Profilaktyka chorób nowotworowych u kobiet

Rak szyjki macicy

Według danych GLOBOCAN

• Każdego roku diagnozuje się ok. pół miliona nowych przypadków raka szyjki macicy,

• W skali świata rak szyjki macicy jest drugim (po raku piersi) najpowszechniejszym rodzajem raka u kobiet w grupie wiekowej 15-44 lata, i trzecią najczęstszą onkologiczną przyczyną śmierci kobiet (po raku piersi i raku płuc),

• Rocznie na świecie ok. 270 000 kobiet umiera z powodu tego nowotworu z czego 85% w krajach rozwijających się, gdzie nowotwór ten zabija więcej kobiet niż jakikolwiek inny rodzaj raka,

• Rak szyjki macicy jest nowotworem, który w krajach rozwijających się zabija najwięcej kobiet,

• O ile sytuacja w kwestii prewencji nie ulegnie dramatycznej poprawie, a zapadalność na tę chorobę nie spadnie, do roku 2050 rocznie diagnozowanych będzie milion nowych przypadków raka szyjki macicy.

Zapadalność na raka szyjki macicy w skali świata 

Globalna śmiertelność z powodu raka szyjki macicy

Prawda o nowotworach szyjki macicy

• Polska należy do krajów europejskich o najwyższym poziomie zachorowań i umieralności z powodu nowotworów złośliwych szyjki macicy.

• Główną przyczyną zgonów kobiet w wieku 15 - 49 lat są nowotwory złośliwe. W latach 2002 - 2004 nowotwory były odpowiedzialne za 40% zgonów i na każde 100 tys. kobiet umierało z ich powodu w ciągu roku średnio 41 kobiet.

• Dominującą pozycję jako przyczyna zgonów zajmują nowotwory u kobiet w wieku powyżej 35 lat.

• Największe zagrożenie dla życia kobiet spośród nowotworów stanowi rak sutka, potem szyjki macicy, oskrzela i płuc.

• Kobiety o wykształceniu podstawowym umierają pięciokrotnie częściej niż z wykształceniem powyżej średniego.

Prawda o raku szyjki macicy

• W Polsce istnieje pełny dostęp do badań cytologicznych, ale wskutek dotychczasowego braku aktywnego krajowego programu badań przesiewowych wskaźniki epidemiologiczne utrzymują się na wysokim poziomie.

• Badania cytologiczne są bezpłatne.

• Problemem jest niska zgłaszalność.

Współczynnik umieralności kobiet w wieku 20 - 49 lat z powodu nowotworów złośliwych wg poziomu wykształcenia (2002)

Źródło: Raport: Zdrowie kobiet w wieku prokreacyjnym 15 - 39 lat. Polska 2006.

Przyczyny raka szyjki macicy

• Zakażenia HPV 16/18 i innymi typami onkogennymi

• Wczesne rozpoczęcie współżycia seksualnego,

• Częsta zmiana partnerów,

• Prostytucja (u dziewic się nie zdarza),

• Niski standard życia

• Liczne ciąże (uszkodzenia szyjki macicy)

• CIN 2, CIN 3 w wywiadzie

• Wiek

• Palenie papierosów (ryzyko jest 16-krotnie większe). Przypuszcza się, że substancje powstające podczas palenia tytoniu wchłaniane z płuc do krwi obniżają odporność organizmu na czynniki rakotwórcze.

Przyczyny prawdopodobne raka szyjki macicy

• wieloletnie stosowanie hormonalnych leków antykoncepcyjnych

• dieta uboga w antyoxydanty

• zakażenie HIV

• częste stany zapalne pochwy wywołane przez Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorhoeae (15 - krotnie zwiększa ryzyko)

Winowajca - Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV - Human Papilloma Virus)

Praktycznie wszystkie przypadki raka szyjki macicy wiążą się z zakażeniem HPV.

• Każda aktywna płciowo kobieta narażona jest na kontakt z HPV.

• Ocenia się, że ok. 50-80% osób zakaża się HPV w okresie życia, do 50% tych infekcji to zakażenia onkogennymi typami HPV (9).

• Większość zakażeń HPV ustępuje po sześciu miesiącach do roku.

• Przetrwałe zakażenia onkogennymi typami HPV mogą doprowadzić do raka szyjki macicy (11).

Zakażenie HPV

• Powszechny i łatwo się przenoszący się wirus.

