Zestaw 1
Genetyczne i paragenetyczna czynniki rozwoju
1. ENDOGENNE CZYNNIKI ROZWOJU: CZYNNIKI ENDOGENNE GENETYCZNE, CZYLI DETERMINATORY ROZWOJU - genetyczna determinacja rozwoju przejawia się w ty, że jedne geny kontrolują ten proces przez odpowiednie funkcjonowanie ukł wewnątrzwydzielniczego, gdy inne geny decydują o różnicach dynamiki rozwoju. Wydaje się, że w różnych sekwencjach czasu różna jest aktywność genów odpowiedzialnych za rozwój osobniczy. Różnice w rozwoju w zależności od płci: 1)do okresu dojrzewania płciowego różnice cech antropometrycznych i proporcje budowy ciała są niewielkie. 2)dojrzewanie płciowe jest wcześniejsze u dziewcząt o16-18 m-cy i w tym czasie w wieku 12-13lat przewyższają one chłopców w zakresie licznych cech antropometrycznych, np. wys. i ciężar ciała. U dziewcząt wcześniejsze jest wyrzynanie zębów, kostnienie nasad kości i uzyskiwanie ostatecznych rozmiarów ciała. 3)w okresie dojrzewania kształtują się u obu płci ostateczne różnice dymorficzne przejawiające się w różnicach proporcji budowy ciała np. u dz. szersze są biodra w stosunku do barków, dłuższy jest tułów w stosunku do kończyn dolnych, głębsza jest klatka piersiowa w stosunku do jej szerokości. 4)przez cały okres wzrastania dz. są bardziej zaawansowane w stosunku do wartości ostatecznych niż ch. - posiadają słabszą siłę mięśniową, mniejsza poj. płuc, wielkość serca, szybsze tętno, grubszy fałd skórno - tłuszczowy a po okresie dojrzewania odmienny rozkład tkanki tłuszczowej. Różnice w rozmieszczeniu owłosienia. 5)dz. wykazują większą odporność biologiczną na oddziaływanie wpływów środowiska, w tym również na czynniki chorobowe, na działanie niekorzystnych warunków bytowych. CZYNNIKI ENDOGENNE PARAGENETYCZNE, CZYLI STYMULATORY ROZWOJU - mimo, że połowa zestawu genów przekazywanych potomstwu pochodzi od ojca i połowa od matki, to jednak w większość cech ilościowych występują silniejsze związki między cechami dziecka i matki niż dziecka i ojca. Stwierdzono to np. w odniesieniu do różnych cech tj. np. - cech kośćca, cechy części miękkich, kształt nosa, uszu, warg, rozkład pigmentu (barwa włosów, oczu), właściwości fizjologiczne (ciśnienie tętnicze krwi). Tryb życia matki w trakcie trwania ciąży wpływa na rozwój organizmu potomnego. Wiek rodziców może wpływać na rozwój dzieci w sensie wpływów biologicznych i społeczno kulturowych. Niektóre badania sugerują, że stan rozwoju noworodków z matek młodocianych jest gorszy. W miastach najlepiej rozwijają się dzieci z matek w wieku 25-32 lata i ojców o 3 lata starszych od matek, na wsiach 20-25 gorszy jest rozwój dzieci gdy ojciec jest młodszy o trzy i więcej lat. Nie bez znaczenia jest kolejność urodzenia - w wyniku uprzednich ciąż w organizmie matki zachodzą zmiany anatomiczne i funkcjonalne, które wpływają na rozwój następnych dzieci. Zmienia się elastyczność macicy i skóra brzucha, co wpływa na rozwój płodu. Zmniejsza się koncentracja żelaza we krwi, zmniejsza się ciśnienie tętnicze. Dzieci pierworodne w chwili urodzenia są lżejsze i mniejsze od urodzonych w następnej kolejności. Na poziom rozwoju dzieci z kolejnych ciąż ma wyraźny wpływ czas zajścia w następną ciążę. Po ostatnim porodzie szybkie zajście w kolejną ciążę wywiera ujemny wpływ na rozwój płodu i noworodka. W czasie kolejnych ciąż wzrasta szansa wystąpienia ciąży mnogiej.
2.
