Człowiek podczas wykonywania czynności zawodowych narażony jest na działanie czynników materialnego środowiska pracy (pył, hałas, zanieczyszczenie chemiczne, wibracja oświetlenie, promieniowanie cieplne, mikroklimat), które często negatywnie oddziaływają na jego organizm.

Niekiedy następuje pogorszenie samopoczucia, obniżenie wydajności pracy, przeciążenie organizmu, zwiększenie wypadkowości i zachorowalności.

Działanie czynników materialnego środowiska pracy na człowieka i pośrednio na jego pracę zależy od:

- rodzaju działania czynnika

- okresu czasu działania tych czynników

- stężenia

- indywidualnej odporności i wrażliwości na dany czynnik.

Przedmiotem niniejszego referatu są pyły przemysłowe, ich oddziaływanie na organizm człowieka, zapobieganie skutkom narażenia na nie oraz metody oceny zagrożenia stanowisk pracy.

Zanieczyszczenie pyłowe stanowi obecnie jeden z najważniejszych problemów, zwłaszcza w krajach dobrze rozwiniętych, bowiem jak wiadomo jest ono przede wszystkim efektem działalności człowieka w sferze przemysłowej.

Trudno uwierzyć, ale każdemu niemalże procesowi przemysłowemu towarzyszą mniejsze lub większe zanieczyszczenia pyłowe, powstające między innymi podczas operacji obróbczych, wydobywczych, przeładunkowych czy przetwórczych. A efekty zdrowotne działania pyłów manifestują się zwykle po wielu latach w postaci różnego rodzaju chorób dróg oddechowych, patologicznego rozrostu tkanki łącznej (działanie pylicotwórcze), a także, niestety w postaci nowotworów.

Przykre, że ludzie z reguły nie zdają sobie sprawy z tego, jak bardzo pyły wyniszczają ich organizm oraz, że nie mają pojęcia, jak się przed nim chronić.

Pył przemysłowy jest to aerozol, którego fazę rozproszoną stanowią cząstki stałe (ziarna) i którego źródłem powstawania są procesy produkcyjne. Wytwarzanie pyłu w przemyśle może odbywać się na drodze dezintegracji lub kondensacji.

Pyły dezintegracyjne powstają w wyniku rozdrobnienia ciał stałych (kruszenie, mielenie, szlifowanie), przy czym rozdrobnione cząsteczki stałe przedostające się do powietrza mają niejednakowe rozmiary, z tego względu taki aerozol nazywamy polidyspersyjnym.

Pyły kondensacyjne powstają na drodze skraplania, zestalania się par metali albo innych związków. Aerozole kondensacyjne mają na ogół regularne cząstki o zbliżonych wymiarach, stąd też taki układ nazywamy monodyspersyjnym.

Z punktu widzenia sanitarno-higienicznego ważny jest podział pyłu pod względem działania biologicznego na organizm ludzki.

Wyróżniamy tu:

- pyły o działaniu zwłókniającym (pylicotwórczym), należą do nich pyły zawierające krystaliczne formy dwutlenku krzemu (kwarc, krystobalit, trydymit, styszowit, koezyt, agat, chalcedon) oraz niektóre krzemiany (kaolin, azbest, skalenie, gliny),

- pyły o działaniu drażniącym (pył węgla, karborundu, szkła, żelaza, nierozpuszczalne związki baru),

- pyły alergizujące, są to głównie pyły pochodzenia organicznego( pył bawełny, wełny, konopi, pyłki kwiatowe, siana)

- pyły o działaniu toksycznym (trującym); większość z nich to pyły związków chemicznych rozpuszczalnych w płynach ustrojowych,

- pyły radioaktywne.

Właściwości pyłów emitowanych do środowiska pracy są ściśle związane z własnościami substancji, z których powstały.

Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 11 września 1996r. (Dz.U Nr 121, poz.571), obecnie w Polsce za rakotwórcze dla ludzi uważa się wszystkie gatunki azbestu (aktynolit, amozyt, antofyllit, chryzotyl, krokidolit, tremolit), talk zawierający włókna azbestowe oraz procesy produkcyjne, w których są emitowane pyły drewna twardego (buk, dąb). Za prawdopodobnie rakotwórcze dla ludzi są uważane pyły antygorytu włóknistego i krzemionki krystalicznej (ditlenek krzemu krystaliczny).

Azbest jest nazwą handlowa i odnosi się do sześciu minerałów włóknistych z grupy serpentynów (chryzotyl) i amfibioli (aktynolit, amozyt, antofilit, krokidolit, tremolit). Minerały te źle przewodzą ciepło i są względnie odporne na działanie czynników chemicznych.

Główną przyczyną aktywności rakotwórczej azbestu SA wymiary włókien respirabilnych. Kształt włóknisty, a więc określoną właściwość fizyczną można uznać za czynnik rakotwórczy pod warunkiem, że włókno jest na tyle trwałe, iż może istnieć w środowisku biologicznym przez długi okres. Względnie dużą częstotliwość występowania międzybłoniaków u pracowników narażonych na krokidolit można by więc tłumaczyć większą trwałością tych włókien w organizmie.

W ustawie o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (z dnia 19 czerwca 1997r. Dz. U. Nr 101, poz.628 wraz ze zmianami) są określone zasady w celu wyeliminowania w Polsce produkcji, stosowania i obrotu wyrobami zawierającymi azbest.

Narażenie zawodowe na azbest może zatem w Polsce występować:

• W zakładach, które uzyskały tymczasową zgodę na produkcję wyrobów zawierających azbest, określaną corocznie w drodze rozporządzenia

• Podczas usuwania lub zabezpieczania wyrobów zawierających azbest w wielu gałęziach przemysłowych, w tym w budownictwie, w stoczniach, w przemyśle maszynowym, samochodowym, hutniczym, itd.

W rozporządzeniu ministra gospodarki z dnia 14 września 1998r. (Dz. U. Nr 138, poz. 895) są określone zasady dotyczące sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawierających azbest. Natomiast w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 2 kwietnia 1998r. (Dz. U. Nr 45, poz. 280) są określone zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz program szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów.

Sztuczne włókna mineralne są wprowadzane na coraz szerszą skalę jako zamienniki azbestu. Wyroby zawierające sztuczne włókna mineralne są stosowane w budownictwie przemysłowym, mieszkaniowym oraz w zakładach wykorzystujących je do produkcji własnych wyrobów - zakłady ceramiki, zakłady lotnicze, elektrownie, stocznie, przemysł samochodowy, zakłady urządzeń gospodarstwa domowego.

Sztuczne włókna mineralne wykazują różnorodną trwałość w środowiskach biologicznych, a co za tym idzie również różny stopień szkodliwości w odniesieniu do ludzi.

Drewno jest materiałem o nierównomiernej budowie. Jego wygląd oraz właściwości fizyczne i mechaniczne (wytrzymałość) zmieniają się zależnie od kierunku anatomicznego (kierunek wzdłuż włókien, promienisty, styczny). Jedną z ważnych cech drewna jest jego twardość. Buk i dąb są zaklasyfikowane jako drewno twarde. Narażenie zawodowe na pyły drewna występuję głównie w zakładach: tartacznych, płyt i sklejek, stolarki budowlanej, meblarskich i wyrobów stolarskich, opakowań drewnianych, zapałczanych.

Pyły emitowane w przemyśle drzewnym charakteryzują się rozkładem wymiarowym cząstek do 5mm, dlatego cząstki te są przede wszystkim zatrzymywane w jamie nosowej. Pyły emitowane podczas przerobu drewna twardego (takiego jak buk lub dąb) mogą być przyczyną nowotworów nosa i zatok przynosowych.

Ditlenek krzemu (SiO₂) jest substancją polimorficzną występującą w naturze w różnych odmianach krystalicznych i bezpostaciowych. Odmiany krystaliczne określa się terminem wolna krystaliczna krzemionka. Pyły krzemionki krystalicznej są w Polsce uznawane za pyły prawdopodobnie rakotwórcze.

