POJĘCIE FINANSÓW

FINANSE

• zjawiska i procesy pieniężne

• stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem, podziałem i wydatkiem środków pieniężnych

• w gospodarce bezpieniężnej, naturalnej w której nie występuje pieniądz nie ma finansów

PRZEDMIOT BADAŃ NAUKI FINANSÓW

• bada strumienie pieniądza

• przepływające między podmiotami gospodarczymi w toku procesów wytwarzania, podziału i wymiany spożycia i akumulacji rzeczowej

• bada zasoby pieniądza gromadzone i rozdysponowane w toku tych procesów

• wyjaśnia treści ekonomiczne tych zjawisk i procesów pieniężnych

• bada i wyjaśnia związki i zależności między

• przepływem strumieni pieniądza i rozdysponowaniem jego zasobów

a

• przepływem i rozdysponowaniem zasobów produktów, usług materialnych i niematerialnych oraz pracy żywej

PRZEDMIOT ZAINTERESOWANIA NAUKI FINANSÓW

• możliwości wykorzystania związków i zależności między

• przepływem strumieni pieniądza i rozdysponowaniem jego zasobów

a

• przepływem i rozdysponowaniem zasobów produktów, usług materialnych i niematerialnych oraz pracy żywej

• do kierowania za pomocą pieniądza planowym przebiegiem procesów rzeczowych

• produkcją

• podziałem

• zużyciem produktów i usług

FUNKCJE FINANSÓW

• cele i zadania, które przy pomocy finansów można realizować

• rodzaje funkcji

• funkcje bierne

• funkcje aktywne

FUNKCJE BIERNE

• rejestrują w kategoriach pieniężnych to co dzieje się w życiu gospodarczym

• nie wpływają na modyfikacje czy strukturę życia gospodarczego

FUNKCJE AKTYWNE

• realizują określony system bodźców

• wpływają na przebieg procesów gospodarczych

w skali makroekonomicznej

• funkcja rozdzielcza

• funkcja kontrolna

• funkcja stymulacyjna

• w skali mikroekonomicznej

• funkcja parametryczna

• funkcja zasilania

• funkcja motywacyjna

FUNKCJE FINANSÓW W SKALI MAKROEKONOMICZNEJ

FUNKCJA ROZDZIELCZA

• polega na przesuwaniu za pomocą pieniądza wartości materialnych między różnymi działami gospodarki narodowej

• przejawia się w kształtowaniu finansów nabywczych jednostek gospodarczych

• obejmuję tylko tę część produktu społecznego, która jest realizowana za pomocą pieniądza

• zakres zależy od zakresu gospodarki towarowo-pieniężnej

• tam gdzie występuje podział w naturze funkcja nie jest realizowana

• charakteryzuje się zróżnicowaniem metod podziału

• metoda budżetowa

• środki są rozdzielane na zasadzie bezzwrotnej

• powiększa się fundusz nabywczy w sposób trwały

• metoda kredytowa

• transfer środków ma charakter zwrotny

• dochody tylko czasowo powiększają fundusz nabywczy

FUNKCJA KONTROLNA

• wykorzystanie związków ruchu zasobów pieniężnych z ruchem wartości materialnej

• w celu uzyskania sygnałów o przebiegu procesów gospodarczych z obserwacji przebiegu zjawisk finansowych

• cechy:

• ogólność

• informacje mają charakter zagregowany

• szybkość

• informacje uzyskuje się natychmiast po przeprowadzeniu transakcji

• bezpośredniość

• daje informacje nie pociągające za sobą kosztów

• wieloznaczność

• ogólność informacji powoduje, że nie wiadomo co jest powodem zaistniałych zjawisk

FUNKCJA STYMULACYJNA

• związana z aktywną rolą finansów w gospodarce

• oddziaływanie na efektywność gromadzenia

i wydatkowania środków pieniężnych przy pomocy bodźców finansowych

• motywowanie do podjęcia lub prowadzenia działalności lub działań lub ich zaniechania w zamian za korzyści pieniężne

FUNKCJA PARAMETRYCZNA

• wyraża się w konstrukcji systemu finansowego

• w doborze wskaźników, norm i regulacji finansowych

• które łącznie gwarantują podejmowanie decyzji opartych na rachunku ekonomicznym

• realizacja przy pomocy narzędzi takich jak stopa podatkowa, system ulg podatkowych, itp.

