Zięba wykłady

25. XI. 2005

I Naród po 1772r.

Upadek państwa szlacheckiego:

-rozbiory

-kryzys tozsamości, rozpadanie się narodu

Akcja obrony państwa:

-Konstyt. 3 maja( sprzeciwiała się starej ideologii)

-sejm wielki

Konstytucja 3 maja:

• likwidowała naród (w sensie że naród to tylko szlachta)( w odpowiedzi na konstyt. szlachta protestowała, twierdząc że zlikwidowano wolność, że nie ma już Polaków)

• ograniczyła swawolę szlachecką(szlachta postrzegała to jako wolność obywatelską)

WRAZ Z LIKWIDACJĄ WOLNOŚCI SZLACHECKIEJ WSPÓLNOTA NARODOWA SZLACHECKA PRZESTAŁA ISTNIEĆ!!!!!

I rozbiór:

-Arystokracja musiała podpisać deklarację, w której podporządkowała się nowej władzy. ( w odpowiedzi na przymus podpisania tej deklaracji Czartoryski napisał „Bat polski”)

F.Karpiński-„Żale sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta”,

Szczęsny Potocki-„ List do Rzewuskiego”

Józef Morawski-„Treny”{żale narodu sarmackiego po utraconej wolności}

Hugo Kołłątaj-„Smutki”,

Trembecki jest symbolem zdrady wśród pisarzy, bo pisał listy pochwalne dla carycy katarzyny.

Caryca Katarzyna zjechala do Połocka, aby wizytować nowe ziemie-szczyt lizusostwa wobec niej osiągneli Jezuici

-Elita szukała sposobu na uratowanie własnej pozycji( min podpisywanie deklaracji wobec carycy)

-Kościoł, szlachta, pisarze uznali fakty za dokonane-kierowali się pragmatyzmem,. Uznali ze nie ma państwa, narodu. Ojczyzna umarła.

-ale niektórzy ludzie nie poddali się, min. Radykałowie mieli nadzieję na lepszą przyszłość, koncepcja społeczeństwa wg. nich miała mianem narodu objąc wszystkie stany

W 1798 powstało -Towarzystwo Republikanów Polskich-

[Towarzystwo Republikanów (Republikantów) Polskich] tajna organizacja niepodległościowa założona w 1798 w zajętej przez Prusaków Warszawie. Stawiało sobie za cel wyzwolenie Polski i miało objąć swym zasięgiem wszystkie trzy zabory. Dążyło do powstania niepodległej Polski o ustroju republikańsko-demokratycznym licząc na pomoc republikańskiej Francji

ich założenia:

-rząd ma wypływać z woli narodu

-nie może być ograniczen stanowych

-nielegalne, wzorowane na umowie społecznej Rousseau.

-Przekształcenie sarmackiego republikanizmu na inne stany, rozszerzenie formuły

-ma powoli powstawac społeczeństwo obywateli nie tylko szlacheckich.

Joachim Lewel-wybitny historyk, tez tak uważał-idee suwerenności narodu szlacheckiego naturalnie miały być przekształcone w idee suwerenności ludu!!!!!

Myśli jak odzyskać własne państwo---myslenie o narodzie zdominowane było przez problem odbudowy państwa

- Kościuszko, Pawlikowski- Broszura 1800 “Czy Polacy wybic się mogą na niepodległość”-całe społeczeństwo miało walczyć o niepodległość

Koncepcja antykwarycznej odbudowy państwa(antykwaryczny patriotyzm)

- koncepcja wypłynęła z pesymistycznych nastrojów porozbiorowych

• naród jest wspólnotą, która zanika wraz z utratą państwa.

Albertoniści—biskup Albertą.

-Towarzystwo legalne,wpowiedzi musiały być ostrożne

-Aby istniał naród musi być wolność(szlachecki typ myślenia-ale chodzi tu o wolność osobistą nie stanową)

-naród to wspólnota która nie zanika razem ze zniknięciem państwa

-wielkie uczucie, emocje wobec nie istniejącej ojczyzny (ech te emocje u Zięby...)

-duża rola pamiątek narodowych-miały podtrzymywac pamięć

Zbierano narodowe pamiątki, dbano o pałace, grobowce aby nie zginęła pamięć o narodzie —Tadeusz Czadzki, J. M Ossoliński, księżna Czartoryska(1800-muzeum Sybilli-

Towarzystwo Przyjaciół Nauk w 1857 w Wawie

-idee tego tow. realizował Julian Ursyn Niemcewicz (w 1816 napisał- „Śpiewy historyczne”-to wieka lekcja historii dla każdego.)

Powstaje także Słownik Języka Polskiego-S. Linde

Idea narodu zostaje odpaństwowiona -brak państwa nie przeszkadza w byciu członkiem wspólnoty narodowej

- rodzi się przekonanie że jest jeszcze coś innego oprócz państwa-konstytuuje naród odpaństwowienie narodu

-Jeszcze Polska nie umarła, póki my zyjemy (oooooooo!!!!!!!)

-naród istnieje w naszej swiadomości

-zupełne wywrócenie sposobu myslenia o narodzie

-naród kryje się w niepolitycznej swiadomości

Przez cały XIX w. będzie odowiązywać kulturowa definicja narodu!!!!!!!!!!!!

