur.
RELIGIA A KONFLIKT SPOŁECZNY
Religia może wywoływać napięcia między społeczeństwami. Chrześcijanie podjęli walkę przeciw muzułmanom, wyruszając na wyprawy krzyżowe, które przyniosły ogromne zniszczenia. Jednym z głównych uzasadnień kolonizacji Azji, Afryki i Ameryki Południowej było przekonanie o konieczności nawrócenia \"pogan\", którzy oddawali cześć wielu bogom.
RELIGIA A ZMIANA SPOŁECZNA
Religia może być siłą napędową zmian społecznych, choć nie każda z tych zmian jest korzystna (np. kolonializm europejski). Jednym z najważniejszych przykładów wspierania, jeśli nie wywoływania, zmian społecznych przez religię jest rozkwit kapitalizmu. Z drugiej jednak strony, jak twierdzą teoretycy konfliktu, religia odgrywa często konserwatywną rolę, hamując zmiany i umacniając tradycję. Takim przykładem jest ożywienie fundamentalizmu islamskiego.
\"ETYKA PROTESTANCKA\" A KAPITALIZM: POBUDZANIE ZMIAN SPOŁECZNYCH
Weber twierdził, że związek między społeczeństwem i religią jest inny: to właśnie system wiary może wpływać na rozwój struktur ekonomicznych i społecznych.
Uważa, że nowoczesny kapitalizm to zupełnie nowy model działalności ekonomicznej.
KALWINIZM
Według Webera to nowe podejście stworzyli kalwiniści - protestanci.
Zadaniem kalwinisty w życiu doczesnym jest zachowanie ascezy (czyli powstrzymanie się od ziemskich przyjemności) i praca dla chwały Bożej.
INNE RELIGIE
Inne religie nie stworzyły takiej samej bazy dla rozwoju kapitalizmu. Katolicyzm skłania swoich wyznawców do oczekiwania nagrody raczej w życiu przyszłym niż doczesnym. Religie azjatyckie (np. hinduizm) nie zachęcają do działań, które mogłyby prowadzić do osobistego rozwoju, inne religie nie zalecają ciężkiej pracy, jaka jest niezbędna do rozwoju kapitalizmu (np. islam), albo kładą nacisk na życie po śmierci, ignorując uwikłanie w życie na ziemi (np. buddyzm i taoizm).
REWOLUCJA ISLAMSKA: POTWIERDZANIE TRADYCJI
W czasie ostatnich dziesięciu czy dwudziestu lat znacznie nasilił się fundamentalizm wśród muzułmanów (wyznawców islamu). Terminem tym określa się ścisłe przestrzeganie zasad związanych z tradycyjną wiarą i zwyczajami.
W wielu islamskich krajach Środkowego Wschodu fundamentalizm wymaga od kobiet uległości. W Iranie kobiety muszą zasłaniać włosy i twarz kwefami. W Arabii Saudyjskiej samym kobietom nie wolno prowadzić samochodu. Fundamentalizm islamski jest szczególnie widoczny w Iranie, gdzie stanowi sposób życia wielu ludzi.
ORGANIZACJA RELIGII
Chociaż religia opiera się na przekonaniach i rytuałach, podobnie jak inne instytucje społeczne ma określoną strukturę organizacyjną i przyjmuje różne formy. Poniżej opiszemy cztery najpowszechniejsze formy organizacji religijnych.
KOŚCIÓŁ
Kościół jest stabilną, dobrze zintegrowaną ze społeczeństwem instytucją, która utrzymuje, że jest jedyną uprawnioną drogą do prawdy religijnej. Posiada przeważnie jasno określoną hierarchię funkcjonariuszy i pewną formę organizacji biurokratycznej. Ci funkcjonariusze są odpowiedzialni za stosowne praktyki religijne.
Kościoły są zazwyczaj konserwatywne. Akceptują główne cele społeczne, ale przeciwstawiają się zmianom. Za przykład może tu posłużyć sprzeciw Watykanu wobec teologii wyzwolenia, która swymi korzeniami sięga ideologii marksistowskiej.
SEKTA
Sekty są w pewnym sensie podobne do Kościołów: podobnie jak Kościoły twierdzą, że są jedyną uprawnioną drogą do prawdy religijnej. Przeważnie są niewielkie i odosobnione, często odrzucają normy i wartości kultury dominującej. Sekty nierzadko powstają w wyniku oderwania się niewielkiej grupy wyznawców od większego Kościoła.
Sekty mają zazwyczaj mniej formalną organizację niż Kościół. Przywództwo w nich opiera się często na charyzmie, czyli niezwykłych cechach osoby, która przyciąga wyznawców i potrafi na nich wpływać.