Do podstawowych odmian krystalicznych ditlenku krzemu należą: kwarc, krystobalit i trydymit. Rozpuszczalność w wodzie w płynach ustrojowych krystalicznych odmian ditlenku krzemu jest minimalna i uzależniona głównie od temperatury, pH roztworu, stopnia krystalizacji oraz wymiaru cząstek.

Występujący w przyrodzie krystaliczny ditlenek krzemu jest bardzo szeroko stosowany w przemyśle chemicznym, szklarskim, ceramicznym, materiałów budowlanych i ściernych, optycznym, w odlewnictwie, itd. Jedna z odmian krystalicznych ditlenku krzemu (kwarc), dzięki właściwościom dielektrycznym i piezoelektrycznym, znajduje zastosowanie w przemyśle elektronicznym.

Bezpostaciowe odmiany ditlenku krzemu, takie jak diatomit i ziemia krzemionkowa są stosowane jako absorbent do oczyszczania wody, leków, soków, paliw, itp. Inne ważne wykorzystanie diatomitu w charakterze wypełniacza ma miejsce przy produkcji farb, nawozów, papieru, środków ochrony roślin, wyrobów z gumy syntetycznej i innych.

Cząstki pyłów mogą przenikać do organizmu głównie przez drogi oddechowe. Cząstki włókniste, a zwłaszcza azbest w niewielkim stopniu wnikają również przez skórę. Układ oddechowy może być podzielony na kilka obszarów czynnościowych(rys.1) różniących się istotnie pod względem:

- czasu zatrzymywania pyłu w miejscach osadzania

- szybkością i drogami jego eliminacji

- reakcją na pył.

Do najważniejszych należy zaliczyć:

- obszar górnych dróg oddechowych (obejmujący nos, jamę ustną, gardło, krtań)

- obszar tchawiczo-oskrzelowy (tchawica, oskrzela, oskrzeliki)

- obszar wymiany gazowej (pęcherzyki płucne)

Skuteczność osadzania się cząstek pyłu, w każdym z tych obszarów zależy od wymiaru cząstek, rozmiaru dróg oddechowych i samego procesu oddychania.

Powietrze wnika do układu oddechowego przez otwory nosowe i przepływa w kierunku nosogardzieli. W tym czasie dochodzi do jego ogrzania, nasycenia wilgocią i częściowego pozbycia się cząstek stałych. Z wyjątkiem nozdrzy drogi oddechowe w obrębie głowy są pokryte śluzówką składającą się z komórek pucharowych i utrzęsionych. Śluz produkowany przez komórki pucharowe jest przesuwany w kierunku gardła, unosząc osadzone cząstki, które są połykane. Cząstki osadzone na włoskach nie są unoszone ze śluzem i nie są połykane, lecz usuwane przez wycieranie nosa.

Za obszarem dróg oddechowych zlokalizowanych w obrębie głowy rozciąga się obszar tchawiczno-oskrzelowy. Ta część dróg oddechowych ma wygląd drzewa, w którym pień to tchawica, a konary i gałęzie stanowią oskrzela i 16 generacji kolejno rozgałęziających się oskrzelików. Średnica każdej generacji zmniejsza się, jednak ze względu na liczbę tych dróg całkowity przekrój zwiększa się, powodując spadek prędkości przepływu powietrza. W przewodach o dużym przekroju, cząstki są osadzane mechanizmem bezwładnościowym, a przy małych szybkościach przepływu przez sedymentację i dyfuzję. Utrzęsione i wydzielające śluz komórki nabłonka migawkowego występują w całym obszarze tchawiczo-oskrzelowym.

