• dr Adriana Politaj

• Przedmiot: Mikroekonomia -ćwiczenia 1

• ( tylko dla kierunku Zarządzanie)

Formy rynku (1)

1. KONKURENCJA DOSKONAŁA

Model rynku konkurencji doskonałej odgrywa specyficzną rolę w analizie mikroekonomicznej. W rzeczywistości gospodarczej właściwie taka struktura rynkowa spełniająca wszystkie założenia tego modelu nie istniej. Posiada walory dydaktyczne. Model ten jest wzorcem, który pozwala poznać, na ile rzeczywiste rynki odbiegają swoim „zachowaniem” od rozwiązania idealnego.

Założenia rynku konkurencji doskonałej:

1. Dostateczne rozproszenie popytu i podaży.

Założenie to oznacza, że liczba nabywców i sprzedawców, którzy zawierają między sobą transakcje wymiany, jest bardzo duża, a udział poszczególnych podmiotów gospodar­czych w całym rynku jest na tyle mały, że żaden z nich nie może wpływać na cenę. Są to tzw. CENOBIORCY. Dotyczy to zarówno oferentów po stronie podaży rynkowej, jak i nabywców­ po stronie popytu. Cena na rynku doskonale konkurencyjnym jest zatem parametrem rynkowym powstającym jako wypadkowa gry siły popytu i podaży rynkowej. Z punktu widzenia pojedynczego podmiotu gospodarczego cena jest wielkością daną tzw. DATA, czyli swoisty rynkowy parametr.

PRODUKT JEST SPRZEDAWANY PO CENIE RÓWNOWAGI (każda jednostka wyrobu sprzedawana jest po takiej samej cenie u każdego oferenta)

2. Homogeniczność (jednorodność) produktu.

Każdy oferent sprzedaje na rynku dokładnie taki sam produkt. Równocześnie nabywca nic posiada żadnych preferencji przy wyborze sprzedawcy. Dla nabywcy jest obojętne, od którego oferenta nabędzie towar, gdyż wszyscy producenci wytwarzają takie samo dobro. Homogeniczność produktu oznacza zatem jego identyczność użytkową oraz brak preferencji u nabywców co do oferenta.

3. Swoboda wejścia i wyjścia z rynku.

Założenie to oznacza, że nie istnieją bariery, które nie dają:

• możliwości podjęcia produkcji i sprzedaży danego towaru przez dowolnego przedsiębiorcę w sytuacji, gdy zostaje on zachęcony możliwościami osiągania zysku nadzwyczajnego (brak barier wejścia); możliwości podjęcia decyzji o prowadzeniu działalności gospodarczej

• możliwości wycofania się danego przedsiębiorcy z rynku i likwidację firmy, jeśli ponosi ona straty (brak barier wyjścia).

4. Doskonała przejrzystość rynku (doskonała informacja rynkowa).

Na rynku doskonałej konkurencji istnieje pełna znajomość stanu rynku zarówno przez sprzedających, jak i nabywających towary. W modelu konkurencji do­skonalej zakłada się, że wszyscy sprzedający i kupujący posiadają pełną infor­mację o produkcie i jego cenie, zarówno w danym momencie, jak i w przyszło­ści. W rezultacie nie występuje niepewność lub ryzyko związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Każdy producent może określić wielkość produkcji maksymalizującej zysk, natomiast nabywca może określić wielkość swojego popytu. Przyjęcie założenia o posiadaniu pełnej wiedzy o rynku przez podmio­ty rynku oznacza, że informacja jest darmowa.

5. Brak kosztów transakcyjnych

Nie występują żadne dodatkowe koszty funkcjonowania na rynku pozna nakładami ponoszonymi przy produkcji produktów (koszty produkcji) u oferentów (sprzedawców) i ceną za nabyty towar u klientów.

Poruszanie się po rynku (w czasie i przestrzeni) oraz proces zawierania transakcji nie generuje żadnych kosztów.

6. Bierna rola rządu

Pełna wolność popytu i podaży. Decyzje sprzedawców i kupujących nie mogą być krępowane przez jakiekolwiek działania ze strony agend rządowych tj.: opodatkowanie, koncesje, zakazy, licencje, arbitralne ustalanie przez rząd lub inna władze ceny (np. cena min. czy max.) i warunki sprzedaży itp.

