Lambdacyzm

Lambdacyzm - nieprawidłowa wymowa lub brak głoski „l”

Głoska ta stosunkowo rzadko jest zniekształcana. Najczęściej jest zastępowana przez „j” albo przez „r”. Czasem - w przypadku niskiej sprawności języka - bywa wymawiana dozębowo lub międzyzębowo, gdy język porusza się w płaszczyźnie poziomej, a zwarcie występuje pomiędzy grzbietem języka a górnymi zębami. Wywołanie i doprowadzenie do poprawnej wymowy tej głoski (tj. do kontaktu czubka języka z wałkiem dziąsłowym i ruchu języka w płaszczyźnie pionowej) jest niezwykle ważne z uwagi na to, że ten układ artykulacyjny stanowi punkt wyjścia do terapii sygmatyzmu (dotyczy głosek: sz, ż, cz, dż) oraz terapii rotacyzmu (wywołania głoski „r”).
    W obrębie lambdacyzmu występuje:

1. lambdacyzm właściwy

• deformacja głoski „l” w postaci między innymi:
  - „l” międzyzębowe;
  - „l” bez zwarcia czubka języka z wałkiem dziąsłowym górnym;
  - „l” bez prawidłowej pionizacji języka.

paralambdacyzm

• zamiana głoski „l” ( substytucja ) na inną wypowiadaną prawidłowo: najczęściej „j”.
  Przykład: lalka - jajka, lampa - jampa

• mogilambdacyzm - brak głoski „l” w systemie fonetycznym dziecka.(np.: las - as, lis - is)

Terapia lambdacyzmu

Ćwiczenia wstępne
    Na tym etapie stosuje się wszystkie ćwiczenia, których celem jest doprowadzenie do pionizacji (palatynacji) języka, np. oblizywanie czubkiem języka wałka dziąsłowego przy szeroko otwartych ustach.
Wywołanie głoski
    Po wyćwiczeniu języka, do pojawienia się głoski „l” często wystarczy jedynie pokaz właściwego sposobu artykulacji. Można też poprosić dziecko, aby w trakcie wymawiania długiego „a” podniosło język do góry, a jego czubkiem dotknęło wałka dziąsłowego. Przykłady: A-la, O-la, E-la, U-la, pA-lma, Po-le.

Marzena Mieszkowicz - neurologopeda




 

 
Lambdacyzm-terapia

Co trzeba zrobić  aby język giętki powiedział wszystko co pomyśli głowa ?  (J. Słowacki).


Mowa służy człowiekowi do kontaktowania się z otoczeniem, umożliwia zdobywanie informacji o świecie, ułatwia wyrażanie uczuć, 
poglądów, opinii, spostrzeżeń; wpływa na intelektualny rozwój młodego człowieka i w ogromnej mierze rzutuje na jego powodzenia szkolne.
  
