Regulowana działalność gospodarcza jest to działalność gospodarcza, której wykonywanie wymaga spełnienia szczególnych warunków, określonych przepisami prawa (art. 5 pkt 5 u.s.d.g.). Spełnienie tych warunków umożliwia podjęcie działalności gospodarczej bez konieczności uzyskania pozwolenia organu administracji publicznej - przedsiębiorca nabywa ex lege publiczne prawo podmiotowe do podjęcia i wykonywania określonej działalności gospodarczej.
Celem wprowadzenia działalności regulowanej była liberalizacja przepisów związanych z wymogami, jakie muszą spełnić przedsiębiorcy w związku z podjęciem działalności gospodarczej. O regulowanej działalności gospodarczej przesądza przepis odrębnej ustawy, stanowiący, że dany rodzaj działalności gospodarczej jest działalnością regulowaną w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.
Podjęcie przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej nie wymaga indywidualnego pozwolenia wydanego przez organ administracyjny, uzależnione jest natomiast od spełnienia określonych wymogów ustawowych:
materialnych - warunki szczególne wymienione w przepisach odrębnych ustaw
formalnych - obowiązek uzyskania wpisu do odpowiedniego rejestru działalności regulowanej
Źródłem prawa określającym organy prowadzące rejestry, postępowanie oraz warunki uzyskania wpisu jest ustawa o swobodzie działalności gospodarczej, ustawy odrębne oraz Kodeks postępowania administracyjnego. Podobnie jak w przypadku koncesji, ustawodawca postanowił uregulować podstawowe kwestie, wspólne dla wszystkich rejestrów działalności regulowanych, w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej (art. 64-75). Nie ma jednego rejestru działalności regulowanej ani też jednego organu, który by je prowadził. Nazwy poszczególnych resortów oraz organy je prowadzące określają odrębne przepisy.
Za działalność regulowaną uznane zostały następujące rodzaje działalności gospodarczej:
działalność w zakresie przechowywania dokumentacji osobowej i płacowej pracodawców o czasowym okresie przechowywania (art. 51a ust. 1 ustawy z 14 listopada 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, tj. Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 673 ze zm.). Działalność ta wymaga wpisu do rejestru przechowawców akt osobowych i płacowych, a organem prowadzącym rejestr jest marszałek województwa właściwy ze względu na miejsce wykonywania działalności objętej wpisem (art. 51b).
działalność polegająca na świadczeniu usług turystycznych obejmujących polowania wykonywane przez cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i polowania za granicą (art. 17 ust. 1 ustawy z 13 października 1995 r.- Prawo łowieckie, tj. Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 ze zm.). Działalność ta wymaga wpisu do rejestru polowań, a organem prowadzącym rejestr jest marszałek województwa właściwy ze względu na siedzibę albo miejsce zamieszkania przedsiębiorcy (art. 17 ust. 2).
działalność w zakresie kształcenia podyplomowego prowadzonego przez przedsiębiorcę, a także w zakresie prowadzenia indywidualnej lub indywidualnej specjalistycznej albo grupowej praktyki pielęgniarek, położnych (art. 10g i art. 24a ustawy z 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej, Dz. U. z 2001 r. Nr 57, poz. 602 ze zm.). Działalność w zakresie kształcenia podyplomowego prowadzonego przez przedsiębiorcę wymaga wpisu do rejestru, a organem prowadzącym rejestr jest okręgowa rada pielęgniarek i położnych właściwa dla miejsca prowadzenia kształcenia. Natomiast działalność w zakresie prowadzenia indywidualnej lub indywidualnej specjalistycznej albo grupowej praktyki pielęgniarek, położnych wymaga wpisu odpowiednio do rejestru indywidualnych praktyk, rejestru indywidualnych specjalistycznych praktyk albo rejestru grupowych praktyk pielęgniarek, położnych, a organem prowadzącym te rejestry jest okręgowa rada pielęgniarek i położnych właściwa ze względu na miejsce wykonywania praktyki (art.10i ust. 1, art. 25 ust. 1, art.25a ust.2).