Duży wpływ na takie postrzeganie narodu miało doświadczenia związane z wojnami napoleońskimi

-przebudzenie patryjotyzmu na ziemiach polskich( np. francja próbowała stłumić wolność Hiszpanów, nie udała się to -więc naród to coś więcej)

-Hasła solidarności całego społeczeństwa.

-idea wolności

-wiara w to że naród będzie wielki jeśli porozumieją się skłócone, podzielone warstwy społeczne -jeśli się zjednoczą to zwyciężą ( cóż za ton panie Zięba...)

-solidarnoość narodowa doprowadzi do tego że „BĘDZIEM POLAKAMI„

Pesymiści natomiast twierdzili, że nie są już Polakami ale obywatelami Prus, Austriakami, Rosjanami.

Szukano pomocy zew w odbudowie państwa:

-republikanie polscy -widzieli sojusznika w Napolepnie,

-polacy na Litwie- sojusznika widzieli w osobie Cara Aleksandera—miał się stać odrodzicielem polskości (przyjażnił się z Adamem Jerzym Czartoryskim, to on odpowiadał za politykę zagraniczną cara)wiązała się z tym Ideologia Słowianofilstwa- oparta na pokrewieństwie kultur, była sposób na pogodzenie starej państwowej formuły narodu z tą nową kulturową. Dodatkowo to uzasadnienie sojuszu z Rosją.(To też kulturowa koncepcja narodu)

jednak główne nadzieje Polak.ów to Napoleon!!!Ogromne nadzieje, na odbudowę państwa wiązano z Napoleonem—Francja sojusznikiem.+ kult osoby Napoleona.(1826-„Nie rozpaczajmy. Napoleon zyje, żyją też Polacy”)

Pewną odbudową państwa polskiego było Królestwo Polskie—

[[[[[ Królestwo Polskie powstało z ziem Księstwa Warszawskiego lecz bez ziem Wielkopolski, Bydgoszczy i Torunia, z których utworzone zostało Wielkie Księstwo Poznańskie, zwrócone Prusom. Ponadto z lewobrzeżnego Krakowa utworzono Wolne Miasto Kraków, nad którym kontrolę sprawować mieli wszyscy trzej zaborcy) Królestwo Polskie było monarchią połączoną unią personalną z Rosją, z carem jako królem; pozbawione możliwości prowadzenia odrębnej polityki zagr. miało pol. sejm, rząd i wojsko; na czele armii stanął w. ks. Konstanty, który do 1830 miał dominujący wpływ na rządy .W 1830 wybuchło powstanie listopadowe; po jego klęsce Królestwo Polskie utraciło charakter odrębnego państwa i odtąd miało stanowić integralną część Imperium Ros.;.Po powstaniu styczniowym--1863; ostatecznie zlikwidowano odrębność Królestwa Polskiego a nazwę zmieniono na Kraj Przywiślański;

[Ksiestwo warszawskie istniało w latach 1807-1815, formalnie niepodległe, jednak w rzeczywistości jak wszystkie państwa zachodniej Europy podporządkowane napoleońskiej Francji. Zostało stworzone przez Napoleona I na mocy traktatów pokojowych podpisanych 7 i 9 lipca 1807 w Tylży z ziem drugiego, trzeciego i części pierwszego zaboru pruskiego]]]]]]]

a to takie sloganiki Zięby z wykładu;

1. Naród uważano za coś naturalnego -ale aby przetrwał potrzebna jest idea

2. ROZSZERZENIE FORMUŁY NARODU POD WPŁYWEM KONCEPCJI IDEOLOGICZ. I POLITYCZNYCH ORAZ ZAPOTRZEBOWANIA

3. Spojrzenie na naród przez pryzmat kultury, tradycji, języka, świadomości

4. musi istnieć polska idea która wyróżnia cały naród a jednocześnie jest odmienna od innych?to będzie mesjanizm!!!!

Mesjanizm— (swoista polska odmiana mesjanizmu, rozwijająca się po klęsce powstania 1831; wyznaczała polskiemu narodowi zadanie "zbawienia ludzkości" (Polska Mesjaszem narodów);))

u Kazimierza Brodzińskiego mesjanizm występował w postaci dojżałej, A Mickiewicz—“Księgi pielgrzymstwa”(rozważania nad przeszłością państwa polskiego)

założenia:

-p. Polskie broni Europę przed cywiliz. barbarzyńskiej Rosji

-Wolność już nie tylko dla polaków—wyzwolenie ludności spod władzy Rosji. -“Za wolność naszą i waszą”

Po powstaniu listopadowym powstała nowa wspólnota wyobrażeniowa—zmobilizowano inne sfery społeczne do życia publicznego.

Ramy instytucjonalne wspólnoty narodowej:::

• Terytorium---byłe ziemie polski, ziemie “historyczne”

Po trzecim rozbiorze powstało za czasów Napoleona Księstwo Warszawskie

A po kongresie wiedeńskim Królestwo Polskie(zwane kongresowym) i Wielkie Księstwo Poznańskie oraz Wolne Miasto Kraków

Jeśli chodzi o terytorium to nie było sciśle określonych nazw . Upowszechniły się nazwy nadane przez zaborców np. galicja, ksiestwo poznańskie Polska nazywana była krajem( to nowe określenie bo państwa polskiego już przecież nie było). Terytorium było teryt, postulowanym i zmitologizowanym -przypuszczano że gdy Polska odzyska niepodległość to musi dokładnie być w takich granicach jak przed I rozbiorem. Koncepcja federacji lub walki ruchami narodowymi białoruskim, litews i ukraińskim

2 XII.2005

zmiany na dawnych ziemiach RP - zmiany w strukturze społecznej

był to proces długotrwały zw. z modernizacją ekonomiczną

Uprzemysłowienie;

-ziemie pruskie

-mały stopień w galicji i na ziemiach zaboru austryj.