Każdy kto chce zapewnić swojemu dziecku dobry start   musi zadbać o prawidłowy rozwój jego mowy. Bardzo ważne jest, aby  dziecko 
zostało jak najszybciej zdiagnozowane w przypadku wystąpienia ewentualnej wady wymowy, ponieważ im krócej utrwalana będzie 
wadliwa artykulacja, tym krótszy i łatwiejszy proces terapii logopedycznej. 
Wady wymowy wykrywane bywają najczęściej dopiero w przedszkolu lub w szkole. Niektóre wady wymowy mogą ujawnić się jednak 
wcześniej, zanim dziecko trafi pod wprawne oko i ucho nauczycielki przedszkola lub logopedy. 
          W rozwoju mowy wyróżnia się cztery podstawowe okresy: Od dnia urodzenia do 1 roku życia ( tzw. okres melodii ), dziecko głuży i 
gaworzy, wymawia grupy sylab np. ma-ma, ba- ba, które nie mają jeszcze konkretnego znaczenia. W tych wypowiedziach powinny pojawić 
się samogłoski a, o, e, i, u, oraz spółgłoski t, d, p, b, ś, ć, dź, i, j.  Najważniejszym zadaniem w tym okresie powinno być obserwowanie  
dziecka. Oprócz słuchania, należy obserwować jego reakcje na odgłosy otoczenia: np. czy odwraca główkę w kierunku źródła dźwięku, czy 
budzi je hałas, czy słyszy mowę szeptaną. 
Te obserwacje pomogą zorientować się, czy dziecko dobrze słyszy. Wczesne wykrycie niedosłuchu lub głuchoty, pozwoli na zastosowanie 
odpowiedniej stymulacji rozwoju mowy (albo zaaparatowanie), dziecka, co zminimalizuje deficyty rozwojowe i umożliwi mu normalny 
rozwój.
Jeżeli dziecko znajduje się w tzw. okresie wyrazu (1-2 rok życia) to powinna pojawić się samogłoska y oraz spółgłoski f, w, ź, k, g, n, m, ch, 
ł. Należy zwrócić szczególną uwagę na pojawienie się głosek k, g - ich brak oznaczać może wadę wymowy, tzw. kappacyzm . Głoski te 
wymawiane bywają odpowiednio przez t, d. Dla porównania: słyszymy- "totet" zamiast "kotek", "mleto" zamiast "mleko"; a na pytanie: 
"Jak mówi kurka?" słyszymy odpowiedź: "To, to, to" a nie "Ko, ko, ko" .
W tym okresie może się ujawnić kolejna wada wymowy tzw. lambdacyzm, czyli nieprawidłowe wymawianie głoski l. Dziecko wymawia 
np. "jaja" zamiast "lala" "kjocki" zamiast "klocki"itp. Konieczna jest porada logopedyczna kiedy dziecko wymawia głoski ś, ź, ć, dź, t, d, n 
wsuwając język pomiędzy zęby, lub, jeżeli w czasie ich wypowiadania daje się słyszeć nieprzyjemny szum (jakby dziecko miało w buzi 
kluski). W obu tych przypadkach mamy do czynienia z seplenieniem (międzyzębowym i bocznym). Ten okres umożliwia również 
stwierdzenie kolejnej wady, tzw. mowy bezdźwięcznej . Objawem tego zaburzenia jest wymawianie dźwięcznych głosek d, b, g, w, ź, dź- 
jako głoski bezdźwięczne t, p, k, f, ś, ć. Dziecko mówi np. "papcia", "tomek" zamiast W tym okresie ujawnić się mogą aż cztery wady 
wymowy. Kolejnym okresem rozwoju mowy jest okres zdania (2-3 rok życia). Według normy rozwojowej powinny pojawić się samogłoski: 
ą, ę, oraz spółgłoski s, z, c, dz (dziecko próbuje w tym okresie różnicować wymowę tych głosek z wcześniej opanowanymi ś, ź, ć, dź). 
Dziecko powinno budować już wyrażenia i proste zdania. Jeżeli ma z tym kłopoty, to może mieć ubogie słownictwo - w tym przypadku 
również logopeda podpowie , w jaki sposób można pomóc dziecku. 
W czwartym okresie rozwoju mowy tzw. okresie swoistej mowy dziecka (3-7 rok życia), następuje utrwalanie wymowy głosek s ,z, c, dz, 
pojawiają się głoski sz, ż, cz, dż oraz głoska r. Najczęściej dzieci w wieku 4-5 lat potrafią wymawiać poprawnie już wszystkie głoski. 
Dziecko powinno stopniowo nabierać wprawy w różnicowaniu głosek (ś, ż, ć, dź) (s, z, c, dz) (sz, ż, cz, dż) - zaburzenie różnicowania tych 
głosek nosi nazwę seplenienia (prostego); powinno również potrafić wymawiać głoskę r - jeśli głoska ta nie pojawia się lub brzmi 
nienaturalnie - to jest to wada wymowy tzw. reranie . 
Wczesne wykrycie wady i wcześnie przeprowadzona terapia pozwoli uzyskać lepsze efekty i zapobiegnie późniejszym trudnościom i 
niepowodzeniom dziecka w szkole. 
Wczesne rozpoznanie wad wymowy i zaburzeń mowy ma decydujące znaczenie dla skuteczności terapii logopedycznej. Niestety dzieci 
dotknięte problemami natury logopedycznej często nie otrzymują niezbędnej pomocy.
Dzieje się tak, ponieważ osoby od których oczekują wsparcia i pomocy - ich rodzice, nauczyciele i wychowawcy sami nie mają dostatecznej 
wiedzy aby zidentyfikować te problemy w odpowiednim momencie.
Celem terapii wad wymowy jest usunięcie wszelkich form wadliwych realizacji dźwięków i wytworzenie na ich miejsce nowych, 
prawidłowych, a następnie utrwalenie ich w mowie kontrolowanej i spontanicznej.

Zasady terapii zaburzeń artykulacji:

-nie należy poprawiać zniekształconej głoski lecz tworzyć nową,
-każde polecenie, ćwiczenie powinno być uprzednio wykonane przez logopedę,
-konieczne jest częste powtarzanie materiału w coraz to inny sposób,
-każda ćwiczona głoska musi być dobrze utrwalona zanim przejdzie się do korygowania następnej,
konieczne jest ćwiczenie głoski w różnych układach, kontekstach, sąsiedztwach fonetycznych,
-nie należy prowadzić ćwiczeń na wyrazach, których dziecko nie zna nie rozumie,
-nie stosować wyrazów, w których występuje więcej niż jedna z ćwiczonych głosek,
-zawsze pamiętać o różnicowaniu słuchowym wywołanej głoski z jej wcześniejszą (nieprawidłową) artykulacją,
-różnicować ćwiczona głoskę z głoskami podobnymi(różniącymi się jedna cechą fonologiczną),
-przy uczeniu nowych elementów języka należy uwzględniać ich frekwencyjność w mowie dziecka,
-jeżeli nieprawidłowa wymowa dotyczy więcej niż jednego dźwięku, to przy ustalaniu kolejności korygowania dźwięków bierze się pod 
uwagę kolejność pojawiania się ich w toku mowy,

Metody wykorzystywane w terapii zaburzeń artykulacji:

Podział ze względu na:
-udział pacjenta w postępowaniu logopedycznym.
a) metody pasywne, w których stosowane są narzędzia logopedyczne, za pomocą których powodowane jest właściwe ułożenie narządów 
mowy,
b) metody aktywne, które zakładają aktywne uczestnictwo dziecka w terapii, jego własną pracę w tworzeniu nowego dźwięku.
-sposób wywoływania lub korygowania dźwięku.
a) metody mechaniczne, głoska powstaje w wyniku mechanicznego ułożenia narządów artykulacyjnych przy pomocy ręki, sond, szpatułek i 
innych instrumentów logopedycznych,
b) metody mechaniczno-fonetyczne, w których wyjściowy dźwięk pomocniczy jest przekształcany w dźwięk docelowy przy pewnej 
ingerencji mechanicznej,
c) metody czysto fonetyczne, polegające jedynie na przekształceniach fonetycznych,
d) metody lingwistyczne, które opierają się na wyszukaniu takich słów z zasobu leksykalnego dziecka, w których deformowany dźwięk 
wymawiany jest prawidłowo.