3. . HOMO SAPIENS wywodzi się od jakiś form preneandertalskich, i że powstał jeszcze przed pojawieniem się Neandertalczyków klasycznych, którzy stanowili boczną, ślepą odnogę ewolucji i zostali na terenie Europy zach. Wytępieni przez Homo Sapiens lub częściowo przez nich wchłonięci uprawiali łowiectwo i zbieractwo. Mieszkali głównie w jaskiniach skalnych, posługiwali się dość różnorodnymi ale bardzo prymitywnymi narzędziami. Byli pierwszymi ludźmi o których wiadomo, że praktykowali zwyczaj grzebania swych zmarłych co świadczyłoby o istnieniu zaczątków magii i wierzeń religijnych-australopitekus: czaszka, małpie ukształtowanie kory mózgowej, skrócona część twarzowa, masywna żuchwa, zęby przednie są stosunkowo małe, wielkość ciała zbliżona do szympansa, masa ciała ok. 40kg. Budowa miednicy i całej kończyny dolnej australopiteków, a także H. Habilis świadczy o dwunożnej lokomocji, choć niektóre szczegóły budowy stawu biodrowego i kolanowego i śródstopie wskazują, że mechanika chodu dwunożnego nie była jeszcze doskonała. Konstrukcja miednicy całkowicie odpowiada pionowej postawie ciała. Niewiele wiadomo o budowie kończyny górnej. Nieliczne znaleziska pozwalają sądzić, że była ona przystosowana do funkcji manipulacyjnych, a ręka z kciukiem przeciwstawnym innym palcom. Obok znalezisk kostnych znaleziono również narzędzia kamienne (używanie narzędzi jako wskaźnik istnienia kultury uznano za kryterium człowieczeństwa). Australopiteki tworzyły kulturę osteodontokeratyczną (kulturę kości, zębów, rogu). Środowiskiem geograficznym australopiteków było bezdrzewna lub słabo zadrzewiona sawanna obfitująca w zwierzynę łowną.Rodzaj Australopithecus: - dwunożny; - datowany na okres 4,5 do l mln. lat; - pojemność czaszki pomiędzy 440-680 cm2; -część twarzowa skrócona; - wały nadoczodołowe silniej rozwinięte; - potylica wysunięta do tyłu; - otwór potyliczny wysunięty ku przodowi; - żuchwa masywna z możliwością wykonania ruchów bocznych; - łuk zębowy w kształcie litery V; - zęby posiadają grube szkliwo; - stosunkowo małe nogi; - wys.ok.l20 cm, masa ok.40 kg; - wszystkożerny; - zamieszkiwał stepy i otwarte przestrzenie
Zestaw 2
1.Typologia pende
.SZKOŁA WŁOSKA MONOUWIER - dzielił typ budowy ciała w zależności od stosunku długości kończyn dolnych do reszty wysokości ciała. Wskaźnik skeliczny = wys. - wys. siedz./wys. siedz. x 100. VIOLA - stosował precyzyjne pomiary antropometryczne. Typologia oparta jest na 10 pomiarach(dł. mostka, dł. kończyn górnych bez rąk, dł. do kostki, szer. i gł. klatki piersiowej, szer. nadbrzusza. Wkład Violi: wprowadził pojęcia „średniej” i „normy” dla poszczególnych populacji; trójwymiarowość pomiarów (opoj. objętości), bardzo precyzyjne techniki pomiarowe, nowe koncepcje sprzecz. morfol. między zróżnicowaniem kształtów a objętością. PENDE - wyróżnił typy: hyposteniczny, asteniczny, steniczny, hypersteniczny.
2.REGULACJA HORMONALNA DOJRZEWANIA- Znajduje się pod układu podwzgórzowo -przysadkowego. Być może proces p-p polega na obniżeniu progu czułości podwzgórza na hormony obwodowe- estrogeny. POKWITANIE DZIEWCZĄT- od około 9 roku u obu płci obniżenie wrażliwości kom. mózgowych na stężenie hormonów we krwi obwodowej co powoduje podwyższenie poziomu gonadotropin i androgenów nadnerczowych. Gonadotropiny pobudzają do rozwoju pęcherzyk Graffa zakończone wydzieleniem kom. Jajowe, w tym momencie przedni płat przysadki wydziela hormon heteinizujący, który pobudza wydzielanie estrogenów i rozwój ciałka żółtego. Ciałko żółte wydziela progesteron. Wytworzone pod wpływem ganadotropin estrogeny pobudzają wzrost macicy, pochwy i tkanki tłuszczowej. Wraz z prolaktyną estrogeny pobudzają rozwój gruczołów piersiowych. Równocześnie następuje wzrost androgenów nadnerczowych, które wpływają na rozwój mięśni szkieletu, owłosienia łonowego i pachowego, trądzik. W głównej mierze androgeny nadnerczy odpowiadają za skok pokwitaniowy kobiet. U CHŁOPCÓW wzrost hormonu kortykotropowego prowadzi do zwiększonego wydzielania androgenów w nadnerczach. Jednocześnie gonadotropiny wpływają na rozrost jąder, moszny, pobudzają kom. rozrodcze do wydzielania plemników. Androgeny i testosteron warunkują kształtowanie się drugo i trzeciorzędowych cech męskich (krtań, szkielet, mięśnie i włosy).
3.Historia antropologi w PL
W Polsce początków antropologii możemy się dopatrywać już na przełomie XIII i XIV wieku, w pismach prawie legendarnego polskiego kronikarza Dzierzwy (Mierzwy), któremu udało się wywieść pochodzenie Polaków od Jozefata. Pomijając ten tyleż starodawny, co anegdotyczny przyczynek do antropologii, należy jednak uwzględnić wkład innych polskich uczonych zajmujących się nauką o człowieku, takich jak Jędrzej Śniadecki, który już w 1811 r. w swej "Teorji jestestw organicznych" nakreślił jako pierwszy w Polsce zarys tej nauki. Współcześnie z działalnością antropologiczną Paula Broca w Paryżu na Uniwersytecie Jagiellońskim wykładał antropologię znany naukowiec i lekarz Józef Majer (1808-1899). Dzięki temu uczonemu powstała w 1876 przy Akademii Umiejętności w Krakowie Komisja AntropologicznaV w-Jan z głogowa-profesor UJ pierwszy polak o zainteresowaniach antro. VII-IX-Jan Jerzy Forster ,J. Śniadecki IX-X- Benedykt Dybowski, ludwik Krzywicki, Leon Budrewicz, Rutkowski, Olechnowicz
1856-wykład na wydziale lekarskim U. Jagiellońskiego, Józef Mayer-wykł z Antiopo jako nadobowiązkowe w j.polskim(kiero.katedry fizjologi) 1908-z katedry w Krakowie Julian tarko-Hryncewicz-kierownik 1913-katedra przy U.Lwowskim kiero.-jan Czekanowski 1931-katedra przy centralnym Instytucie WF W-wa Jan Mydlarski kierownik
Po 2 wojnie-Zakład antro. Przy UW.: Wrocław, Łódź, lublin, Poznań Zakł.Antro PAN we Wrocławiu. Obecnie koordynatorem prac jest: KOMITET Antropologiczny II w wydziale nauk biologicznych PAN.
