Funkcje wychowania

Wychowanie spełnia funkcję:

1. Ingerencyjną - wiąże się z intencjonalnym, świadomym i planowanym, systematycznym wkraczaniem w czyjeś życie, stwarzaniem warunków stymulujących rozwój we wszystkich sferach osobowości, kształtowaniem mentalności, rozumienia świata i wyobrażenia sensu własnego życia

2. Integracyjną - łączącą wiele teoretycznych aspektów (spojrzeń) wychowania w spójną, wzajemnie dopełniającą się wizję rozumienia procesu wychowania; holistyczna perspektywa wychowania, na który składają się szczegółowe ujęcia typowe dla nauk pomocniczych

Funkcja w naukach społecznych

Jakie jest usytuowanie działalności wychowawczej na tle innych obszarów działalności człowieka?

Schemat relacji i uwarunkowań poszczególnych sektorów działalności człowieka („praxis” ludzkiej)

Wzajemne warunkowanie:

1. Działalność wychowawcza jest zdeterminowana realiami społeczno-kulturowymi i politycznymi, w których zachodzi. A zatem w rożnych epokach historycznych odmienne jest jej oblicze (cele, formy, metody, oczekiwania itp.)

2. Działalność wychowawcza wpływa na jakość i charakter innych obszarów aktywności człowieka ze względu na to, że kształtuje jego aspiracje, kompetencje, postrzeganie i rozumienie świata, mentalność. Ten proces dokonuje się w perspektywie całych pokoleń.

Socjalizacja i wychowanie - uwagi wstępne

Socjalizacja inaczej uspołecznienie

To proces kojarzony z:

• Adaptacją społeczną

• Naśladownictwem społecznym

• Kompetencjami społecznymi

• Rolami społecznymi

• Kontrolą społeczną

• Stratyfikacją społeczną

• Postawami społecznymi

• Porządkiem społeczno-prawnym

• Interioryzacją kultury narodowej

• Świadomością dziedzictwa kulturowego

• Identyfikacją społeczną, narodową, kulturową, religijną

Wychowanie (konteksty):

Paidagogos, Kalokagatia, Wy-chowanie

1) To proces kojarzony z:

• dojrzewaniem do egzystowania

• samopoznawaniem

• odkrywaniem i nadawaniem sensu

2) To proces kojarzony także z:

• Przygotowaniem do życia w społeczeństwie

• Rolami społecznymi

• Kontrolą społeczną

• Postawami społecznymi (np. patriotyzm, lojalność, uczciwość pracowitość, niesienie pomocy)

Definicje wychowania i socjalizacji

1.Wychowanie:

Def. (tradycyjna): Oddziaływanie na czyjąś osobowość, jej formowanie, zmienianie i kształtowanie; wyzwalanie w drugiej osobie bądź grupie społ. Pożądanych stanów, jak rozwój, samorealizacja, czy wzrost świadomości ważnych kwestii.

Def. (humanistyczna): Całokształt procesów i oddziaływań zachodzących w toku wzajemnych relacji pomiędzy dwiema osobami, pomagających im rozwijać własne człowieczeństwo. Bazuje na uznaniu i afirmacji wolności, dzięki której obie strony interakcji mogą ujawniać i urzeczywistniać wobec siebie wartości nadające sens ich życiu.

2. Socjalizacja:

Def.: Proces i rezultat procesu przekazywania jednostce systemów wartości, norm i wzorów zachowań obowiązujących w danej zbiorowości, a także określonych umiejętności, w tym zwłaszcza związanych z:

a) opanowaniem narzędzi

b) przyswojeniem reguł komunikowania i współpracy w środowisku społecznym

c) wejściem w świat społecznych instytucji

Socjalizacja dokonuje się poprzez oddziaływania środowiska społ., osób i instytucji

Cechy socjalizacji i wychowania

Socjalizacja to proces:

1. spontaniczny

2. chaotyczny

3. nieprzewidywalny

4. cało życiowy o zmiennej dynamice

5. obejmujący wszystkie obszary rzeczywistości społecznej

6. rozwijający jak i deprawujący jednostkę i grupę

7. grupowy ze względu na dobro grupy

Wychowanie to proces:

