Skóra

Skóra stanowi powłokę okrywającą całą powierzchnię ciała. To swego rodzaju płaszcz ochronny pełniący wiele funkcji.

Skóra jako trzywarstwowa powłoka chroni nasz organizm przed niebezpiecznym promieniowaniem ultrafioletowym, które może niszczyć komórki oraz wywoływać niepożądane reakcje chemiczne. W najbardziej zewnętrznej warstwie znajdują się specjalne komórki melanocyty wytwarzające barwnik melaninę. Melanina jest magazynowana w małych skupiskach - melanocytach, a te są rozproszone miedzy komórkami skóry. Melanina chroni skórę przed UV i jest odpowiedzialna za opalanie. Różne odcienie skóry są związane z ilością zawartych w niej melanosomów. Dlatego ludzie zamieszkujący kraje tropikalne o dużym nasłonecznieniu mają ciemniejszy odcień skóry od tych ,mieszkających na północy.

Skóra jest też bariera mikrobiologiczna dla naszego organizmu.

Dzięki licznym gruczołom łojowym i potowym na powierzchni skóry wytwarza się lipidowo-wodna warstwa. Łój i pot wykazują niskie pH a więc kwaśna powłoka niszczy bakterie, uniemożliwiając im wniknięcie do organizmu. Gruczoły potowe tak licznie skupione na powierzchni dłoni, stóp i czole wspomagają termoregulację organizmu. W czasie wyparowywania potu ze skóry, następuje wydzielenie zbędnego ciepła z organizmu, co zabezpiecza je przed szkodliwym przegrzaniem. W ekstremalnych warunkach skóra może wydzielać kilka litrów potu dziennie.

Wraz z potem skóra wydziela wodę i składniki mineralne regulując ich zawartość w organizmie.

Za termoregulację odpowiadają także naczynia włosowate w skórze, kurcząc się w warunkach zimna a rozszerzając w cieple. Krew w rozszerzonych naczyniach płynie w większej ilości i tym samym organizm szybciej się ochładza.

Dzięki umieszczonym w skórze różnym receptorom odczuwamy takie wrażenia jak ból, ciepło, zimno, dotyk i ucisk. Za każdy rodzaj odczucia odpowiedzialne są specjalne komórki. Dotyk percypują komórki Merkla i Meisnera, z tym że te pierwsze odpowiedzialne są za lokalizację a te drugie siłę tego bodźca. Najwięcej tych receptorów zlokalizowanych jest w skórze warg, opuszkach palców i zakończeniu języka. Za ucisk odpowiedzialne są buławkowate komórki (Golgiego-Mazzoniego), oraz w formie blaszkowatych struktur -ciałka Vatera-Paciniego ,reagują przede wszystkim na ucisk krótkotrwały. Nocyreceptory odbierają wrażenia bólu a termoreceptory reagują na ciepło i zimno.

W skórze ma miejsce proces powstawanie witaminy D. Powstanie właściwej witaminy następuje pod wpływem działania promieniowania UV na związki sterydowe.

Skóra jest to powłoka, która okrywa ciało każdego człowieka. Powierzchnia skóry u dorosłego człowieka wynosi około 2 m². Jej grubość jest zróżnicowana. Cieńsze warstwy występują w tych miejscach, które są mniej narażone na otarcia i urazy mechaniczne. Grubsze warstwy występują tam, gdzie takie zagrożenie jest większe.

Budowa skóry:

Skóra składa się z trzech podstawowych warstw- naskórka (epidermis), skóry właściwej (dermis) oraz tkanki podskórnej.