W Polsce początków antropologii możemy się dopatrywać już na przełomie XIII i XIV wieku, w pismach prawie legendarnego polskiego kronikarza Dzierzwy (Mierzwy), któremu udało się wywieść pochodzenie Polaków od Jozefata. Pomijając ten tyleż starodawny, co anegdotyczny przyczynek do antropologii, należy jednak uwzględnić wkład innych polskich uczonych zajmujących się nauką o człowieku, takich jak Jędrzej Śniadecki, który już w 1811 r. w swej "Teorji jestestw organicznych" nakreślił jako pierwszy w Polsce zarys tej nauki. Współcześnie z działalnością antropologiczną Paula Broca w Paryżu na Uniwersytecie Jagiellońskim wykładał antropologię znany naukowiec i lekarz Józef Majer (1808-1899). Dzięki temu uczonemu powstała w 1876 przy Akademii Umiejętności w Krakowie Komisja Antropologiczna.
Zestaw 3
1. Typologia Lindegarda - nacisk na tkankowe proporcje ciała, bazuje na pomiarach antropomorficznych, o bud decyduje rozwój i skład: tkanki kostnej ,mięśniowej, tłuszczowej Ilościowy rozwój uzależniony jest od: czynnika długości (kości) powoduje kształtowanie się kości długich i smukłych, przez śródchrzęstny rozwój nasad kostnych. Czynnik tęgośći - wpływa na rozwój szkieletu masywnego o kościach krótkich i grubych - przewarstwienie. Czynnik umięśnienia - rozwój muskulatury - dynamometr. Czynnik odłuszczenia - decyduje o ilości tkanki tłuszczowej, oblicza się go równaniem regresji jako reszty po wytraceniu z ogólnej masy tkanki kostnej i mięśniowej.
2. Genetyczne uwarunkowania cech morfofunkcyjnych Do cech silnie uwarunkowanych genetycznie nalezą wymiary kostne, w warunkach optymalnych cech te realizują w pełni swój pułap genetyczny. Największą stabilność wykazuje wysokość ciała i wymiary kości długich. Najsłabszą determinację genetyczną wykazuje szerokość nasad kostnych oraz duże cięciwy tułowia np. szerokość barków, bioder i głębokość klatki piersiowej. Tkanki miękkie tj. tkanka tłuszczowa i mięśniowa są wrażliwe na oddziaływanie czynników środowiskowych. Liczba włókien mięśniowych jest zawsze stała i określona już w 4-5 miesiącu życia płodowego. W przebiegu dalszego rozwoju zwiększa się tylko ich masa i zmienia wewnętrzna struktura mięśni. Proporcja włókien FT do ST a więc przystosowanie do wysiłku wytrzymałościowego lub krótkotrwałego i szybkiego jest również z góry określona. Najbardziej uzależniona od czynników zewnętrznych jest tkanka tłuszczowa. Wzrost tkanki tłuszczowej odbywa się w wyniku dwóch procesów. Pierwszy polega na powiększeniu się rozmiarów komórek tłuszczowych. Drugi związany jest ze zwiększeniem liczby komórek. Pierwszy proces jest odwracalny , natomiast drugi nie. Rozrost tkanki tłuszczowej ma miejsce w 3 trymestrze ciąży, w okresie 6-12 miesiącu życia , oraz w okresie przedpokwitaniowym. Fakt, że tkanka tłuszczowa rozwija się w tym okresie jest zdeterminowany genetycznie 3.NEANDERTALCZYK HOMO SAPIENS Forma występująca około 10tys lat temu. Kopalny człowiek z górnego plejstocenu, którego szczątki odkryto w dolinie Neandertów. Liczne stanowiska pochodzą głównie z Europy a także z Afryki i Azji, zależnie od zasięgu geograficznego i czasu występowania wyróżnia się kilka grup Neandertalczyka: 1) N. KLASYCZNY - stanowili ludność zach. i płd. Europy w pierwszej fazie zlodowacenia - Wurm. Odznaczali się niskim wzrostem, bardzo masywną budową szkieletu i potężnym umięśnieniem. Czaszkę charakteryzowały wary nadoczodołowe, pochyłe czoło, niska ale duża puszka mózgowa, wielka twarz, silnie prognatyczna (silnie wysunięta ku przodowi część twarzowa czaszki gł. Odcinka szczękowego), żuchwa pozbawiona bródki. 2) N. PROGRESYWNI - preneandertalczycy poprzedzający i zapewne przodkowie N.K., znani z nielicznych Europejskich znalezisk okresu międzylodowcowego - Riss, Wurm. 3) N. LEWANTYŃSCY - (współcześni klasycznemu), znani z Iranu, podobni o form zachodnio europejskich oraz terenu Izraela, wykazujący mieszaninę cech klasycznie neandertalskich oraz typowych dla człowieka rozumnego (zaokrąglona potylica, dobrze rozwinięta bródka). Miejsce Neandertalczyka w rodowodzie człowieka współczesnego jest zagadnieniem spornym. Przeważa pogląd, że HOMO SAPIENS wywodzi się od jakiś form preneandertalskich, i że powstał jeszcze przed pojawieniem się Neandertalczyków klasycznych, którzy stanowili boczną, ślepą odnogę ewolucji i zostali na terenie Europy zach. Wytępieni przez Homo Sapiens lub częściowo przez nich wchłonięci uprawiali łowiectwo i zbieractwo. Mieszkali głównie w jaskiniach skalnych, posługiwali się dość różnorodnymi ale bardzo prymitywnymi narzędziami. Byli pierwszymi ludźmi o których wiadomo, że praktykowali zwyczaj grzebania swych zmarłych co świadczyłoby o istnieniu zaczątków magii i wierzeń religijnych.