Etapy pracy w terapii zaburzeń artykulacji.

Korekcja zaburzeń artykulacji składa się ze ściśle ustalonych, następujących po sobie etapów:
-przygotowawczego,
-właściwej pracy logopedycznej,
-utrwalania wywołanego dźwięku,
-automatyzacji wywołanego dźwięku.

Etap przygotowawczy:

 to zespół czynności przygotowujących do właściwej pracy logopedycznej. Są to różnego rodzaju ćwiczenia:
- usprawniające narządy artykulacyjne,
- oddechowe,
- rytmizujące,
- słuchowe.
Przeprowadza się je w formie zabaw i mają one na celu usprawnienie narządów mowy i słuchu. Ćwiczenia te prowadzi się również w ramach 
szeroko pojętej profilaktyki logopedycznej. W terapii zaburzeń artykulacji realizuje się je wybiórczo, zgodnie z zasadą, że usprawnia się 
tylko to, co jest zaburzone.

Etap właściwej pracy logopedycznej:

Na etapie właściwej pracy logopedycznej wywołuje się w izolacji prawidłową artykulację zaburzonej głoski. Przebiega to w następujący 
sposób:
-logopeda pokazuje dziecku właściwy danej głosce układ artykulacyjny, uświadamia dziecku właściwe danej głosce odczucie kinestetyczne 
(tj. pokazuje mu układ języka, warg, miejsce i sposób kontaktu narządów artykulacyjnych),
-dziecko, podejmuje samodzielną próbę wypowiedzenia głoski. Należy przy tym pamiętać, że kolejność wywoływania głosek jest sprawą 
indywidualną. Można zaczynać albo od głosek łatwych artykulacyjnie (wizualnych), albo od głosek mających szczególne znaczenie dla 
dziecka, bądź od tych, które najwcześniej pojawiają się w toku rozwoju mowy. W myśl zasady, że podstawowym celem terapii 
logopedycznej jest poprawienie zrozumiałości mowy, najpierw usuwa się mogilalię , później paralalię , a na końcu dyslalię  właściwą. 

Etap utrwalania wywołanego dźwięku:

Etap utrwalania wywołanego dźwięku, stabilizowania go w mowie kontrolowanej, polega na utrwaleniu prawidłowej artykulacji: w izolacji, w
 sylabach i w wyrazach, we wszystkich możliwych pozycjach (tj. w nagłosie, śródgłosie i wygłosie) i sąsiedztwach fonetycznych. 
Następnie przechodzi się do ćwiczeń, wykorzystując zdania, krótkie teksty i różnorodny materiał językowy. 
Początkowo ćwiczenia te dziecko wykonuje powtarzając je za logopedą, później robi to samodzielnie pod kontrolą logopedy. Osiągnięcie 
poziomu prawidłowej wymowy dźwięku w mowie kontrolowanej można już uznać za znaczący sukces terapeutyczny.

Etap automatyzacji wywołanego dźwięku:

Etap automatyzacji wywołanego dźwięku to etap realizowania go w mowie spontanicznej, czyli wypracowania umiejętności autokontroli i 
autokorekcji. Automatyzacja dźwięku polega na oderwaniu od świadomości faktu wymowy, dzięki utrwaleniu wzorców 
kinestetyczno-ruchowych i autokontroli słuchowej. 
W zasadzie terapia poszczególnych wad wymowy nie różni się na etapach 3 i 4. Różnice występują jedynie na etapie 1 i 2. W ramach 
pierwszego etapu większość ćwiczeń (tj. oddechowe, słuchowe i rytmizujące) powtarza się w terapii wszystkich wad wymowy jako 
ćwiczenia przygotowujące do etapu pracy właściwej. 
Natomiast różne są ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne, gdyż ich celem jest przygotowanie do wykonania konkretnych układów 
artykulacyjnych, typowych dla ćwiczonej głoski.

Lambdacyzm

Głoska l  prawidłowa wymowa

L jest spółgłoską przedniojęzykowodziąsłową, zwarto-otwartą, boczną, dźwięczną. Przy wymowie głoski l unosi się czubek języka i zwiera 
z dziąsłami, a boki języka przylegają do wewnętrznej powierzchni zębów przedtrzonowych i trzonowych oraz do dziąseł.  Powietrze 
wydostaje się przez otwór, który powstaje w pobliżu zębów trzonowych, po lewej lub prawej stronie. U niektórych osób w czasie 
wymowy  powstają otwory z jednej lub z obu stron języka przez, które przepływa powietrze. Głoska l występuje w nagłosie, sródgłosie i w
 wygłosie. W mowie dziecka pojawia się w drugim, trzecim roku życia. 

Lambdacyzm  nieprawidłowa wymowa głoski l.

Nieprawidłową wymowę tej głoski nazywamy lambdacyzmem. Błędna artykulacja głoski  l  polega najczęściej na zastępowaniu jej głoską j 
wówczas dziecko mówi np. i-ampa, jampa zamiast lampa  wówczas trzeba koniecznie sprawdzić wymowę r, gdyż zwykle w takich 
przypadkach r=j.
 Niekiedy może być również  zastępowana głoską y, ł wówczas dziecko mówi  u-ampa, łampa zamiast lampa. 