WYZNANIE
Wyznanie (denomination) to organizacja przypominająca Kościół, która jest dobrze zintegrowana ze społeczeństwem, ale nie przypisuje sobie wyłącznego prawa do prawdy religijnej. Jedną z cech szczególnych wyznania jest akceptacja prawa do pluralizmu w przekonaniach religijnych. Na ogół wyznania mają sformalizowane duchowieństwo i praktyki religijne traktują mniej emocjonalnie.
W pewnym sensie wyznania można uważać za duże sekty, które dostosowały się w określonym stopniu do społeczeństwa.
KULT
Kult jest formą organizacji religijnej przejawiającą antagonistyczny stosunek do społeczeństwa, w którym funkcjonuje. W kultach, podobnie jak w sektach, przywództwo opiera się na charyzmie. Kulty często zmierzają do izolowania swoich członków od reszty społeczeństwa, uznawanego przez nie za zdemoralizowane.
Kulty dążą do zapewnienia swoim członkom całkowicie nowego stylu życia, różniącego się niejednokrotnie w sposób bardzo wyraźny od ich dotychczasowej egzystencji. Przynależność do kultu pociąga za sobą często znaczne przeobrażenia osobowości. Fakt ten w okresie ostatnich dwudziestu lat spowodował wzrost społeczneo zaniepokojenia funkcjonowaniem kultów, a zwłaszcza ich zdolnością do \"prania mózgów\".
GŁÓWNE RELIGIE ŚWIATA
Na świecie istnieją tysiące róznych religii. W tej części opisze krótko zasadnicze cechy sześciu najbardziej rozpowszechnionych.
1. CHRZEŚCIJAŃSTWO
Chrześcijaństwo jest najszerzej praktykowaną religią świata. Około miliarda osób (20% ludności świata) uznaje się za chrześcijan, a ponad połowa z nich to katolicy. Główną prawdą wiary chrześcijańskiej jest przekonanie o boskości Jezusa Chrystusa, jedynego Syna Bożego, Zbawcy świata, który zapewnia życie po śmierci. Poza tym chrześcijanie różnią się między sobą w sferze zasad wiary, praktyk religijnych i form organizacji.
- Rozwój chrześcijaństwa
Chrześcijaństwo wyrosło z judaizmu. W XI w. podział religijny spowodował powstanie dwóch głównych organizacji chrześcijańskich: Kościoła rzymskokatolickiego i Kościoła prawosławnego w Konstantynopolu (Stambuł). W XVI w. reformacja doprowadziła do zerwania z Rzymem i powstania protestantyzmu. Pluralizm religijny Europy czasów reformacji pozwolił na rozwój licznych, istniejących do dziś wyznań w obrębie protestantyzmu.
- Zasady wiary chrześcijańskiej
Najważniejszym źródłem wiary dla chrześcijan jest Biblia, która, w ich przekonaniu, powstała z inspiracji Boga i zawiera Jego słowa. Chrześcijanie czczą Boga za pośrednictwem praktyk religijnych i modlitwy, dziękują Mu za wszystko i proszą o pomoc w ważnych sprawach. Ukrzyżowanie Chrystusa uczyniło krzyż symbolem chrześcijaństwa. Zmartwychwstanie Syna Bożego jest dla wyznawców tej religii dowodem Jego boskości.
2. ISLAM
Islam, który częściowo wywodzi się ze starożytnego judaizmu, jest drugą co do wielkości religią świata - ma około 500 milionów wyznawców. Jest religią powszechnie wyznawaną w Afryce Północnej, na Bliskim Wschodzie oraz w niektórych regionach Azji (np. w Indonezji). Założycielem islamu był prorok Mahomet w VII w. n.e. W przeciwieństwie do Chrystusa nie jest on uznawany za istotę boską, ale za ziemskiego wysłannika Allaha (Boga).
- Święte miejsca
Geograficznym centrum Islamu jest Mekka w Arabii Saudyjskiej - miejsce urodzenia Mahometa. Dwie najświętsze świątynie - meczety znajdują się w Mekce i Medynie w Arabii Saudyjskiej.
- Rytuały w Islamie
Odpowiednikiem chrześcijańskiej Biblii jest w islamie Koran zawierający święte słowa Mahometa, które uważa się za pochodzące od Boga. Koran uczy wewnętrznego spokoju przez poddanie się woli Allaha. Rytuał religijny nakazuje pięciokrotną modlitwę w ciągu dnia oraz przynajmniej raz w życiu pielgrzymkę do Mekki. Podobnie jak w innych religiach kobiety są podporządkowane mężczyznom.
3. HINDUIZM
Na świecie jest mniej więcej tylu hinduistów, ilu muzułmanów. Hinduizm, który narodził się około 4000 lat temu w dolinie Indus w Indiach, wyznawany jest głównie na subkontynencie indyjskim. W przeciwieństwie do chrześcijaństwa oraz islamu, jego powstanie nie wiąże się z żadną szczególną osobą; nie ma też w nim oficjalnie uznanej świętej księgi, jak Biblia czy Koran.
