ROLA ONZ W UTRZYMANIU POKOJU

NA ŚWIECIE

Spis treści

Wstęp………………………………………………………………str.2

Rozdział 1. Charakterystyka organizacji międzynarodowych

1.1 Informacje ogólne…………………………………………..str.2
1.2 Podział organizacji międzynarodowych…………………....str.2
1.3 Funkcje organizacji międzynarodowych…………………...str.5

Rozdział 2. Zasady działania ONZ

2.1 Powstanie i główne cele ONZ……………………………...str.5
2.2 Struktura i organy ONZ…………………………………….str.7

Rozdział 3. Działania pokojowe ONZ

3.1 Modele bezpieczeństwa międzynarodowego……………….str.9
3.2 Misje i operacje pokojowe ONZ…………………………..str.10

Podsumowanie…………………………………………………...str.12

Rozdział 1. Charakterystyka organizacji międzynarodowych

1.1 Informacje ogólne

Termin „organizacja” z języka greckiego oznacza „uporządkowanie”. To grupa społeczna współpracująca ze sobą by osiągnąć dany cel, która funkcjonuje według pewnych reguł i zasad.

Według Tadeusza Kotarbińskiego, jednego z czołowych polskich filozofów, logików i etyków „organizacja” to takie współdziałanie części, które przyczynia się do powodzenia całości.

Za Organizację międzynarodową uważa się organizację zrzeszającą państwa lub też inne osoby prawne lub fizyczne z różnych państw dla określonych celów.

W encyklopedii wyczytamy , że organizacje międzynarodowe, to instytucje będące uczestnikiem stosunków międzynarodowych, powstałe jako forma współpracy międzynarodowej państw z przekształcenia konferencji międzyrządowych w trwałe związki oparte na umowie wielostronnej, których głównym zadaniem jest kształtowanie współpracy państw w różnych dziedzinach.

Reasumując za organizację międzynarodową uznaje się zwykle celowy wielostronny związek państw, który nie tylko jest odpowiednio zorganizowany, ale i właściwie zinstytucjonalizowany.

1.2 Podział organizacji międzynarodowych

Organizacje międzynarodowe są bardzo zróżnicowane. Różnią się liczbą uczestników, zakresem terytorialnym i przedmiotowym, rodzajem aktywności, funkcjami, stopniem rozbudowy struktur wewnętrznych, siłą oddziaływania na środowisko zewnętrzne i znaczeniem w stosunkach międzynarodowych . Każda wyżej wymieniona cecha może służyć jako kryterium podziału tych organizacji.

Ale na wstępie należy wyróżnić dwie podstawowe kategorie organizacji międzynarodowych:

• Organizacje międzynarodowe międzyrządowe,(IGOs - Intergovernmental Organizations),których członkami są państwa reprezentowane przez swe rządy. Organizacje te działają na podstawie zawartych umów międzynarodowych.

• Organizacje międzynarodowe pozarządowe,(NGOs-Non-governmental Organizations) działające bez udziału rządów, zakładane przez osoby fizyczne i prawne pochodzące z różnych państw, na podstawie prawa o stowarzyszeniach państwa, w którym zarejestrowano statut organizacji.

Ze względu na dostęp krajów do organizacji międzynarodowych:

• organizacje powszechne, które w statucie gwarantują dostęp wszystkim krajom. Przykładowymi tego typu organizacjami są: Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Organizacja do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), Międzynarodowa Organizacja Pracy(MOP), Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (ITU), Powszechny Związek Pocztowy (UPU), Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO) Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO);

• organizacje regionalne - których statut wyraźnie określa jakie kraje mogą wchodzić w skład tych organizacji, przykładem mogą być: Rada Europy, Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO), Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA), Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE), Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE), Organizacja Państw Amerykańskich (OPA), Organizacje Jedności Afrykańskiej (OJA), Liga Państw Arabskich (LPA), Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN);

• organizacje niezwiązane z żadnym rejonem - rekrutują niewielką grupę państw, które pochodzić mogą z różnych kontynentów, na podstawie uzgodnionych zasad przyjmowania, należą do nich m.in. Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową (OPEC) i Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).