Naskórek:- jest to zewnętrzna warstwa, która zbudowana jest z wielowarstwowego nabłonka płaskiego. Jego powierzchniowa warstwa składa się ze zrogowaciałych komórek, które zawierają keratynę. Służy on głównie do ochrony przed bodźcami mechanicznymi i działaniem czynników chemicznych. Najgłębiej znajduje się warstwa rozrodcza, która posiada zdolność do intensywnego podziału komórek. Wytwarzane nowe grupy komórek zastępują złuszczającą się warstwę rogową. Prawidłowo przebiegający proces rogowacenia i złuszczania się obumarłych komórek nazywany jest ortokeratozą. Jeśli dochodzi do zbyt dużego rogowacenia- wtedy mówimy o hyperkeratozie. Możemy wyróżnić jeszcze dyskeratozę- czyli niewłaściwe rogowacenie nawet pojedynczych komórek oraz parakeratozę- nieprawidłowe przekształcenia.

W warstwie tej umieszczone są także komórki, których rolą jest wytwarzanie pigmentu zwanego melaniną. To właśnie on nadaje barwę włosom i skórze. Pod wpływem zwiększonej ilości promieni nadfioletowych ilość melaniny ulega zwiększeniu (co daje efekt opalenizny). Przy nadmiernym i zbyt intensywnym opalaniu może jednak dojść do uszkodzenia głębszych warstw skóry.

Skóra właściwa- jest to środkowa warstwa skóry o grubości od 1 do 3 mm. Zbudowana jest ona przede wszystkim z włókien tkanki łącznej. Posiada ona włókna włókniste i klejodajne. Dzięki temu skóra jest odporna na ucisk i rozciąganie. Ponadto skóra właściwa jest bardzo mocno unaczyniona i unerwiona. Osadzone są na niej wytwory nabłonkowe naskórka- włosy, gruczoły łojowe, gruczoły potowe. Znajdują się tam także ciałka zmysłowe ( ciałko dotyku, zimna, ucisku, gorąca). w skórze właściwej występują różne rodzaje komórek- takich jak fibrocyty, histocyny, komórki tuczne, komórki barwnikowe (melanofory, chromatofory).

Tkanka podskórna- to najgłębiej położona warstwa skóry, która podobnie jak skóra właściwa zbudowana jest z tkanki łącznej. Jest ona mocno unaczyniona i unerwiona. W tkance podskórnej znajdują się liczne grupy komórek tłuszczowych, które tworzą podściółkę tłuszczową. Stanowi ona zapas materiału energetycznego, który jest wykorzystywany w zależności od zapotrzebowania. Tworzy także osłonę przed działaniami mechanicznymi. Zapewnia ponadto izolację cieplną dla organizmu. W tkance podskórnej umieszczone są zakończenia nerwów (tzw. ciałka Vater- Paciniego), które pełnią funkcję czucia głębokiego.

Wytwory naskórka:

• Włosy- mają one postać giętkich i elastycznych włókien rogowych. Część włosa, która znajduje się pod skórą to trzon włosa. Pozostała część tkwiąca w skórze właściwej- nazywana jest korzeniem włosa (cebulka włosa). Korzeń osadzony jest w tzw. torebkach włosowych. Na włosie można wyróżnić istotę: rdzenna ( tworzą ją osiowe pasma komórkowe), korową (budują ją wrzecionowate, zupełnie zrogowaciałe komórki, to tu znajduje się specjalny barwnik decydujący o skórze włosów; siwienie włosa jest uzależnione od zwiększonej ilości powietrza w istocie rdzennej), powłokową (utworzona jest z płaskich, rogowaciejących nabłonkowych komórek). Pierwotnie u człowieka włosy pełniły funkcję ochronną przed utratą ciepła. Obecnie występują na głowie, w okolicach pachowych i narządów rozrodczych. W pozostałych częściach ciała występuje owłosienie szczątkowe.

• Paznokcie- są to zrogowaciałe blaszki pełniące funkcje ochronne wobec opuszków palców. Ich rola wiąże się z dotykiem.. Prawidłowo wykształcony paznokieć ma różowe zabarwienie oraz gładką, lekko wypukłą powierzchnię.