W ciągu godzin inertne, nierozpuszczalne cząstki osadzone w tym obszarze przenoszone są w kierunku krtani wraz ze śluzem, trafiają do przełyku, a następnie do układu pokarmowego. Przewlekłe uszkodzenie mechanizmu samooczyszczenia może wpłynąć na wydłużenie czasu, przebywania pyłu w tej części układu oddechowego, co może mieć ważne znaczenie w przypadku substancji toksycznych kancerogennych.

Obszar wymiany gazowej obejmuje pęcherzyki płucne i związane z nimi przewody pęcherzykowe. Nabłonek tego obszaru nie posiada migawek. Cząstki pyłu osadzane tam przez segmentację i dyfuzję są usuwane bardzo powoli, z półokresem rzędu miesiąca i więcej. Niektóre cząstki są pochłaniane przez komórki zwane fagocytami i transportowane przez mechanizm migawkowo-śluzowy. Inne wnikają w ścianki pęcherzyków i trafiają do układu limfatycznego, jeszcze inne wnikają i rozpuszczają się z określoną szybkością tym większą im mniejszy jest wymiar cząstek. Długi okres przebywania cząstki w tym obszarze decyduje o ich działaniu. Cząstki SiO2 prowadzą do krzemicy i rozedmy płuc, a cząstki pyłów włóknistych do rozwoju pylicy płuc i nowotworów. Klasyfikację biologiczną pyłów ze względu na ich średnicę podano w tablicy 1.

Tablica1. Klasyfikacja biologiczna pyłów ze względu na ich średnicę.

Średnica cząstek [I'm]	Zdolność cząstek pyłu do przenikania i retencji w płucach człowieka
Do 0,2 (ultrapyły)	Zdolne do przenikania i zatrzymywania w płucach
0,2 - 5,0	Z łatwością przenikają do płuc i często w nich występują
5,0 - 10,0	Mogą przenikać do płuc, ale występują w nich rzadko
10,0 - 50,0	Zazwyczaj nie przenikają do płuc, zatrzymują się w górnych drogach oddechowych i oskrzelach, skąd stopniowo są wydalane.
Ponad 50,0	Nie przenikają do płuc, zatrzymują się w górnych drogach oddechowych i oddechowych łatwością są wydalane

Zapobieganie skutkom narażenia na pyły.

Profilaktyka medyczna

Celem działań profilaktycznych w stosunku do osób narażonych na szkodliwe działanie pyłów jest zapobieganie przede wszystkim przypadkom pylicy krzemowej, pylicy azbestowej oraz zmianom nowotworowym. Pylice płuc w zależności od wielkości narażenia mogą się ujawnić już po 5 latach pracy. Liczba chorych rośnie wraz ze stażem pracy. Średni okres rozwoju pylic płuc wynosi 15 lat, a nowotworów- powyżej 20 lat. W profilaktyce medycznej należy zwrócić szczególną uwagę na badania wstępne i okresowe. Do pracy w środowisku o wysokim zapyleniu nie należy przyjmować osób z wrodzonymi lub nabytymi zmianami układu oddechowego i krążenia.

W przypadku narażenia na azbest istotne jest ograniczenie nawyku palenia papierosów, który wielokrotnie zwiększa ryzyko rozwoju zmian nowotworowych u osób narażonych.

Profilaktyka techniczna - środki ochrony zbiorowej i indywidualnej przed zapyleniem

Rozprzestrzenianie się emitowanych na stanowiskach pracy zanieczyszczeń można ograniczać wykorzystując różne typy środków ochrony zbiorowej przed zapyleniem, których stosowanie, zgodnie z dyrektywami Unii Europejskiej, jest priorytetowe w stosunku do stosowania środków ochrony indywidualnej.

Środki ochrony zbiorowej przed zapyleniem obejmują systemy wentylacji mechanicznej ogólnej oraz instalacje i urządzenia wentylacji mechanicznej miejscowej wyposażone w filtry powietrza. Ogólne przepisy dotyczące wentylacji pomieszczeń w zakładach pracy są określone w Obwieszczeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej.