Zestaw 4
1 OKRES NOWORODKA I OKRES NIEMOWLĘCY OKRES NOWORODKA - trwa od urodzenia do chwili ustania hormonalnych wpływów matki, usamodzielnienia dziecka, wówczas, gdy ustalają się warunki prawidłowego oddychania, wydalania, krążenia, gdy następuje wyrównanie urodzeniowego ciężaru ciała po przejściowym spadku oraz ma miejsce odpadnięcie pępowiny. Pojawia się uczucie głodu i chęć jego zaspokojenia. OKRES NIEMOWLĘCIA - trwa od zakończenia okresu noworodka do około 1 roku życia. Okres ten cechuje duże tempo rozwoju oraz dostosowanie się czynności fizjologicznych do przemienności dnia i nocy. Siła i sprawność mięśniowa wzrastają w kolejności od głowy przez kończyny górne po dolne. Zrastają się ciemiączka boczne i duże. W VI miesiącu pojawiają się siekacze mleczne dolne a w XII liczba zębów wynosi 6. Szybki jest rozwój kośćca, zanika odporność bierna, co stwarza szczególną wrażliwość ustroju na infekcje.
2 PODOBIEŃSTWA CZŁOWIEKA ZE STRUNOWCAMI, KRĘGOWCAMI, SSAKAMI I NACZELNYMI. PODOBIEŃSTWO DO STRUNOWCÓW - występowanie u płodów związków struny grzbietowej, szczelin skrzelowych w gardzieli, cewkowata budowa centralnego układu nerwowego. PODOBIEŃSTWO DO KRĘGOWCÓW - odmienna symetria ciała, wew. szkielet kostny, brak szkieletu, ciało pokryte skórą o wielowarstwowym naskórku, układ nerwowy położony ponad szkieletem osiowym, ukł. pokarmowy pod szkieletem osiowym. PODOBIEŃSTWO DO SSAKÓW - rozwój w organizmie matki, sposób oddychania po urodzeniu, pęcherzykowata budowa płuc, stałocieplność, uwarstwienie tłuszczu podskórnego, włosy, gruczoły potowe, zamknięty obieg krwi, zróżnicowanie uzębienia (na siekacze, kły , trzonowce), 3 kostki słuchowe w uchu, zewnętrzny przewód słuchowy, staw żuchwowy. PODOBIEŃSTWO DO NACZELNYCH - silny rozwój mózgowia, zwiększenie kresomózgowia, płat tylny, skrócenie twarzoczaszki, zmniejszenie uzębienia, 4 kategorie zębów, zmiana ułożenia oczodołu w przód, obecność obojczyka, 2 pary kończyn, chwytna ręka posiada ruchliwy nadgarstek dzięki stawowemu połączeniu k. przedramienia, jelito ślepe, jądra w worku mosznowym, prącie zwisające, 1 para sutek, poj. macica, wydłużenie okresu dzieciństwa.
3.
Zestaw 5
1. Endogenne: paragenetyczne - matka oddziałuje na płód w okresie ciąży poprzez swoje własności metaboliczne i konstytucyjne bo przekazuje oprócz genów informacje znajdujące się w organellach komórkowych. We wczesnych etapach ontogenezy właściwości matki przygłuszają własne genetyczne predyspozycje płodu. Wykazano silniejsze reakcje między matką a dzieckiem: wysokość ciała, kształt głowy, nosa, barwy oczu, włosów. Wraz z wiekiem matki, następuje skrócenie czasu trwania ciąży i zwiększenie wad wrodzonych u potomstwa. W środowisku miejskim najlepiej rozwijają się dzieci matek w wieku 25-32 lata i ojców o 3 lata starszych. Dzieci matek młodocianych rodzą się duże ale wykazują spowolnienie dalszego rozwoju. Dzieci pierwotne są krótsze, lżejsze, częściej występują wady wrodzone, maja mniejszą liczbę centrów kostnych. W zależności od liczby ciąży wzrasta śmiertelność okołoporodowa i liczba poronień somatycznych.
Egzogenne: biogeograficzne modyfikatory naturalne (flora, fauna, klimat, ukształtowanie terenu), modyfikatory rozwojowe (pochodzenie społeczne, tradycje i zwyczaje). Czynniki środowiska zewnętrznego wymuszają zmiany adaptacyjne polegające na modyfikacji ustalonej genetycznie linii rozwoju. W klimacie umiarkowanym szybciej dojrzewają dziewczęta i maja dłuższy okres płodności. W klimacie zimnym i tropikalnym jest opóźnienie w rozwoju ale w tropikalnych mają mniejszą wysokość ciała i niższy poziom przemiany materii. Odwrotnie jest w klimacie zimnym. Pory roku działają na rytm wzrastania: wiosną przyrost wysokościowy, a jesienią masy ciała. W strefie górskiej zwiększa się liczba czerwonych ciałek krwi, poziom hemoglobiny, obniża się ciśnienie, wolniejsza praca serca, mniejsza liczba monocytów i leukocytów.
2.Skład tkankowy ciała. Charakterystyka komponentów tkankowych (tkanka kostna, mięśniowa, tłuszczowa). Zmienność rozwojowa składu ciała i budowy somatycznej:
Skład tkankowy ciała- model chemiczny wyróżnia w obrębie masy ciała: tłuszcz, białko, węglowodany, minerały, woda. Model anatomiczny: tłuszcz, mięśnie, kość, organy wewnętrzne, pozostałe tkanki. WODA - ciecze zawarte we krwi, w przestrzeniach zewnątrz i wewnątrzkomórkowych, jamy stawowe, oczy, duży przewód pokarmowy. Całkowita ilość wody: u mężczyzn-60%, u kobiet-50%, u noworodków 80-90% masy ciała. U obu płci z wiekiem zmniejsza się ilość wody.
