Dr Adriana Politaj

Mikroekonomia - ćwiczenia dzienni; Ekonomia i Zarządzanie

Temat: Elastyczność

to miara reakcji:

1. konsumenta lub producenta na: zmianę ceny danego dobra - elastyczność cenowa popytu Edp (podaży Esp)

2. konsumenta na zmianę ceny innych dóbr, tj. komplementarnych i substytucyjnych elastyczność mieszana (krzyżowa) Edm

3. konsumenta na zmianę jego dochodów - elastyczność dochodowa Edi

Reakcji konsumenta lub producenta to zmiana wielkości popytu (ilości dóbr kupowanych przez konsumenta) lub podaży (ilości dóbr oferowanych przez oferenta).

Cenowa elastyczność popytu

miara reakcji konsumenta na zmianę ceny badanego dobra.

Metody pomiaru elastyczności:

1. Stosowanie tego miernika powinno mieć miejsce przy występowaniu niewielkich zmian cen (do 1%). Obliczona w ten sposób miara jest tzw. punktową elastycznością popyt:

Gdzie:

zaś: Q_d1- ilość popytu przed zmianą ceny p₁ - cena wyjściowa

Q_{d2 -} ilość popytu po zmianie ceny p₂ - cena po zmianie

E_dp - wskaźnik cenowej elastyczności popytu

2. łukowa elastyczności popyt - stosowana jest z reguły w przypadku więk­szych zmian cen tj. powyżej 1%.

Wskaźnik elastyczności wyrażony liczbowo odpowiada na pytanie, o ile procent zmienia się popyt na dane dobro pod wpływem jednostkowej (jednoprocentowej) zmiany ceny.

Tak więc obliczony wskaźnik o wartości 2 oznacza, że E_dp = 2/1 , tj., że na jednoprocentową zmianę ceny (mianownik) popyt zareagował zmianą jego ilości o 2%.

Elastyczność = % zmiana ilości / % zmiana ceny

Jeżeli konsument zachowa się zgodnie z prawem popytu to wskaźnik Edp będzie miał wartość ujemną.

W poszczególnych przedziałach może zaś przy­bierać następujące wartości:

Edp < (-)1 popyt mało elastyczny - zmian ceny o 1% powoduje zmianę popytu o mniej niż 1 %

Edp= (-)1 popyt neutralny (proporcjonalny) zmiana ceny o 1% powoduje zmianę popytu o 1%

Edp > (-)1 popyt elastyczny - zmiana ceny o 1% powoduje zmianę popytu o więcej niż 1 %

Edp = 0 popyt sztywny (nieelastyczny) niezależnie od zmiany ceny popyt nie reaguje - jego zmiany wynoszą 0

Edp ∞ popyt doskonale elastyczny - popyt zmienia się mimo braku zmiany poziomu cen

Edp dodatnie - popyt jako funkcja rosnąca (wynik +) dobro Giffena, dla dóbr niezbędnych człowiekowi do życia, popyt rośnie mimo wzrostu cen (lub dla dóbr prestiżowych).

(Sytuacja powyższa ma miejsce przy bardzo niskich dochodach konsumentów i przy wzroście cen dóbr niższego rzędu, zwanymi dobrami Giffena. Cena dobra Giffena jest relatywnie niższa od innych substytutów lub dane dobro nie posiada bliskich substytutów (np. pieczywo).

Gdy następuje wzrost ceny dóbr niższego rzędu, towary te pozostają nadal stosunkowo najtańsze na rynku. Rodziny o niskich (czy bardzo niskich) dochodach zwiększają zapotrzebowanie na wyżej opisane produkty, rezygnując z konsumpcji pozostałych - względnie droższych - artykułów żywnościowych (np. mięsa).

Przykład.

Wyjściowa cena dobra A wynosi 10 zł/szt.. Przy tej cenie konsument kupował 10 szt. dobra A. Gdy cena wzrosła do 20 zł/szt. konsument zachował się zgodnie z prawem popytu i ograniczył zakupy tego dobra do 5 szt. Oblicz wskaźnik elastyczności cenowej popytu.

Dane:

P₁= 10 zł/szt. Q₁= 10 szt.

P₂= 20 zł/szt. Q₂= 5 szt.