Istota zaburzeń 

Głoska ta stosunkowo rzadko jest zniekształcana. Najczęściej jest zastępowana przez j, ewentualnie przez r. Czasem (w przypadku niskiej 
sprawności języka ) bywa wymawiana dozębowo lub międzyzębowo, czyli, że język porusza się w płaszczyźnie poziomej, a zwarcie 
występuje pomiędzy grzbietem języka a górnymi zębami. Wywołanie i doprowadzenie do starannej wymowy tej głoski tj. do kontaktu 
czubka języka z wałkiem dziąsłowym i ruchu języka w płaszczyźnie pionowej, jest niezwykle ważne także z uwagi na to, że ten układ 
artykulacyjny stanowi punkt wyjścia do terapii sygmatyzmu  (głosek sz, ż, cz, dż) oraz terapii rotacyzmu (głoski r). 
W obrębie lambdacyzmu występuje:

1. lambdacyzm właściwy - deformacja głoski L w postaci między innymi:
- L międzyzębowe,
- L bez zwarcia czubka języka z wałkiem dziąsłowym górnym,
- L bez prawidłowej pionizacji języka.
2. paralambdacyzm - zamiana głoski L ( substytucja ) na inną głoskę wypowiadaną prawidłowo: najczęściej J.
(przykład: lalka - jajka)
3. mogilambdacyzm - brak głoski L w systemie fonetycznym dziecka.
(przykład: las - as)

Przyczyną wadliwej wymowy wielu dźwięków naszej mowy jest niska sprawność ruchowa narządów mowy: języka, warg, podniebienia 
miękkiego i żuchwy.
Rozwój mowy dziecka jest uzależniony od dojrzewania narządów artykulacyjnych i rozwoju ich motoryki. Dziecko od urodzenia ćwiczy 
narządy mowne podczas ssania, połykania i żucia. To umożliwia wymowę pierwszych głosek. Do prawidłowej wymowy potrzebne są 
precyzyjne ruchy wszystkich narządów mownych. Dziecko musi posiadać umiejętność wykonywania świadomych ruchów języka warg i 
żuchwy oraz czuć ich ułożenie. Często bywa jednak, że z różnych przyczyn poziom motoryki narządów mowy jest znacznie obniżony, 
np.:
- niska sprawność mięśni tych narządów (język wiotki, wargi mało elastyczne),
- skrócone wędzidełko języka,
- język zbyt gruby, masywny,
- wady zgryzu,
oraz
- złe nawyki środowiskowe,
- upośledzenie umysłowe.
Systematycznie prowadzone kilkuminutowe ćwiczenia mogą wspomóc oczekiwane efekty logopedyczne

Etap przygotowawczy 
Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mowy:

Przyczyną nieprawidłowej wymowy l jest najczęściej mała sprawność języka. Dlatego ćwiczenia należy rozpocząć od ćwiczeń 
usprawniających język:
Na tym etapie stosuje się wszystkie ćwiczenia, których celem jest doprowadzenie do pionizacji (palatynacji)  języka , np.:
-Wysuwanie szerokiego, rozluźnionego języka,
-Wysuwanie i cofanie języka,
-Wypychanie policzków językiem,
-Unoszenie języka do nosa,
-Kierowanie języka w kierunku brody, w kierunku nosa (przy szeroko otwartych ustach),
-Kierowanie języka do kącików ust,
-Młynek-przy ustach otwartych-układamy wargi jak do układania głoski a i nie zmieniając ich kształtu wykonujemy spokojne i równomierne 
obroty w prawo, potem w lewo,
- Przeliczanie  językiem zębów dolnych, górnych,
-Dotykanie językiem zębów trzonowych dolnych, górnych,
-Oblizywanie językiem zębów,
-Oblizywanie językiem warg,
-Unoszenie języka za górne zęby i  zaglądanie : do gardła,
- Ssanie  cukierka językiem, 
-Masaż języka przez wsuwanie go i wysuwanie przez lekko zbliżone zęby,
-Przenoszenie języka od kącika do kącika warg   tzw. wahadełko,
-Wysuwanie języka na brodę,
-Wsunięcie czubka języka między zęby i przygryzienie go następnie wykonanie masażu    spodniej   jego części w kierunku od dołu do góry,
-Ułożenie języka na górnej wardze i masowanie jego spodniej częśći w kierunku od dołu do góry,
-Podwinięcie szeroko ułożonego języka do góry i oparcie spodniej części czubka języka o wewnętrzną stronę górnych zębów,
-Uniesienie szerokiego, rozluźnionego języka za górne zęby,
- Cofnięcie języka do dziąseł,
-Puszczenie szybko języka na dół,
- klapanie" językiem z góry do dołu,
-Oblizywanie czubkiem języka wałka dziąsłowego przy szeroko otwartych ustach,
-Unoszenie języka za górne zęby,
-Unoszenie języka za górne zęby i cofanie go do podniebienia miękkiego,
-Cofanie szerokiego języka do dziąseł,
-Łopatka i zwężenie- rozluźniony język lekko wysuwamy do przodu, a następnie ściągamy boczne mięśnie języka,
-Koniki na bruku- uderzamy czubkiem języka o twarde podniebienie, naśladując przy tym odgłos biegnącego konia. Bardzo aktywny ruch 
warg.
-Górną wargę mocno napinamy na górnych zębach, po czym językiem ją spychamy,
Po każdym zadaniu powinno się wykonać ćwiczenie rozluźniające mięsień języka np.  Gorące kluski - szybko wyrzucamy rozluźniony 
język do przodu przy otwartych ustach, tak jak podczas jedzenia czegoś gorącego.
Można poprosić dziecko, aby w trakcie wymawiania długiego a podniosło język do góry, a jego czubkiem dotknęło wałka dziąsłowego. 
Dodatkowo można przeprowadzić ćwiczenia usprawniające pozostałe narządy mowy, (kilka przykładowych ćwiczeń).