działalność w zakresie kształcenia podyplomowego prowadzonego przez przedsiębiorcę, a także w zakresie prowadzenia indywidualnej praktyki lekarskiej, indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej oraz grupowej praktyki lekarskiej (art. 19a i art. 49a ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, tj. Dz. U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1943 ze zm.). Działalność w zakresie kształcenia podyplomowego prowadzonego przez przedsiębiorcę wymaga wpisu do rejestru, a organem prowadzącym rejestr jest okręgowa rada lekarska właściwa dla miejsca prowadzenia kształcenia. Natomiast działalność w zakresie prowadzenia indywidualnej praktyki lekarskiej, indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej albo grupowej praktyki lekarskiej wymaga wpisu odpowiednio do rejestru indywidualnych praktyk, rejestru indywidualnych specjalistycznych praktyk albo rejestru grupowych praktyk lekarskich, a organem prowadzącym te rejestry jest okręgowa rada lekarska właściwa ze względu na miejsce wykonywania praktyki (art.19c ust. 1, art. 50 ust. 1 i art. 50a ust. 1).
działalność w zakresie prowadzenia stacji kontroli pojazdów, prowadzenia ośrodka szkolenia kierowców, prowadzenia ośrodka doskonalenia techniki jazdy oraz w zakresie prowadzenia pracowni psychologicznej (art. 83 ust. 2, art.103 ust. 1, art. 115g ust. 1 i art.124a ust. 1 ustawy z 20 czerwca 1997 r.- Prawo o ruchu drogowym, tj. Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 ze zm.). Działalność w zakresie prowadzenia stacji kontroli pojazdów wymaga wpisu do rejestru przedsiębiorców prowadzących stacje kontroli pojazdów; działalność w zakresie prowadzenia ośrodka szkolenia kierowców wymaga wpisu do rejestru przedsiębiorców prowadzących ośrodek szkolenia kierowców, a organem prowadzącym te rejestry jest starosta właściwy ze względu na miejsce wykonywania działalności objętej wpisem. Działalność w zakresie prowadzenia ośrodka doskonalenia techniki jazdy wymaga wpisu do rejestru przedsiębiorców prowadzących ośrodek doskonalenia techniki jazdy, a organem prowadzącym rejestr jest wojewoda właściwy ze względu na miejsce wykonywania działalności objętej wpisem. Natomiast działalność w zakresie prowadzenia pracowni psychologicznej dla kandydatów na kierowców wymaga wpisu do rejestru przedsiębiorców prowadzących pracownię psychologiczną, a organem prowadzącym rejestr jest marszałek województwa właściwy ze względu na siedzibę przedsiębiorcy lub miejsce zamieszkania uprawnionego psychologa (art. 83a ust. 1, art. 103 ust. 3, art. 115h ust. 1 i art. 124a ust. 3).
działalność w zakresie organizowania imprez turystycznych oraz pośredniczenia na zlecenie klientów w zawieraniu umów o świadczenie usług turystycznych (art. 4 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych, Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268 ze zm.). Działalność ta wymaga wpisu do rejestru organizatorów turystyki i pośredników turystycznych, a organem prowadzącym rejestr jest marszałek województwa właściwy ze względu na siedzibę przedsiębiorcy (art. 7 ust. 1).
działalność w zakresie prowadzenia przedsiębiorstwa składowego (art. 3 ust. 1 ustawy z 16 listopada 2000 r. o domach składowych oraz zmianie Kodeksu cywilnego, Kodeksu postępowania cywilnego i innych ustaw, Dz. U. z 2000 r. Nr 114, poz. 1191 ze zm.). Działalność ta wymaga wpisu do rejestru przedsiębiorstw składowych, a organem prowadzącym rejestr jest minister właściwy do spraw gospodarki - w przypadku przedsiębiorców przyjmujących na skład towary przemysłowe oraz minister właściwy do spraw rynków rolnych - w przypadku przedsiębiorców przyjmujących na skład towary rolne (art. 4).
działalność w zakresie organizowania wyścigów konnych (art. 16 ust. 1 ustawy z 18 stycznia 2001 r. o wyścigach konnych, Dz. U. z 2001 r. Nr 11, poz. 86 ze zm.). Działalność ta wymaga wpisu do rejestru organizatorów wyścigów konnych, a organem prowadzącym rejestr jest Prezes Polskiego Klubu Wyścigów Konnych (art. 16 ust. 2).