Do obliczenia wskaźnika elastyczności cenowej popytu korzystamy w tym wypadu z miary łukowej, ponieważ cena badanego dobra zmieniła się w więcej niż 1 %. W naszym przykładzie cena wzrosła o 100%.

= 5 - 10 = - 5

= 20 - 10 = 10

popyt neutralny (proporcjonalny)

Elastyczność mieszana (krzyżowa) popytu

Zmianę popytu na pewne dobro lub usługę może powodować nie tylko zmieniają­ca się ich cena !!! Popyt na dane dobro reaguje również na zmiany cen innych dóbr - komplementarnych lub substytucyjnych.

Mieszana (krzy­żowa) elastyczności popytu - to wyrażona liczbowo reakcja popytu na dane dobro wywołana zmianą ceny substytutu lub dobra komplementarnego.

a) punktowa (zmian ceny do 1%)

b) łukowa (zmian ceny powyżej 1%)

gdzie: p_s1, p _s2 - ceny dóbr substytucyjnych; p_k1, p _k2 - ceny dóbr komplementarnych

MIESZANA ((KRZYŻOWA) ELASTYCZNOŚCI POPYTU - Edm ma znak „+” dobra substytucyjne Edm ma znak „-” dobra komplementarne Edm = 0 dobra niezależne

Zastosowanie elastyczności cenowej popytu

Wzrost lub obniżenie ceny mogą powodować różne reak­cje konsumentów, a więc także określać zachowania producentów. Wskazać należy w szczególności, że wszelkie decyzje dotyczące podwyższenia poziomu ceny nie muszą prowadzić do osiągnięcia wyższych utargów (przychodów) ze sprzedaży.

Przy wyso­kiej elastyczności popytu na dobro (Edp>1), rosnąca cena wywołuje znacznie silniejsze ograni­czenie ilości zakupów. Cóż z tego, że cena wzrosła np. o 1%, jeśli wskutek wysokiej elastyczności rozmiary zakupów zmniejszyły się aż o np. 12%. To, co uzyskano na wzro­ście ceny, stracono, i to z nawiązką, na silnym zmniejszeniu sprzedanej ilości. W rezul­tacie rozmiary łącznego utargu są mniejsze niż wówczas, gdy sprzedawano po niższej cenie, lecz odpowiednio więcej.

Tab. A

Charakterystykę wpływu cenowej elastyczności popytu na zmiany utar­gu (przychodu) umożliwia zamieszczona tabela. Odpowiada ona na pytanie, jakie skutki wywoła przykładowa, 10% zmiana ceny (wzrost) przy różnych poziomach elastyczności popytu.

Wartość wskaźnika Edp	Charakter popytu	Zmiana ilości	Zmiana utargu całkowitego
E = 0	doskonale nieelastyczny (sztywny)	bez zmian	wzrost o 10%
0<E<1	nieelastyczny	zmniejszenie; <10%	wzrost; <10%
E = 1	proporcjonalny	zmniejszenie; o 10%	bez zmian
E > 1	elastyczny	zmniejszenie; >10%	zmniejszenie;>10%

Reasumując:

elastyczność cenowa popytu pozwala określi wpływ zmiany cen na osiągane przez producentów przychody (Uc- utargi całkowite) - tab. A i B.

Tab. B

Wartość wskaźnika Edp	Wzrost ceny	Spadek ceny
E > 1	Uc maleje	Uc rośnie
E = 1	Uc bez zmian	Uc bez zmian
E < 1	Uc rośnie	Uc maleje

Ponadto, elastyczność cenowa popytu pozwala określi wpływ zmiany cen na wielkość wydatków konsumentów - tab. C.

Tab. C

Wartość wskaźnika Edp	Wzrost ceny	Spadek ceny
E > 1	Wydatki maleją	Wydatki rosną
E = 1	Wydatki całkowite bez zmian	Wydatki całkowite bez zmian
E < 1	Wydatki rosną	Wydatki maleją

Czynnik kształtujące reakcje konsumentów na zmianę ceny, a więc i elastyczność popytu:

• dostępność substytutów i łatwość substytucji, duża liczba różnorodnych substytutów oznacza z reguły wysoką elastyczność popytu na dobro zastępowane;

• liczba konkurentów - sprzedawców, im więcej konkurentów, tym większa możliwość wyboru, innego niż dotąd, źródła zakupu (im więcej konkurentów tym elastyczność rośnie)