Przykłady ćwiczeń warg:

-Naprzemienny uśmiech i  ryjek ,
-Mocne zaciskanie warg,
-Nakładanie dolnej wargi na górną (chowanie górnej wargi), górnej na dolną,
-Naśladowanie warkotu motoru,
-Napełnianie policzków powietrzem (balonik),
-Cmokanie.

Przykłady ćwiczeń żuchwy:

-Otwieranie i zamykanie zębów,
-Wysuwanie i cofanie żuchwy,
-Przeżuwanie- wykonywanie ruchów żuchwy jakby się coś przeżuwało. Po chwili łączymy ruch żucia z obniżeniem szczęki dolnej. Język 
powinien swobodnie spoczywać na dnie jamy ustnej,
-Przesuwanie dolnej szczęki rytmicznie na boki najpierw w wolnym tempie, potem w coraz szybszym.

Przykłady ćwiczeń podniebienia miękkiego:

-Kaszel z wysuniętym językiem.
-Wdech i wydech z wysuniętym językiem.

Wyżej wymienione przykłady ćwiczeń można prowadzić w formie zabawowej chętnie akceptowanej przez młodsze dzieci, np.:
 -Uśmiechamy się do naszej pani,
 -Oblizujemy się jak kotek po wypiciu mleka, 
-Otwieramy usta szeroko jak pisklątko, które czeka na jedzenie,
-Zaciskamy buzię tak mocno jakbyśmy zamykali na kłódkę,
-Wyciągamy buzię jak dziób bociana i chwytamy żabki.

Przykłady ćwiczeń oddechowych.

Wykonywanie ćwiczeń oddechowych prowadzi do zwiększenia pojemności płuc oraz do wzmocnienia mięśni oddechowych. Ćwiczenia te 
mają na celu pogłębienie oddechu oraz wydłużenie fazy wydechowej niezbędnych do prawidłowej mowy.
-   Dmuchanie na zabawki powieszone na nitce,
-   Puszczanie mydlanych baniek,
-   Zdmuchiwanie płomienia świecy,
-   Dmuchanie papierowych kwiatów na zielone tło lub śnieżynek na tło niebieskie,
-   Dmuchanie przez rurkę,
-   Dmuchanie na papierki, piórka itp.,
-   Dmuchanie na piłeczkę np. strzelanie bramek, prowadzenie po torze,
-   Dmuchanie na łódeczki na wodzie.
 
 Przykłady ćwiczeń słuchowych.

Ćwiczenia słuchowe mają na celu dostrzeganie i różnicowanie dźwięków z otoczenia oraz rozwój słuchu fonematycznego umożliwiającego 
słyszenie i różnicowanie dźwięków mowy.
-Rozpoznawanie dźwięków wydawanych przez różne przedmioty np. odbijanie piłki, stukanie do drzwi, tykanie zegara,
-Rozpoznawanie dźwięków wydawanych przez różne instrumenty,
-Rozpoznawanie źródeł dźwięków, głośności, wysokości,
-Nazywanie i naśladowanie głosów zwierząt,
-Powtarzanie rytmu.

Etap właściwej pracy logopedycznej

Ćwiczenia można rozpocząć od ułożenia języka na górnej wardze wymawiając l, następnie dotykać zębów i też wymawiać l, a kiedy dziecko 
usłyszy brzmienie głoski, cofać język aż do dziąseł.
Jeśli dziecko nie jest w stanie wykonać tych ćwiczeń samodzielnie, należy mu pomóc używając szpatułki logopedycznej lub palca. Po 
wyćwiczeniu języka, do pojawienia się głoski l, wystarczy jedynie pokaz właściwego sposobu jej artykulacji.

Sposoby korekcji  

l. Jeżeli dziecko nie wymawia głoski l, niekiedy wystarczy skorzystać z jego naturalnej skłonności do naśladownictwa. Logopeda, siedząc 
obok dziecka przed lustrem, tworzy głoskę l w izolacji wskazując przy tym na ułożenie języka i jego ruch z dołu do góry. 
2. Jeżeli to jednak nie da pożądanego rezultatu. poleca się dziecku wymawiać przedłużone a (al..) i w tym czasie dotykać czubkiem języka do
 górnego dziąsła i opuszczać go.
3. Pewną modyfikacją tej metody jest delikatne podbijanie podbródka w czasie artykulacji a zewnętrzną stroną dłoni. Należy przy tym 
uważać, aby nie przygryźć języka.
4. Można również polecić dziecku ułożyć język na wewnętrznej stronie górnych zębów i wymawiać l a następnie należy polecić dziecku 
oprzeć język na dziąsłach i wymawiać l. W niektórych przypadkach należy przytrzymać czubek języka szpatułką lub palcem.
Przy prawidłowej wymowie l zwiera się przednia i środkowa część języka z podniebieniem twardym. Często słyszy się wymowę gwarową, 
twardą np. lyst, lypa, malyny. Wówczas polecamy dziecku wymawiać l-iii stopniowo skracając i.