1. intencjonalny

2. świadomy

3. planowany

4. cało życiowy o zmiennej dynamice

5. obejmujący wszystkie obszary rzeczywistości społecznej

6. wyłącznie rozwijający jednostkę i grupę

7. grupowy ze względu na dobro jednostki

Struktura procesu wychowania - tzw. kręgi wychowania

1. Naturalne - realizowane przez środowisko rodzinne i czasami sąsiedzkie

a) niesformalizowane (bez planu zajęć; określenia form, środków, metod…)

b) intuicyjne (bez określenia sposobów i okoliczności realizacji treści wychowania a oparte na wyczuciu i wspólnych z dzieckiem doświadczeniach rodzinnych i w szerszym rozumieniu społecznych)

c) „amatorskie” (z silnym wyeksponowaniem więzi emocjonalnych, bez przygotowania fachowego z pedagogiki)

2. Bezpośrednie - realizowane przez instytucje utworzone dla działalności opiekuńczo-wychowawczej i edukacyjnej (szkoły, domy dziecka, świetlice, pogotowia opiekuńcze, domy kultury itp.)

a) sformalizowane (z planem zajęć; ze szczegółowym określeniem metodyki przekazu treści kształcenia)

b) zaprojektowane (polegające na przygotowaniu i inicjowaniu sytuacji edukacyjnych i wychowawczych po to by zrealizować zaplanowane wcześniej treści kształcenia)

c) sprofesjonalizowane (realizowane przez nauczycieli, pedagogów - osoby odpowiednie wykształcone, respektujące określone wymagania zawodowe)

3. Pośrednie - realizowane przez osoby i instytucje, które podejmują działalność wychowawczą jako poboczną z własnej woli

a) sformalizowane (projekty ze scenariuszem ukierunkowane na cel wychowawczy)

b) kooperacyjne (jedynie konsultowane z pedagogami pod kątem wiedzy fachowej)

c) doraźne (związane z realizacją projektów budżetowanych przez sponsorów)

Struktura procesu wychowania - tzw. kręgi wychowania

1. Krąg wychowania naturalnego - ma charakter:

a) Podmiotowy (dotyczy konkretnej osoby wychowanka; bazuje na relacji interpersonalnej i współtworzy proces)

b) Zindywidualizowany (przebiega w toku wielokierunkowych interakcji bezpośrednich: wychowawca - wychowanek)

c) Aktywizujący (aktywnie uczestniczy w interakcji i wpływa na jej przebieg i treść)

2. Krąg wychowania bezpośredniego - ma charakter:

a) Przedmiotowy (dotyczy wielu wychowanków uczestniczących w systemie oświaty, bazuje na relacji grupowej i adaptowaniu się do realiów procesu)

b) Grupowy (przebiega w klasach szkolnych, zespołach ćwiczeniowych i zadaniowych; bazuje na jednokierunkowym przekazie treści edukacyjnych: nauczyciel - grupa uczniów [klasa szkolna] )

c) Odtwórczy (mają niewielki wpływ na przebieg i treść zajęć dydaktycznych)

3. Krąg wychowania pośredniego - ma charakter:

a) Przedmiotowy (dotyczy większości ludzi, którzy mogą znaleźć się w trudnych sytuacjach życiowych; bazuje na relacji impersonalnej i skutecznej perswazji)

b) Zbiorowy (przebiega za pośrednictwem mediów lub działań instytucji użyteczności publicznej [policja, straż pożarna, służby medyczne] w postaci kampanii społecznych; bazuje na jednokierunkowym przekazie komunikatu: medium - społeczeństwo [grupy społeczne] )

c) Asymilacyjny (nie mają żadnego wpływu na treść i formę komunikatu)

Warunki konieczne dla wychowania

1. Otwarcie się na drugiego człowieka

2. Podmiotowe traktowanie drugiego człowieka

3. Rozpoznanie tego, co ważne i dobre dla niego

4. Gotowość do poświęcenia mu czasu, obcowania z nim

5. Empatyczne przeżywanie jego spraw

6. Wspieranie go w radosnych i trudnych momentach

7. Odpowiedzialność za drugiego człowieka

8. Konsekwentne kierowanie się systemem wartości (własnym logos)

9. Świadomość tego, że dialogowa interakcja z drugim jest podłożem poszukiwania i poznawania sensu własnego życia - ponieważ w tym objawia się głębia podmiotowego traktowania drugiego