• czas, w którym konsumenci reagują na zmianę ceny. Reakcja konsumentów wymaga czasu. Jeżeli konsument ma mało czasu na podjęcie decyzji elastyczność jest niska, jeśli ma dużo czasu na podjęcie decyzji (może porównywać jakość, ceny itd.) to wówczas elastyczność rośnie

• pozycja (udział) jaką dane dobro zajmuje w budżecie konsumenta tzn. np. jeżeli na dane dobro wydaje się znikomą część dochodów to nawet duża zmiana ceny nie wywoła zbyt silnej reakcji konsumenta i odwrotnie. Elastyczność jest wyższa dla tych dóbr, które mają poważny udział w wydatkach i dochodzie nabywcy.

Dochodowa elastyczność popytu (Edi)

miara reakcji konsumentów na zmianę jego dochodu.

Popyt zmienia się nie tylko pod wpływem ruchów cen, ale także dochodów. Wstęp­ną charakterystykę współzależności zmian popytu i dochodów konsumentów nakreśla tzw. prawo Engla. Zakłada ono, że w miarę wzrostu dochodów proporcje wydatków konsumentów na poszczególne grupy dóbr nie są stałe.

Prawo Engla - wydatki, a więc popyt na dobra wyższego rzędu rosną szybciej w porówna­niu ze wzrostem zakupów dóbr podstawowych. W rezultacie udział wydatków na dobra wyższego rzędu (w stosunku do sumy dochodów) wzrasta, zaś udział kwot wydanych na dobra podstawowe maleje.

Ilustrację (prawa Engla) stanowi zamieszczony poniżej przykład liczbowy:

Zmiany dochodu a struktura wydatków

Wyszczególnie- nie	Dochody		Wydatki na do­bra podstawowe		Wydatki na dobra luksusowe		Udział dóbr
		suma zł	wzrost w%	suma zł	wzrost w%	suma zł	wzrost w %	podsta­wowych	luksu­sowych
Dochód początkowy	500	X	250	X	250	X	50%	50%
Dochód po wzroście	1000	100	400	60	600	140	40%	60%

Prezentowany przykład pokazuje wyraźną tendencję szybszego wzrostu wydat­ków na dobra i usługi wyższego rzędu w porównaniu do zakupów dóbr podstawowych oraz całej sumy dochodów. Skutkiem takiego rozdysponowania dochodów jest zmie­niająca się struktura wydatków: udział sum przeznaczonych na zakup dóbr podstawo­wych zmniejsza się na korzyść udziału dóbr luksusowych. Te właściwości strukturalne są często kryterium oceny poziomu rozwoju społeczeństw. W Polsce np. wydatki na żywność (tj. dobra pierwszej potrzeby) stanowią przeciętnie ok. 40% dochodów. W Wielkiej Brytanii udział ten nie przekracza 15%.

Ilustracją powyższej zależności może być syntetyczna krzywa Engla (rys. 1), która wskazuje na zależność między wzrostem dochodów a wzrostem wydatków na żywność (dobra podstawowe).

Oznaczenia: I - dochody konsumenta, D - popyt (wy­datki) na żywność.

Rysunek 1 Syntetyczna krzywa Engla

Przy niskich dochodach, wraz ze wzrostem dochodów, wydatki na żywność (do­bra podstawowe) rosną więcej niż proporcjonalnie, jednakże po osiągnięciu określo­nego poziomu dochodów, dalszy wzrost dochodów powoduje mniej niż proporcjonalny przyrost wydatków na dobra podstawowe, a następnie, mimo wzrostu dochodu, stabi­lizację wydatków na względnie stałym poziomie. Przyrost dochodu przeznaczany jest na dobra luksusowe lub oszczędzany.

Funkcje wyrażające współzależność zmian popytu i dochodów (tzw. krzywe Engla), przy stałych cenach dóbr, przybierają zazwyczaj kształt linii wklęsłych do dołu (rys.2).

Rysunek 2 Krzywe Engla

Oznacza to, że wraz ze wzrostem dochodu następuje stopniowe nasycenie zapo­trzebowania na poszczególne dobra. Wzrost popytu jest coraz wolniejszy - przyrosty dochodów nie przekładają się w tym samym tempie na wzrost konsumpcji. Wynika to z faktu, iż po przekroczeniu określonego poziomu dochodów, krańcowa skłonność do konsumpcji rośnie wolniej niż krańcowa skłonność do oszczędzania.