Ze względu na przedmiotowy zakres obowiązków, organizacje można podzielić na dwie grupy :

• organizacje wszechstronne (ogólne, uniwersalne) - posiadają obszerny zakres obowiązków - obejmuje on różnorodne kręgi i dziedziny życia; stanowią one nieznaczny zespół organizacji, zaliczyć tutaj można następujące organizacje: ONZ, OPA, OJA, LPA,Wspólnotę Europejską, Radę Europy i OBWE;

• organizacje wyspecjalizowane (funkcjonalne) - mają ograniczony zakres kompetencji, pełnią specyficzne funkcje w określonym obszarze życia społecznego; jest to dominująca liczebnie grupa organizacji. Ze względu na dziedzinę życia w jakiej działają te organizacje, można wyodrębnić następujące ich podgrupy:

• organizacje gospodarcze:

EFTA, Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS), Światowa Organizacja Handlu (WTO), Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA), Międzynarodowego Funduszu Rozwoju Rolnictwa (IFAD), Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju Przemysłu (UNIDO) w tym również organizacje finansowe: MFW, Bank Światowy, Międzynarodowe Towarzystwo Finansowe (IFC);

• organizacje polityczno-wojskowe:

NATO, UZE;

• organizacje sfery socjalnej:

WHO, MOP;

• organizacje dziedziny kultury:

UNESCO;

• organizacje techniczne:

UPU, ITU, Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO), Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO), WMO.

Wyróżnić można również :

• organizacje integracyjne, celem ich jest inicjowanie i rozwiązywanie procesu integracji w określonych dziedzinach, zazwyczaj wyłącznie lub przede wszystkim w sferze gospodarczej. Mają one z reguły zasięg regionalny, a większość z nich realizuje początkowe etapy integracji.

• organizacje nieposiadające takiego charakteru

1. Funkcje organizacji międzynarodowych

Podstawę prawną organizacji stanowi statut. Organizacje międzynarodowe funkcjonują

wg trzech typów funkcji:

• funkcje regulacyjne - polegają na tworzeniu norm i regulaminów do których powinny dostosować się kraje członkowskie organizacji międzynarodowych

• funkcje operacyjne - polegają na świadczeniu różnego rodzaju usług przy pomocy posiadanych zasobów

• funkcje kontrolne - polegające na ustalaniu stanu faktycznego oraz na konfrontowaniu go z treścią norm i wzorców w celu przystosowania do nich postępowania uczestników stosunków międzynarodowych

Rozdział 2. Zasady działania ONZ

2.1 Powstanie i cele ONZ

Pomysł powołania powszechnej organizacji międzynarodowej mającej zastąpić Ligę Narodów, zrodził się w wyniku spotkań przedstawicieli Wielkiej Brytanii , USA i ZSRR

w Moskwie (19-30 październik 1943r.) i Teheranie (28 listopad - 1 grudzień 1943r.). Chciano stworzyć instytucjonalne ramy współpracy Wielkiej Trójki, by umożliwić realizację idei nakreślonych przez Kartę Atlantycką (14 sierpień 1941r.) i Deklarację Narodów Zjednoczonych (1 styczeń 1942r.). Ten ostatni dokument nadał nazwę nowej organizacji. Zasady funkcjonowania przyszłej ONZ wstępnie zostały ustalone przez ekspertów Wielkiej Trójki w Dumbarton Oaks (21 sierpień - 7 październik 1944r.). Dopiero konferencja jałtańska (4 - 11 luty 1945r.) rozstrzygnęła kwestię trybu głosowania w Radzie Bezpieczeństwa, przyznając każdemu z nich prawo weta. Konferencja założycielska ONZ rozpoczęła się 26 kwietnia 1945r. w San Francisco. Kartę Narodów Zjednoczonych przyjęto 25 czerwca, sygnowaną przez 51 państw założycielskich. Przedstawiciel Polski nie mający rządu uznanego przez wszystkie mocarstwa podpisał tę kartę w późniejszym terminie. Obradom przewodniczyli szefowie dyplomacji czterech mocarstw: Edward Stettinius, Wiaczesław Mołotow, Anthony Eden, Tse Ven Soong. Sekretarzem generalnym był Alger Hiss.

Karta Narodów Zjednoczonych za główne cele ONZ uznawała:

• utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa

• ochronę praw człowieka

• poszanowanie zobowiązań międzynarodowych

• wspieranie rozwoju narodów świata

Przy czym klauzula zawarta w artykule 2 ustawy 7 mówiła o tym, że żadne postanowienie niniejszej Karty nie upoważnia Narodów Zjednoczonych do ingerencji w sprawy, które należą do kompetencji wewnętrznej jakiegokolwiek państwa. Ta klauzula blokowała wszelkie cele ONZ. Zgromadzenie Ogólne ONZ zbierało się co rocznie. Jego decyzje ograniczono do spraw budżetu, wyboru nowych członków Organizacji, niestałych członków Rady Bezpieczeństwa i innych organów ONZ. W Zgromadzeniu każde państwo dysponowało jednym głosem, oprócz ZSRR uhonorowanego dodatkowymi miejscami przyznanym suwerennym radzieckim republikom Białorusi i Ukrainy. W tej sytuacji prawo do nakładania ekonomicznych i politycznych sankcji, włącznie z użyciem siły, spoczęły na Radzie Bezpieczeństwa. Tworzyło ją pięciu członków stałych - Chiny, Francja, USA, Wielka Brytania i ZSRR oraz dziesięciu niestałych wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na okres dwóch lat. ONZ nie posiadała własnych wojsk, a korzystać miała w razie potrzeby z sił zbrojnych państw członkowskich. Mniejsze znaczenie posiadały: Rada Społeczno - Gospodarcza. Rozpatrywała problemy społeczne i ekonomiczne oraz Rada Powiernicza, która decydowała o losach podległych ONZ terytoriów niesamodzielnych (w 1945r. istniało 11 takich obszarów, lecz w miarę przyznawania im niepodległości działalność Rady stopniowo zamierała). Zgromadzenie Ogólne wybierało Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości. Składał się on z piętnastu członków, wybieranych na dziewięć lat. Miał rozstrzygać międzynarodowe spory i opracowywać dla ONZ ekspertyzy. Także przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa był wybierany Sekretariat z sekretarzem. Była to struktura biurokratyczna powołana do zarządzania majątkiem, zbierania składek członkowskich. Pierwsza sesja Zgromadzenia Ogólnego odbyła się 1 stycznia 1946r. w Londynie. Siedzibą ONZ stała się Stany Zjednoczone - Manhattan. Pierwszym sekretarzem został norweski dyplomata Trygve Lie. Liga Narodów rozwiązała się na ostatniej sesji w kwietniu 1946r. i przekazała cały swój majątek ONZ.

2.2 Struktura i organy ONZ

ONZ składa się z pięciu zasadniczych organów. Każde z nich, za wyjątkiem Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, który urzęduje w Hadze, ma swą siedzibę w Nowym Jorku.
1) Zgromadzenie Ogólne- organ składający się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich, którzy mają przedyskutować każdy problem wchodzący w zakres kompetycji ONZ. Każde państwo dysponuje 1 głosem. Uchwały podejmowane są większością dwóch trzecich głosów w sprawach ważnych i zwykłą większością w pozostałych przypadkach. Dwa razy w roku odbywają się sesje zwyczajne. W nagłych wypadkach- sesje nadzwyczajne.

Zadaniem Zgromadzenia Ogólnego jest między innymi zatwierdzanie członkostwa nowoprzyjętych państw, zatwierdzenie nowowybranego Sekretarza Generalnego,
Rewizje Karty NZ, Sprawy pokoju, bezpieczeństwa itp.
2) Rada Bezpieczeństwa- organ wykonawczy, na którym spoczywa główna odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego bezpieczeństwa i pokoju. W jego skład wchodzi 15 członków: 5 członków stałych (Chiny, Francja, Wielka Brytania, USA, Rosja -państwa, które odegrały w II wojnie światowej rolę „wielkich mocarstw”) i 10 niestałych -5 z nich wybierani co dwa lata i 5 co rok przez Zgromadzenie Ogólne. Członkowie niestali wybierani są wg „zasady sprawiedliwości geograficznej” (tzn. 5 z Afryki i Azji, 2 z Ameryki Łacińskiej, 2 z Europy Zachodniej i 1 z Europy Wschodniej). Decyzje podejmowane są większością 9 głosów. Stali członkowie mają jednak prawo do „weta”.

Zadaniami Rady Bezpieczeństwa ONZ są: pokojowe załatwianie sporów, podejmowanie akcji w stanie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji, jak i popieranie układów regionalnych w celu utrzymania pokoju.

3) Rada Gospodarczo- Społeczna-organ liczący 54 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na okres 3 lat.

Jej zadaniem jest:
rozwiązywanie zagadnień postępu i rozwoju gospodarki, rozwiązywanie problemów zatrudnienia ludności, ochrona zdrowia, wspieranie kultury, oraz powszechne postrzeganie praw człowieka.
4) Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) - jest to organ sądowy Organizacji Narodów Zjednoczonych, uprawniony do wydawania orzeczeń prawnych w każdej wniesionej sprawie. Sędziowie MTS są wybierani przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa -po piętnaście sędziów międzynarodowych na 9 lat. Sędziowie MTS nie mogą zajmować żadnych stanowisk politycznych i administracyjnych.

