1. IDENTYFIKACJA SUBSTANCJI

Nazwa produktu: Fosgen [chlorek karbonylu, tlenochlorek węgla]

Wzór konstytucyjny: COCl₂

Wzór sumaryczny: CCl₂O

Producent:

Dostawca:

Użytkownik:

Telefon awaryjny: (042) 631 47 24 (informacja toksykologiczna w Polsce)

2. SKŁAD I INFORMACJA O SKŁADNIKACH

Składnik stwarzający zagrożenie:

Nazwa chemiczna	% wag.	Nr CAS	Nr EINECS	Symbol ostrzegawczy	Symbol zagrożenia (R)
fosgen	100	75-44-5	200-870-3	T+	26

3. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ

Substancja niebezpieczna w myśl dyrektywy 1999/45/EEG.

Zagrożenie pożarowe: Gaz niepalny. W ogniu wydzielają się toksyczne produkty rozkładu.

Zagrożenie toksykologiczne: Gaz silnie toksyczny. Fosgen działa na człowieka dusząco bez pojawiania się wcześniejszych sygnałów ostrzegawczych. W tym działaniu jest 15 razy silniejszy od chloru. Przebieg zatrucia zależy od stężenia fosgenu w powietrzu.

Zagrożenie ekotoksykologiczne: Fosgen działa silnie trująco na organizmy żywe, w szczególności organizmy wodne i glebowe.

4. PIERWSZA POMOC

Uwaga: W pierwszej kolejności należy wyprowadzić poszkodowaną osobę ze skażonego fosgenem środowiska. Ułożyć na lewym boku z głową skierowaną w dół. Skontaktować się z lekarzem. Ratujący muszą zadbać o własne bezpieczeństwo.

Zatrucie inhalacyjne:
1.	Wyprowadzić poszkodowaną osobę na świeże powietrze.
2.	W razie potrzeby natychmiast rozpocząć sztuczne oddychanie lub z przerwami podawać tlen. W razie możliwości zastosować respirator automatyczny. W przypadku obrzęku krtani intubować lub wykonać tracheotomię. Zapewnić jak najszybszą pomoc lekarską.

5. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU POŻARU

Zagrożenia pożarowe:	Gaz niepalny. W ogniu wydzielają się toksyczne produkty rozkładu.
W przypadku pożaru sąsiednich obiektów:	Stosować środki w zależności od natury i rozmiaru pożaru. Uwaga: W przypadku wydostania się do otaczającej przestrzeni, fosgen ulega w zetknięciu z wodą hydrolizie, z wydzieleniem ditlenku węgla i chlorowodoru. W środowisku bezwodnym jest trwały i wyniszcza wszelkie życie. Z wodą się nie miesza. Nad akwenami tworzy trującą i żrącą mieszaninę.
Zalecenia szczegółowe:	Uwaga: W ogniu wydzielają się z fosgenu inne toksyczne gazy, pary i dymy.
Sprzęt ochronny strażaków:	Aparaty izolujące drogi oddechowe. Niezależne aparaty oddechowe.
Uwaga dodatkowa:	Gaz silnie toksyczny.

6. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU NIEZAMIERZONEGO UWOLNIENIA DO ŚRODOWISKA

Zalecenia ogólne:	W przypadku wydostania się fosgenu w pomieszczeniu zamkniętym, do likwidowania skażenia mogą przystąpić wyłącznie przeszkolone w ratownictwie chemicznym osoby, zabezpieczone stosownymi ochronami osobistymi, a w szczególności aparatami oddechowymi i kombinezonami gazoszczelnymi. Osoby dokonujące jakichkolwiek czynności związanych z akcją ratowniczą, w skażonej fosgenem atmosferze, powinny być ubezpieczane jeszcze przez dodatkowe dwie osoby. Jedna osoba asystuje wewnątrz skażonego pomieszczenia (obiektu, którym mogą być również zbiorniki, kanały, studzienki kanalizacyjne, studnie, zagłębienia terenowe i inne), zaś druga, która znajduje się na zewnątrz tego pomieszczenia (obiektu), w każdej chwili musi być gotowa do udzielenia lub sprowadzenia pomocy. Skażone pomieszczenia (obiekty) muszą być intensywnie wentylowane świeżym powietrzem.
Środki ochrony osobistej:	Unikać kontaktu z uwolnionym fosgenem. Stosować ubrania ochronne z tkanin gazoszczelnych, rękawice ochronne, okulary ochronne w szczelnej obudowie, niezależne aparaty oddechowe. Należy pamiętać o ograniczonym czasie działania ochronnego filtrów gazowych i cząsteczkowych (filtr gazowy oznaczony kolorem szarym i literą B, filtr cząsteczkowy oznaczony symbolem P3).
Zalecenia szczegółowe:	Starać się odciąć źródło skażenia środowiska (uszczelnić uszkodzone opakowanie i umieścić w opakowaniu awaryjnym), odciąć dopływ z instalacji. Stosować środki mechaniczne, szczelne pojemniki, sorbenty pochodzenia organicznego i nieorganicznego.
Zabezpieczenie środowiska:	Zabezpieczyć studzienki ściekowe. W przypadku skażenia wód powiadomić odpowiednie władze.
Metody utylizacji:	Unieszkodliwianie na drodze spalania - zgodnie z wymogami prawa krajowego. Fosgen neutralizuje się amoniakiem gazowym lub wodą amoniakalną - najlepiej w postaci rozpylonej. Do neutralizacji stosuje się również 30% roztwór wodorotlenku sodu i wody. Wykorzystuje się również węgiel aktywny lub adsorbuje na pumeksie i neutralizuje wapnem sodowym i urotropiną.