• Ryzyko zakażenia HPV rozpoczyna się z chwilą pierwszych kontaktów z partnerem i trwa przez cały okres aktywności płciowej. W zarażeniu HPV istotne są czynniki dodatkowe, w tym np. palenie tytoniu czy liczba wcześniejszych partnerek partnera.

• Choć większość zakażeń ustępuje samoczynnie, niektóre pozostają. Przetrwałe zakażenie onkogennymi typami HPV inicjuje proces zmian komórkowych, które mogą prowadzić do rozwoju raka szyjki macicy. Ponieważ na wczesnym etapie zakażenia przetrwałego objawy nie występują, kobieta nie jest na ogół świadoma problemu.

• Wcześniejsza zakażenie HPV nie zawsze pozostawia odpowiednią odporność na kolejne zakażenia, nie obniża też ryzyka, że zakażenie HPV stanie się przetrwałe.

• Zarażenie przenosi się poprzez bezpośredni skórny kontakt narządów płciowych. Prezerwatywy nie zapewniają pełnej ochrony przed rakiem szyjki macicy.

W rozwoju nowotworu duża rolę odgrywają inne czynniki dodatkowe

• wczesna inicjacja seksualna

• inne czynniki:

• palenie tytoniu

• długotrwałe stosowanie antykoncepcji doustnej

• zachowania seksualne (ilość partnerów)

• ilość ciąż

• inne choroby przenoszone drogą płciową (np. HIV, chlamydia)

• obniżony poziom odporności

Profilaktyka raka szyjki macicy

Szczepienia.

Regularne badania ginekologiczne i cytologiczne. Czas między regularnymi badaniami - przyjęty
w badaniach masowych dotyczących wykrywania stanów przedrakowych i wczesnych stadiów raka - wynosi 3 lata. Przyjęto, że jest to okres, w którym nie powinien się rozwinąć rak inwazyjny. Przedinwazyjny czasem się ujawnia, ale można z nim skutecznie walczyć.

Zalecenia PKZR

Gdy jesteś zdrową kobietą: 

• Nie później niż w 30. roku życia zgłaszać się na badania cytologiczne a następne wykonuj nie rzadziej niż co trzy lata. 

• Samobadanie piersi rozpocząć od 20. roku życia raz
  w miesiącu, najlepiej po miesiączce. Jeżeli nie miesiączkujesz badanie należy robić w te same dni kalendarzowe (np.: pierwszy dzień miesiąca). 

• Od 30. roku życia zgłaszać się raz w roku do lekarza na badanie piersi. 

• W wieku pomiędzy 35.-39. rokiem życia wykonać co najmniej jedną mammografię. W wieku 40-49 lat należy wykonywać badanie mammograficzne nie rzadziej niż co dwa lata, a od 50. do 69. roku życia uczestniczyć w badaniach przesiewowych. Po 69. roku życia według zaleceń lekarza. 

• www.pkzr.pl

Cytologia onkologiczna

Cytologia to podstawowe badanie szyjki macicy, które pozwala wychwycić jeszcze przedinwazyjne stadium raka. Wszelkie nieprawidłowości w rozmazie cytologicznym są badane dalej aż do uzyskania pewnej diagnozy, która pozwala szybko rozpocząć leczenie. A im wcześniej choroba zostanie rozpoznana, tym jest większa szansa skutecznego jej wyleczenia. W początkowym stadium wynosi 100%.

Cytologia onkologiczna

• Umożliwia wykrycie wczesnych postaci raka szyjki macicy i tzw. stanów przedrakowych, z których może rozwinąć się nowotwór. Raz w roku podczas kontrolnej wizyty u ginekologa powinny ją wykonywać kobiety, które rozpoczęły życie płciowe bez względu na wiek lub wszystkie od 18.-20. roku życia.

• Przed badaniem pacjentka przez trzy dni nie może stosować żadnych leków dopochwowych, płukania pochwy ani odbywać stosunków płciowych.

• Badanie to wykonuje się w pierwszej połowie cyklu miesiączkowego.

• Rozmaz pobiera się z tarczy części pochwowej
  i z kanału szyjki macicy.

Wymazy cytologiczne

• Wymazy mogą być pobierane unikalną metodą Cervex - Brush, umożliwiającą w sposób niezabiegowy (bez potrzeby wykonywania zabiegu szpitalnego) pobieranie materiału do oceny cytologicznej komórek z kanału szyjki macicy.