Tkanka mięśniowa- zawiera ok.80% wody, która odgrywa istotną rolę w czasie skurczu przestrzeni między włóknami tam 25% z 30% wody; - w obrębie masy ciała beztłuszczowe mięśnie stanowią 49%, - w tkance mięśniowej jest 4% tłuszczu; - liczba komórek nerwowych jest cechą zdeterminowaną genetycznie i ustalona w trakcie 4-5 m-ca życia płodowego. -stopień rozwoju t. mięśniowej zależy od czynników środowiskowych; - silną kontrolę genetyczną stanowi struktura mięśnia (tzw. Proporcja włókien szybkokurczliwych do wolnokurczliwych).
Tkanka kostna- stanowi podporę dla miękkich części ciała, dostarcza punktów przyczepu mięśni i chroni delikatne tkanki, - stanowi ok.97-98% wysokości ciała, pozostałe tkanki to tkanki chrzęstne; -szkielet to: ok. 15% masy ciała noworodka, ok. 16-17% dorosłego przed 50 rokiem życia, ok. 13-14% u osób starszych; - wymiary szkieletu są silniej zdeterminowane genetycznie, większą determinację genetyczna wykazują wymiary długie szkieletu, słabszą wymiary szerokości; - zły trening może doprowadzić do zwyrodnienia w okolicy kręgosłupa oraz przekrwienia okolicy nasad kostnych i przedwczesnego zakończenia rozwoju kości długich.
Tkanka tłuszczowa- występuje w rozproszeniu jak i w obrębie narządów wewnętrznych; - 95% tłuszczu występuje w tkance tłuszczowej; - cechy słabo zdeterminowane genetycznie stanowią najbardziej stabilną cechę organizmu; - są 3 momenty hamowania się komórek tłuszczowych (3 trymestry ciąży, 2 połowa pierwszego roku życia, okres przedpokwitania; -rodzaje tkanki tłuszczowej: brunatna i biała (różnią się między sobą funkcją i rozmieszczeniem).
Zestaw 6
1.typologia Znaneckiego
2.Ewolucja:podstawowy mechanizm ewolucji organizmów; naturalny proces eliminacji cech (genotypów) niekorzystnych, zwiększający częstość występowania genotypów korzystnych dla przeżycia i rozmnożenia się organizmu w danych warunkach; ponieważ w określonej populacji większą szansę przeżycia mają osobniki lepiej dostosowane do środowiska, mają one równocześnie większą szansę wyprodukowania żywotnego potomstwa i przekazania mu swych cech; w ten sposób z pokolenia na pokolenie wzrasta w populacji liczba osobników posiadających cechy korzystne, ułatwiające dostosowanie się do aktualnych warunków środowiska; d.n. nadaje procesom ewolucyjnym kierunek zgodny z wymogami środowiska; twórcą teorii d.n. był K. Darwin i niezależnie A.R. Wallace.
3.OKRES 1- 3LATA OKRES PONIEMOWLĘCY rozpoczyna się na przełomie 1 i 2 r.ż. i trwa mniej więcej dwa lata, a więc do ukończenia przez dziecko 3 r.ż.. Jest to okres dalszego intensywnego rozwoju psychoruchowego. Umiejętność samodzielnego chodzenia, wzrastające sprawności manipulacyjne pozwalają dziecku poznawać najbliższe otoczenie, świat przedmiotów i istot żywych. Zabawa manipulacyjna i ruchowa stanowi typowy dla tego okresu rodzaj działalności małego dziecka, które łączy ogólną ruchliwość całego ciała, umożliwiającą mu stałe ćwiczenie motoryki , z bezustanną aktywnością rąk i palców skierowaną na przedmioty i zabawki. Nie mniej istotnym terenem ćwiczeń motorycznych są ruchy narzędziowe, dzięki którym małe dziecko przyswaja sobie proste czynności z dziedziny samoobsługi np. nakładać buciki.
Zestaw 7
1 . Gatunek Homo Habilis,: -l,9 - l,6mln.lat; - pojemność czaszki od 600-800 cm2; - sklepienie czaszki bardziej uwypuklone; - obecność ośrodka mowy Brocka; - wysokość ll0-130cm., masa ok. 45 kg; - żuchwa delikatna o zaokrąglonym łuku zębowym; - obojczyk duży; - padlinożerca; - stopa wysklepiona. Gatunek Homo Erecrus: 1,9-250 tyś. lat; - szczątki na wszystkich kontynentach starego świata; - twarz wysunięta ku przodowi; - żuchwa gruba i masywna bez bródki; -pojemność czaszki 750-1225 cm2.;.- wały nadoczodołowe i nadpotyliczne. redukują wielkość przedtrzonowców i trzonowców: - cieńsze szkliwo zębów; - używał ognia; - łowiectwo; - padlinożerca i kanibal.
2. Typologia Bunaka - Uważał że klasyfikacja morfologiczna musi się opierać na najważniejszych tkankach ustroju (szkielet, mięśnie). Wymienił 7 cech budowy i 4 typy bud: stenoplastvczny - smukły, klatka piersiowa płaska, zapadnięte boki, szyja długa i wąska, plecy o wyraźnych krzywiznach, umięśnienie i otłuszczenie słabe, skóra cienka, sucha. Mezoplastyczna - klatka piersiowa cylindryczna, nadbrzusze proste wypełnione, szyja średnia plecy proste małe krzywizny, umięśnienie i otłuszczenie średnie, skóra gruba elastyczna. Europlastyczna - klatka piersiowa stożkowata, nadbrzusze okrągłe duże, szyja gruba krótka, umięśnienie słabe, otłuszczenie bogate, skóra elastyczna. Subplastyczna - klatka piersiowa stożkowata lub cylindryczna, nadbrzusze wypukłe duże okrągłe, szyja średnia, silne krzywizny, umięśnienie małe i słabe, skóra cienka lub średnia.
