ORGANIZACJA NADZORU I KONTROLI WARUNKÓW PRACY

/ w tym służba bhp i komisja bhp/

Wstęp

W okresie ostatnich kilku lat zwiększyło się zainteresowanie systemowym bezpieczeństwem i higieną pracy. Problematyka bhp w przedsiębiorstwie, we współczesnym ujęciu, nie ogranicza się wyłącznie do zapobiegania chorobom zawodowym i wypadkom pracowników, ale odnosi się także do zdarzeń powodujących straty przedsiębiorstwa np. z powodu przestojów i awarii maszyn czy zanieczyszczenia środowiska. W nowoczesnych systemach zarządzania przedsiębiorstwem problematyka jakości, ochrony środowiska i bezpieczeństwa są ze sobą ściśle powiązane i wzajemnie się dopełniają. W tekście omówione zostały podstawowe zagadnienia z zakresu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwie. W pierwszej części opisano obowiązki firmy w zakresie bhp, w tym zasady zapewniania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, szkolenia z zakresu bhp, profilaktyczne badania lekarskie, ochrony osobiste tj. odzież roboczą i sprzęt ochrony osobistej. W drugiej części omówiono nadzór zewnętrzny nad bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwie.

• NADZÓR PRACODAWCY

• Obowiązki firmy w zakresie BHP

Zgodnie z Kodeksem Pracy pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy (art. 15, art. 94). Szczegółowe zasady postępowania w omawianym zakresie zawiera rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy pracodawca jest zobowiązany w szczególności:

• organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;

• zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń;

• zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy;

-zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Zapewnianie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy związane jest, przede wszystkim, z zapewnieniem odpowiedniego stanem obiektów budowlanych oraz maszyn i urządzeń. Obiekty budowlane i pomieszczenia, w których wykonywana jest praca powinny spełniać wymagania odpowiednich przepisów prawa budowlanego, przepisów bhp, przepisów sanitarnych i przeciwpożarowych. Stan maszyn i urządzeń powinien być zgodny z zasadami określonymi w Polskich Normach oraz instrukcjach i dokumentacji technicznej. Od 1993 r. obowiązują przepisy nakładające obowiązek uzyskiwania certyfikatów na znak bezpieczeństwa przez producentów wyrobów, które podczas pracy mogą stwarzać zagrożenie życia lub zdrowia. Niektóre urządzenia podlegają badaniu i dopuszczaniu do pracy poprzez wydanie atestu przez dozór techniczny. Maszyny, urządzenia i narzędzia nie spełniające wymagań powinny być wyposażone w odpowiednie zabezpieczenia: obudowy, osłony, sygnalizacje itp. Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny, urządzenia i narzędzia, które nie uzyskały wymaganego certyfikatu na znak bezpieczeństwa i nie zostały oznaczone tym znakiem.

Pracownik nie powinien być dopuszczony do pracy, jeżeli nie posiada do niej odpowiednich kwalifikacji, znajomości przepisów oraz nie zna zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Przed dopuszczeniem do pracy pracodawca powinien zapewnić pracownikowi nieodpłatne szkolenie z zakresu bhp. Szkolenia tego typu przeprowadza się w godzinach pracy, a pracownik powinien swym podpisem potwierdzić zapoznanie się z przepisami oraz zasadami bhp. Szkolenia z bhp mogą być prowadzone własnymi siłami pracodawcy lub zlecone na zewnątrz. Mogą mieć one charakter wstępny, (gdy dotyczą osób nowo zatrudnionych) lub okresowy (pozostali zatrudnieni).

Pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników powinien powołać służbę bhp, czyli wyodrębnione stanowiska i komórki organizacyjne, których zadaniem jest pełnienie funkcji doradczych i kontrolnych w firmie w zakresie bhp. Zadania zakładowej służby bhp określone zostały w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawcy zatrudniający więcej niż 250 pracowników powinni powoływać komisję bhp, która jest ich organem doradczym i opiniodawczym. W skład komisji wchodzą pracownicy służby bhp, lekarz sprawujący opiekę zdrowotną nad pracownikami firmy, społeczny inspektor pracy, a także przedstawiciele pracowników wybrani przez zakładową organizację związkową lub, jeżeli w firmie nie działają związki zawodowe - przez pracowników. Zadaniem komisji bhp jest dokonywanie przeglądu warunków pracy, okresowej oceny stanu bhp, opiniowanie podejmowanych przez pracodawcę środków zapobiegających wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, formułowanie wniosków dotyczących poprawy warunków pracy oraz współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków w zakresie bhp.

Pracodawca jest zobowiązany do profilaktycznej ochrony zdrowia pracowników, w szczególności do zapewniania i finansowania badań lekarskich: wstępnych, okresowych i kontrolnych. Lekarze uprawnieni do prowadzenia badań profilaktycznych prowadzą dokumentację tych badań oraz wydają orzeczenia w formie zaświadczeń. Badaniami wstępnymi objęte są osoby przyjmowane do pracy, badaniami okresowymi wszyscy pracownicy. Badania okresowe są przeprowadzane na ogół, co 1 - 4 lata, w zależności od rodzaju zagrożeń występujących na stanowisku pracy. Badania kontrolne są wykonywane u pracowników, którzy przebywali na zwolnieniu lekarskim dłużej niż 30 dni. Po wykonaniu badania lekarz wydaje zaświadczenie o braku przeciwwskazań zdrowotnych do dalszej pracy na dotychczasowym stanowisku. Pracodawca jest zobowiązany - na podstawie orzeczenia lekarskiego - przenieść pracownika do innej odpowiedniej dla niego pracy, jeżeli stał się on niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy. Zarówno pracownik jak i pracodawca mają prawo odwołania się od orzeczenia lekarskiego. Profilaktyka zdrowotna w zakresie badań lekarskich obowiązuje wszystkich pracodawców. Natomiast lecznictwo nie jest obowiązkowe. Niemniej niektórzy pracodawcy zapewniają swym pracownikom i ich rodzinom, poza badaniami lekarskimi, również leczenie we własnych zakładach opieki zdrowotnej lub wykupują usługi zdrowotne w publicznej czy prywatnej służbie zdrowia (przychodnie, kliniki, szpitale, sanatoria).