Podobnie jak w liberalnych modelach gospodarki przyjmuje się, że państwo pełni rolę „stróża nocnego” i nie odgrywa żadnej aktywnej roli w gospodarce. System rynkowy nie jest więc zakłócany przez działalność państwa.

7. Doskonała podzielność i mobilność czynników produkcji oraz doskonała podzielność produktu (sprzedaż w dowolnie małych ilościach)

Czynniki produkcji (praca, ziemia, kapitał, a także informacja) można nabywać i sprzedawać w dowolnie małych ilościach.

Czynniki produkcji mogą być w dowolnych ilościach przenoszone do innych branż gospodarki czy na inne obszary geograficzne. Przenoszenie to odbywa się bez ponoszenia kosztów.

Utarg całkowity, jednostkowy i krańcowy na rynku konkurencji doskonałej.

(utarg - inaczej nazywamy przychodem)

Na rynku konkurencji doskonałej każda jednostka wyrobu sprzedawana jest po takiej samej cenie u każdego oferenta.

Jeżeli uwzględnimy, że Uc = cena(p) * ilość (Q) to przy stałej cenie utarg całkowity będzie zależał wyłącznie od zmian wielkości produkcji Q.

P (cena)	X (ilość)	Uc	Uj	Uk dla ostatniej jednostki dobra
2 zł	1 szt.	2 zł	2 zł	2 zł
		2 szt.			4 zł
		3 szt.			6 zł
		4 szt.			8 zł

Zapamiętaj: Uj = P bo Uj = P * 1 szt. czyli Uc = Q * P oraz Uc = Q * Uj

Jeżeli każda jednostka produkcji sprzedawana jest po takiej samej cenie, to przynosi to ten sam, stały utarg. P=Uj=U'=const

U' - to utarg krańcowy czyli przychód przedsiębiorstwa z tytułu sprzedaży jeszcze jednej dodatkowej jednostki dobra ponad dotychczasową ilość.

W warunkach tej formy rynku Uc rośnie proporcjonalnie do przyrostu produkcji. Cena jest bowiem stała i nie reaguje na zmiany wielkości produkcji pojedynczego przedsiębiorcy. Przeciętny (jednostkowy) utarg na jednostce i utarg krańcowy z każdej jednostki są - dla każdej wielkości produkcji - stałe i równe cenie.

4. Monopol

(z greckiego: „monos” - jedyny i „poleo” - sprzedaję) oznacza wyłączność po stronie sprzedaży.

Założenia rynku monopolu pełnego.

1. na rynku danego dobra istnieje albo po stronie produkcji-sprzedaży tylko jeden podmiot rynkowy (monopol producenta- oferenta), a po stronie popytu mamy wielu nabywców;

2. albo po stronie popytu jest tylko jeden nabywca (monopol nabywcy - monopson), nabywający produkty od wielu producentów. To taka forma rynku, na którym istnieje tylko jeden odbiorca (przedsiębiorstwo pośredniczące w handlu) oraz wielu dostawców pewnego towaru lub usługi. Monopsonami są zazwyczaj firmy państwowe, np. kupujące ropę naftową lub gaz ziemny. Przedsiębiorstwo mające taką pozycję dąży do zakupu po zaniżonych cenach podczas negocjacji z dostawcami.

3. albo monopol bilateralny (dwustronny),

4. na rynku monopolu pełnego mogą wystąpić dwie sytuacje. Pierwsza, w której nie istnieją żadne preferencje monopolisty-oferenta w stosunku do nabywców lub też monopolisty-nabywcy w stosunku do oferentów. Jeżeli monopolista-sprzedawca nie ma żadnych preferencji komu sprze­dać, to monopol ma charakter niedyskryminujący.

5. Druga sytuacja, w której monopolista stosuje pewne formy dyskryminacji cenowej. Jeżeli zdarzy się tak, to mamy do czynienia z monopolem dyskryminującym,

6. na rynku monopolu pełnego przedmiotem wymiany jest produkt jedno­rodny (homogeniczny). Jest przy tym tak specyficzny, że nie posiada bliższych ani dalszych substytutów,

7. nie ma możliwości wejścia na rynek opanowany przez jednego producenta, co może wynikać z przyczyn technicznych (wymagany patent), ekonomicznych (wysokie nakłady) lub administracyjno-prawnych (ustalony przez państwo monopol spirytusowy, tytoniowy itd.).