3. Regulacja hormonalna dojrzewania - głównym układem, który kieruje procesami dojrzewania jest układ podwzgórzowo-przysadkowy. Podwzgórze oprócz przewodzenia bodźców nerwowych posiada zdolność produkowania substancji o właściwościach hormonów. Produkowane w jądrach podwzgórza to: wazopresyna, oksytocyna i czynniki uwalniające. Przysadka mózgowa zbudowana jest z 2 rodzajów tkanek: nabłonek nerwowy i tkanka nerwowej zbudowanej z płatów. Tylny magazynuje i uwalnia 2 hormony: oksytocyne i wazopresyne. Układ podwzgórzowo-przysadkowy jest odpowiedzialny za początek i przebieg dojrzewania, rytmiczność, miesiączkowanie, dobowy rytm wydzielania gruczołów dokrewnych, za utrzymanie ciepła ciała. Hormon somatotropowy wywiera wpływ na przemiane materii komórek obwodowych. Pozostałe hormony płata przedniego i przysadki pobudzają czynności gruczołów dokrewnych. Podwzgórze reguluje wydzielanie hormonów na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Tarczyca wpływa na wzrost organizmu i rozwój umysłowy. Grasica odgrywa ważną rolę w tworzeniu bariery komórkowej.
Zestaw 8
1. .Skład tkankowy ciała. Charakterystyka komponentów tkankowych (tkanka kostna, mięśniowa, tłuszczowa). Zmienność rozwojowa składu ciała i budowy somatycznej:
Skład tkankowy ciała- model chemiczny wyróżnia w obrębie masy ciała: tłuszcz, białko, węglowodany, minerały, woda. Model anatomiczny: tłuszcz, mięśnie, kość, organy wewnętrzne, pozostałe tkanki. WODA - ciecze zawarte we krwi, w przestrzeniach zewnątrz i wewnątrzkomórkowych, jamy stawowe, oczy, duży przewód pokarmowy. Całkowita ilość wody: u mężczyzn-60%, u kobiet-50%, u noworodków 80-90% masy ciała. U obu płci z wiekiem zmniejsza się ilość wody.
Tkanka mięśniowa- zawiera ok.80% wody, która odgrywa istotną rolę w czasie skurczu przestrzeni między włóknami tam 25% z 30% wody; - w obrębie masy ciała beztłuszczowe mięśnie stanowią 49%, - w tkance mięśniowej jest 4% tłuszczu; - liczba komórek nerwowych jest cechą zdeterminowaną genetycznie i ustalona w trakcie 4-5 m-ca życia płodowego. -stopień rozwoju t. mięśniowej zależy od czynników środowiskowych; - silną kontrolę genetyczną stanowi struktura mięśnia (tzw. Proporcja włókien szybkokurczliwych do wolnokurczliwych).
Tkanka kostna- stanowi podporę dla miękkich części ciała, dostarcza punktów przyczepu mięśni i chroni delikatne tkanki, - stanowi ok.97-98% wysokości ciała, pozostałe tkanki to tkanki chrzęstne; -szkielet to: ok. 15% masy ciała noworodka, ok. 16-17% dorosłego przed 50 rokiem życia, ok. 13-14% u osób starszych; - wymiary szkieletu są silniej zdeterminowane genetycznie, większą determinację genetyczna wykazują wymiary długie szkieletu, słabszą wymiary szerokości; - zły trening może doprowadzić do zwyrodnienia w okolicy kręgosłupa oraz przekrwienia okolicy nasad kostnych i przedwczesnego zakończenia rozwoju kości długich.
Tkanka tłuszczowa- występuje w rozproszeniu jak i w obrębie narządów wewnętrznych; - 95% tłuszczu występuje w tkance tłuszczowej; - cechy słabo zdeterminowane genetycznie stanowią najbardziej stabilną cechę organizmu; - są 3 momenty hamowania się komórek tłuszczowych (3 trymestry ciąży, 2 połowa pierwszego roku życia, okres przedpokwitania; -rodzaje tkanki tłuszczowej: brunatna i biała (różnią się między sobą funkcją i rozmieszczeniem).
2. . WIEK ROZWOJOWY 7-12 LAT Inaczej okres starszego dzieciństwa, który rozpoczyna się od wymiany uzębienia mlecznego na stałe, kończy zaś uzyskaniem dojrzałości płciowej. U dziewcząt 12-15 lat u chłopców 16-18 m-cy później. Wzrasta sprawność ruchowa, siła mięśni oraz odporność ustroju. Pod koniec tego okresu zaczynają się zaznaczać różnice dymo9rficzne w postaci większej szerokości barków u chłopców i szerszych bioder u dziewcząt. W tym okresie kształtuje się budowa męska i kobieca. Wzrasta klatka piersiowa. Szybki rozwój mięśni u chłopców, a otłuszczenia u dziewcząt, rozrost krtani - mutacje głosu chłopców, pojawia się męskie owłosienie okolicy łonowej, tułowia, twarzy; szybko wzrastają jądra i prącie. U dziewcząt następuje pełny rozwój warg sromowych, rozrasta się tkanka tłuszczowa na wzgórku łonowym, rozrasta się pierś. Pod koniec tego okresu zwiększa się pojemność życiowa płuc i wymiary serca.