7. POSTĘPOWANIE Z SUBSTANCJĄ I JEJ MAGAZYNOWANIE

Zapobieganie zatruciom:	Podczas stosowania fosgenu nie jeść, nie pić, unikać kontaktów z siarkowodorem, unikać wdychania gazu, przestrzegać zasad higieny osobistej, stosować odzież i sprzęt ochrony osobistej, pracować w wentylowanym pomieszczeniu. W przypadku wydostania się do otaczającej przestrzeni, fosgen ulega w zetknięciu z wodą hydrolizie, z wydzieleniem ditlenku węgla i chlorowodoru. W środowisku bezwodnym jest trwały i wyniszcza wszelkie życie. Z wodą się nie miesza. Nad akwenami tworzy trującą i żrącą mieszaninę.
Zapobieganie pożarom/wybuchom:	Gaz niepalny.
Magazynowanie:	W oryginalnych, właściwie oznakowanych opakowaniach, w magazynie gazów technicznych, niepalnych, trujących, wyposażonym w instalację wentylacyjną. Przechowywać w odpowiednio zabezpieczonych pomieszczeniach. Na terenie magazynu przestrzegać zakazu palenia, spożywania posiłków, używania otwartego ognia. Zasady magazynowania określa norma PN-89/C-81400.
Metody postępowania z odpadami:	Za odpad można uznać fosgen, który w żadnej postaci nie nadaje się do zagospodarowania. Odpadowy fosgen odstawiany jest do wskazanego przez służbę ochrony środowiska miejsca, celem utylizacji. Fosgen neutralizuje się amoniakiem gazowym lub wodą amoniakalną - najlepiej w postaci rozpylonej. Do neutralizacji stosuje się również 30% roztwór wodorotlenku sodu i wody. Wykorzystuje się również węgiel aktywny lub adsorbuje na pumeksie i neutralizuje wapnem sodowym i urotropiną.

8. KONTROLA NARAŻENIA I ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

Rozwiązania techniczne: Stosowanie się do rygorów bezpiecznej pracy (ochrony osobiste, wentylacja wyciągowa, brak możliwości skażenia kanalizacji i otaczającego środowiska). Wszelkie manipulacje wykonywać pod czynnym dygestorium.

Ochrony osobiste:

Drogi oddechowe:	Maski ochronne z filtrami par i cząsteczkowych (filtr gazowy oznaczony kolorem szarym i literą B, filtr cząsteczkowy oznaczony symbolem P3).
Ręce:	Rękawice ochronne z tworzywa powlekanego.
Oczy:	Okulary ochronne w szczelnej obudowie.
Skóra i ciało:	Ubrania ochronne ze zwartej tkaniny. Fartuchy ochronne.
Inne informacje:	Higiena pracy: Obowiązują przepisy ogólne przemysłowej higieny pracy. Unikać bezpośredniego kontaktu powierzchni ciała i dróg oddechowych z fosgenem. Nie wdychać par i aerozoli. Zanieczyszczone ubranie wymienić. Po pracy dokładnie wymyć powierzchnię ciała. Nie jeść, nie pić podczas pracy. Natychmiast usuwać wszelkie rozlewy. Przed ich zebraniem przysypywać materiałem chłonnym.