8. sprzedawca i nabywcy mają doskonałą przejrzystość informacyjną rynku. Monopolista zna popyt na oferowane przez siebie dobro. Również pod­mioty znajdujące się po przeciwnej stronie rynku do monopolisty mają pełną przejrzystość rynku.

9. Przedsiębiorca, mając wyłączność sprzedaży może kontrolować podaż i cenę, poprzez wielkość dostaw = > staje się tzw. CENOTWÓRCĄ.

Realność założeń monopolu pełnego:

W rzeczywistości sytuacje spełniające powyższe warunki są niezmiernie rzadkie, podobnie jak występowanie sytuacji spełniającej warunki konkurencji doskonałej. Monopolista-oferent sam zaspokaja popyt na dane dobro. Inaczej mówiąc, popyt rynkowy na dany produkt pokrywa się z popytem na produkty wytwarzane przez producenta-monopoliste. Cała krzywa popytu rynkowego należy więc do firmy monopolistycznej. Gdy na rynku jest tylko jedno przed­siębiorstwo jest mało prawdopodobne, aby traktowało ono cenę rynkową jako daną. Monopolista sam podejmuje decyzję o wielkości oferty rynkowej i wyso­kości ceny na własne produkty, kierując się zasadą maksymalizacji swojego zysku. Przedsiębiorstwo-monopol nie może ustalać wysokości cen i wielkości produkcji niezależnie od siebie. Przy każdej cenie będzie mógł sprzedać tylko tyle, ile nabywcy są skłonni zakupić przy tej cenie. Jeżeli zatem zdecyduje się sprzedawać po bardzo wysokiej cenie, to będzie mógł sprzedać jedynie nie­wielką ilość produktów. Jeżeli będzie chciał zwiększyć rozmiary sprzedaży, to dokona tego tylko wtedy, gdy obniży cenę. Reasumując, można stwierdzić, że bariera popytu (popytowe zachowania nabywców) ograniczają swobodę mo­nopolu w wyborze ceny i ilości sprzedaży.

Dyskryminacja cenowa

Monopol może stosować dyskryminację cenową, tj. sprzedawać ten sam towar różnym odbiorcom po różnych cenach. Dodatkowym ułatwieniem dla polityki monopolu jest brak konkurencji i pełna informacja o rynku.

Dyskryminacja cenowa - sytuacja ta występuje na niektórych rynkach oligopolu lub monopolu pełnego; dokonuje się podziału rynku na segmenty charakteryzujące się różną reakcją nabywców na cenę. Oznacza to, że w poszczególnych segmentach występuje różna Edp. Dyskryminacja cenowa i segmentacja rynku jest sposobem maks. zysku.

Wyróżniamy trzy rodzaje dyskryminacji cenowej:

• Dyskryminacja cenowa pierwszego stopnia (doskonała dyskryminacja cenowa) - polega na sprzedawaniu poszczególnych jednostek produktu po najwyższej możliwej do uzyskania cenie. Każda sprzedawana jednostka produktu sprzedawana jest po innej cenie w zależności od nabywcy. Uc = sumie przychodów uzyskanych ze sprzedaży poszczególnych jednostek.

• Dyskryminacja cenowa drugiego stopnia - polega na uzależnieniu ceny od ilości nabywanych jednostek produktu (np. rabat hurtowy uzależniony od ilości zakupionego towaru).

• Dyskryminacja cenowa trzeciego stopnia - monopolista sprzedają swoje produkty po różnych cenach dla różnych grup ludności nabywających dane produkty.

3. Rynek konkurencji monopolistycznej

(nazywany czasami polipolem); oferenci funkcjonujący na takim rynku, z jednej strony bardzo silnie rywalizują miedzy sobą przy pomocy narzędzi konkurencji przede wszystkim pozacenowej, z drugiej strony zaś oddziałują jak monopoliści w stosunku do części swoich klientów.

Założenia rynku konkurencji monopolistycznej

1. Produkty na rynku polipolu są zróżnicowane i posiadają bliskie substy­tuty. Oznacza to, że poszczególni producenci (oferenci) sprzedają na rynku dobra mogące zastępować się przy realizacji określonej funkcji (zaspokajaniu potrzeby), jednakże pomiędzy produktami oferowanymi przez różnych sprze­dawców istnieją faktyczne lub pozorne różnice dotyczące cech użytkowych lub innych elementów procesu wymiany (na przykład dogodne położenie, atrak­cyjna forma sprzedaży itp.). Zróżnicowanie produktów powoduje, że na rynku polipolu tworzą się nisze monopolistyczne.