Celem wentylacji, polegającej na ciągłej lub okresowej wymianie powietrza w pomieszczeniach, jest:

• Poprawa stanu i składu powietrza na stanowiskach pracy zgodnie z wymaganiami higienicznymi (ochrona zdrowia człowieka) i technologicznymi (konieczność uzyskiwania produktów o określonych własnościach),

• Regulacja takich parametrów środowiska powietrznego w pomieszczeniach, jak: stężenie zanieczyszczeń, temperatura, wilgotność oraz prędkość i kierunek ruchu powietrza.

Zarówno w systemach wentylacji ogólnej, jak i w urządzeniach wentylacji miejscowej elementami odpowiedzialnymi za jakość powietrza odprowadzanego lub doprowadzanego do pomieszczeń są systemy oczyszczające (jedno- lub wielostopniowe) wyposażone w odpowiednie filtry powietrza.

Podstawowymi wskaźnikami użytkowymi filtrów powietrza są: skuteczność filtracji opory przepływu. Skuteczność filtru jest parametrem określającym jego zdolność do oczyszczania powietrza z cząstek zanieczyszczeń o danym składzie wymiarowym. Opory przepływu filtru mają natomiast istotny wpływ na dobór urządzeń wprowadzających powietrze w ruch przy przepływie przez przegrodę filtrującą.

Metody określania skuteczności i klasyfikacja filtrów wstępnych (klasy G1-G4) i filtrów dokładnych (klasy F5-F9) są zawarte w normie PN-EN 779:2005. Klasyfikacja i ogólne metody badania filtrów wysokoskutecznych typu HEPA (klasy H10-H14) i ULPA (klasy U15-U17) są przedstawione w normie PN-EN 1822:2001.

Filtry wstępne (klasy G1-G4) zwykle są stosowane w systemach wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń o przeciętnych wymaganiach czystości powietrza (np. hotele, restauracje, domy towarowe, sale koncertowe) i w systemach pomieszczeń o wysokich wymaganiach czystości powietrza jako filtr wstępny przed filtrami o wyższej skuteczności filtracji.

Filtry dokładne (klasy F5-F9) są stosowane jako ostatni stopień filtracji w systemach wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń o wysokich wymaganiach czystości powietrza (np. szpitale, kabiny lakiernicze, pomieszczenia czyste klasy ISO 9, ISO 8 i w systemach pomieszczeń o bardzo wysokich wymaganiach czystości powietrza przed filtrami wysoko skutecznymi.

Wysokoskuteczne filtry powietrza typu HEPA (klasy H10-H14) i ULPA (klasy U15-U17) są stosowane jako ostatni stopień filtracji w systemach wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń czystych o klasach czystości wyższych niż ISO 7 (np. sterylne sale operacyjne, produkcja leków i surowic, produkcja taśm filmowych i magnetycznych, pomieszczenia produkcji mikroelektroniki, siłownie jądrowe).

W przypadku, gdy zastosowanie środków ochrony zbiorowej przed zapyleniem nie zapewnia wymaganej czystości powietrza w pomieszczeniu pracy należy przeprowadzić dobór środków ochrony indywidualnej, odpowiednich do rodzaju występujących w środowisku pracy pyłów.

Informacje ogólne.

Przed przystąpieniem do omawiania oceny narażania zawodowego na pyły należy najpierw zapoznać się z podstawowymi pojęciami z dziedziny zanieczyszczenia pyłowego, które są podane w obowiązujących normach.

Pył dzielimy na:

- Pył całkowity - zbiór cząstek osadzonych na sączku pomiarowym, gdy prędkość liniowa zasysanego powietrza zawiera się w przedziale 0,3-1,6 m/s

- Pył respirabilny - zbiór cząstek przechodzących przez selektor wstępny o charakterystyce przepuszczalności według wymiarów cząstek opisanej logarytmiczno-normalną funkcją prawdopodobieństwa ze średnią wartością średnicy aerodynamicznej 3,5ą0,3l`m i z geometrycznym odchyleniem standardowym 1,5ą0,1