-Królestwo Polskie

Powstają ważne osrodki przemysłowe:

-górny śląśk w galicji-Lwów

-poznańskie Kraków

-Wawa galicja wsch. -wydobycie ropy(koniecXIX w.)

-Łódż

-śląśk cieszyński

Procesy uprzemysłowienia w Rosji nie działały bezpośrednio na procesy narodowotwórcze

-dziś wsch ukraina

-Petersburg, Moskwa, Kazań

Duże znaczenie dla modernizacji społeczeństwa miały ref rolne (były przeprowadzane nierównomiernie):

-uwłaszczenie chłopów --nadawanie ziemi na własność

--Folwarki-pracowali tam za pieniądze

-najwcześniej w zaborze pruskim-I poł XIX w. (np. wies pomorska i poznańska-racjonalnie uporządkowana)

• wymuszone procesy migracji -niepotrzebna ludność wiejska musiała migrować

• powstały duże gospodarstwa

• zabór austriacki---:

• przygotow przez elite kraju(sfery ziemiańskie) z powiodów narodowych

• 1846 rzeż

• 1848 wiosna ludów

• przeprowadzono ref przez władze zaborcze, ale tak jak chciała szlachta

• motyw o charakterze ideologicznym

• rozbicie ziemi-małe gospod. -chłopi nie mogli się wyżywić

• dziedziczenie ziemi-dalsze podzielenie migracje do prus i za ocean

• zabór rosyjski

• kryzysie wijny krymskiej

• 1861-uwłaszczenie

• tylko z dobrze rozwiniętych guberniach powstały duże gospod. chłopskie

• nie objęła Królestwa Polskiego

• w 1863 po powst -reformy- kożystne

więzy społeczne :

-odchodziłła w przeszłość hierarchia systemy szlacheckiego

-VVIII\ XIX w. rozwarstwienie szlachty

-przeobrażenie stosunków w miastach

-migracje ze wsi

-emacypacja

-żydzi

-kształtują się nowe relacje społeczne

XVIII \ XIX w.

Stany historyczne rozpadały się. Stopniowo i nierównomiernie w różnych zaborach

Nowa hierarchia—pomieszanie przedstawicieli róznych stanóe

Stan szlachecki w------ warstwę ziemiaństwa( byli tu plebejusze, mieszczenie, żydzi)

------ ploretariat

-------inteligencja

-------burżuazja

-------schłopienie

mieszczański w ------burżuazja

-------inteligencja

-------ziemiaństwo

-------ploretariat( robotnicy)

chłopski w ------warstwa chłopska(robotnicy rolni, własciciele gospodarstw)

------- ploretariat

-------inteligencja

zawieszenie między stanem a grupą etniczno-wyznaniową:

• Żydzi -żywioł miejski ::::inteligencja, burżuazja ,ziemiaństwo, rolnicy ploretariat

• Ormianie- żywioł miejski -ziemiaństwo, inteligencja, chłopstwo

W XIX w. silny proces degradacji szlachty w grupę społeczno-majątkową

-Właściciele gospo. Ziemskich typu folwarcznego

-Dziedzice

-Obywatele ziemscy

-własciciele dominalni

tabularni ------- nowa nazwa nowej warstwy:

dóbr rycerskich - potomkowie starej szlachty

pomiesti(??) - burżuazja ( zydzi. Polacy, niemcy)

-urzędnicy zasłurzeni dla państw zaborczych

ROZBITA JEST TA WARSTWA

Dobra ziemskie nie były żródłem dochodu, szczególnie nowi członkowie warstwy uprzywilejowanej utrzymywali te gospod. z dochodów z fabryk itp.

Ref ormy stanu szlacheckiego;

--oddzielenie włascicieli od szlachty, która nie posiadała już ziemi(równanie do dołu){kolejne bezsensowne stwierdzenie dr Z}

--redukcja demograficzna

W zaborze pruskim --drobna szlachta zrównana w prawach z chłopstwem i mieszcz.

Rosyjskim—stan jednororców(??)—czyli wolnych chopów

Austr ---szlachta nietykalna(??) -podlegała sądowi szlacheckiemu,

Reformy sejmu wielkiego już apoczątkowały te przemiany

Ewidencja szlachty:
-szlachectwo musiało być potwierdzone pisemnie(metryki szlacheckie, księgi heraldyczne

-prawna rejestracja

prawa sz lacheckie:

-posiadali dobra ziemskie

-zwolnieni z obowiązku rekkrutacji

-inna kategoria podatkowa

gdzieniegdzie do 40% ludzi nie mogła udowodnić szlachectwa

brak srodków aby utrzymac się przy szlachectwie—rezygnacja z tego stanu

poł XIX w -rozkład ludzi przynaleznych do szlachty

--60-70% na obszarach ziem zabranych (waga tych ziem dal procesów narodowych dla rozwoju kultury duża—to ludzie z kresów tworzyli kulture narodową)

20% Król Polskie

8% galicja

Z podmiotu szlachta staje się przdmiotem ustawodawstwa

-rególacja podatkowa

-uwłaszczenie chłopa

-redukcja roli społecznych, warstwy, która dziedziczyła tradycje narodu polskiego

NAJDŁUŻEJ SWOJĄ DOMINACJE UTRZYMALA SZLACHTA W KRÓLESTWIE POLSKIM

Kurie wyborcze—w zaborze aystryjackim i pruskim(szlachta traciła domin, , przywileje polit.