2. Nisza monopolistyczna - to ta część przestrzeni konsumpcji, w ramach której dany oferent oddziałuje na określonych nabywców, tak jak monopolista, „przywiązując” ich do siebie przy pomocy cechy różniącej (wyróżniającej) jego produkt. Wielkość niszy monopolistycznej zależy od siły oddziaływania cechy różnicującej. Im jest ona większa, tym nisza jest bardziej rozległa.

3. Na rynku konkurencji monopolistycznej działa wielu producentów (oferen­tów) i wielu nabywców. Udział każdego oferenta w podaży i nabywcy w popycie jest niewielki. Żaden podmiot rynkowy nie może wpływać na funkcjonowanie całego rynku i jego parametry (nie może dyktować warunków dla całego rynku).

4. Każdy oferent jest w pewnym zakresie cenotwórcą, co oznacza, że posiada pewną swobodę w kształtowaniu ceny na swoje produkty. Zakres tej swobody jest ograniczony z jednej strony przez poziom kosztów wytwarzania oferenta, ponieważ polipoliści nie posiadają ekonomiczno-finansowych możliwości sprzedawania swoich wyrobów po cenie dumpingowej (poniżej kosztów wytwarzania). Z drugiej strony, rzeczywistą granicę oddziaływania cenowego wyznacza rozległość niszy monopolistycznej, która zależy od siły oddziaływa­nia na nabywców cech różnicujących dany produkt.

5. Rynek konkurencji monopolistycznej charakteryzuje się względną swo­bodą wchodzenia na rynek i opuszczania rynku. Założenie to oznacza, że na rynku tym nie istnieją żadne bariery prawne czy technologiczne. Względność oznacza, że każda firma wchodząca na rynek polipolu musi ponieść koszty różnicowania produktu, czyli nadania swojemu produktowi taką cechę (ce­chy), które wyróżnią go wśród oferty rynkowej i pozwolą na stworzenie niszy monopolistycznej.

6. Konkurencję monopolistyczną określa się często jako konkurencję niecenową. Konkurentów jest wielu i istnieją bliskie substytuty ich produktów, nie warto różnicować cen (np. sytuacja na rynku restauracji). Producenci stosują natomiast różnorodne narzędzia i formy współzawodnictwa, które mają doprowadzić do ukształtowania dla siebie lub poszerzenia segmentów rynku.

7. Należy pamiętać, że dany producent nie może dowolnie manipulować ceną, gdyż jednocześnie podlega działaniu praw konkurencji, w takim stopniu, w jakim jego produkt współuczestniczy wraz z innymi w zaspokajaniu danej potrzeby.

8. Ostatnim założeniem rynku konkurencji monopolistycznej jest pełna przejrzystość tej struktury. Oznacza to, że oferenci są dobrze poinformowani o wielkości popytu na swoje produkty, natomiast nabywcy znają ofertę innych. Założenie to nie jest jednak konieczne dla uznania danego rynku za polipol.

Formy konkurencji na rynku poplipolu:

• Różnicowanie produktów: pod względem marki produktu, znaku firmowego, nazwy firmy, dodatkowych oznakowań, opakowania; dostosowanie produktów do indywidualnych gustów i upodobań nabywców, uwzględnianie w produkcji i dystrybucji wymagań ekologicznych itp.;

• Konkurencja jakościowa, tj. ciągła poprawa jakości produktów dostarczanych nabywcom, potwierdzana uzyskanymi znakami jakości i certyfikatami,

• Konkurencja za pomocą różnorodności usług towarzyszących sprzedaży, tj. szybkości dostaw, długoterminowych, dogodnych kredytów, właściwej obsługi klientów, serwisu, warunków gwarancji, sprzedaży wiązanej, świadczenia usług dodatkowych (np. transportu, montażu), itp.;

• Konkurencja za pomocą reklamy i promocji sprzedaży produktów.

• Konkurencja dzięki lokalizacji !!!