- Włókna respirabilne - włókna o długości powyżej 5l`powyżej powyżej maksymalnej średnicy poniżej 3l`m i o stosunku długości do średnicy >3.[l] Definicja ta dotyczy także cząstek włóknistych zawieszonych w gazach, a zwłaszcza w powietrzu, które mogą się tworzyć w czasie mechanicznej obróbki materiałów włóknistych, na skutek erozji atmosferycznej skał i gleb zawierających minerały włókniste (azbest, erionit, antyporyt włóknisty i inne)

- Wagowe stężenie cząstek - masa cząstek fazy rozproszonej w jednostce objętości gazu wyrażana w mg/m3

- Selektor wstępny - urządzenie do rozdzielania frakcji pyłu wg wielkości np. mikrocyklon

- Strefa oddychania - przestrzeń o promieniu 30 cm wokół głowy pracownika

- Próbka powietrza - określona objętość powietrza (lub wyodrębnione z niej zanieczyszczenia), pobrana w celu przeprowadzenia zawartych w nim substancji zanieczyszczających

- Narażenie zawodowe (ekspozycja zawodowa) - złożone pojęcie ilościowo-jakościowe określające rodzaj i stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia oraz czas jego działania zarówno do zmiany roboczej, jak też długich okresów

- Chronometraż pracy - czas trwania poszczególnych czynności zawodowych pracownika w ciągu zmiany roboczej, różniących się narażeniem

- Stanowisko pracy - miejsce, wynikające z organizacji pracy, w którym pracownik wykonuje czynności zawodowe stale lub okresowo

- Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) - najwyższe stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia w powietrzu, ustalone jako wartość średnia ważona, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego czasu pracy przez cały okres jego czynności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia przyszłych pokoleń.

- Stężenie średnie ważone (X_w) - średnie stężenie substancji szkodliwych w powietrzu w ciągu zmiany roboczej, uwzględniające chronometraż pracy, obliczone wg wzoru:

_ _ _

_ X₁t₁+X₂t₂+…..X_nt_n

X = ^{------------------------------------------}

t₁+t₂+….t_n

_ _ _

X₁,X₂,...X_n -średnia wartość stężeń lub wskaźników ekspozycji w poszczególnych okresach pomiarowych, wynikające z zastosowanej strategii pobierania próbek powietrza.

t₁, t₂,…t_n - czas trwania poszczególnych okresów pomiarowych.

Ocenę narażenia zawodowego na działanie pyłu w warunkach przemysłowych opiera się na pomiarze następujących parametrów:

- stężenia pyłu całkowitego

- stężenia pyłu respirabilnego

- oznaczeniu liczbowego stężenia respirabilnych włókien mineralnych

- oznaczeniu wolnej krystalicznej krzemionki.

Celem pomiaru stężenia pyłu jest stwierdzenie, czy na danym stanowisku pracy występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS). Ważna jest procedura pomiarowa, musi ona zapewnić uzyskanie reprezentatywnych wyników.

Przed przystąpieniem do poboru prób należy zebrać informacje odnośnie:

- stosowanych procesów technologicznych w zakładzie pracy

- składu chemicznego pyłu

- stanowisk pracy

- chronometrażu pracy pracowników

- liczby pracowników zatrudnionych na poszczególnych stanowiskach pracy

- wyników pomiarów stężeń pyłowych w środowisku pracy, prowadzonych poprzednio

- stosowania profilaktycznych środków technicznych, organizacyjnych i sprzętu ochrony osobistej.

Aktualnie w Polsce do badania parametrów pyłów występujących w środowisku pracy są stosowane metody badawcze zawarte w następujących normach:

PN-91/Z-04030/05 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości pyłu. Oznaczanie pyłu całkowitego na stanowiskach pracy metodą filtracyjno-wagową.

-Polega na zasysaniu zapylonego powietrza ze znanym strumieniem objętości w określonym czasie przez filtr pomiarowy. Masę pyłu zatrzymanego na filtrze pomiarowym wyznacza się jako przyrost masy filtru pomiarowego ważonego przed pobraniem i po pobraniu próbki pyłu. Stężenie pyłu całkowitego oblicza się jako stosunek masy pyłu na filtrze pomiarowym do objętości przefiltrowanego powietrza.