Najwyższe dopuszczalne stężenie w środowisku pracy dla fosgenu:

Składnik	NDS (mg/m^3)	NDSCh (mg/m^3)
fosgen	0,08	0,16

Metody oceny narażenia w środowisku pracy:

Metody oceny narażenia opierają się na laboratoryjnym oznaczaniu fosgenu na stanowisku pracy. Zalecane są metody chromatografii gazowej. Dla oznaczania stężenia par zastępczo można posługiwać się odpowiednimi rurkami wskaźnikowymi.

9. WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE

9.1	Masa cząsteczkowa: 98,92 g/mol
9.2	Postać fizyczna, barwa, zapach: W warunkach normalnych fosgen jest niepalnym, bezbarwnym, silnie duszącym gazem (działa 15 razy silniej aniżeli chlor), o zapachu podobnym do gnijącego zielonego zboża, świeżo skoszonego siana, zgniłych owoców. Produkt techniczny jest zabarwiony na kolor żółty lub żółtoczerwony. W temperaturze 25^oC i ciśnieniu 760 mm Hg: 1 mg/dm3 =247 ppm i 1 ppm= 4,05 mg/m3.
9.3	Temperatura topnienia: -60,2^oC
9.4	Temperatura wrzenia: -7,56^oC
9.5	Gęstość ciekłego fosgenu w temperaturze 0^oC wynosi 1,432 g/cm^3
9.6	Gęstość gazu względem powietrza: 3,50
9.7	Rozpuszczalność w wodzie: Fosgen rozpuszcza się w wodzie z rozkładem do ditlenku węgla i chlorowodoru. Dobrze rozpuszcza się w lodowatym kwasie octowym, toluenie, ksylolu, nitrobenzenie, tetrachloroetanie, chloroformie.
9.8	Prężność par w 20^oC: 1,564 mbar
9.9	Zagrożenie wód: Duże.
9.10	Reaktywność: Siarkowodór jest substancją reaktywną chemicznie. Gwałtownie, a nawet wybuchowo, reaguje z tlenkami halogenów, nadtlenkami, dymiącym kwasem azotowym. Dezaktywuje wiele katalizatorów stosowanych w przemyśle.
9.11	Właściwości korozyjne: Wyraźne w środowisku kwaśnym.
9.12	Inne: Fosgen otrzymywany jest przez katalityczną syntezę z tlenku węgla i chloru. Używany jest w wielu syntezach organicznych, m.in. do wyrobu barwników, diizocyjanianów toluilenowych, poliwęglanów (w reakcji z bisfenolem A), chlorków, jako środek bielący. Z amoniakiem tworzy mocznik.

10. STABILNOŚĆ I REAKTYWNOŚĆ

Reaktywność i stabilność:	Fosgen powstaje podczas rozkładu węglowodorów alifatycznych, zwłaszcza czterochlorku węgla, chloroformu, chlorku metylenu, polichlorku winylu i freonów. Fosgen pochłania się i neutralizuje węglem aktywnym, pumeksem, wapnem surowym, urotropiną. Bardzo reaktywny. Pod wpływem światła i przy ogrzewaniu, poczynając od temperatury 200^oC, rozkłada się na chlor i tlenek węgla.
Właściwości korozyjne:	Fosgen działa na metale, szczególnie w stanie wilgotnym. Rozkłada gumę.

11. INFORMACJE TOKSYKOLOGICZNE

Drogi narażenia człowieka: Wdychanie, kontakt z oczami.