3. Okres starości - dzieli się na 3 podokresy: a) zmiany wsteczne są wyraźnie zaznaczone, trwa do ok. 65 - 70 roku życia b) zmiany są bardzo wyraźne, skóra jest zwiotczała, zwiotczałe więzadła i mięśnie, uwstecznienie funkcji zmysłów, trwa do ok. 80 roku życia c) po 80 roku życia, zanikanie różnic płciowych i konstytucyjnych, ponowne wychodzenie ciała.OKRES STARZENIA SIĘ W okresie tym następuje nieodwracalna, stopniowa redukcja czynnych komórek w najważniejszych organach, między innymi mózgu i mięśniach, dochodzi do obniżenia przystosowawczych zdolności do środowiska zew., które wyraża się m.in. poprzez trudności w dostosowaniu się do bodźców stresowych i wolniejszy powrót do stanu równowagi ustrojowej, zmienia się chemiczny skład krwi, występują zakłócenia w ciśnieniu krwi oraz ciepłocie ciała. Zaburzenia i zmiany w układzie nerwowym , zwiększona labilność emocjonalna, osłabienie pamięci, koncentracji uwagi. Kruchość układu kostnego i zwiotczenie mięsni. Ogólne zwolnienie przemiany materii. Ilościowe i jakościowe zmiany w zakresie białek i składników mineralnych. Odkładanie się w tkankach złogów wapnia, cholesterolu i innych tzw. produktów odpadowych przemiany materii. Demielinizacja włókien nerwowych. Osłabienie koordynacji nerwowo mięśniowej. 45-55 lat cofanie w rozwoju, wydolności fizjologicznej, zmniejsza się szybkość, elastyczność i płynność ruchów. Ucieczka od nauczania nowego ruchu i stronienie od znaczniejszego wysiłku fizycznego.
Zestaw 9
1. Typologia Skerkja - wprowadza pojecie wektorów budowy na przeciwnych końcach każdego wektora znajdują się typu budowy "idealnie abstrakcyjnie"! skrajnie przeciwstawnie .Pomiędzy typami skrajnymi są wartości pośrednie.4 aspekty budowy: aspekt dymorfizmu płciowego, którego wektor przebiega pomiędzy bud skrajnie męską i żeńską. Aspekt proporcji ciała oparty na pojęciu typów: eurysemicznego - przewaga proporcji szerokości nad długością; Leptosomatycznego - smukłego. Aspekt plastyczny - uwzględnia wykształcenie tkanek miękkich, wektor przebiega od typu hiper do typu hippoplastycznego. Aspekt dystrybuanty określa rozkład tkanki tłuszczowej wyrażany wektorami określającymi otłuszczenie górnej części ciała w przeciwieństwie do dolnej oraz otłuszczenie tułowia w przeciwieństwie do otłuszczenia kończyn.
2. CECHY LUDZKIE a)Człowiek jako jedyny naczelny przystosowany do chodu, biegu; b)Wykształciły się cztery krzywizny kręgosłupa; c)Nastąpiło poszerzenie trzonów kręgowych, zmniejszenie wyrostków kolczystych oraz zmiana kierunku ich ułożenia - bardziej dachówkowo; d)Kość krzyżowa skrócona i poszerzona; e)Klatka piersiowa - spłaszczenie przednie i tylne, redukcja żeber do 12 par; f)Kończyna górna skrócona, w obrębie łopatki - powiększenie części podgrzebieniowej; g)Kości przedramienia wysmukłe, mniej wygięte, ręka uległa poszerzeniu; h)Miednica skrócona i poszerzona; i)zmniejszenie masywności spojenia łonowego a zwiększenie masywności guzów kulszowych; j)Kości kończyn dolnych wydłużone, kąt szyjkowo trzonowy kości udowej powiększony spowodował bardziej zbieżne ustawienie kolan, skrócenie rzepki, kości podudzia ułożone bliżej siebie - mniejsze tyłozgięcie; k)Stopa - wydłużenie kości stępu, ruch podłużny i poprzeczny; l)Powiększenie mózgu powoduje przebudowę czaszki; ł)Zmniejszenie masywności szczęki, zębów, przesunięcie podpory czaszki ku przodowi, wzrost puszki mózgowej i redukcja części twarzowej; m)Ośrodek mowy Broka; n)Pełny rozwój mm mimicznych; o)Rozwój mm związanych z powiększeniem zdolności manipulacyjnych; p)Wzrost masy mm przywodzących i prostujących udo, rozwój mm goleni, wydłużenie ścięgna Achillesa; r)Układ oddechowy - obniżenie położenia krtani, pojawiają się mm napinające struny głosowe, redukcja płata pod sercowego, serce poszerzone i przemieszczone ku dołowi i w lewo; s)Powiększenie unaczynienia k. górnej a zmniejszenie k. dolnej; t)Układ moczowo-płciowy - nerki obniżone, pęcherz spłaszczony, macica przesunięta w głąb miednicy; u)Dobrze rozwinięte wargi sromowe większe i gruczoły piersiowe; w)Redukcja lewego płata wątroby, wyodrębniony wyrostek robaczkowy; x)Zmiana kształtu małżowiny usznej i nosa; y)Zmienność cech fizycznych (barwa skóry, oka , włosów); z)Zwolnienie tempa rozwoju osobniczego, dłuższe dzieciństwo i młodość.
3.OKRES NIEMOWLĘCIA - trwa od zakończenia okresu noworodka do około 1 roku życia. Okres ten cechuje duże tempo rozwoju oraz dostosowanie się czynności fizjologicznych do przemienności dnia i nocy. Siła i sprawność mięśniowa wzrastają w kolejności od głowy przez kończyny górne po dolne. Zrastają się ciemiączka boczne i duże. W VI miesiącu pojawiają się siekacze mleczne dolne a w XII liczba zębów wynosi 6. Szybki jest rozwój kośćca, zanika odporność bierna, co stwarza szczególną wrażliwość ustroju na infekcje.