- Drahma i Karma
Chociaż w zasadach wiary i praktykach hinduistów zauważa się duże zróżnicowanie, jest też kilka wspólnych elementów. Wierzą oni, że w społeczeństwie istnieje siła moralna zwana dharmą, która wymaga przyjęcia pewnych obowiązków i odpowiedzialności. Wierzą również w karmę - duchowy rozwój każdego człowieka, oraz w to, że karma każdej osoby zależy od sposobu jej życia.
- Reinkarnacja
Hinduiści wierzą w reinkarnację, czyli powtórne narodziny po śmierci w innym ciele i w takim samym stanie duszy, jaki człowiek osiągnął w poprzednim życiu. Udoskonalając duszę w każdym kolejnym wcieleniu, osoba może dojść do stanu doskonałości duchowej - nirwany, która przerywa reinkarnację. Oprócz praktyk osobistych hinduizm obejmuje także obrzędy publiczne, jak Kumbh Mela, w którym miliony hinduistów co dwanaście lat pielgrzymują‚ by odbyć rytualną kąpiel w oczyszczających wodach świętej rzeki Ganges.
4. BUDDYZM
Buddyzm został założony w Indiach przez Siddhartę Gautamę, reformatora zwanego Buddą (tzn. przebudzony), w VI w. p.n.e. Jego osobista charyzma przyciągała wielu wyznawców, którzy szerzyli jego poglądy w Azji Środkowej i Południowo-Wschodniej, Chinach, Korei i Japonii. Buddyzm ma teraz około 250 milionów wyznawców.
- Ścieżka szlachetności
Według buddyzmu życie składa się z cierpienia. Nieszczęście jest wszędzie, jego początek tkwi w ludzkim pożądaniu przyjemności. Pożądanie to może zostać wykorzenione, jeśli człowiek będzie szedł Ośmioraką Ścieżką Szlachetności, która kładzie nacisk na należyte: wiarę, postanowienie, mowę, czyn, życie, dążenie, pamiętanie oraz zagłębianie się. Buddyzm podkreśla znaczenie współczucia i litości dla innych.
- Buddyzm a Hinduizm
Podobieństwo buddyzmu do hinduizmu jest oczywiste, z tą różnicą, że buddyzm nie wspiera systemu kastowego w sposób bezpośredni. W obu religiach działanie przez dobre uczynki oraz tworzenie duchowych wspólnot jest dostępne zarówno dla mężczyzn, jak i dla kobiet. Kolejną cechą wspólną tych religii jest brak personifikacji Boga oraz pochodzenie od charyzmatycznego przywódcy.
5. KONFUCJANIZM
Konfucjanizm powstał w V w. p.n.e. na podstawie nauki Konfucjusza. Przez ponad 2000 lat, aż do początku tego stulecia, konfucjanizm był oficjalną religią w Chinach. Chociaż rewolucja 1949 r. ustanowiła Ludową Republikę Chin i osłabiła religijność w tym kraju, na świecie jest około 150 milionów wyznawców konfucjanizmu, głównie w Chinach.
- Żen
Konfucjusz podzielał zatroskanie Buddy o cierpienia ludzi biednych. Podkreślał znaczenie osiągnięcia osobistego zbawienia przez prawe uczynki. Głównym pojęciem w konfucjanizmie jest żen (humanitarność), zgodnie z którym moralność i lojalność wobec innych powinna przezwyciężyć interes własny. W poglądach Konfucjusza jest niewiele odniesień do zjawisk i sił nadprzyrodzonych, toteż niektórzy uważają, że konfucjanizm nie powinien być uważany za religię. Ponieważ posiada on jednak rozbudowany system wierzeń i praktyk, wielu ludzi go za religię uznaje.
6. JUDAIZM
Na świecie, szczególnie w Ameryce Północnej, Europie oraz na Bliskim Wschodzie, a głównie w nowej ojczyźnie - Izraelu, jest około 17 milionów Żydów.
- Przymierze
Kilka tysięcy lat temu judaizm był religią animistyczną. Następnie przekształcił się w pierwszą monoteistyczną religię świata. Bóg Jahwe ustanowił przez Abrahama, twórcę religii, przymierze - szczególny związek z narodem żydowskim - dzięki któremu Żydzi stali się \"narodem wybranym\". Ich zadaniem było szerzyć słowo Jahwe w świecie; w zamian za to On otoczył ich szczególną opieką.