FUNKCJA ZASILANIA

• polega na dostarczaniu środków do finansów publicznych

• niezbędnych do realizacji zadań przez elementy systemu finansowego

• zasilanie opiera się na funduszach zdecentralizowanych

• powoduje to, że poziom dochodów przedsiębiorstw wpływa w istotny sposób na poziom dochodów budżetowych

FUNKCJA MOTYWACYJNA

• wpływ jaki procesy gromadzenia, podziału i wydatkowania środków pieniężnych wywierają na zachowanie podmiotów uczestniczących w tych procesach

• reakcja podmiotów na bodźce wyrażone w formie korzyści materialnych

GAŁĘZIE FINANSÓW

• finanse publiczne

• finanse prywatne

FINANSE PUBLICZNE

• publiczne zasoby pieniężne

• operacje oraz normy prawne dotyczące publicznych zasobów pieniężnych

• zasoby pieniężne stanowiące własność publiczną

• pozostające w dyspozycji osób publicznych lub innych a przeznaczone na zaspokajanie potrzeb publicznych

FINANSE PRYWATNE

• prywatne zasoby pieniężne

• operacje oraz normy prawne ich dotyczące

• stanowią własność prywatną

• pozostają w dyspozycji osób prywatnych

• przeznaczone na zaspokajanie potrzeb prywatnych

RÓŻNICE:

• finanse publiczne

• stanowiące własność publiczną

• pozostają w dyspozycji przedstawicieli właściciela

• służą gromadzeniu dochodów niezbędnych do sfinansowania potrzeb publicznych

• skierowane są na realizację interesu ogólnospołecznego

• zdominowane są przez państwo

• podlegają interwencji państwa

• wyrażają się w pieniądzu, którego gestorem jest państwo

• państwo dysponuje przymusem dla zapewnienia sobie dochodów

• państwo nie podlega przymusowi w zakresie wykonywania wydatków

• mają znaczny wpływ na kształtowanie się równowagi finansowo-pieniężnej państwa

• finanse prywatne

• stanowią własność prywatną

• pozostają w dyspozycji właścicieli

• służą gromadzeniu dochodów i realizacji zysków indywidualnych

• skierowane są na realizację interesu prywatnego

• są uzależniane i kształtowane przez prawa gospodarki rynkowej (podaż, popyt, itp.)

• prywatni posiadacze nie mają na pieniądz wpływu

• osoby prywatne nie dysponują przymusem dla zapewnienia sobie dochodów

• podlegają przymusowi w zakresie wydatków

• z reguły nie mają większego wpływu na kształtowanie się równowagi finansowo-pieniężnej państwa

CHARAKTER FINANSÓW PUBLICZNYCH

• obiektywny

• wynika z działań obiektywnych sił rozwoju społeczno-gospodarczego

• bez finansów publicznych nie można wyobrazić sobie funkcjonowania państwa

FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH

• zespół jednorodnych zadań

• stawianych przed finansami publicznymi

• pokrywają się w zasadzie z funkcjami finansów w makroskali

• rodzaje funkcji finansów publicznych

• funkcja fiskalna

• funkcja redystrybucyjna

• funkcja stymulacyjna

• funkcja ewidencyjno kontrolna

FUNKCJA FISKALNA

• dostarczanie dochodów przeznaczonych na realizację zadań publicznych

FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA

• rozdzielanie zgromadzonych środków pieniężnych podmiotom realizującym zadania publiczne