MATERIAŁ DO ĆWICZEŃ UTRWALAJĄCYCH PRAWIDŁOWĄ WYMOWĘ GŁOSKI l

Wyrazy do utrwalenia. Nie występują w nich głoski dentalizowane oraz głoski i, j oraz r.

a) Głoska l występuje na początku wyrazu

lada, lak, lama, lament, laminat, lamówka, lampa, lampion, Laponia, lato, lawa, lawina, lad, lebioda, legia, legenda, legumina, Lech, lek, lektyka, 
lemoniada, len, Lena, leniuch, leń, Leon, lep, lepik, lew, lewa, lewkonia, lęk, locha, lochy, lody, lodówka, logopeda, lok, lokomotywa, 
lokówka, Londyn, lont, lot, lotka, lotnia, lotnik, lód, Ludwik, lufa, luna, lunatyk, luneta, lupa, luty,
lata, lepi, lęka, lubi, lunął ledwo, lekki, leniwy, letni, lotny, ludowy.

b) Głoska l występuje w środku wyrazu

Adela, Ala, Alek, Aniela, antylopa, balet, balon, bela, cebula, cholewa, Ela, elana, fala, golonka, hala, Ilona, kaleka, kolano, kolega, koleiny, 
kolęda, kula, malunek, medale, melon, modele, mole, molo, motyle, Ola, Olek, opalanie, pudelek, telefon, Tola, Tolek, topola, Ula, ulewa, 
Walentynki, walet, wylot album, Aldona, belka, blacha, blat, blondyn, butla, butelka, chwila, flaki, flanela, flota, flet, glony, kalka, klatka, 
kolba, kolka, kotlety, malwa, Matylda, meldunek, mleko, modelka, odlot, palma, palto, patelnia, plama, plan, plomba, plon, plotka, pulpit, 
ulga. wilga, wlew, wlot, hula, nalewa, ulatnia, ulepi, klepie, plami, wlewa, daleki, nalany, malowany, opalony, polany, blady, celny, kilka.

c) Głoska l występuje na końcu wyrazu

apel, bal, ból, dal, figiel, fotel, gol, handel, kafel, kąpiel, kundel, magiel, medal, metal, model, motyl, mól, obywatel, opal, pantofel, pudel, 
tygiel, ul, węgiel,
oddal, otul, pal, wal.

d) Głoska l występuje dwukrotnie

lala, lalka, Honolulu, lanolina, lokal, lokalny, Lolek, lula.

Zestawy dwuwyrazowe

a) Głoska 1 występuje na początku wyrazu

lala Leny
lody latem
latanie lotem
leniwy lotnik
lekka legumina
luneta Leona
ludowa lamówka
legenda Legii
lodowe lochy
letnia lemoniada
lubiany lew

b) w pierwszym wyrazie 1 występuje na końcu, w drugim zaś na początku

bal lalek
kąpiel Ludwika 
magiel Leny 
medal logopedy
figiel Lecha 
mól lata 
apel lotnika 
lokal Lolka 
utul lalę 
pudel Leona 
węgiel w Laponii 
obywatel Londynu
fotel lali

Zdania

Motyl lata nad polem.
Ula lepi pudełka.
Ala lubi bale.
Lubię kąpiel latem.
Lala Oli ma loki.
Lud lubi galę.
Olka boli kolano.
Ludwik lata na lotni.
Na pole lunęła ulewa.
Ludwik lęka się lawiny.
Lolek jest leniem.
Aniela ogląda album Eli.
Ola idzie na molo z Tolkiem.
Kolega klepie lwa.
Aldona nalewa mleko do butelki.
Bolek uwielbia lody.
Alek dolewa wody do flakonu z lewkoniami.
W upalne lato uwielbiam ulewę.
Lena lubi lemoniadę.
Modelka ogląda opale.
Oleńka opala się pod palmami.
Ilona podlewa malwy i lewkonie.
Olek ma palto z elany.
Blady blondyn opala się.
Helena ma fatalna plamę.
Alina uwielbia plotki przez telefon.
Kolega klepie blachę.
Flota wylądowała niedaleko palm.
Ela lubi kolonie latem.
Lula ma w łoi i wylot.
Klapki Oli klapią.

MATERIAŁ DO ĆWICZEŃ RÓŻNICUJĄCYCH GŁOSKI 1, i, J.

Zestawy dwuwyrazowe

lala Janki
Leon jedynak 
lane jajka 
lodówka Jowity 
lemoniada jabłkowa 
lody jagodowe 
lament Jadwigi 
lawa w Japonii 
legendy Janka 
lekki jedwab 
lodowa jama 
leniwe jagnię 
jadalna lebioda 
lochy Jeny

Pary wyrazowe

Fala-faja
Kule-kuje
Lęk-jęk
Lala-jaja
Lalka-jajka
Lak-jak
Len-jen
Luki-juki
Laponia-Japonia
Dal-daj
Lama-jama



Wyrazy, w których występuje głoska l, i, j.