Informacja ogólna: Fosgen działa na człowieka dusząco, bez pojawiania się wcześniejszych sygnałów ostrzegawczych. W tym działaniu jest 15 razy silniejszy od chloru. Przebieg zatrucia zależy od stężenia fosgenu w powietrzu. Stężenie 0,004 mg/dm³ nie jest groźne nawet po godzinnym oddychaniu. Może jedynie spowodować przemijające podrażnienie spojówek i dróg oddechowych. Możliwe jest również pojawienie się lekkiego drapania w gardle i nieprzyjemnego zapachu w ustach. Przy wyższych stężeniach, po 2-12 godzinach utajnienia, pojawiają się objawy ciężkiego uszkodzenia płuc, porażenia serca i krążenia. Wśród męczącego kaszlu z obfitą, brunatno-pienistą plwociną i szybko wzrastającą dusznością, gwałtownie rozwija się sinica. Stężenia rzędu 0,1 mg/dm³,działające w ciągu 30 minut, powodują 50% zatruć śmiertelnych. Tętno staje się przyspieszone, ciśnienie krwi obniża się, oddech ulega przyspieszeniu i jednocześnie spłyceniu. Postępująca sinica, w wyniku niedostatecznego utleniania krwi, prowadzi do śmierci wskutek ostrej niewydolności serca. Wysokie stężenie fosgenu działa silnie drażniąco na tkankę płucną, mogąc powodować nagłą śmierć przez uduszenie. Nie ma wówczas okresu utajonego działania. Oddychanie powietrzem o zawartości fosgenu w ilości 5 mg/dm³ w ciągu kilku sekund powoduje śmierć. Fosgen szybko powoduje upośledzenie powonienia, stąd niebezpieczne stężenia mogą być wdychane bez ostrzegawczych objawów. W następstwie zatrucia fosgenem mogą powstawać: wtórne zapalenie płuc, uszkodzenie wsierdzia, zapalenie nerwów, niekiedy zaburzenia w przemianie materii. Kontakt gazowego fosgenu z oczami powoduje silne zapalenie spojówek. Chociaż początkowo rogówka wydaje się nieuszkodzona, jej zmętnienie, jak również zaburzenia widzenia, mogą powstawać później. Mechanizm toksycznego działania fosgenu polega na jego oddziaływaniu ze ściankami pęcherzyków płucnych, które powodują zahamowanie wymiany gazowej w płucach i przenikanie osocza krwi do wnętrza pęcherzyków. Wskutek tego ustaje transport tlenu do tkanek organizmu. Uszkodzenie naczyń krwionośnych włoskowatych powoduje obrzęk płuc lub odoskrzelowe zapalenie płuc. Uszkodzenia te są odwracalne, ponieważ proces ten nie powoduje wytworzenia się kolagenu w tkance podścieliskowej.

Powikłania: zapalenie płuc, zatory, uszkodzenie mięśnia sercowego, dychawica oskrzelowa, encefalopatia, zapalenie nerwów.

Zapobieganie: wszędzie tam, gdzie występuje możliwość pojawienia się niebezpiecznych stężeń chloru,? należy stosować indywidualne środki ochrony osobistej (sprzęt ochrony dróg oddechowych, okulary ochronne). Należy bezwzględnie przestrzegać zasady, że maksymalna zawartość chloru? w powietrzu nie może przekraczać 0,1 mg/m³ (stężenie 30-minutowe), 0,03 mg/m³ (stężenie średniodobowe), 0,0043 mg/m³ (stężenie średnioroczne). Konieczne jest instalowanie urządzeń odsysających i wentylatorów w miejscach zagrożonych. Niezbędna jest stała kontrola lekarska.

Reakcje człowieka na różne stężenia fosgenu w powietrzu

1 ppm	maksymalna ilość dla dłuższej ekspozycji
1,25-2,5 ppm	niebezpieczne dla życia przy dłuższej ekspozycji
5 ppm	kaszel i inne subiektywne objawy w ciągu 1 minuty ekspozycji
10 ppm	drażnienie oczu w czasie krótszym od 1 minuty
12,5 ppm	niebezpieczne dla życia w ciągu 30-60 minut
20 ppm	ciężkie uszkodzenie płuc w czasie 1-2 minuty
25 ppm	niebezpieczne dla życia w czasie 30 minut
90 ppm	szybka śmierć

12. INFORMACJE EKOLOGICZNE

Stopień zagrożenia wód: Skrajny.

13. POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI

Metody unieszkodliwiania:

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

Zawartość opakowania, wg:

rodzaju 06 07 99 - Inne niewymienione odpady.

Sposób likwidacji B2: „Procesy utleniania i redukcji”.

Opakowania wg:

rodzaju 15 01 04 - opakowania z metali.

14. INFORMACJE O TRANSPORCIE

14.1	Numer ONZ:	1076
14.2	Klasa RID/ADR/IMO:	2-2TC
14.3	Numer indeksowy:	016-001-00-4
14.4	Numer rozpoznawczy zagrożenia:	268
14.5	Numer indeksowy (EC):	006-002-00-8
14.6	Symbole niebezpieczeństwa (R):	26-34
14.7	Symbole bezpieczeństwa (S):	1/2-9-26-36/37/39-45
14.8	Nalepki ostrzegawcze wg ADR/RID Nr 6.1 + 8:

15. INFORMACJE DOTYCZĄCE PRZEPISÓW PRAWNYCH

Kartę wykonano zgodnie z:

• Normą PN ISO 11014-1; 1998, „Bezpieczeństwo chemiczne - Karta charakterystyki bezpieczeństwa produktów chemicznych”.