Samorządy-kwoty wyborcze—ekonomia

--podatki od mandatu

--specjalna ilość dusz by uzyskać mandat

obciązenie szlachty kosztami prowadzenia walki o odrodzenie pańtwa:

-powst kościuszkowskie

-powst listop.

-styczniowe

-wiosna ludów

kontrybucje------zadłużenie

zakaz zakupu ziemi w zaborze rosyjskim

kryzys finansowy-------obrona przed nim:;

-budowanie instytucji kredytowych pozyczki dla włascicieli

• skurczyła się własność ziemska -utrata kontroli nad chłopem

• coraz wieksze znaczenie ma własnośc drobna -chłopi

• zjawisko parcelacji między chłopem a żydem

• ziemianie muszą szukać pracy, posiadannie wielkich własności nie zapewniało utrzymania

• licytacja dóbr

• utrata szlachectwa przez całe rodziny

• szlachta odchodziła do przeszłośći, nie inspirowała już proc. Narodowych

• ale w płaszczyżnie ideol. Udało się utrzymać pozory prestiżu(za sprawą zamknięcia, kastowości) ---inne warstwy krytykowały szlach. Za to że nie umie ona kierować narodem

• część szlach.która utraciła status szlachecki miała odegrac ważną role w działalności na rzecz odrodzenia narodowego bo;

-zrywy niepodległosciowe były inspirowane i odbywały się kosztem mobilizacji tej warstwy

-wspomnienia uczestników---Seweryn Rusakowski( z bogatej rodziny, 1838 -jego ojciec do więzienia, został ogrodnikiem)—{słowo daję tak dr Z mówił}

Dynamizm polskich działań niepodl. Zależał od zmiany statuu społecznego. Państwa zaborcze były destruktorem szlachty(flustracja, nienawiść szlach.

Walka niepodległosciiowa związanabyła z flustracją społeczną odrzuconych

Wchodzenie nowych grup postszlacheckich do innych warstw(“uszlachcenie” inteligencji, kultury)

Orietowanie się postaw inteligencji na kulture szlach. -kultura szlach przetrwała—to co szlacheckie stało się elementem kultury inteligenckirej. Szlachectwo przestało być realnym statusem społecznym lecz funkcjonowało nadal w świadomości noweij warstwy. -zjawisko życia kultury szlach, w warunkach społeczeństwa XIX wiecznego, nowoczesnego

Tworcy

-z I poł XIX w pochodza z stanu szlach. Powoli plebejusze dołączją do tej grupy( dopiero w XX-leciu międzywojennym)

-Dominacja byyłwej szlach. Ludzi postszalcheckich

-Ulubione tematy, postawy, motywy---szlachectwo albo inteligencja, nawiązanie do zjawisk tej warstwy---tematyka szlachecka

przemiany religijne

-mozaika religijna—współistniały harmonijnie różne gr wyznaniowe

-dominacja rzymskich katolików

-ten stan został zaburzony prze polit. Państw zaborczych -ruchy narodowe: -Litwa

-ukraina(galicja wsch)

na litwie---parafie to ogniska agitacji narodowej

---spór o język w nabozenstwach dodatkowych

w wspólnych parafiach (pol-llit)

---diecezja Kowieńska, Wileńska

w galicji---wojna o dusze

---małżeń. Międzyobrzędowe(łacinnicy+grekokat)

---ostry spór po wiośnie lud…ów

---1853-konkordat-ugoda(jak mają wyglądać obrzędy itp.)

---1863-zatwierdzenie konkordat u przez stolice apos

9.XII. 2005

Język Polski, instytucje kulturalno-oświatowe w czsach zaborówna ziemiach polskich

Zaraz po I rozbiorze 1772 r. Polski zachował prawa języka urzędowego.A przy UJ -cie działało min. Towarzystwo Naukowe.

J. Polski zlikwidowano w Królestwie Polskiem po powstaniu listopadowym-1830r. , a w Wolnym Mieście Krakowie w 1846r.

Polski zepchnięto do sfer życia prywatnego

Od lat 60-tych XIX w. w Galicji zaczęła wytwarzać się autonomia. Od 1861 zaczęto usuwać J. Niemiecki ze szkół ludowych. Rada szkolna Krajowa zajeła się organizacją szkolnictwa na tych terenach w jezykach krajowych. Z 1867 pochodzi ustawa o szkolnictwie ludowym, za języki rajowie uznano w niej min. J. Polski i ruski.

1869- polski wszedł do urzedów (wyjątkiem było wojsko i poczta!)

1870- polszczenie uniwersytetu , najpierw UJ-tu(prof. Emil Czerniański,) potem uniw lwowskiego

1877- we Lwowie powstała politechnika.