2. Oligopol

Oligopol (gr. „oligos” oznacza „kilka”) jest drugą, obok konkurencji mono­polistycznej, strukturą rynkową, która występuje w rzeczywistości gospodar­czej.

Oligopol to gałąź, w której kilka firm wytwarza i sprzedaje główną część podaży rynkowej. Sytuacja ta ma najczęściej miejsce w takich gałęziach jak np. przemysł samochodowy, lotniczy, naftowy, mineralny, a także w hutnictwie, produkcji komputerów itd.

Główną przyczyną, „oligopolizacji” jest znana już właściwość, że wielkie przedsiębiorstwa potrafią wytwarzać taniej niż małe firmy, a więc wykorzystywać walory dużej skali produkcji. Trudno sobie wyobrazić przemysł samochodowy zorganizowany jako zbiorowość kilkunastu czy kilku tysięcy firm. Byłyby one zbyt małe, by zastosować i wykorzystać zalety techniki masowej produkcji.

Duopol (szczególny przypadek oligopolu) to rynek na którym działają tylko dwaj producenci oferujący ten sam produkt.

W literaturze można znaleźć wiele modeli oligopolu. Ich analiza pozwala na przyjęcie pewnych ogólnych, podstawowych założeń modelu rynku oligopo­lu, takich jak:

1. Na rynku oligopolu występuje jedna z trzech sytuacji:

(1) niewielu sprzedających o znacznym udziale rynkowym i wielu małych nabywców (oligo­pol oferenta),

(2) niewielu nabywców o znacznym udziale w rynku i wielu małych oferentów (oligopson)

(3) niewielu dużych oferentów i niewielu dużych nabywców (oligopol bilateralny).

2. Decyzje podejmowane przez któregokolwiek oligopolistę są natych­miast zauważane przez innych, którzy podejmują określone kroki dostoso­wawcze. Oznacza to, że między oligopolistami istnieją silne związki, które uwzględniają one w swoich długookresowych strategiach rynkowych.

3. Produkt oferowany na rynku oligopolu może być:

(1) jednorodny, co oznacza, że posiada on takie same cechy użytkowe oraz funkcjonalne, a nabywcy nie mają żadnych preferencji w stosunku do oferentów (oligopol homogeniczny)

lub (2) zróżnicowany, co oznacza, że istnieją cechy od­różniające poszczególne oferty, mimo, że są one bliskimi substytutami, a ponadto nabywcy mają preferencje w stosunku do oferentów (oligopol heterogeniczny).

Firmy oligopolistyczne wytwarzają w zasadzie prawie identyczne produkty. W przemyśle stalowym, naftowym, produkty mają cechy produktów jednorodnych . Tona stali wytworzona w hucie X jest taka sama jak w hucie Y. Są jednak oligopole, w ramach których produkuje się zróżnicowane produkty. Należy jednak pamiętać, że cechą oligopolu jest mała liczba firm na rynku.

4. Dostarczając znaczną część podaży lub sprzedając specyficzny towar każde przedsiębiorstwo oligopolu uzyskuje możliwość wpływu na cenę.

5. Wszystkie firmy usiłują także wyrównać poziom technologii i stosowanych czynników produkcji. Zmiany cen czynników będą więc działały w tym samym stopniu na każdą firmę - oligopol ma mniej elastyczną krzywą popytu niż firmy w typowej niedoskonałej konkurencji. Z definicji bowiem przedsiębiorstwo oligopolistyczne ma większy udział w podaży rynkowej. Ma więc większą przewagę, siłę monopolistyczną na rynku. Elastyczność popytu na produkty firmy powinna być w zasadzie niższa niż w przedsiębiorstwach nie należących do oligopolu. Wyjątkiem są sytuacje, gdy oligopol oferuje produkty wyłącznie jednorodne.

6. Wejście na rynek jest silnie ograniczone barierami.

Mogą one wyni­kać z przyczyn: technicznych i technologicznych (np. konieczność opanowania określonej technologii, posiadania kosztownego aparatu produkcyjnego czy wiedzy produkcyjnej); ekonomicznych (np. bez­względna przewaga w wysokości kosztów przeciętnych); prawno-instytucjonalnych (np. wynikających z koncesjonowania przez państwo działalności na rynku).

Bariery występujące na rynku oligopolu mogą mieć charakter zamierzony, wynikają­cy ze świadomej działalności podmiotów oligopolistycznych i/lub niezamie­rzony, kiedy powstają bez ich udziału.