- Stary Testament i Tora
Główne zasady judaizmu zawarte są w Biblii (nazywanej przez chrześcijan Starym Testamentem, aby odróżnić go od Nowego Testamentu). Pierwsze pięć ksiąg Biblii, czyli Tora (Pięcioksiąg), opisuje wczesną historię i zasady wiary Żydów. Bóg przekazał Mojżeszowi dziesięć przykazań; stanowią one podstawowe prawa, którym powinni być posłuszni wszyscy Żydzi. Judaizm kładzie szczególny nacisk na naukę i studiowanie, na koncepcje społeczności oraz na okazywanie miłosierdzia potrzebującym.
- Praktyki religijne
Niektóre z praktyk wyznawców judaizmu to modlitwa dwa razy dziennie, obchodzenie dni świętych upamiętniających ważne wydarzenia w historii Żydów i przestrzeganie przepisów odżywiania się, polegających na zachowaniu rytualnej czystości pokarmów (pokarmy koszerne). Podobnie jak chrześcijaństwo również judaizm doświadczył pewnych podziałów z powodu różnic w interpretacji religii.
DZIEDZICTWO JUDEOCHRZEŚCIJAŃSKIE
Wartości kulturowe wynikają zarówno z judaizmu, jak i chrześcijaństwa. Dziesięć przykazań wpłynęło na system prawny i moralny większości państw.
PODSUMOWANIE
Religia ma związek raczej z tym, co święte i nadprzyrodzonej niż z przyziemną rzeczywistością tego, co świeckie. Najwcześniejsze formy religii to wiara w zjawiska i siły nadprzyrodzone i animizm. Późniejszymi formami była wiara w jednego Boga (monoteizm) i w wielu bogów (politeizm), a także idealizm transcendentny.
Funkcjonaliści uważają, że religia jest pozytywną siłą w społeczeństwie, ponieważ podtrzymuje jego spójność, oraz nadaje cel i sens życiu ludzkiemu. Sankcjonuje także kontrolę społeczną i zapewnia wsparcie psychiczne w szczególnie trudnych czasach. Podobną rolę odgrywają też ideologie świeckie (np. humanizm), które są funkcjonalnymi równoważnikami religii.
Zwolennicy teorii konfliktu mają mniej pozytywne podejście do religii. Marks widział w niej \"opium dla ludu\", ponieważ odwraca ona uwagę członków społeczeństwa od ziemskich problemów. Inni twierdzą, że usprawiedliwia ona i podtrzymuje nierówności społeczne i jest podłożem konfliktu. Religia jest zatem traktowana przez nich jako siła konserwatywna.
Zdania na temat związku religii ze zmianą społeczną są podzielone. Weber dowodzi, że doktryna kalwinizmu miała zasadnicze znaczenie dla rozwoju nowoczesnego kapitalizmu. Wiara kalwinistów w ascetyzm i predestynację umożliwiła ten rodzaj racjonalnego myślenia, ciężkiej pracy i akumulacji kapitału, którego potrzebował wczesny kapitalizm. Rewolucję fundamentalistów islamskich uznano natomiast za potwierdzenie tradycji i przeciwstawienie się zmianom społecznym.
Istnieją różne formy organizacji religijnych. Kościół jest najlepiej zorganizowany i zintegrowany ze społeczeństwem; zwykle wykazuje konserwatywne nastawienie i utrzymuje, że jest jedyną drogą do prawdy religijnej. Sekta jest niewielka, przywództwo w niej opiera się na charyzmie i nie jest tak dobrze jak Kościół zintegrowana ze społeczeństwem. Członkowie sekty są przekonani, że znają jedyną drogę do prawdy. Wyznanie przypomina Kościół pod względem organizacji, ale ma znacznie bardziej otwarty stosunek do innych religii. Kult jest zazwyczaj antagonistyczny wobec społeczeństwa i oferuje swym członkom całkowicie nowy sposób Życia.
Największa religia, chrześcijaństwo, ma około miliarda wyznawców. Główną cechą chrześcijaństwa jest wiara w boskość Jezusa Chrystusa. Religia ta podzieliła się na kilka Kościołów: rzymskokatolicki, prawosławny i protestancki.
Islam, wyznawany przez 500 milionów ludzi, jest drugą co do wielkości religią na świecie. Stworzył go Mahomet.Opiera się na Koranie -świętej księdze, która zawiera słowa Allaha spisane przez proroka.
Zasady hinduizmu, są podobne do zasad buddyzmu, który ma o połowę mniej wyznawców. Obie te religie opierają się na przekonaniu, że każdy człowiek powinien prowadzić prawe ź pełne poświęcenia życie, które ma służyć ludzkości.
Konfucjanizm, wyznawany głównie w Chinach, kładzie nacisk na współczucie i miłosierdzie dla innych.
Judaizm, pierwsza religia monoteistyczna, skupia około 17 milionów wyznawców. którzy z powodu odrębnych zwyczajów i obrzędów są często odizolowani od innych grup religijnych.