1873- Akademia Umiejętnoości w Krakowie

pocz. XX w.- czasopisma naukowe dot. J. Polskiego

nagonka na matki polki obcojęzyczne (za Ziębą cytuję!!!!) Matki uznawano za I instytucję życia społecznego, bo obciązone są obowiązkiem wych dzieci w polskim języku i kulturze!!!!. Apel do matek polek w wierszu „ Mowa polska”

II instytucja -rodzina i najbliższe sasiedztwo-czytanie bibli, śpiewy pieśni religijnych, zbieranie się na czytaniu Sienkiewicza

TOWARZYSTWA SZERZĄCE JĘZYK POLSKI zaczęły powstawać

UNIWERSYTETY LUDOWE

TOWARZYSTWA CZYTELNI LUDOWYCH (w zaborze pruskim powstawały)

Największą rolę odegrało Tajne szkolnictwo (najczęściej niezamężne szlachcianki uczyły )

Teatr - w XVIII w. bujny rozwój życia teatralnego. Jeżdziły po różnych miejscowościach . Ośrodki teatralne w Wawie, lublin, Kijów, Wilno, Poznań, kraków ---ze sceny po polsku monologi. XIX/ XX w. teatr na bardzo wysokim poziomie.

Czasopiśmiennictwo—„Monitor”-w Wawie to z końcem XVIII w.

„Rozmaitości” we Lwowie

prasa prowincjonalna, specjalistyczna

KSIĄZKI—

• Aleksander Bronikowski-pisał po niemiecku, choć czuł się polakiem.

• Tadeusz Bułcharyn-pisał po rosyjsku

• Wacław Sieroszewski -po rosyjsku i po polsku

• Jan Potocki- pisarz francusko języczny

• Ks. Józef Lubomirski-po francusku

• Eliza Orzeszkowa-orędowniczka pisania po polsku. W 1899 r. „ pisarz polski powinien pisać tylko po polsku”, oskarżyła J Conrada że pisze po angielsku.

• Stanisław Trembecki, I Krasicki-w czasach stanisławowskich „świetnie”( Zięba) pisali.

Psełdoklasycyzm Warszawski -ambicja wybranej formy, szlachetny, elegancki styl- Ludwik Osiński, Euzebiusz Słowacki, Kajetan Koźmian. To przeciw nim występują romantycy- którzy stawiają na orginalność i indywidualność.

Z romantyzmu wynikało dązenie do reformatorstwa w pisaniu-archaizmy, neologizmy, to rozwijało język. Demokratyzacja języka- stawał się bezpośredni dla wszystkich -rozszerzyła się wspólnota języka dzieki romantyzmowi

J Słowacki wyrafinowanie w słowach, dowartościował język

komedie Fredry

Lit młodziezowa i dziecięca -Stański, Hofmanowa, St. Jachowicz(autor wiersza „pan kotek był chory..”) [no tak...]

Proza- lit popularna::: Sienkiewicz, Orzeszkowa, Prus, Konopnicka

Kraszewski to pierwszy polski pisarz masowy!!!!!!!!!

Liryki Asnyka

A więc literatura sprostała zadaniu postawionemu jej przezz patryjotów na początku XIX w

Gwara- zanikała, Żeromski chciał z niej czerpać, ożywić ją ale chłopstwo wchodziło do wspólnoty narodowej i przejmowało język „elegantów”

Z historii r-ju języka polskiego [Zięba zrobił taką dygresję na pół wykładu i dlatego wracamy do XVIw]

XVI w. - Rej “polacy nie gesi i swój język mają”to wiek RENESANSU J. POLSKIEGO

Polski zaczyna pojawiać się w oficjalnych dokumentach, listach, na sejmikach—to protestanci przodowali w promowaniu polskiego

I przekład konstytucji na polski.

1525 r.- I dekret króla w j polskim

1533- I konstyt po polsku

Najmniej polskiego było w miastach-niekiedy pozbawiano rajców stanowisk bo nie znli polskiegp

Na polski przetłumaczono prawo magdeburskie

W poł XVI w polski staje się językiem sądownictwa

W II poł XVIII w. na nowo odżyła dyskusja na temat naszego języka- językowi nadano sens emocjonalny- czyiono z niego element subiektywny a nie obiektywny

Budziciele językowi czerpali z XVI w

• Antoni Popławski-nawiązywał do epoki renesancu

• Wyspiański też

!!!!!!!!!!!!!!!!!UWAGA Wracamy do XIX wieku!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

XIX w myślenie o XVI stale obecne. Budziciele językowi szli za filozofią oświecenia (Rouseau, Wolter)—NARÓD TO JĘZYK

Język polski uchodził za język gminu i chciano to zmienić

Rywilizacja nacjonalizmu lingwistycznego z imperializmem(znów słowa Zięby!!)

Walka z łaciną i francuszczyzną

Język polski staje się obiektem uczucia (emocje). A K Czartoryski—„język to matka, j.obce-to macochy”

Krasicki także broni j. Plskiego

Kołątaj, Bohomolec -widzą pogardę dla polskiego i chca z tym walczyć

Ostro tępiono osioby nie znające języka. Powszechny był jednak analfabetyzm (jeśli chodzi o język polski) wśród elit.