• w ramach tej funkcji często wydziela się

• funkcję rozdzielczą

• akcentuje cele

• funkcję regulacyjną

• akcentuje wpływ na kształtowanie sytuacji finansowej

FUNKCJA STYMULACYJNA

• oddziaływanie na zachowanie różnych podmiotów

• przy pomocy rozwiązań i strumieni finansowych

FUNKCJA KONTROLNA

ewidencyjno-kontrolna, informacyjna

• kontrola przebiegu procesów gospodarczych

• za pomocą obserwacji i analizy kształtowania się strumieni pieniężnych

POLITYKA FINANSOWA

• świadoma i celowa działalność ludzi i instytucji

• polegająca na ustalaniu i realizowaniu określonych celów przy pomocy środków finansowych

• element polityki ekonomicznej, gospodarczej

• znaczenie zależy od zakresu gospodarki rynkowej

CELE:

• uniwersalne

• specyficzne

UNIWERSALNE:

• wzrost gospodarczy

• tworzenie miejsc pracy

• walka z bezrobociem

• stabilizacja gospodarki

• wspieranie konkurencyjności gospodarki

• zachowanie realnej wartości pieniądza

• walka z inflacją

• bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne systemu finansowego

SPECYFICZNE:

• wynikające z bieżących potrzeb

RODZAJE POLITYKI FINANSOWEJ

• polityka pieniężna

• polityka fiskalna

• odmienne cele operacyjne

• różne instrumenty polityki

• wyodrębnienie podmiotów odpowiedzialnych za prowadzenie polityki

• w ramach instytucji państwa

• zróżnicowanej odpowiedzialności podmiotów państwa za prowadzenie poszczególnych polityk

• odmiennych reakcjach podmiotów gospodarczych na narzędzia monetarne i fiskalne

POLITYKA PIENIĘŻNA / MONETARNA

• jedna z najważniejszych dziedzin polityki makroekonomicznej

• polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej

• dostosowuje podaż pieniądza do poziomu przewidywanej aktywności gospodarczej i nie dającego się uniknąć wzrostu cen

• wpływa na relacje między podażą pieniądza a popytem na pieniądz

• za politykę monetarną odpowiedzialny jest bank centralny

POLITYKA FISKALNA

• działalność państwa polegająca na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych do osiągnięcia określonych celów

• instrumenty fiskalne

• podatki i innych daniny publiczne

• wydatki budżetowe

• deficyt budżetowy

• dług publiczny

• udzielane gwarancje i poręczenia kredytów dla podmiotów gospodarczych itp.,

• za politykę fiskalną odpowiedzialny jest rząd i parlament

SYSTEM FINANSOWY

• zbiór norm prawnych

• stworzonych przez obowiązujące w danym państwie

i w danym czasie prawo finansowe

• ogół zasad i instytucji finansowych

• ustalających przede wszystkim organy, których zadaniem jest wykonywanie czynności związanych z gromadzeniem, podziałem oraz wydatkowaniem zasobów pieniężnych

• konstrukcja, kategoria prawna

• wynikająca z wyboru człowieka

CECHY RACJONALNEGO SYSTEMU FINANSOWEGO

RACJONALNY

• wywołujący korzystne reakcje jednostek gospodarczych

• efektywność

• oddziaływanie na przebieg procesów rzeczowych w sposób zapewniający osiągnięcie optymalnego zaspokojenia potrzeb całego społeczeństwa i jego jednostek

• zgodność z analizą regulowanych zjawisk

• uwzględnienie specyfiki regulowanych zjawisk, które często mają charakter obiektywny - podlegają działaniom praw ekonomicznych

• wewnętrzna zgodność

• regulacje dotyczą różnych zjawisk, które pozostają we wzajemnym związku, ustalając normy w jednym obszarze należy je odpowiednio powiązać z innym

• prostota w konstrukcji

• redakcja normy jest prosta

• jej przestrzeganie jest możliwe

• prezentowana jest w nie zawiłej formie

• zdolność do samoregulacji

• zmiany warunków powinny powodować wystąpienie procesów dostosowawczych

PRAWO FINANSOWE

POJĘCIE

• termin stosowany w Polsce od 1950 r.