Adelajda, alleluja, aleja, jeleń, jelonek, Jola, Julek, jubilat, lejek, lokaj, olej, olejek, tuleja, hulajnoga, jadalnia, klej, lajkonik, melodyjka, naklejka
boleje, faluje, galopuje, holuje, lamentuje, leje, lokuje, maluje, naleje, poleje, poluje, uleje, wylatuje, wyleje, melduje, wleje, jaglany, jowialny, 
klejone, lepiej, lojalny, melodyjny, naklejony

Zdania

Julka i Jola oglądają lajkoniki.
Jola maluje kolej.
Lepiej naleję przez lejek.
Julek lutuje lepiej od Joli. 
Julian poluje na jelonka. 
Jola jest lojalna. 
Jeleń galopuje aleją.
Lokaj melduje Julka. 
Jan maluje jadalnię.
Lepiej jechać koleją. 
Jola lutuje byle jak. 
Julian stoi po tuleje. 
Jeleń kuleje. 
Jolka lamentuje.



WYRAZY DO UTRWALENIA GŁOSKI l, W KTÓRYCH WYSTĘPUJĄ GŁOSKI DENTALIZOWANE ORAZ  r

a) Głoska l występuje na początku wyrazu

las, laska, latarnia, latawiec, lekarz, leszcz, Leszek, leśnik, leżak, lodowisko, las, lotnisko, lotos, loża,  ludzie, lufcik, lustro, lwica, latać, leci, 
leczy, leży, lśni, lunąć, leciwy, lepszy, lesisty, lotniczy, luzem, luźno.

b) Głoska l występuje w środku wyrazu

cielak, czekolada, kalendarz, kolarz, kolec, ilość, malec, malarz, naleśnik, palec, polędwica, sala, samolot, seledyn, smalec, talerz, wesele, 
zakalec, zaloty, zelówka, żelatyna, flesz, klasa, nauczycielka, plecy, plus, salwa, ślad, ślepy, ślub, boleć, polować, uleci.

c) Głoska l występuje na końcu wyrazu

cal, cel, fortel, pędzel, stal, styl, sól, szal, żal, żel.

Zestawy dwuwyrazowe

Głoska l występuje:

a) na początku wyrazu

lepszy los 
lśniąca lodówka 
londyńskie lotnisko 
lecznicza lampa 
lot latawca 
las leśnika 
leki lekarza 
leciwy Ludwik 
lecąca lotka 
laska Leszka 
los lwicy

b) w pierwszym wyrazie l występuje na końcu, w drugim zaś na początku

cel lwa                                                                          
styl letni
apel lekarza
fortel Leszka
pędzel Leny
żal lasu
stal latarni
żel leczniczy

Zdania

Lena nalewa lemoniadę do szklanek.
Lubię latające latawce.
Leśnik lubi las.
Olek ma bolące kolano.
Ludwik skaleczył się w palec.
Ludzie lubią bale.
Lśni wylot lufy.
Wilga wyleciała z klatki.
Motyl wleciał na malwę, a mól na palmę.
Na Ludwika leci lawina.
Altana za chwilę rozleci się.
Fala zalewa molo.
Lubię kotlety mielone z cebulą.
Lew stoi niedaleko palmy.
Modelka spogląda na balowe modele.
Ola opala się na plaży.
Ela leży na polu.
Helena woli klocki od lalek.
Malarza bolą plecy.
Klasa lubi nauczyciela.
Patelnie i talerze Ali lśnią.
Bolek jest lepszym kolarzem od Lolka.
W przedszkolu jest wiele malowanek.
Maluchy wolą kolorowe klocki.
Klamka salonu lśni blaskiem.

MATERIAŁ DO ĆWICZEŃ ROZRÓŻNIAJĄCYCH GŁOSKI l, i, j

Zestawy dwuwyrazowe

lekka jazda
lekcja języka
lustro Janka 
jedzenie lodów 
lodowa jaskinia 
lot jaskółki 
losy Jagiełły 
jazda lokomotywą 
las jodłowy 
laska Jana 
los jedynaka 
lodowisko jutra 
leżak Jurka 
lotniska Japonii 
latawiec Joasi

Pary wyrazowe

kolec - kojec 
ludzi-judzi 
rolny   rojny
role - roje 
król   krój

Zdania

Ola je lody.
Jasio nie lubi lekcji.
Joasia ma lalę.
Maja ma klocki.
Jurek lepi z plasteliny.
Na stole jest lampa.
Za ulem Jasia jest las.
Lotnik jedzie na lotnisko.
W lesie rosną jagody.
Joasia ma malutkiego jamnika.
Leon jest jedynakiem.
Lokomotywa wjechała na stację.
W lodówce jest jajko i mleko.
Lolek jedzie na karuzeli.
Jarzyn} leżą na stole.
Jasio je kluski z jagodami.               
Za jodła jest wilk.
Jurek ogląda lotnię.
Janka spogląda w lustro.
Jaskółka wylądowała na jabłoni.
Joasia ogląda film japoński.Ola wygląda z kojca.Na lotnisku jest wielu ludzi.
Jan ma laskę.
Jurek leży na leżaku.

Wyrazy, w których występują l, i, j

Alicja, Alojzy, jubiler, jubilat, kolacja, kolejka, kolekcja, legitymacja, lejce, lekcja, sklejka, celuje, skleja, zleje, alpejski, lżej, plebejski.

Zestawy dwuwyrazowe

kolekcja jubilerska 
lżejsza lekcja
alpejska kolejka 
plebejska jadalnia 
sklejona legitymacja

Zdania

Alojzy ogląda kolekcję jubilera.
Lżej leje się przez lejek.
Alicja zlituje się nad Jolą.
Alojzy oddaje Alicji sklejoną legitymację.
W alpejskiej jadalni zjemy kolację.
Alojzy celuje w jelenia.
Jola skleja kolejkę Julkowi.