Język miał być pociechą i medium uświadomienia narodowego

Narodowość miał być budowana na języku-próbowano zstandaryzować język narodowy(wyczyścić go z francuskich barbaryzmów ) .Były postulaty aby wydać zakaz makaronizowania.

1800 r -Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie—dbałość o godność j. Polskiego

Pojawiła się moda na wytykanie błędów językowych- tępiono regionalizmy

Wielki Słownik Języka Polskiego -1807-1815-6 tomów, stworzył go Samuel Bogumił Linok, słownik typu historycznego czyli słowa są tłumaczone przez cytaty(był synem emigranta do Szwecji, związał się z patryjotami-St. Kostką Potockim, Kołłątajem, Staszicem.)W 1820 król nadał mu nobilitację, a więc został on szlachcicem

We Lwowie -I katedra języka polskiego powstała-prof. Michalewicz

Standaryzacja języka- była rzeczą niezbędną -praktyczne ćwiczenia języka w kilku sferach;publicznej(wojsko, urzędy, metryki, ulice)szkoła, nauka, religia, życie społeczne, ekonomiczne

Ale mimo tych starań w XIX w. do krótkich okresów należały fazy gdy polski był reprezentowany we wszystkich domenach. Polski był w szkołach parafialnych, ale przeciw wprowadzeniu go do szkół głównych w wilnie i kraku zaprotestowali sami prof. tych uczelni.

Na ziemiach zaboru rosyjskiego Katarzyna II pozwoliła istnieć polskiemu szkolnictwu-min. W Kamieńcu, Wilnie

W okresie Księstwa Warszawskiego (1807-1814) polski był tam j.urzędowym

1815-1831 - Królestwo Polskie

1816- w warszawie polskojęzyczny uniwersytet

1815-1846 Wolne Miasto Kraków, (w 1818 nazwę Akademi Krakowskiej spowrotem zmieniono na UJ)

16. XII. 2005

nadal kwestie języka zieba tłucze

łacina -j. Stary, j. Poezji

ale powoli odchodzi do przeszłości—została wyparta przez polski i francuski. Już na początku XIX w. trudno było o dobrego łacinniste.

francuski ;

-XVI w Maria Ludwika

-Dwór St. Leszczyńskiego ( posiadał Księstwo Lotaryngii—tam jeżdziła szlach. -upowszechnienie się mody francus.)

-francus. Nauczany w Collegium Nobilitum—St Konarski

-litratura, teatr, loże masońskie

-wyparł polski z życia codziennego, rodzinnego(kobiety jego wielbicielkami )

-rozchodził się wśród intelig.-kosmopolityczna kultura połączona z pogardą dla kultyry miejscowej

-francus. Przez cały XIX w. (lit.fr. wypierała polską)

-miasto -obszar „inwazji” francus.

-na wsiach role francus.odgrywały języki starych rodów: ruski, litew, żydowski

SŁOWIANOFILSTWO-poszukiwanie takich rozwiązań językowych które j. polski zespoliłyby z innymi j. słowiańskimi-j. ruskim szczególnie

-Lingua Comuni Slavika--Słownik porównawczy polsko-rosyjski—Linde XIX w

uważano że Linde próbuje spolonizować j. Rosyjski—było to raczzej nie do zaakceptowania przez obie strony

--Adam Joher? Też tworzył dzieła na temat -jak mają się zlać je języki w jeden

JĘZYKOWE ASYMILACJE

• germanizacja

---zabór austriacki—Maria Teresa, Józef II- niemiecki j. Urzędowym, do szkolnictwa. Nawet w ludowym szkol, była dwujęzyczność. Uniw. Lwowski—szybko zgermanizowano. Kraków germanizowano dopiero na pocz. XIX w ( z przerwą na wolne miasto Kraków)

1805—cel—wpajanie od najmłodszych klas niemiec. , im wyższe wyjkształcenie tym wieksza germanizacja

---zabór pruski j. Polskie dłużej obecny, jako j. pomocniczy w kontaktach z urzędem, sądem. Stopniowo wprowadzano niem, min, do szkoły kadeckiej. Lata 30-te XIX w-- nasilenie germ. , lata 40-te—niem, jako wykładowy do szkół elementarnych(1848-49—chwilowy okres złagodzenia)potem do lat 70 XIX w germanizacja, zakaz kożystania z polskich ksiązek. J.polski -nadobowiązkowy

walka o j. polski połączona z walką o katolicyzm

1902-Września -strajk szkolny—po całej wielkopolsce echo bo chciano nauczać religii po niem.

• Rusyfikacja

1840 -j. ros. Do szkół element. i srednich(niemieckiego uczono w szkołach ewngeklickich a hebrajskiego w żydowskich)

całkowita rusyfik na ziemiach zabranych (lata 50 -całkowity zakaz używania nawet na pensjach)

zamknięcie uniw. w wawie i Wilnie—lata 50-te XIX w

ros do urzedów, na kolej pocztę

lata 60 lekka odwilż `—wtedy w wawie -Szkoła głowna warszawska—(odwilż językowa, hrabia Korzeniowski zajmował soie wprowadzeniem polskiego)

-pows. Styczniowe—zaostrzenie polit. Językowej—kary za pisanie i mówienie po polskju

lata 70-te—całkowita rusyfik.