Zestaw 10
1. Okres starości - dzieli się na 3 podokresy: a) zmiany wsteczne są wyraźnie zaznaczone, trwa do ok. 65 - 70 roku życia b) zmiany są bardzo wyraźne, skóra jest zwiotczała, zwiotczałe więzadła i mięśnie, uwstecznienie funkcji zmysłów, trwa do ok. 80 roku życia c) po 80 roku życia, zanikanie różnic płciowych i konstytucyjnych, ponowne wychodzenie ciała.OKRES STARZENIA SIĘ W okresie tym następuje nieodwracalna, stopniowa redukcja czynnych komórek w najważniejszych organach, między innymi mózgu i mięśniach, dochodzi do obniżenia przystosowawczych zdolności do środowiska zew., które wyraża się m.in. poprzez trudności w dostosowaniu się do bodźców stresowych i wolniejszy powrót do stanu równowagi ustrojowej, zmienia się chemiczny skład krwi, występują zakłócenia w ciśnieniu krwi oraz ciepłocie ciała. Zaburzenia i zmiany w układzie nerwowym , zwiększona labilność emocjonalna, osłabienie pamięci, koncentracji uwagi. Kruchość układu kostnego i zwiotczenie mięsni. Ogólne zwolnienie przemiany materii. Ilościowe i jakościowe zmiany w zakresie białek i składników mineralnych. Odkładanie się w tkankach złogów wapnia, cholesterolu i innych tzw. produktów odpadowych przemiany materii. Demielinizacja włókien nerwowych. Osłabienie koordynacji nerwowo mięśniowej. 45-55 lat cofanie w rozwoju, wydolności fizjologicznej, zmniejsza się szybkość, elastyczność i płynność ruchów. Ucieczka od nauczania nowego ruchu i stronienie od znaczniejszego wysiłku fizycznego.
2. 1.Asymetria- Asymetrię można rozpatrywać w różnych aspektach: morfologiczny, funkcjonalny, dynamiczny, sensoryczny, psychiczny. Człowiek jest zbudowany według planu symetrii dwubocznej.
Asymetria morfologiczna - to zagadnienie związane ze zróżnicowaniem budowy ciała człowieka. Ustrój ma symetrię dwuboczną. We wczesnym stadium autogenezy symetria jest całkowita (prawa strona = lewa strona). Faza pełnej symetrii trwa bardzo krótko. Już w fazie zarodkowej obserwuje się stopniowo odchylenie od prawidłowej zasady symetrii. Asymetria to norma. Asymetria ciała związana jest z asymetrią mózgu: budowa mózgu jest taka sama, funkcje jej się jednak różnią. Istnieją takie czynności, które zależą od jednej strony mózgu (dominująca) dotyczy to zwłaszcza mowy, która jest związana z prawo lub leworęcznością. Do 6 roku życia mózgu charakteryzuje się dużą plastycznością. U osób praworęcznych większa jest lewa półkula mózgu, szerokość lewej połowy twarzy większa - prawa węższa i dłuższa, szkielet kostny nosa wykazuje odchylenia na lewo; zatoki czołowe też są różne; wicherek prawostronny u praworęcznych, nieznaczne skrzywienia kręgosłupa boczne w kierunku kończyny dominującej, mostek ustawiony nieco skośnie, prawy bark nieco szerszy i położony nieco wyżej, w obrębie miednicy stwierdzono poszerzenie lewego grzebienia biodrowego; asymetria skrzyżna ułatwia panowanie nad ciałem; prawa kończyna górna jest ok. 1 cm dłuższa przed urodzeniem; obwody po prawej stronie większe; prawa ręka ma większą szerokość i wysokość, lewa jest dłuższa; kończyna lewa jest dłuższa, większe wymiary wszystkich segmentów; lewa stopa i prawa ręka ma więcej listewek skórnych; narządy wewnętrzne występujące parami różnią się wielkością, kształtem, położeniem; prawa strona cięższa niż lewa.
Asymetria funkcjonalna - związana jest z dominacją jednej lub dwu półkul mózgowych, a przejawia się w cechach funkcjonalnych kończyny prawej i lewej. Ambidekstria to oburęczność.
Asymetria dynamiczna - przejawia się w różnicach zakresów ruchów w stawach poróżnionych prawo lub lewostronnie, w różnicach siły mięśniowej i napięciu mięśni. Przejawem jest asymetria ruchów np. chodu, rzutów.
Asymetria sensoryczna - określa się różnice wrażliwości narządów zmysłów po prawej i lewej stronie ciała.
Asymetria psychiczna - to nierównomierne umiejscowienie w obu półkulach mózgu ośrodków organizacji procesów psychicznych
3. Aspekty Rozwoju: Rozwój fizyczny-są to przemiany strukturalne, które warunkują powstanie nowych form. To proces zmian w których wyróżniamy: Filogeneza-długie zmiany międzypokoleniowe. Ontogeneza-proces rozwoju organizmu od zapłodnienia do śmierci. Jakościowe aspekty rozwoju: a)rozrost: powiększenie wymiarów i masy ciała; b)różnicowanie-stopniowe zachodzące zmiany na poziomie komórkowym w strukturze tkanek, które prowadzą do wyodrębnienia narządów i układów oraz prowadzące do formowania się proporcji ciała c)dojrzewanie-polega na doskonaleniu funkcji narządów i układów w obrębie organizmu. Ilościowe aspekty rozwoju: a)kinetyka rozwoju-poziom na jakim przebiega rozwój osobnika. b)rytmiczność-określa różne tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy. c)tempo rozwoju- wielkość zmian cechy przypadająca na jednostkę czasu Aspekty przemian metabolicznych: a)anabolizm-przyswajanie pokarmów ich przekształcanie na składniki własnych tkanek. Odkładanie substancji zapasowych. b)katabolizm-używanie związków organicznych organizmu na potrzeby energetyczne ustroju c)dystrybucja-sposób wykorzystania energii i przemian materii przez ustrój.