Teksty do ćwiczeń l

Indyk

Indyk strasznie się indyczy,
Z nikim gadać nie chce.
Ciągle pióra swe ogląda
I korale swoje liczy.
Wyniosły niby król.
I ciągle tylko gul, gul
I gul, gul.
Kaczki spojrzeniem mierzy,
Gęsiom się nie kłania.
I z czego taki dumny?
Z ubrania?                                                             D. Gellerowa




W lesie

Za wsią widać las. W lesie jest wielka polana. Na tę polanę przyszła cała klasa. Dziś będzie lekcja w lesie. Dzieci będą obserwować życie 
lasu.
Dzieci weszły w las. Ogarnął je chłód i spokój. Słychać było tylko szum drzew liściastych. Z dala dolatywało stukanie dzięcioła. Wokół rosły
 krzaki leszczyny i wielkie klony. Dzieci rozglądały się na wszystkie strony. Wśród zielonych krzaków borówek i liści konwalii rosły 
grzyby jadalne.
Po godzinie dzieci wróciły na polanę. Były bardzo poważne i skupione. Usiadły w cieniu drzew liściastych i zaczęły opowiadać, co 
widziały w lesie. Kiedy dzieci wypowiedziały się, wtedy nauczycielka zapytała, czy mogłyby powiedzieć na podstawie własnych 
obserwacji, co daje nam las. Dzieci odpowiadały kolejno. Wszystkie mówiły prawie to samo: że las daje schronienie ptakom i zwierzętom, 
żywi ludzi, daje drzewo na budulec, a także odpoczynek dla ludzi po pracy.
Lekcja w lesie była bardzo przyjemna. Godziny mijały szybko. Nikt nie myślał o dzwonku i o domu. Pani pozwoliła dzieciom pobawić się 
na polanie, a także zrywać maliny, które rosły na skraju lasu.

Rozmowa ptaków

Kukułeczka kuka, 
Dzięcioł w drzewo stuka. Jaskółeczka śmigła
Ćwierka coś do szczygła.
Szara pliszka kwili:
Ciszej, moi mili,
boście mi pisklęta
W gniazdku obudzili.
Więc przerwały ptaszki 
Leśne swe igraszki. 
Pliszka dziatki tuli:
Luli, małe, luli.
                                                                                     M. Falski Elementarz




Wymowa regionalna:

Głoska l ulega palatalizacji (nie tylko przed i), w wymowie Polaków pochodzących z terenów wschodnich np. w wyrazach: las, lubić, lepić (l
 as, l ubić, l epić).
Brak palatalizacji l przed i spotyka się w okolicach Warszawy (na Mazowszu) np. wyrazy: listonosz, malina, ulica wymawiane są: listonos  
(l twarde) lub lystonos, malina-malyna, ulica-ulyca.
L z rozszczepem podniebienia często wymawiane jest prawidłowo lub zastępowane bywa przez u.

Lew”
Szedł po drodze lew do szkoły się uczyć,
i tak sobie śpiewał:
la ala al
lo olo ol
lu ulu ul
le ele el
Taki wesoły lew, co uczyć się chciał.



“Lalka i my”
Ta lalka to Lola.
A my to Ela, Ola i Tomek.
My mamy lody. Loli damy mleko.



“Lale Toli”
Ala, Ela, Ula, Ola-takie lale ma dziś Tola.
Tola lubi swoje lale, śpiewa dla nich: lu, li, la, le.
Luli, luli, la, śpij laluniu ma.


“Opel”
Opel to samochód Bolka, a latawiec Lolka.


“Lalki i koleżanki”
Ala, Ola, Ula, Ela mają lalki.
Lalka Ali to Lola.
Lalka Oli to Kola.
Lalka Uli to Milka.
Lalka Eli to Lilka.
Pojechały raz na molo popijając lody colą.
Tam też plotły różne plotki:
Ala, Ola, Ula, Ela.
Lato było to upalne ,no więc wielką kąpiel w wannie była teraz w dalszych planach:
Ali, Loli, Oli, Koli, Ulki, Milki, Eli, Lilki.


Zbiór własny.


“Kołysanka”
Malusieńka lala na spacerze była,
bardzo się zmęczyła.
Luli, lalko, luli, luli u matuli.
Luli, lalko, luli, mama Cię utuli.


A. Chrzanowska w K. Szoplik-“ Zabawy i ćwiczenia logopedyczne”.


“L”

Ma mnie Ala, Ela, Ola,
co chodziła do przedszkola.
Ma też Emil, Bolek, Lolek
i cebula, kalafiorek.
Jestem taka lekka, lotna
lecz nie jestem wcale psotna.
Latem galopuję w lesie,
aż się echo w lesie niesie.


K. Szoplik-“ Zabawy i ćwiczenia logopedyczne”.






“Bolek i Lolek”

Kto lubi lody?
-Bolek i Lolek!
Kto chce do wody?
-Bolek i Lolek!
Kto strzela gole?
-Bolek i Lolek!
Kto pilny jest w szkole?
-Bolek i Lolek!

Lubię oglądać Bolka i Lolka
chociaż ze śmiechu łapie mnie kolka.


K. Szoplik-“ Zabawy i ćwiczenia logopedyczne”.



---