działalność w zakresie wyrobu, oczyszczania, skażania lub odwadniania alkoholu etylowego oraz w zakresie wytwarzania wyrobów tytoniowych (art. 3 ust.1 i 2 ustawy z 2 marca 2001 r. o wyrobie spirytusu, wyrobie i rozlewie wyrobów spirytusowych oraz wytwarzaniu wyrobów tytoniowych, Dz. U. z 2001 r. Nr 31, poz. 353 ze zm.). Działalność ta wymaga wpisu odpowiednio do rejestru podmiotów wykonujących działalność w zakresie wyrobu i przetwarzania alkoholu etylowego albo rejestru producentów wyrobów tytoniowych, a organem prowadzącym te rejestry jest minister właściwy do spraw rynków rolnych (art. 4).
działalność w zakresie usług detektywistycznych (art. 3 ustawy z 6 lipca 2001 r. o usługach detektywistycznych, Dz. U. z 2002 r. Nr 12, poz. 110 ze zm.). Działalność ta wymaga wpisu do rejestru działalności detektywistycznej, a organem prowadzącym rejestr jest minister właściwy do spraw wewnętrznych (art. 17 ust. 1).
działalność w zakresie prowadzenia ośrodka szkolenia kierowców wykonujących przewóz drogowy (art. 39g ust. 1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym, tj. Dz. U. z 2007 r. Nr 125, poz. 874). Działalność ta wymaga wpisu do rejestru przedsiębiorców prowadzących ośrodek szkolenia, a organem prowadzącym rejestr jest wojewoda właściwy ze względu na miejsce wykonywania działalności objętej wpisem (art. 39g ust. 3).
działalność w zakresie prowadzenia kursów dokształcających dla kierowców przewożących towary niebezpieczne (art. 12 ust. 1 ustawy z 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych, Dz. U. z 2002 r. Nr 199, poz. 1671 ze zm.). Działalność ta wymaga wpisu do rejestru przedsiębiorców prowadzących kursy dokształcające, a organem prowadzącym rejestr jest marszałek województwa (art. 13 ust. 1).
działalność kantorowa (art. 11 ust. 1 ustawy z 27 listopada 2002 r.- Prawo dewizowe, Dz. U. z 2002 r. Nr 141, poz. 1178 ze zm.). Działalność ta wymaga wpisu do rejestru działalności kantorowej, a organem prowadzącym rejestr jest Prezes Narodowego Banku Polskiego (art. 16 ust. 1).
działalność pocztowa niewymagająca zezwolenia (art. 6 ust.2 ustawy z 12 czerwca 2003 r.- Prawo pocztowe, Dz. U. z 2003 r. Nr 130, poz. 1188 ze zm.). Działalność ta wymaga wpisu do rejestru operatorów pocztowych, a organem prowadzącym rejestr jest Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej (art. 8).
działalność w zakresie obrotu materiałem siewnym (art. 54 ust. 1 ustawy z 26 czerwca 2003 r. o nasiennictwie, tj. Dz. U. z 2007 r. Nr 41, poz. 271 ze zm.). Działalność ta wymaga wpisu do rejestru przedsiębiorców dokonujących obrotu materiałem siewnym, a organem prowadzącym rejestr jest wojewódzki inspektor ochrony roślin i nasiennictwa właściwy ze względu na miejsce zamieszkania albo siedzibę przedsiębiorcy (art. 54 ust. 3).
działalność w zakresie konfekcjonowania lub obrotu środkami ochrony roślin (art. 64 ust. 1 ustawy z 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin, Dz. U. z 2004 r. Nr 11, poz. 94 ze zm.). Działalność ta wymaga wpisu do rejestru przedsiębiorców wykonujących działalność w zakresie konfekcjonowania lub obrotu środkami ochrony roślin, a organem prowadzącym rejestr jest wojewódzki inspektor ochrony roślin i nasiennictwa właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania przedsiębiorcy (art. 64 ust. 3).
działalność w zakresie wyrobu lub rozlewu wyrobów winiarskich (art. 16 ust. 1 i 2 ustawy z 22 stycznia 2004 r. o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina, Dz. U. z 2004 r. Nr 34, poz. 292 ze zm.). Działalność ta wymaga wpisu do rejestru przedsiębiorców wykonujących działalność w zakresie wyrobu lub rozlewu wyrobów winiarskich, a organem prowadzącym rejestr jest minister właściwy do spraw rynków rolnych (art. 18).