Zadania MTS: rozstrzyganie spraw międzynarodowych, przygotowanie tzw. opinii doradczych w różnych kwestiach prawnych.
5) Sekretariat- główny organ administracyjny. Na jego czele stoi Sekretarz Generalny, którego wybiera Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Sekretarz jest wybierany raz na 5 lat. Łączy on funkcje najwyższego funkcjonariusza ONZ z rolą mediatora międzynarodowego. Jak dotąd stanowisko to zajmowało sześć osób: Trygve Lie (Norwegia), Dag Hammarskjold (Szwecja), U Thant (Birma), Kurt Waldheim (Austria), Javier Perez de Cuellar (Peru), Boutros Boutros Ghali (Egipt).
6) Rada Powiernicza -sprawowała kontrolę nad procesem uzyskiwania autonomii przez tzw. obszary powiernicze (głównie kolonie, które Niemcy utraciły w wyniku I wojny światowej) i wszystkie inne niesamodzielne terytoria objęte Międzynarodowym Systemem Powierniczym. Z jedenastu krajów objętych tym systemem dziesięć uzyskało niepodległość lub weszło w federację z sąsiadującym państwem. Wobec likwidacji systemu powiernictwa Rada Powiernicza zakończyła swoją działalność.
W strukturze ONZ oprócz w/w organów, występują tzw. Agencje wyspecjalizowane. Są to m.in.: ILO - Międzynarodowa Organizacja Pracy, FAO - Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa, UNESCO - Organizacja do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury,
WHO - Światowa Organizacja Zdrowia, Bank Światowy - Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju ,IDA - Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju, IFC - Międzynarodowa Korporacja Finansowa, IMF - Międzynarodowy Fundusz Walutowy,
ICAO - Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego, UPU - Powszechny Związek Pocztowy, ITU - Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny,
IMO - Międzynarodowa Organizacja Morska, FAD - Międzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa, które podlegają Zgromadzeniu Ogólnemu i Radzie Bezpieczeństwa, i inne:
IAEA - Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej, UNICEF - Fundusz Pomoc Dzieciom, UNRWA - Agencja do spraw Pracy i Opieki Społecznej, UNHCR - Urząd Wysokiego Komisarza do Spraw Uchodźców.

3.Działania pokojowe ONZ

3.1 Modele bezpieczeństwa międzynarodowego

„Według definicji ONZ z 1985 bezpieczeństwo międzynarodowe to suma i rezultat bezpieczeństwa każdego oddzielnie i wszystkich państw członkowskich razem wziętych. Koncepcja ta zbudowana jest na idei współdziałania państw współtworzących system. Jego istotą i główną przesłanką jest zasada zbiorowej samoobrony. Oznacza ona, że napad na któregokolwiek z uczestników systemu uważany jest za napad na wszystkich pozostałych i zobowiązuje do przyjścia z pomocą ofierze napaści. Koncepcja wspólnego bezpieczeństwa jest nową konstrukcją powstałą jako refleks małej aktywności ONZ. Zakłada partnerstwo i przymus współdziałania w rozwiązywaniu sporów międzynarodowych. Wspólne bezpieczeństwo tworzy strukturę umożliwiającą zmniejszenie napięć i redukcję czynników konfliktogennych oraz groźbę wojny. Przesłanką nowej formuły bezpieczeństwa stało się zagrożenie związane z niebezpieczeństwem wojny nuklearnej i kruchością podstaw pokoju budowanego na modelu odstraszania nuklearnego. Odmianą systemu bezpieczeństwa międzynarodowego jest bezpieczeństwo regionalne. Karta Narodów Zjednoczonych dopuszcza możliwość tworzenia regionalnych systemów bezpieczeństwa.”

Cztery modele bezpieczeństwa międzynarodowego :

• SUBORDYNACYJNY - dominacja jednego państwa, zdolnego do zapewnienia bezpieczeństwa i wolności od zagrożeń zewnętrznych państwom znajdującym się w jego zasięgu. Mocarstwowość i determinacja to podstawowe cechy (np. USA), obecnie taka konstrukcja jest niemożliwa.

• KOORDYNACYJNY - kooperacja, zakłada wzajemne równoważenie się potencjałów militarnych oraz sprzecznych sił i interesów. Odchodzi się od strategii konfrontacyjnych państw w kierunku militarnej powściągliwości i jawności (gł. państwa Europejskie).

• RÓWNOWAGI SIŁ - zakłada utrzymanie bezpieczeństwa poprzez zrównoważenie potęg sił między państwami lub ugrupowaniami państw w celu wzajemnej neutralizacji. Do połowy XX wieku model ten charakteryzował się zmiennością sojuszy i koalicji zmierzających do przywrócenia określonego ładu sił.