• Wymaz pobierany metodą Cervex-Brush jest dla oceny cytologicznej miarodajny o wiele bardziej niż wymaz pobierany metodą tradycyjną.

Wyleczalność raka szyjki macicy

• Wyleczalność raka szyjki macicy w stadium "0" (przedinwazyjnym) wynosi 100%, w stadium I - ok. 70%, w II - 50%, w III - ok. 30%.

• W Polsce choruje z powodu raka szyjki macicy 15 kobiet na sto tysięcy i jest to najwyższy wskaźnik w Europie (20 lat temu był jeszcze wyższy - 25 na 100 tysięcy). Mimo zmniejszenia wskaźnika, okazuje się, że aż 60% z nich nigdy nie miało zrobionego badania cytologicznego!

Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego

1. Populacją objętą badaniami profilaktycznymi polegającymi na corocznej kontroli cytologicznej winny być kobiety po skończonym 25. roku życia (najpóźniej
   w wieku 30 lat). W sytuacji wczesnego rozpoczęcia współżycia należy rozpocząć skryning cytologiczny nie później niż 3 lata po inicjacji seksualnej. Prawidłowe wyniki wymazów cytologicznych i brak czynników ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy pozwalają na prowadzenie skriningu co 3 lata.

2. Kobiety wymagające kontroli cytologicznej, co 12 miesięcy:

• zakażone wirusem HIV

• przyjmujące leki immunosupresyjne

• zakażone HPV - typem wysokiego ryzyka

• leczone w przeszłości z powodu CIN2, CIN 3 lub raka szyjki macicy

3. Kobiety, u których w poprzednich wymazach cytologicznych nie stwierdzono obecności komórek pochodzących ze strefy przekształceń, endocervix lub też poprzednie wymazy cytologiczne były mało czytelne z powodu domieszki śluzu, krwi lub obecności stanu zapalnego, powinny mieć powtórzone badanie cytologiczne w okresie krótszym niż 12 miesięcy.

Świadomość społeczna na temat raka szyjki macicy

• 65% ankietowanych kobiet nie zna przyczyny powstawania raka szyjki macicy.

• 35% ankietowanych kobiet nigdy nie miało wykonanego badania cytologicznego.

• Jedynie 6% Polek wie, że główną przyczyną raka szyjki macicy jest wirus HPV.

• Aż cztery Europejki na dziesięć myślą, że rak szyjki macicy jest dziedziczny.

• 48% ankietowanych kobiet nie wiedziało, w jakim celu wykonuje się badanie cytologiczne.

• 91% ankietowanych kobiet nigdy nie rozmawiało ze swoim lekarzem na temat HPV.

• 84% matek chciałoby, aby ich córki uzyskały więcej informacji odnośnie raka szyjki macicy.

• 1 na 5 kobiet uważa, że wiek jest najważniejszym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy.

• Aż 1/5 ankietowanych Polek w wieku 18-24 lata nigdy nie było u ginekologa.

Podsumowanie

• Rak szyjki macicy zabija 5 Polek dziennie.

• 4 spośród 5 aktywnych seksualnie kobiet jest zarażanych wirusem HPV w ciągu swojego życia.

• Istnieje wiele odmian wirusa HPV.
  Najgroźniejsze typy 16 i 18 odpowiadają za ponad 70% wszystkich przypadków raka szyjki macicy.

• Wirus HPV występuje powszechnie -
  wystarczy kontakt z jednym zakażonym partnerem.

• Wcześniejsze zakażenie HPV nie chroni przed kolejną infekcją.

• Kobiety mogą być zakażone wirusem HPV przez wiele lat,
  nie odczuwając żadnych dolegliwości.

• Cytologia jest niezbędnym badaniem diagnostycznym,
  ale nie zabezpiecza przed rozwojem raka szyjki macicy.

• Rak może rozwijać się przez wiele lat.
  Zmiany przedrakowe są zazwyczaj bezobjawowe.

• Co roku 4000 Polek dowiaduje się, że ma raka szyjki macicy. Połowa z nich umiera - trafiają do lekarza zbyt późno.

• Kobiety przez całe życie są narażone na zakażenie HPV.

• Rakowi szyjki macicy można zapobiegać!

- 1 -

---