Struktura procesu socjalizacji

Struktura socjalizacji:

1. Pierwotna - tzw. wczesna socjalizacja związana z oddziaływaniami przez grupę pierwotną (rodzinę, przyjaciół i sąsiadów)

2. Wtórna - zyskująca znaczenie w późniejszym okresie rozwoju społecznego człowieka związana z oddziaływaniami w grupach wtórnych

Prawidłowości socjalizacji - większy wpływ pierwotnej niż wtórnej

1) Wczesna socjalizacja stanowi pierwsze i podstawowe doświadczenia społeczne człowieka. Ma większe niż wtórna znaczenie:

- dla formowania się cech osobowości

- poznania i uwewnętrznienia norm i zasad życia w grupie społecznej

2)Wpływ grupy pierwotnej (bliskiej rodziny, sąsiadów i bliskich) jest znacznie większy (niż wtórnych) ze względu na trwałą i silną więź emocjonalną, jaką z nimi kształtujemy w pierwszych latach życia

3)Interakcje w grupie pierwotnej wśród osób, które doskonale się znają, trwają w bliskich i intymnych stosunkach społecznych są:

a) codzienne, b) intensywne, c) w przestrzeni osobistej (domu)

4)Długotrwałe więzi w grupie pierwotnej pomiędzy osobami, które:

- kochają się i są za siebie odpowiedzialne (dzieci - uczą się jej znaczenia)

- poświęcają sobie czas i widzą w tym źródło radości (sens)

- wspólnie przeżywają sukcesy i porażki

- wspierają się nawzajem i opiekują adekwatnie do sytuacji życiowej

- są gotowi do wzajemnych poświęceń

mają znacznie większe znaczenie dla formowania się osobowości niż więzi krótkie i przelotne pomiędzy osobami z grup wtórnych

Porównanie procesów wychowania i socjalizacji

Odkrywanie i internalizacja

Wychowanie → Wartości

• Dobrem jednostki

• Optymalizowaniem warunków rozwoju jednostki

• Ukazywaniem sensu życia człowieka

• Odkrywaniem własnego potencjału

• Aktualizowaniem osobowego potencjału twórczego i praktycznego (w sferach artystycznej, społecznej, sportowej, rzemieślniczej, naukowej, medialnej itp.)

Respektowanie i utrwalenie

Socjalizacja → Porządku grupy społecznej

• Wartościami uznawanymi przez grupę

• Zasadami i normami ustanowionymi przez grupę

• Regułami życia utrwalonymi w tradycji grupy

• Wzorcami ról społecznych tej grupy

Wychowanie jest zgodne z dobrem jednostki. Ważny jest człowiek, którego interakcje wychowawcze wewnętrznie ubogacają!

Socjalizacja to zintegrowanie grupy społecznej. Ważne jest dobro grupy, której jednostka ma się podporządkować!

Efektywność wpływów wychowawczych
i socjalizacyjnych (kręgi współśrodkowe)

Efektywność wpływów wychowawczych
i socjalizacyjnych (wykresy)

Efektywność wpływów wychowawczych
i socjalizacyjnych (wykresy)

Działalność ludyczna

Działalność społeczna

WOLNOŚĆ

HISTORIA

KOMUNIKOWANIE

Działalność wychowawcza

Działalność moralna

Praca

Działalność polityczna

Działalność religijna

Działalność (twórczość) artystyczna

oddziaływania przez osoby z

grup wtórnych

grup pierwotnych

Socjalizacja

60-65 lat

12 lat

7 lat

3 lata

Faza wtórna

Faza pierwotna

czas

Siła wpływu

II. Wariant - rozbieżność W i S

zredukowane wpływy wychowawcze

Pole efektywności wychowania

I. Wariant - zbieżność W i S

Max wpływy wychowawcze

Pole efektywności wychowania

W S

W S

III. Wariant - przeciwstawne W i S

Szczątkowe wpływy wychowawcze

Pole efektywności wychowania

W „-”S

---