7. Rynek oligopolistyczny nie jest doskonale przejrzysty. Producenci ob­serwują wzajemne działania konkurentów, nie znając jednak ich warunków wytwarzania (na przykład kosztów wytwarzania).

8. Ceny rynkowe osiągane przez poszczególne firmy są, zatem wypadkową ich wła­snych możliwości ekonomiczno-produkcyjnych, strategii zachowania rynko­wego oraz działań podejmowanych przez konkurentów. Każda firma musi więc sprzedawać swe produkty w granicach cen wyznaczonych przez konkurentów. Ceny te z reguły zmieniają się w tym samym czasie. Oznacza to, że oferowane produkty mają bliskie substytuty. Możliwość ich nabycia u innych zmusza do reakcji wszystkich producentów. Jedynie te wyroby, które nie mają substytutów mają ceny bardziej zróżnicowane.

Formy i narzędzia konkurencji w oligopolu.

Na rynkach, na których istnie­je oligopol, można wyróżnić dwie podstawowe formy konkurencji:

1. cenową - dotyczą przedsięwzięć krótkookresowych, których celem jest zwiększenie swojego udziału w rynku dzięki obniżeniu ceny.

2. pozacenową - na ogół przedsięwzięć (konkurencja) długookresowych, która kładzie nacisk na obniżanie poziomu kosztów i w ten sposób umocnienie pozycji rynkowej.

Celami konkurencji cenowej mogą być:

• zwiększenie krótkoterminowego przychodu ze sprzedaży (Uc)

• próba umocnienia swojej roli na rynku, co pozwala na administrowanie cenami, stosowanie dyskryminacji cenowej, przywództwo cenowe czy korzystanie z cen dumpingowych,

• dążenie do wyeliminowania konkurenta z rynku.

Niektóre wady konkurencji cenowej

1) Otwarta wojna ce­nowa nie prowadzi do eliminacji konkurentów, a wywołuje jedynie znaczne straty rywalizujących stron. Dotyczy to zwłaszcza zysków osiąga­nych przez oligopolistów i ponoszonych na konkurencję nakładów,

2) Brak peł­niej informacji o warunkach (kosztach) działania konkurentów może wywołać rywalizację cenową z firmami, które mają lepsze warunki go­spodarowania. Nieprzejrzystość informacyjna rynku oligopolistycznego ogranicza skuteczność konkurencji cenowej,

3) Łatwe przenoszenie się konkurencji cenowej z rynku podstawowego na rynki połączone z danym rynkiem. Manipulowanie ceną prowadzi najczę­ściej do pełnego, wręcz totalnego konfliktu. Przenosi się on na rynki substytutów czy rynki czynników produkcji, z których korzystają oligopoliści. W efekcie mogą wzrosnąć koszty samych firm oligopolistycznych,

4) Niska skuteczność ceny jako narzędzia krótkookresowej poprawy efek­tywności firmy. Rynek oligopolistyczny charakteryzuje się wysokim po­ziomem reagowania na przedsięwzięcia podejmowane przez poszczegól­ne firmy. Wprowadzenie niższej ceny w celu podniesienia rentowności (zyskowności) wywoła przeciwdziałania ze strony konkurentów,

5) Dezorganizacja rynku. Częste zmiany cen dezorganizują rynek i dezorientują nabywców, którzy będą powstrzymywać się od nabywania produktu, wyczekując, w jaki sposób i na jakim poziomie ukształtuje się ostatecznie cena rynkowa. Jest to tym ważniejsze, że rynki oligopolistyczne obejmują często takie struktury, w ramach których przedmiotem wymiany są dobra trwałego użytku (samochody, komputery, sprzęt do­mowy itp.),

6) Sprzeczność z długookresowymi celami i strategiami firm oligopolistycz­nych. Ze względu na charakter rynku oligopole posiadają swoje długo­okresowe strategie, które pozwalają im prowadzić politykę inwestycyjną i rynkową. Duże nakłady inwestycyjne ponoszone przez oligopole wyma­gają wieloletniego zwrotu, co może odbywać się racjonalnie tylko w warunkach stabilności. Zmiany warunków rynkowych (ceny) utrud­niają prowadzenie rachunku ekonomicznego i polityki inwestycyjno-ryn­kowej. Są zatem niepożądane z punktu widzenia firm oligopolistycznych,