• Gruczoły potowe- to gruczoły, które mają cewkowaty kształt (długie, poskręcane gruczoły, ostatni odcinek ma postać kłębka). Rozlokowane są między skórą właściwą a tkanką podskórną. Mają one charakter gruczołów: merokrynowych ( w procesie wydzielania komórka nie ulega zmianom ani uszkodzeniom; są rozmieszczone na całej powierzchni ciała) albo apokrynowe (w tym przypadku wydzielina jest magazynowana w części szczytowej komórki- ta zostaje oderwana i wydostaje się przez odcinek wydzielniczy; występują w obrębie pach, odbytu i sromu). U dorosłego człowieka liczba gruczołów potowych sięga 2 mln. Największe skupiska występują w podeszwach, na dłoniach, pod pachami. Pot jest to bezbarwna, przezroczysta ciecz. W skład potu wchodzi: woda (98%), chlorek sodu (0,8%), sole amonowe, aminokwasy, indykan, glukoza, mocznik, kwas moczowy oraz kwasy tłuszczowe. Gruczoły potowe podlegają układowi współczulnemu. Włókna pozazwojowe, które dochodzą do gruczołów potowych są jednak cholinergiczne. Powoduje to, że większe ilości potu są wydzielane pod wpływem acetylocholiny i polikarpiny.

• Gruczoły łojowe- to pęcherzykowate, pojedyncze lub rozgałęzione gruczoły. Występują w okolicach włosów. Zalicza się je do gruczołów holokrynowych, ponieważ cała zawartość komórki zostaje przekształcona w wydzielinę. Ta ma postać łoju, który służy do natłuszczania skóry i włosów. Dzięki temu skóra staje się bardziej elastyczna, odporniejsza na wysychanie. Usuwanie łoju z części wydzielniczych odbywa się przy skurczach mięsni przywłośnych.. Gruczoły te wydzielają tłuszczowce, które są związkiem cholesterolu i kwasów tłuszczowych. Wydzielina ta zabezpiecza ponadto naskórek przed niebezpiecznymi ubytkami wody.

Receptory skóry: w skórze człowieka umieszczone są liczne, różniące się w budowie, receptory czuciowe. Odbierają one ból, dotyk, ucisk, ciepło i zimno.

• Czucie bólu- odbierane jest za pośrednictwem wolnych zakończeń nerwowych. Rozłożone są one gęstą siecią po całej powierzchni skórnej organizmu (gęstość receptorów wynosi od 50-200 na cm²). Występują w błonach łącznotkankowych narządów wewnętrznych oraz w naczyniach krwionośnych. Impuls bólowy powstaje pod wpływem silnego bodźca. Przekazywany jest on następnie do ośrodkowego układu nerwowego i to właśnie tam powstaje wrażenie bólu. Jeśli ból jest mocny to zostaje szybko i prawidłowo zlokalizowany. Jeśli jednak impulsy bólowe są słabsze- to czucie bólu zostanie wywołane po upływie kilku sekund. Bywa jednak i tak, że ból zostaje błędnie umiejscowiony. Pamiętać także należy o możliwości promieniowania bólu. Wówczas jest on odczuwany na większej przestrzeni ciała.

• Czucie dotyku i ucisku (receptor dotykowy zwany jest ciałkiem Meissnera, a uciskowy- to ciałka Vater- Paciniego) - czucie dotyku odbierane jest przez mechanoreceptory. Zalicza się do nich receptory koszyczkowe (występują w okolicach cebulki włosowej) oraz ciałka dotykowe (które znajdują się pod kolczastą warstwą naskórka). Odbierane są w ten sposób bodźce z tych części ciała, które nie są owłosione.