• poprzednio - prawo skarbowe

• stosowany zamiennie z pojęciem finanse publiczne

• występują tendencje do usamodzielnienia się pewnych działów prawa finansowego

• proces usamodzielnienia się ma w zasadzie charakter nieodwracalny

NORMA PRAWA FINANSOWEGO

• wynikająca z przepisów reguła postępowania

• wydana lub usankcjonowana przez państwo

• zagwarantowana przymusem państwowym

ŹRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO

STOSUNKI FINANSOWO - PRAWNE

• stosunki pomiędzy podmiotem czynnym i biernym - normy prawa finansowego

• zachowanie organu finansowego (podmiotu czynnego) oraz zachowanie podmiotu biernego

• zachowania dotyczą własnych uprawnień i własnych obowiązków

• ustawodawca często ustala jedynie

• uprawnienia jednego podmiotu stosunku prawnego

• zakładając, że znajduje ono odpowiednik w postaci obowiązku drugiego podmiotu

• obowiązek jednego podmiotu

• przyjmując , iż odpowiada mu uprawnienie drugiego podmiotu

• akty normatywne

• stanowione przez upoważnione organy władzy i administracji państwowej

• stanowione przez organy samorządów terytorialnych

• zawierające normy prawne lub stanowiące istotny składnik właściwego uchwycenia treści normy prawnej

• akty normatywne stanowią system

• mimo znacznego zróżnicowania

• uporządkowany według kryteriów

• podmiotu (organu) prawodawczego

• rodzaju aktu normatywnego

ŹRÓDŁA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO PRAWA

• konstytucja

• ustawy

• ratyfikowane umowy międzynarodowe

• rozporządzenia

• akty prawa miejscowego

• na obszarze działania organów, które je ustanowiły

ZAKRES PRAWA FINANSOWEGO

• w wąskim

• prawo finansów publicznych

• prawo budżetowe

• prawo ubezpieczeń społecznych

• prawo instytucji finansowych

• w szerokim rozumieniu

• prawo ogólne

• prawo budżetowe

• prawo bankowe

• prawo ubezpieczeń gospodarczych

• prawo ubezpieczeń społecznych

• prawo podatkowe

• prawo celne i dewizowe

• prawo wekslowe i czekowe

• prawo kapitałowe

• prawo bilansowe (podmiotów gospodarczych)

• prawo instytucji finansowych

KRYTERIA KONWERGENCJI Z MAASTRICHT

Unia Gospodarcza i Walutowa

• podstawowe kryteriami przynależności

• kryteria zbieżności zawarte w Traktacie z Maastricht.

• realizacja umożliwia

• wprowadzenie euro jako powszechnego środka pieniężnego

• roczny wskaźnik wzrostu cen w państwie członkowskim nie może być wyższy niż 1,5 punktu procentowego od średniej stopy inflacji w trzech krajach UE o najniższych pod tym względem wskaźnikach (inflacja powinna być mierzona za pomocą wskaźnika cen konsumpcyjnych)

• wysokość deficytu budżetowego nie może przekroczyć 3% PKB

• wysokość długu publicznego nie może przekroczyć 60% PKB;

• średnia nominalna, długookresowa stopa procentowa nie może być wyższa niż 2 punkty procentowe od poziomu wyznaczonego przez średni poziom odpowiednich stóp procentowych w trzech krajach UE o najniższych rocznych wskaźnikach inflacji;

• państwo członkowskie w ramach mechanizmu kursowego Europejskiego Systemu Walutowego (ERM II)

• przez co najmniej dwa lata musi przestrzegać normalnego przedziału wahań kursów swojej waluty w stosunku do kursu centralnego euro (+/- 15%)

• tym okresie waluta tego państwa nie może być re(-) lub dewaluowana w stosunku do walut innych krajów UE

---