7) Ograniczenia wynikające z prawa antymonopolowego. W rozwiniętych gospodarkach wykorzystuje się różne formy wspierania konkurencji, w tym rozwiązania prawne, zakazujące działań zmierzających do mono­polizacji danego rynku (gałęzi). Z punktu widzenia norm prawa antymo­nopolowego niektóre decyzje cenowe mogą być uznane za stosowanie cen dumpingowych (poniżej kosztów wytworzenia) zakazanych prawnie,

8) Skuteczność innych pozacenowych, narzędzi konkurencji. Doświadcze­nia funkcjonowania współczesnych rynków pokazują, że wiele celów w rywalizacji z innymi podmiotami gospodarczymi można równie skutecz­nie lub nawet bardziej osiągnąć wykorzystując narzędzia pozacenowe.

Na współczesnych rynkach oligopolistycznych cena nie zajmuje już tak ważnego miejsca w arsenale środków walki konkurencyjnej. Nie oznacza to jednak, że obecnie cena jest wykluczana zupełnie z arsenału środków zmagań konkurencyjnych. Jeżeli bowiem firma zauważy możliwość osiągania stałych korzyści z prowadzenia agresywnej polityki cenowej, to zdecyduje się na ostrą konkurencję cenową. Sytuacja taka może zaistnieć w nowo powstających gałę­ziach przemysłu, gdzie jeszcze nie został dokonany podział rynku, a firmy rywalizują między sobą o pozycję na tym rynku. Koncentracja produkcji na tym etapie jest jeszcze niewielka, ale zaczynają się pojawiać firmy, które powoli zdobywają możliwość kształtowania cen na rynku. W celu zdobycia dla siebie większego segmentu rynku, kosztem minimalizacji zysku, firmy te mogą obniżać ceny, aby wyeliminować słabszych konkurentów. Możliwe jest zastoso­wanie tzw. ceny wyrugowania (eliminowania). W efekcie na rynku może dojść do powstania oligopolu ustabilizowanego, gdzie cena przestanie być narzę­dziem walki. Firmy nie będą stosować obniżki ceny jako formy zwalczania konkurentów, w obawie przed skutkami takiej rywalizacji.

Współczesne firmy oligopolistyczne, rezygnując z otwartej rywalizacji cenowej, nie rezygnują z wpływu na ceny, łącząc kształtowanie cen z narzędziami (metodami) konkurencji niecenowej. Celem stosowania tych narzędzi jest zwiększenie własnego udziału firmy w rynku przy jednoczesnym eliminowaniu otwartego konfliktu między rywalizującymi firmami.

Do głównych pozacenowych form konkurencji rynkowej w warunkach oligopolu należy zaliczyć:

1) reklamę i promocję sprzedaży,

2) konkurowanie różnorodnością usług towarzyszących sprzedaży, takich jak: szybkość dostawy, długoterminowe kredyty, zwiększenie zakresu obsługi klientów, gwarancja, świadczenia dodatkowe itp.,

3) konkurencję rzeczywistymi lub pozornymi zmianami jakościowymi. Rze­czywiste zmiany jakościowe stymulują postęp naukowo-techniczny. Ry­walizacja w tym zakresie dokonuje się poprzez kreacje nowych produk­tów i ulepszeń organizacyjnych oraz modernizację dotychczasowej produkcji. Obejmuje także gromadzenie informacji naukowo-technicz­nej i ekonomicznej oraz prace nad doskonaleniem. Oligopole wykorzy­stują również pozorne zmiany jakościowe, obejmujące takie rozwiąza­nia, które nie są (nie mogą być) zauważalne przez użytkownika. Jeżeli są one umiejętnie propagowane przez środki masowego przekazu, mogą wpływać na wzrost zainteresowania danym produktem,

4) konkurencje poprzez zróżnicowanie produktów, zarówno według ich cech użytkowych, jak i zadowolenia, które dają one nabywcom poprzez apelowanie do indywidualnych gustów i upodobań nabywców, lub też zróżnicowanie produktów za pomocą oznakowania czy opakowania,

5) konkurencja za pomocą marki, znaku firmowego, nazwy czy renomy firmy lub szerzej image przedsiębiorstwa.

9

---