• Wytycznymi Dyrektywy UE Nr 1999/45/EG, Dyrektywy 67/548 EEC oraz Dyrektywy UE 88/379/EEC (Dangerous Product Regulations incl. EC Guidelines), dotyczącymi klasyfikowania, oznaczania i sporządzania informacji o materiałach niebezpiecznych.

• Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych dokonana została na podstawie Umowy Europejskiej dotyczącej Międzynarodowego Przewozu Materiałów Niebezpiecznych ADR (ważnej od 01.07.2002 r.).

• Ustawą o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 11, poz. 84; nr 100, poz. 1085; Nr 123, poz. 1350; Nr 125, poz. 1367 ze zmianą z dnia 5 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 142, poz. 1187).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (Dz. U. Nr 140, poz. 1171).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem - ZAŁĄCZNIK (Dz. U. Nr 129, poz. 1110).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1173).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1172).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania należy zaopatrywać w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (Dz. U. Nr 140, poz. 1174).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 14 lipca 2002 r. w sprawie obowiązku dostarczenia karty charakterystyki niektórych preparatów nie zaklasyfikowanych jako niebezpieczne (Dz. U. Nr 142, poz. 1194).

• Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. (Dz. U. Nr 79, poz. 513) ze zmianą z 2 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 36) w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

• Rozporządzeniem MZiOS z dnia 11 września 1996 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 571) w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki.

• Rozporządzeniem MOŚZNL z dnia 28 kwietnia 1998 r. (Dz. U. Nr 55, poz. 355) w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu.

• Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r. (Dz. U. Nr 145, poz. 942) i zmianą z 5 marca 2001 r. (Dz. U. Nr 22, poz. 251) w sprawie szczegółowych zasad usuwania, wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.

• Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

• Niniejsza karta charakterystyki substancji niebezpiecznej jest bezpośrednio przekazywana dystrybutorowi fosgenu, bez zapewnień lub gwarancji co do kompletności bądź szczegółowości odnośnie do wszystkich informacji lub zaleceń w niej zawartych.

• Niniejsza karta nie jest żadną podstawą zobowiązującą do jakiejkolwiek odpowiedzialności jakiegokolwiek rodzaju ze strony wytwórcy i dystrybutora fosgenu. Przedsiębiorstwo nie będzie odpowiedzialne za jakiekolwiek zejście śmiertelne, chorobę lub uszczerbek na zdrowiu jakiejkolwiek natury, będący następstwem zastosowania lub niewłaściwego wykorzystania karty charakterystyki substancji niebezpiecznej lub materiału, którego karta dotyczy.

• Informacje zawarte w niniejszej karcie przedstawiają aktualny stan naszej wiedzy i doświadczeń dotyczących bezpiecznego stosowania wyrobu.

Na etykietach należy zamieścić następujące informacje:

Symbol ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych:
Napis ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych:		„Substancja bardzo toksyczna.”
Symbole zagrożenia
R 26	Działa bardzo toksycznie przez drogi oddechowe.
R 34	Powoduje oparzenia.
Symbole bezpieczeństwa
S 1/2	Przechowywać pod zamknięciem i chronić przed dziećmi.
S 9	Przechowywać pojemnik w pomieszczeniu dobrze wentylowanym.
S 26	Zanieczyszczone oczy przemyć natychmiast dużą ilością wody i zasięgnąć porady lekarza.
S 36/37/39	Nosić odpowiednią odzież ochronną, odpowiednie rękawice ochronne i okulary lub ochronę twarzy.
S 45	W przypadku awarii lub jeżeli źle się poczujesz, niezwłocznie zasięgnij porady lekarza - jeżeli to możliwe, pokaż etykietę.

16. INNE INFORMACJE

Chemiczne określenie produktu: Fosgen
16.2 Znaczenie symboli:
Symbol ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych
T+	Substancja bardzo toksyczna.
C	Substancja żrąca.
Numer rozpoznawczy na środkach transportu
268	Gaz trujący, żrący.
Znaczenie oznaczeń transportowych
Klasa RID/ADR: 2-TC		Gaz trujący, żrący.
Numer ONZ: 1076		Fosgen.

* * * *

Zgodnie z rozporządzeniem MZ z dnia 3 lipca 2002 r., PN-ISO 11014-1 i Dyrektywą 91/155/EEC

	KARTA CHARAKTERYSTYKI SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNEJ	Wydanie: I Data wydania: 20.12.02 Strona/stron 8/8
Nazwa:	FOSGEN

Fosgen

---