Szkoła główna warszawska w-- Cesarski Imperialny Uniw. Warszawski(tylko po ros,)

--ale analfabetyzm większy niż w innych zaborach osłabiał rusyfik.

-szkoły prywatne, tajne—tam nauka polskiego

-wieś tkwiła w tradycyjnym języku((lata 60te XIX w pomysł narusyfik wsi—chciano wprowadzić grażdankę w miejsce alfabetu łacińskiego—St. Mikucki, Jan Popłoński—do 100 szkół wprowadzili podręczniki pisane po polsku ale grażdanką))

-rusyfik dotknęła również kościół (na ziemiach zabranych po powst. Listop.)

-ale nie chciano wprowadzać ros do koscioła(obawa że to doprowadzi do katolicyzacji rosjan)

-lata 60-te do 1870 -dekret pozwalający wprowadzić j. ros do duszpasterstwa nieprawosławnego—przekłady na ros ksiąg liturgicznych,( szczególnie diecezja Mińska)

ODRODZENIE JEZYKOWE

Mazurzy i warmiacy

--Mazurzy

-fundament pod odrodzenie językowe dał książe pruski Albrecht Hohenzolern(pierwszy władca po sekularyzacji pań zakonnego)

-wielki promotor j. polskiego

-w królewcu wychodziły ksiązki polskie, tu kształcili się pisarze polscy,(min. Kochanowski)

-dzięki temu ugruntował się tou j. polski, w kościele, w liturgii( protestantyzm- liturgia w j. narodowych)

Gustaw Gizewiusz-zwalczał inne j. niż polski, uzyskał prawo do tego by mazurzy mówili po polsku

-u samych mazurów widzimy iinny stos do języka własnego (czyli polskiego)—Marcin Giersz—działał przeciw j.polskiemu(wg. niego marurzy musza przejśc na j.niem. bo polski blokuje im awans )

górny śląsk

dwie sprzeczne ze sobą tencencje-silniejsze są jednak tend. Do wprowadzenia j. niem (Fryderyk II). Państwo usiłował wymusić na księżach mówienie po niem. Gwara śląska -uważana za j. zepsuty, jako mieszankę polsko-niemiecką należy zastąpić ją j.niemieckim

WIĘŻ RELIGIJNA

-W XVIIIw to był drudi filar(po jęzuyku)tożsamości narod.

-Konfed barska-znak że religia to wartośc równorzedna z wolnościa i niepodległością

-Kościół był mało zaangażowany w sprawy odzyskania niepod—bał się narażać nowej władzy

-Biskup Sołtyk -propolski—wywieziony do rosji

-Religia oswieconego państwa—religia patriotów—idea budowy kościoła(po powst kościuszk.) Opatrzności Bożej

-agitacja skierowana do ludzi kościoła wczasie ibnsurekcji kościuszk. -więż kościelna miala uzupałnic więż narodową

-chciano aby duchowieństwo rozbudzało poczucie narodowe-kaznodziejstwo doby powst,listop.-przejawy masjanizmu(naród polski wybrany, religia instrumentem wolności narodowej)

-erupcja mesjanizmu -czasy polistopadowe-lata 40-te-XIXw spisek Ks, Sciegiennego

-papiez potępiał powst,listop.

-masjanizm rozwinął się najbardziej w myśli o narodzie na emigracji(dążenia wyzwoleńcze){cokolwiek to oznacza)

-lata 30 i 40 XIX w modyfikacja mesjanizmu-ujęcie narodu polskiego jako mesjasz wśród narodów -to polacy odkupią inne narody-wolnośc i równoiść a nie już tylko czekanie aż przyjdzie mesjasz-czyli unarodowienie mesjanizmu(widac to w poezji Krasińkiego)

• mesjanizm staje się podstawą do stworzenia filozofii narodowej ( Br. Trentowski, Karol Lipelt)

• mesjanizm narodowy-pojawia się w róznych inicjatywach( A Mickiewicz-kreator pewnej postawy relig. ,bracia Zalewscy. Słowacki. 1834-tow. Braci Zjednoczonych—przesłanie;”służcie bogu polacy..”)

• Andrzej Towiański -Paryż -kazania mistyczne, lider duch\owy, , listy botwarte przekonujące do przyjecia swej nauki—wolność połaczona ze sprawą bożą

• Zakon Zmartwychwstańców-1842-zakon katol budowany wśród emigr polistopadowej-Bogdan Jański, piotr semenejko—centrum w rzymie

• Religia narodowa kreowana w ten sposób nie wszystkim odpowiadała-książe Adam czartoryski przestrzegał przed wykozystywaniem religgii do ideologi

• Tata 60 XIX religia narodowa „pokazała się w działaniu”(bo wcześniej to tylko ideologia)Wydarzenia zw. z przygotow. Do powst.-demonstracje, patriotyczne w wawie itd. , hasła rewolucji moralnej

• Pogrzeb generałowej Sowińskiej-1860-takie okazje wykożystywanoi aby demonstrować

• Krzyże embllematy,--symbole

• Religię narodową mogli wyznawać polacy pochodzenia mojżeszowego-Rada Zbratania Polskiego Wszystkich Wyznań(1862)

• Teologiczne uzasadnienie walki o wolnośc narod.