PN-91/Z-04030/06 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości pyłu. Oznaczanie pyłu respirabilnego na stanowiskach pracy metodą filtracyjno-wagową.

-Polega na zasysaniu zapylonego powietrza ze znanym strumieniem objętości w określonym czasie, kolejno przez mikrocyklon stanowiący selektor wstępny (zatrzymujący frakcje gruboziarniste), a następnie przez filtr pomiarowy (na którym się osadza pozostała respirabilna frakcja pyłu). Masę pyłu zatrzymanego na filtrze pomiarowym wyznacza się jako przyrost masy filtru pomiarowego ważonego przed pobraniem i pobraniu próbki pyłu. Stężenie pyłu respirabilnego oblicza się jako stosunek masy pyłu na filtrze pomiarowym do objętości przefiltrowanego powietrza.

PN-88/Z-04202/02 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości azbestu. Oznaczanie stężenia liczbowego respirabilnych włókien azbestu na stanowiskach pracy metodą mikroskopii optycznej.

-Polega na pobieraniu próbki pyłu azbestu na filtry membranowe drogą zasysania kontrolowanej objętości powietrza ze strefy oddychania pracownika za pomocą pompki indywidualnej. Filtry pomiarowe są następnie uprzezroczystniane. Włókna respirabilne azbestu obecne w losowo wybranych polach widzenia są zliczane przy użyciu mikroskopu fazowo-kontrastowego. Wynik wyrażony liczbą włókien w 1 ml powietrza otrzymuje się z oszacowanej liczby włókien na filtrze pomiarowym odniesionej do objętości przefiltrowanego powietrza.

PN-91/Z-04018/02 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości wolnej krystalicznej krzemionki. Oznaczanie wolnej krystalicznej krzemionki w pyle całkowitym na stanowiskach pracy metodą spektrometrii absorpcyjnej w podczerwieni.

-Polega na wykorzystaniu selektywnej absorpcji promieniowania podczerwonego przez krystaliczną krzemionkę i ilościowej zależności między absorpcją promieniowania i zawartością a-kwarcu w badanej próbce pyłu pobranego na stanowisku pracy.

PN-91/PN-04018/03 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości wolnej krystalicznej krzemionki. Oznaczanie wolnej krystalicznej krzemionki w pyle respirabilnym na stanowiskach pracy metodą spektrometrii absorpcyjnej w podczerwieni.

-Polega na wykorzystaniu selektywnej absorpcji promieniowania podczerwonego przez krystaliczną krzemionkę i ilościowej zależności między absorpcją promieniowania i zawartością a-kwarcu w badanej próbce pyłu pobranego ze stanowiska pracy.

PN-91/z-04018/04 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości wolnej krystalicznej krzemionki. Oznaczanie wolnej krystalicznej krzemionki w pyle całkowitym i respirabilnym w obecności krzemianów na stanowiskach pracy metodą kolorymetryczną.

-Polega na przeprowadzeniu wolnej krystalicznej krzemionki zawartej w próbce pyłu w rozpuszczalny krzemian sodowy i kolorymetrycznym oznaczaniu jonów krzemianowych. Przeszkadzające krzemiany i krzemionkę bezpostaciową obecne w badanej próbce pyłu usuwa się przez działanie kwasem fluorobromowym w podwyższonej temperaturze.

Pobieranie próbek powietrza ma zasadniczy wpływ na wyniki pomiarów i ocenę narażenia na pyły występujące w środowisku pracy i powinno być wykonane bardzo precyzyjnie, tak, aby zapewnić pobranie ściśle określonej objętości powietrza i ilościowe oznaczenie badanych pyłów.