• Czucie zimna i ciepła (Ciałko Krausego i ciałko Ruffiniego) ; Człowiek ma zdolność do rejestrowania uczucia zimna bądź ciepła dzięki termoreceptorom. Ciałka Krausego występują bliżej powierzchni skóry (do 0,18 mm). Jest ich zdecydowanie więcej niż ciałek ciepła. Ciałka Ruffiniego znajdują się w głębszych partiach skóry ( na głębokości 0,3 mm).

FUNKCJE SKÓRY

o Chroni ustrój przed utratą wody, elektrolitów i układów wielocząstkowych.
o Stanowi barierę oporową, chroniącą przed napływającymi z zewnątrz szkodliwymi bodźcami zarówno fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi.
o Bierze udział w regulacji cieplnej organizmu dzięki kurczeniu się i rozszerzaniu łożyska naczyniowego oraz wydzielania się potu.
o Jest narządem czucia w zakresie dotyku, ciepłoty, bólu i świądu.
o Nadaje ciału postać i kształt.
o Jej powierzchnia posiada właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze.
o Zmiany łożyska naczyniowego skóry regulują ciśnienie krwi.
o Jest organem wydzielającym za sprawą obecności gruczołów łojowych i potowych.
o Wytwarza struktury keratynowe - włosy, paznokcie.
o Stanowi zapasowy zbiornik ustrojowy wody, elektrolitów, białek, tłuszczy, węglowodanów i witamin - bierze udział w metabolizmie tych związków.
o Decyduje o barwie ciała przez wytwarzanie melaniny, mechanizm rozszerzenia naczyń krwionośnych i keratynizację.
o Wytwarza wit. D .
o Bierze udział w regulacji równowagi wodno - oddechowej.
o Bierze udział w procesach odpornościowych organizmu.
o Bierze udział w czynności resorbcyjnej (wchłanianie przez skórę).

SKÓRA SKŁADA SIĘ Z 3 WARSTW

1. Naskórka - epidermy.
2. Skóry właściwej - dermy.
3. Tkanki podskórnej - hipodermy.

Zawiera : przydatki (gruczoły łojowe, potowe, włosy i paznokcie)
naczynia krwionośne i limfatyczne
zakończenia nerwowe

Pokryta jest płaszczem hydrolipidowym (zawiesiną olejowo-wodną ze złuszczoną keratyną)

o Nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący.
o Tkanka dynamiczna gdyż ulega ciągłym przemianom.
o Składa się z 5 warstw:
- warstwa podstawna
- warstwa kolczysta
- warstwa ziarnista
- warstwa jasna
- warstwa rogowa
o Pod naskórkiem leży skóra właściwa
o Spoczywa na błonie podstawnej która oddziela naskórek od skóry właściwej
o Zbudowany jest z komórek i substancji międzykomórkowych
o Tkanka dynamiczna, gdyż ulega ciągłym przemianą - naskórek stale się złuszcza, dlatego dolna warstwa ciągle tworzy nowe komórki
o Podstawową masę naskórka tworzą keratynocyty - komórki nabłonkowe (80%)
o w procesie keratynizacji naskórka przekształcają się w korneocyty bezjądrzaste.
o odmianą keranocytów są komórki Merkla - są one receptorami dotyku.
o zawiera również komórki Langenhanssa (komórki dendrytyczne) pochodzą ze szpiku kostnego, biorą udział w procsach odpornościowych.
o zawiera melanocyty - komórki pochodzenia nerwowego.
o składa się z 6-20 warstw komórek.
o nie posiada naczyń krwionośnych, limfatycznych.



WARSTWA PODSTAWNA

o Spoczywa na błonie podstawnej
o Warstwa rozrodcza - żywa, zdolna do podziałów komórkowych
o Składa się z komórek cylindrycznych - jeden rząd ściśle do siebie przylegających
o Żywe komórki z jądrem, dzielą się mitotycznie na pół, część dolna zostaje na swoim miejscu, górna przesuwa, wędruje na powierzchnię aby się złuszczyć - ten proces to keratynizacji naskórka.
o Komórka traci jądro, zamiast jądra jest białko - keratyna, złuszcza się w postaci łusek.
o Czas przejścia komórek z warstwy podstawnej do warstwy rogowej to prawidłowo ok. 28 - 30 dni
o Komórki warstwy podstawnej łączą się z błoną podstawną - półdesmosomami.
o A ze sobą za pomocą desmosomów.
o Warstwa podstawna zawiera także melanocyty, komórki Merkla, komórki Langerhansa.