działalność telekomunikacyjna będąca działalnością gospodarczą (art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne, Dz. U. z 2004 r. Nr 171, poz. 1800 ze zm.). Działalność ta wymaga wpisu do rejestru przedsiębiorców telekomunikacyjnych, a organem prowadzącym rejestr jest Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej (art. 10 ust. 2).
działalność w zakresie wytwarzania, magazynowania lub wprowadzania do obrotu biokomponentów (art. 4 ust. 1 ustawy z 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych, Dz. U. z 2006 r. Nr 169, poz. 1199 ze zm.). Działalność ta wymaga wpisu do rejestru wytwórców, a organem prowadzącym rejestr jest Prezes Agencji Rynku Rolnego (art. 4 ust. 2).
działalność w zakresie wyrobu lub rozlewu napojów spirytusowych (art. 3 ust. 1 ustawy z 18 października 2006 r. o wyrobie napojów spirytusowych oraz o rejestracji i ochronie oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych, Dz. U. z 2006 r. Nr 208, poz. 1539). Działalność ta wymaga wpisu do rejestru działalności w zakresie wyrobu lub rozlewu napojów spirytusowych, a organem prowadzącym rejestr jest minister właściwy do spraw rynków rolnych (art. 5).
Najważniejszą różnicą między koncesjami, zezwoleniami a wpisem do rejestru działalności regulowanej jest forma prawna oraz postępowanie. Wpis jest bowiem, co do zasady, czynnością materialno- techniczną ( wyjątki, np. Prezes Agencji Rynku Rolnego w drodze decyzji administracyjnej dokonuje wpisu do rejestru wytwórców, na podstawie ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych). Jedynie odmowa wpisu jest wydawana w formie decyzji. Postępowanie ma charakter notyfikacyjny.
Cechą wspólną koncesji, zezwoleń oraz wpisu do rejestru działalności regulowanej jest obowiązek spełnienia warunków określonych w ustawach odrębnych. W przypadku koncesji lub zezwoleń spełnienie warunków badane jest w postępowaniu o udzielenie koncesji lub zezwolenia; w przypadku wpisu, takiego badania nie przeprowadza się. Co do zasady organ rejestrowy nie ma prawnego obowiązku weryfikacji informacji, danych i dokumentów przed dokonaniem wpisu do rejestru; obowiązek taki powstaje ex post wpisu do rejestru( wyjątek: organ prowadzący rejestr, tj. okręgowa rada lekarska, dokonuje wpisu do rejestru indywidualnych praktyk lekarskich, indywidualnych specjalistycznych praktyk lekarskich lub grupowych praktyk lekarskich, po sprawdzeniu spełnienia warunków wykonywania działalności w zakresie indywidualnej praktyki lekarskiej, indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej lub grupowej praktyki lekarskiej ). Jeżeli organ prowadzący rejestr nie dokona wpisu w ciągu 7 dni, to po upływie 14 dni przedsiębiorca może rozpocząć działalność gospodarczą po uprzednim powiadomieniu organu, który nie dokonał wpisu. Nie dotyczy to jednak sytuacji gdy organ wezwał przedsiębiorcę do uzupełnienia wniosku o wpis nie później niż przed upływem 7 dni od jego otrzymania.(art. 65-67 u.s.d.g.). Organ prowadzący rejestr działalności regulowanej wydaje z urzędu zaświadczenie o dokonaniu wpisu.
Podmiot ubiegający się o wpis w rejestrze działalności regulowanej składa wniosek oraz oświadczenie o spełnieniu warunków. Nie musi dołączyć żadnych dodatkowych dokumentów.
Przykład: Kleofas prowadzi działalność detektywistyczną. Posiada on wpis w rejestrze działalności detektywistycznej prowadzonym przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Wraz z krótkim wnioskiem zawierającym dane osobowe, złożył on wymagane prawem oświadczenie następującej treści:
„Oświadczam, że:
dane zawarte we wniosku o wpis do rejestru działalności detektywistycznej są kompletne i zgodne z prawdą;
znane mi są i spełniam warunki wykonywania działalności w zakresie usług detektywistycznych, określone w ustawie z 6.7.2001 r. o usługach detektywistycznych (Dz.U. Z 2002 r. Nr 12, poz. 110 ze zm.)”.