Krańcowa skłonność do konsumpcji (KSK) to przyrost konsumpcji (∆C) wy­wołany przyrostem dochodu o jednostkę (∆l).

KSK = przyrost konsumpcji / przyrost dochodu

Krańcowa skłonność do oszczędzania (KSO) to przyrost oszczędności (∆O) wywołany przyrostem do­chodu o jednostkę (∆l).

KSO = przyrost oszczędności / przyrost dochodów

Każda złotówka przyrostu dochodów może być przeznaczona na konsumpcję albo zaoszczędzona, stąd tez suma krańcowej skłonności do konsumpcji i krańcowej skłonności do oszczędzania wynosi 1.

KSK + KSO = 1

Znajomość omawianych prawidłowości umożliwia także odwrócenie rozumowa­nia: rodzaj dóbr rozpoznać można według intensywności reakcji popytu na zmiany dochodów.

Edi >1 dobra luksusowe (d. wyższego rzędu) - popyt jest elastyczny względem dochodu, reaguje silnie na wzrost dochodu (gdy dochód rośnie to popyt rośnie szybko)

Edi <0 - 1> dobra podstawowe - gdy dochód rośnie to popyt rośnie ale wolniej

Edi < 0 dobra niższego rzędu (d. podrzędne) - gdy dochód rośnie popyt maleje (przykładem dobra niższego rzędu może być np. używana, niskogatunkowa odzież).

Edi <0 - n> dla dobra normalnego (to dobro podstawowe i dobro luksusowe), wskaźnik Edi ma wartość dodatnią

Przyrównując więc względne zmiany popytu do względnych zmian dochodów obliczamy współczynnik dochodowej elastyczności popytu na dane dobro.

a) miara punktowa (zmiana dochodu do 1%)

b) miara łukowa (zmiana dochodu powyżej 1%)

E di =

gdzie:

E_di -współczynnik dochodowej elastyczności popytu,

∆Q_d - bezwzględna zmiana popytu,

Q_d1 - początkowa ilość popytu,

∆i - absolutny przyrost dochodu,

i₁ - po­czątkowa wielkość dochodu.

Elastyczność cenowa podaży

Elastyczność cenowa podaży (Esp) - miara reakcji producentów na zmianę ceny dobra. Wyraża procent, o jaki zmieniła się oferta sprzedaży po podwyżce lub obniżce ceny dobra o 1%.

Ponieważ zmiany ceny i ilości oferowanej na sprzedaż są jednokierunkowe to elastyczność podaży ma wartość dodatnią w przedziale do (0 do ∞).

Interpretacja elastyczności cenowej podaży:

• Esp > 1 podaż elastyczna, czyli zamian ceny o 1% powoduje zmianę podaży o więcej niż 1 %

• Esp = 1 podaż neutralna, czyli zmiana ceny o 1% powoduje zmianę podaży o 1%

• Esp < 1 podaż mało elastyczna, czyli zmiana ceny o 1% powoduje zmianę podaży o mniej niż 1 %

• Esp = 0 podaż sztywna podaż się nie zmienia mimo zmiany ceny

• 
  Esp ∞ podaż doskonale elastyczna, czyli podaż zmienia się mimo braku zmiany ceny

DETERMINANTY ELASTYCZNOŚCI PODAŻY:

• zmiana kosztów produkcji kolejnych jednostek

• zdolności przystosowania się firm do ruchów cen w zależności od rodzaju produkcji

• czas, potrzebny na reakcje producenta

Mierniki Esp

1. Punktowa elastyczność podaży (do 1%)

2. Łukowa elastyczność podaży (powyżej 1%)

8

Przy niskich dochodach krańcowa skłonność do konsumpcji (KSK) jest wyższa niż

krań­cowa skłonność do oszczędzania (KSO). Wraz ze wzrostem dochodów, po

przekroczeniu określonego poziomu zaspokojenia potrzeb podstawowych

i wyższego rzędu, krańco­wa skłonność do konsumpcji maleje,

a rośnie krańcowa skłonność do oszczędzania.

---