• Po upadku powst załamało się takie postrzeganie religii-„obalono boga nacjonalizmu”

• Elity szły w kierunku mysli pozyttywistycznej, myślenie racjonalne-religijność formalna-komformizmreligijny-krytyka religii narodowej(szła ona w kierunku satyry, wyśmiania)

6.I. 2006

Ideologia pozytywistyczna

- pozytywizm oznaczał racjonalizm,

- inteligencja znajduje się w okresie chłodu religijnego, nie była ważna przynależność religijna.

Według pamiętnikarza Feliksa Młynarskiego kobiety są bardziej przekonane do religii.

Wśród młodych przeważały postawy niewiary, panowała moda na ateizm. Kościół był szanowany jedynie ze względów narodowych.

Społeczeństwo żyje wedle tradycji odziedziczonej po przodkach; społeczeństwo jest tradycjonalne. Kościół traci swe wpływy w strefach wielkomiejskich.

Pomimo małego zainteresowania sprawami religii, dostrzec można jej wpływ w polityce, gdyż nawet socjaliści używali krzyża. Narodowi Demokraci odwoływali się do tradycji myśli narodowej, musieli zauważać religię.

Jan Ludwik Popławski-czołowy ideolog tego kierunku.

Narodowa Demokracja zachęcała duchowieństwo do agitacji narodowej. Ci, którzy chcieli połączenia sprawy narodowej i religijnej spotykali się z obojętnością.

Narodowi Demokraci byli nacjonalistami, traktowali religię z dystansem i sceptycyzmem. Popularna była etyka narodowa i chrześcijańska.

Roman Dmowski-przywódca ND- wg niego chrześcijaństwo jest religią jednostek; obowiązuje etyka chrześcijańska, jednak miedzy narodem nie obowiązuje.

ND w kolejnych dziesięcioleciach przechodzi rewolucję.

1927r. Roman Dmowski publikuje pracę „ Kościół, Naród, Państwo”, charakteryzuje w niej nowe stanowisko dotyczące religii chrześcijańskiej . Mówi, że katolicyzm tkwi w istocie polskości. Niszczeniem istoty narodu jest niszczenie Kościoła i religii. Polityka narodu katolickiego musi być szczerze katolicka. Religię określa jako największe dobro, którego nie należy poświęcać dla żadnego celu.

w. XIX - popularna asymilacja na Ukrainie.

Grupy Polaków obrządku greckokatolickiego- Chełmszczyzna, Podlasie (Unici),

Pogranicze polsko-ruskie w Galicji (zamieszkałe przez Rusinów) domaga się podręczników, modlitewników greckokatolickich.

Postawy religijne:

Schyłek XIX wieku emigracja chłopów polskich do USA, szukali wspólnoty w polskich parafiach, chcieli żyć w polskim duchu. Problem stanowili amerykanie, którzy nie bardzo chcieli się zgodzić na czysto polskie parafie (było dużo duchownych islandzkich i niemieckich); działania grup duchownych.

Franciszek Chodur- duchowny, wydalony z seminarium krakowskiego, wyjechał do USA , gdzie ukończył seminarium, tam też działał i otrzymał święcenia; domagał się praw dla Polaków - katolików; opowiadał się za polskimi parafiami; ekskomunikowany; utworzył później Polski Narodowy Kościół Katolicki. (nie rzymskokatolicki)

Utrecht - stolica Kościoła reformowanego; istotny był czynnik polskości ; radykalni chłopi popierają księdza Chodora

Ks. Władysław Faron

Maria Franciszka Kozłowska-siostra zakonna- ruch mariawityczny- mówił o ascezie, potrzebie aktywności społecznej,

Jerzy Szembek,

1904-1906 potępienie papieskie dla tych księży; priorytet sumienia, któremu nie można się podporządkować

1906- mariawici uzyskali legalizację,

Jan Maria Kowalski- został biskupem kościoła mariawitycznego

Neomesjanizm- pojawił się pod koniec XIX wieku; hasła polskości jako czegoś w rodzaju religii (?)

Antoni Chołoniewski- filozof, przedstawiciel neomesjanizmu.

Śląsk Cieszyński- 70 tysięcy polskich ewangelików,

Mazurzy- wyznania kościoła ewangelicko- augsburskiego,

0,5 mln wyznawców używa języka polskiego.

Proces unarodowienia religii na ziemiach polskich:

Rzymskokatolicka w Polsce,

Greckokatolicka na Ukrainie,

Prawosławna w Rosji.

Przejście od świadomości narodowo politycznej do kulturowej.

Wieloszczeblowa świadomość narodowa,

Szlachta była zwartą grupą, ale nie pod względem językowym

XIX w. przechodzili przeobrażenia tożsamościowe; nie wszyscy akceptowali przejście do nowej polskiej postaci kulturowej; głównie ziemie wschodnie; litewski naród polityczny; separatyzm był akceptowany; litewskość polityczna, a polskość patriotyczna pogłębiona jeszcze przez białoruskość

Poł. XIX wieku więcej przejawów separatyzmu litewskiego

Czynnik sprzyjający- kultura literacka XIX w. poruszała sprawy regionalne litewskie i białoruskie

Władysław Syrokomla- pisarz

Józef Ignacy Kraszewski

Kontynuowanie wieloszczeblowej polskiej świadomości narodowej z uwzględnieniem cech regionalnych

23

---