Pracodawca zobowiązany jest dostarczać nieodpłatnie pracownikom zatrudnionym przy pracach narażających ich na urazy i w warunkach szkodliwych dla zdrowia tzw. „ochrony osobiste”, tj. odzież ochronną i sprzęt ochrony osobistej. Odzież ochronna i obuwie ochronne mają na celu zabezpieczenie pracownika przed niektórymi wpływami środowiska zewnętrznego (mechanicznymi, chemicznymi, termicznymi, biologicznymi). Odzież i obuwie ochronne są dobierane stosownie do rodzaju czynników szkodliwych występujących na stanowisku pracy. Na sprzęt ochrony osobistej składa się dodatkowe wyposażenie ochronne pracownika jak: kaski, okulary ochronne (osłony, przyłbice ochronne), tarcze (osłony twarzy trzymane w ręku), maski (przeciwpyłowe i przeciwgazowe), nauszniki, aparaty tlenowe, liny asekuracyjne i in. Pracownikom działającym w warunkach nie zagrażających życiu lub zdrowiu, ale zatrudnionym przy pracach brudnych pracodawca powinien zapewnić odzież roboczą (także obuwie robocze), która chroni odzież własną przed zniszczeniem i zużyciem.

Pracownicy zatrudnieni w warunkach szczególnie uciążliwych powinni mieć zapewnione nieodpłatne posiłki profilaktyczne oraz napoje. Rodzaj i temperatura posiłków i napojów powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy.

Państwowy nadzór nad warunkami pracy sprawują:

• Państwowa Inspekcja Pracy,

• Państwowa Inspekcja Sanitarna,

• Urząd Dozoru Technicznego,

• inne państwowe organy nadzoru, jak urzędy morskie, urzędy górnicze, prokuratu­ra, a także organy administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowla­nego (starosta, wojewoda, Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego).

Społeczny nadzór nad warunkami pracy sprawują:

• związki zawodowe,

• Społeczna Inspekcja Pracy.

PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY

Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi organem nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, działającym w zakresie określonym ustawą z 6 marca 1981r. (tekst jednolity Dz. U. z 2001r. nr124, poz. 1362 ze zmianami).

Nadzór nad działalnością Państwowej Inspekcji Pracy sprawuje Rada Ochrony Pracy, powoływana przez Marszałka Sejmu.

Kontrola i nadzór Państwowej Inspekcji Pracy dotyczy wszystkich zakładów pracy, z wyjątkiem rolniczych gospodarstw indywidualnych. Inspekcja sprawuje nadzór nad wszystkimi kategoriami pracowników, którzy świadczą pracę w ramach stosunku pracy, a w zakresie przestrzegania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy także nad innymi osobami wykonującymi pracę w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, studentami i uczniami oraz osobami wykonującymi prace społecznie użyteczne.

Państwową Inspekcją Pracy kieruje Główny Inspektor Pracy, powoływany przez Marszałka Sejmu. Strukturę organizacyjną Inspekcji tworzy Główny Inspektorat Pracy i 16 Okręgowych Inspektoratów Pracy, funkcjonujących na terenie całego kraju.

• PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA

Państwowa Inspekcja Sanitarna jest powołana do realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego, w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami:

• higieny środowiska,

• higieny pracy w zakładach pracy,

• higieny radiacyjnej,

• procesów nauczania i wychowywania,

• higieny wypoczynku i rekreacji,

• zdrowotnymi żywności i żywienia oraz przedmiotów użytku,

• higieniczno-sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt raz pomieszczeniami, w których są udzielane świadczenia zdrowotne w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych oraz zapobiegania powstawania chorób, w tym cho­rób zakaźnych i zawodowych.

Państwowa Inspekcja Sanitarna podlega ministrowi właściwemu do spraw zdrowia. Kieruje nią Główny Inspektor Sanitarny, który jest centralnym organem administra­cji rządowej podległym ministrowi właściwemu do spraw zdrowia. Organem do­radczym i opiniodawczym Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawach objętych zakresem działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest Rada Sanitarno-Epidemiologiczna, powoływana na okres 3 lat.

Poniżej znajduje się schemat, który zawiera zestawienie podmiotów systemu z uwzględnieniem ich wzajemnych powiązań (decyzyjnych, finansowych, opiniodawczych i informacyjnych).

Schemat zawiera następujące grupy podmiotów:

• parlament, rząd, resorty i inne urzędy państwowe

• organy kontroli

• pracodawcy (zakłady pracy)

• organizacje związkowe oraz organizacje pracodawców

• instytuty naukowo-badawcze.

Schemat organizacyjny systemu ochrony pracy w Polsce

---