Prawidłowe pobieranie próbek powietrza do analizy zależy od dokładności kalibracji stosowanego sprzętu, szczelności połączeń oraz staranności pracy analityka. Wymaga ono znajomości procesu technologicznego oraz właściwości fizyko-chemicznych oznaczanych pyłów.

W celu oceny narażenia na szkodliwe pyły występujące w powietrzu środowiska pracy konieczne jest prawidłowe pobieranie próbek, przy zastosowaniu odpowiednich metod, zgodnie z zasadami, które umożliwią ocenę zgodności warunków pracy z normatywami higienicznymi: najwyższym dopuszczalnym stężeniem(NDS). Zasady pobierania próbek powietrza na stanowisku pracy określa norma PN-Z-04008-7:2002.

Próbki powietrza powinny być pobierane:

- w strefie oddychania, indywidualnie u każdego pracownika

- przez cały okres jego przebywania na stanowisku pracy lub przez okres co najmniej 75% czasu trwania zmiany roboczej.

Najlepsze możliwości w tym zakresie stwarza dozymetria indywidualna. Pobieranie próbek tą metodą wymaga stosowania odpowiedniego sprzętu: próbników z indywidualnymi pompkami bateryjnymi (tzw. dozymetrów aktywnych) lub dozymetrów pasywnych (nie posiadających pompek).

Laboratoria nie posiadające takiego sprzętu mogą wykonywać pomiary stacjonarne, w których próbki powietrza pobiera się w stałych punktach pomiarowych, możliwie blisko stanowisk pracy. Próbki powietrza muszą być pobierane w sposób losowy, a czas ich pobierania jest uzależniony od wymagań zastosowanej metody oznaczania.

Częstotliwość wykonywania pomiarów stężeń substancji chemicznych i pyłów w powietrzu na stanowisku pracy zależy od poziomów stężeń w ostatnich pomiarach.

W przypadku stwierdzenia występowania na stanowisku pracy substancji o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, badania i pomiary należy wykonywać co najmniej raz na 3 miesiące, jeżeli w ostatnio przeprowadzonym badaniu stężenie czynnika przekroczyło 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia lub raz na 6 miesięcy, jeżeli ostatnio zmierzona wartość stężenia tej substancji zawarta była pomiędzy 0,1 a 0,5 najwyższego dopuszczalnego stężenia.

W przypadku azbestu pomiary należy wykonywać co najmniej raz na 3 miesiące. Jeżeli w dwóch kolejnych pomiarach wskaźnik narażenia będzie mniejszy od 0,5 dla azbestu, to pomiary można wykonywać co 6 miesięcy.

Gdy stężenia substancji innych niż ww. są w zakresie od 0,5-1,0 wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń pomiary należy wykonywać co najmniej raz w roku, a przy stwierdzeniu stężeń od 0,1-0,5 tych wartości- co najmniej raz na dwa lata.

Badań i pomiarów substancji chemicznych i pyłów nie wykonuje się, jeżeli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych badań i pomiarów nie przekroczyły 0,1 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia.

W przypadku występowania w środowisku pracy szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego, dla którego określono wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego, przeprowadza się pomiary ciągłe tego czynnika.

Pomiary stężeń substancji chemicznych i pyłów w powietrzu stanowisk pracy mogą być wykonywane przez laboratoria:

- Państwowej Inspekcji Sanitarnej

- jednostek naukowo-badawczych w dziedzinie medycyny pracy

- Centralnego Instytutu Ochrony Pracy - Państwowego Instytutu Badawczego akredytowane zgodnie z przepisami o badaniach i certyfikacji oraz upoważnione przez państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego.

PYŁY PRZEMYSŁOWE

ODDZIAŁYWANIE NA ORGANIZM CZŁOWIEKA

ZAPOBIEGANIE SKUTKOM NARAŻENIA NA PYŁY

METODY OCENY ZAGROŻENIA STANOWISK PRACY

POLITECHNIKA CZĘSTOCHOWSKA

WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA

NURT ADM

SEMESTR VII

GRUPA III

ANNA MĘDAK

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---