• ODSTRASZANIA - polega na utrzymywaniu bezpieczeństwa poprzez odstraszanie potencjalnego przeciwnika od ewentualnego użycia siły. Niezbywalnym elementem jest groźba użycia gwałtu przeciwko gwałtowi. Model ten zbudowany jest na założeniu ewentualnego użycia broni jądrowej. Nuklearne odstraszanie to element bezpieczeństwa światowego do rozpadu dwubiegunowego modelu stosunków międzynarodowych.

3.2 Misje i operacje ONZ

Misje pokojowe ONZ możemy podzielić ze względu na funkcje oraz sposób w jaki są przeprowadzane. Pierwszym rodzajem są misje obserwacyjne, w których skład wchodzą nieuzbrojeni oficerowie. Zajmują się monitorowaniem zawieszenia broni i odwrotu wojsk, prowadzą patrole granic i stref zdemilitaryzowanych. Inny sposób przeprowadzania misji pokojowych opiera się natomiast na siłach pokojowych, które są tworzone z narodowych kontyngentów wojskowych. Mają podobne zadania do tych pełnionych przez wojskowe misje obserwacyjne, często uczestniczą w tworzeniu strefy oddzielającej strefy konfliktu. Oddziały wojskowe biorące udział w siłach pokojowych noszą własne narodowe umundurowanie i ONZ-owskie emblematy w kolorze niebieskim (także hełmy, berety).

ONZ dysponuje budżetem przekraczającym 1 mld USD i osobno 3,5 mld USD na utrzymanie sił pokojowych na całym świecie. Pierwszą misją pokojową była UNTSO, która rozpoczęła się w maju 1948 r. Rada Bezpieczeństwa podjęła wówczas decyzję o przeprowadzeniu wojskowej operacji, mającej na celu nadzorowanie rozejmu arabsko - izraelskiego. Pierwsza misja pokojowa ONZ spotkała się z dużą aprobatą ze strony społeczności międzynarodowej. Wyrazem uznania dla kolejnych misji było przyznanie Siłom Pokojowym ONZ w 1988 r. Pokojowej Nagrody Nobla.

Najbardziej znane i najważniejsze operacje pokojowe ONZ to:

• 1950-1953 - Korea - celem misji było utrzymanie podziału Korei oraz zahamowanie komunistycznej eksansji;

• 1960-1964 - Kondo (obecnie Zair) - interwencja ONZ doprowadziła do utrzymania niepodległości kraju i zapobiegła jego podziałowi;

• 1967 - Bliski Wschód - stała obecność kontyngentu ONZ w tym regionie, m.in. na Wzgórzach Golan i w Strefie Gazy, w celu obserwacji konfliktu palestyńsko-izraelskiego;

• 1990-1991 - Zatoka Perska - z upoważnienia ONZ siły brytyjsko-amerykańskie wyzwoliły Kuwejt (operacja Pustynna Burza);

• 1992-1994 - Somalia- zakończona porażką operacja Przywrócić Nadzieję, miała doprowadzić do rozbrojenia walczących stron i zabezpieczyć dostawy z pomocą humanitarną;

• 1992-1993 - Kambodża - największa i najdroższa operacja pokojowa ONZ, kosztowała ok. 2 mld dolarów, a brało w niej udział 22 tys. obserwatorów i żołnierzy. Doprowadziła do przeprowadzenia w maju 1993r.  pierwszych wolnych wyborów, do kraju wróciło prawie pół miliona uchodźców;

• 1992-1993 - Jugosławia - siły ONZ i UNPROFOR miały doprowadzić do zawarcia pokoju na obszarze dawnej Jugosławii, poniosły jednak fiasko i zostały zastąpione przez siły NATO czyli IFOR;

Od 1948 roku na całym świecie przeprowadzono 60 operacji pokojowych, w których wzięło udział ponad 750 tys. osób personelu wojskowego, policyjnego oraz cywilnego, pochodzących z ponad 110 krajów. Obecnie działa 15 misji, które rozmieszczone są w Afryce, Azji, Ameryce, na Bliskim Wschodzie oraz w Europie. Tylko w 1995 r. z ramienia ONZ działało w 16 misjach pokojowych aż 70 tys. żołnierzy. Niestety, nie wszystkie zakończyły się sukcesem, ponieważ nie udało się zapobiec tragedii w Rwandzie, czy wybuchowi wojny w Bośni i Hercegowinie. Należy jednak uznać, że ponad 50 lat istnienia ONZ potwierdziło potrzebę istnienia takiej uniwersalnej struktury międzynarodowej.

1

---