Dzięki istnieniu rejestrów działalności regulowanej postępowanie ulega znacznemu skróceniu i tym samym czyni zadość postulatom ograniczenia do minimum formalności związanych z rozpoczęciem działalności gospodarczej
Zdarza się jednak, że jest to korzyść pozorna. Wielu przedsiębiorców, zwłaszcza w sytuacjach, w których warunki rozpoczęcia działalności gospodarczej są liczne i rozbudowane wolałoby mieć pewność, że je spełnia niż gdyby miało się okazać, że istnieją pewne braki, stwierdzone dopiero w wyniku kontroli prowadzonej działalności. Organ prowadzący rejestr działalności regulowanej wydaje bowiem decyzję o zakazie wykonywania działalności gospodarczej, gdy przedsiębiorca złożył oświadczenie niezgodne ze stanem faktycznym, nie usunął naruszeń warunków wymaganych do wykonywania działalności regulowanej w wyznaczonym przez organ terminie lub gdy organ stwierdzi rażące naruszenie warunków wymaganych do wykonywania działalności regulowanej przez przedsiębiorcę.
Oznacza to zakaz prowadzenia danej działalności przez okres 3 lat od dnia wydania decyzji o wykreśleniu z rejestru. Decyzja o zakazie wykonywania działalności regulowanej podlega natychmiastowemu wykonaniu, a organ prowadzący rejestr z urzędu wykreśla wpis przedsiębiorcy w rejestrze działalności regulowanej( dotyczy to także przedsiębiorcy, który wykonywał działalność gospodarczą bez wpisu do rejestru działalności regulowanej ). Sankcja ta jest na tyle dotkliwa, że niekiedy korzystniejsze byłoby uprzednie badanie przedsiębiorcy, czy spełnia on warunki wymagane prawem.
Organ prowadzący rejestr działalności regulowanej, w drodze decyzji, odmawia wpisu przedsiębiorcy do rejestru, w przypadku gdy wydano prawomocne orzeczenie zakazujące przedsiębiorcy wykonywania działalności gospodarczej objętej wpisem oraz gdy przedsiębiorcę wykreślono z rejestru tej działalności regulowanej z przyczyn, o których mowa w art. 71 ust. 1, w okresie 3 lat poprzedzających złożenie wniosku.
Z punktu widzenia bezpieczeństwa obrotu ważną cechą rejestrów działalności regulowanej jest ich jawność. Ewentualny kontrahent lub klient przedsiębiorcy może upewnić się, czy prowadzi on działalność legalnie
Osobliwością rejestrów działalności regulowanej jest fikcja wpisu. Zasadą w odniesieniu do koncesji i zezwoleń jest zakaz prowadzenia działalności gospodarczej objętej koncesją lub zezwoleniem do chwili uzyskania przez przedsiębiorcę decyzji pozytywnej. Jeśli nawet ustawa przewiduje termin dla wykonania czynności przez organ administracji, to ma on jedynie charakter instrukcyjny, a jego upływ może spowodować złożenie przez oczekującego skargi na bezczynność administracji.
W przypadku rejestrów działalności regulowanej przewidziano fikcję wpisu. Podmiot, który złożył wniosek, a którym właściwy organ nie zajął się w przewidzianym w ustawie terminie, może rozpocząć działalność gospodarczą po uprzednim zawiadomieniu o tym na piśmie organu, który nie dokonał wpisu. Dzięki temu rozwiązaniu przedsiębiorca nie jest bezsilny wobec braku działania ze strony organu prowadzącego rejestracji .
Wpis do rejestru działalności regulowanej jako najnowsza forma reglamentacji różni się w zasadniczy sposób od pozostałych form. Szczególną cechą tego postępowania jest odmienne od powszechnie przyjętego, uregulowanie braku działania organu administracji.
W uzasadnieniu do projektu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej stwierdzono, że „zaproponowane rozwiązanie uwolni przedsiębiorców od poważnych obciążeń biurokratycznych związanych dotychczas z przygotowaniem i przedstawieniem organowi obszernej dokumentacji związanej z wydawaniem zezwoleń. W zasadniczy sposób skróci się również czas niezbędny do dokonania formalności związanych z rozpoczęciem działalności regulowanej.”