MELANOCYTY

o Znajdują się w warstwie podstawnej.
o Komórki gwiaździste.
o Są to komórki barwnikowe.
o Tworzą barwniki zwane melaniną, który jest wytwarzany w melanocytach.
o Melanina- uwalniana jest z wypustek melanocytów do komórek sąsiadujących.

WARSTWA KOLCZYSTA

o Najgrubsza - składa się z kilku (do 12) rzędów komórek wielobocznych
o Buduje ją kilka warstw komórek połączonych ze sobą za pomocą desmosomów.
o U dzieci procesy podziału nadal mają miejsce, u dorosłych dzieli się ale w przypadku zranienia
o Dochodzi tu do zaniku jąder w górnym rzędzie górnej warstwy.
o Komórki przesuwając się ku górze ulegają spłaszczeniu

Warstwa podstawna i kolczysta tworzą żywy, czynny metabolicznie naskórek, zdolny do podziału komórek zwany mianem warstwy MALPIGHIEGO.

WARSTWA ZIARNISTA

o Jeden lub dwa rzędy komórek wrzecionowatych.
o W komórkach pojawiają się pęcherzyki zwane ziarnami keratohialiny - zawierają białka które powstały w wyniku przekształceń jądra komórkowego i blaszki glikolipidów.
- Białka i blaszki glikolipidów wydostają sie z komórek tworząc barierę Reina - związek białkowo - lipidowy .
o Jest ona widoczna przy badaniu, określa stopień przepuszczalności naskórka.
o Warstwy naskórka znajdujące się pod barierą Reina są bogate w wodę - 70%.
o A powyżej są ubogie w wodę - 10%.
o Bariera ta nie jest przepuszczalna dla wody dzięki czemu zatrzymuje ją w skórze, woda również nie może wniknąć do skóry, jest to jedynie możliwe w postaci pary wodnej
o Bariera ta jest przepuszczalna dla:
- gazów
- substancji rozpuszczonych w tłuszczach - wit. A, D, E, K, F
- dla prowitamin
- wit. B5
- niektórych elementów śladowych
- enzymów
- aminokwasów
- substancji bioaktywnych
- glukozy
- promieni UV
- hormonów, fitoformonów
- promieni IR
o Szkodliwych substancji - uszkadzają one barierę:
- ołowiu
- nikotyny
- rtęci
- mocnych kwasów
- zasad

WARSTWA JASNA

o Jest miedzy warstwą ziarnistą a rogową.
o Zwana jest warstwą pośrednią.
o Występuje głównie na stopach i dłoniach - tam gdzie naskórek jest grubszy.
o Jest to wąskie pasmo bezpostaciowe zbudowane z białka.
o Kiedyś zwana była barierą Reina

WARSTWA ROGOWA

o Składa się ze ściśle upakowanych, bezjądrzastych komórek, mocno spłaszczonych zwanych korneocyty
o Są to łuseczki rogowe.
o Komórki tej warstwy zawierają w swoim wnętrzu keratynę.
o W procesie keratynizacji powstaje białko - keratyna.
o W warstwie tej znajdują się glikolipidy które nie przepuszczają wody.
o Komórki tej warstwy stale złuszczają się


WARSTWA ROGOWA SKÓRY SKŁADA SIĘ Z:

o Keratyny - białko - 58%.
o NMF - 30%.
o Lipidy - 11% - spoiwo łączące komórki warstwy rogowej.

---