Mechanizm prawidłowości kształtowania się cen międzynarodowych.

Ceny międzynarodowe:

Istnieją różne warunki zniekształcające ceny międzynarodowe. Decydujące tego przyczyny to:

1. W odróżnieniu od mech. kształtowania cen na rynkach narodowych mamy do czynienia z czynnikiem zniekształcającym - polityką ekonomiczną państw lub ich grupy. Dzieje się tak gdyż państwo lub ich grupa (np. UE) tworzy na zewnątrz utrudnienia zarówno od strony popytu jak i podaży poprzez utrzymywanie różnych barier np. ceł. Od strony exportu (podaży światowej) poszczególne kraje stosują np. podatki, cła, kontrole. Od strony importu (popyt światowy) kontrola istnieje poprzez np. cła (które ten popyt zmniejszają).

2. Korporacje transnarodowe - zniekształcają warunki konkurencji na rynku międzynarodowym np. poprzez ceny transferowe (ceny transferowe są to ceny ustalane przez centralną korporacje w obrotach między filiami)

3. Znaczna część towarów i usług, które są przedmiotem wymiany na rynku wewnętrznym nie jest przedmiotem wymiany na rynku międzynarodowym, bo np. nie spełnia międzynarodowych standardów.

Wyodrębniamy następujące grupy towarów:

1. Towary wystandaryzowane - które są w swoim rodzaju doskonałymi substytutami, są to towary masowe.

2. Towary zindywidualizowane - nie są doskonałymi substytutami.

Struktura handlu światowego - przeważają towary zindywidualizowane, tylko ok. kilkunastu % handlu światowego to towary wystandaryzowane.

Prawidłowości rządzące kształtowaniem cen międzynarodowych:

- Towary wystandaryzowane cechują się znacznie głębszym wahaniom cenowym niż towary zindywidualizowane, a więc istnieje duża niepewność cen.

- Ceny towarów zindywidualizowanych wahają się w niewielkim stopniu.

Dlaczego towary wystandaryzowane podlegają tak dużym wahaniom cen?:

1. Ponieważ decydują w ich przypadku specyficzne warunki popytowe i potażowe.

2. Warunki podażowe - specyfika polega na bardzo niskiej cenowej elastyczności podaży tow. wystandar. Niska cenowa elastyczność podaży wiąże się ze specyfiką tych towarów, podobnie jak surowców rolnych czy pochodzenia mineralnego. Otóż podaż surowców rolnych zależna jest od czynników zewn., niezależnych od człowieka np. klimat, warunki pogodowe, ale też od długiego cyklu produkcyjnego oraz wysokich nakładów inwestycyjnych (te czynniki stanowią swoisty „destabilizator” cen od dołu). Jeżeli popyt się zwiększa gwałtownie, to usztywnienie podaży jest aż nadto widoczne, ponieważ ceny gwałtownie rosną i nie ma hamulca stabilizującego owe ceny od góry. Sposobem ograniczającym wahania mogłyby być zapasy, jednakże nie w przypadku surowców rolnych, gdyż są one nie trwałe. Dlatego stabilizacja cen zapasami ma daleko ograniczony charakter. Kraje dostarczające tego typu towary są często monokulturowe, a więc niekonkurencyjne i skazane na stagnacje gospodarczą i zacofanie technologiczne i społeczne. Jeśli spojrzymy natomiast na podaż towarów wystand pochodzenia mineralnego (górniczego, hutniczego) to występuje tu jeszcze większe usztywnienie. Podaż tych towarów zależy także od warunków naturalnych i bardzo długiego cyklu inwestycyjnego. Można tu zauważyć następujący mechanizm - jeżeli spadają ceny takich towarów to (najczęściej rządy) zwiększają wydobycie co jeszcze bardziej nakręca spiralę spadkową cen. W krótkich okresach duże wahania cen są tolerowane.

3. warunki popytowe - elastyczność cenowa popytu na tow. Wystand jest bardzo niska. O usztywnieniu popytu decyduje specyficzna rola tych towarów w gospodarce. Otóż towary (surowce) rolne i mineralne są podstawą do przetwórstwa oraz produkcji dóbr przemysłowych. Popyt na tow. Wystandar w dużym stopniu zależy zatem od aktywności gospodarczej (rozkwit, stagnacja). W przypadku towarów pochodzenia rolnego (używki - kawa, herbata, zboża) o zmianach popytu decydują kraje bogate („syte”), choć zmiany popytu nie są duże. O usztywnieniu decyduje to, iż surowce rolne zaspokajają podstawowe potrzeby człowieka, więc żaden rząd w danym kraju nie dopuści do spadku zaopatrzenia się w owe surowce, gdyż byłby w oczach opinii publicznej „spalony”. W przypadku surowców mineralnych popyt także jest w miarę stały i niezależny od zmian cen. Surowce mineralne są bowiem punktem wyjścia dla przetwórstwa przemysłowego. przemysłowego założenia rynek art. Rolnych i mineralnych jest mało stabilny. Stąd wniosek - należy uniezależniać się od exportu tow. wystandar.

Towary zindywidualizowane.

O tego typu towary należy opierać export. Rynek towarów zindywidualizowanych jest bardziej przejrzysty, o czym decydują zarówno względy potażowe jak i popytowe.

a). czynniki podażowe - cenowa elastyczność podaży jest znacznie większa niż w przypadku towarów wystand. Wynika to ze znacznie krótszego cyklu inwestycyjnego i produkcyjnego tych towarów. Skrócony cykl oznacza, że można znacznie szybciej zareagować na zmiany czynników rynkowych. Jeżeli warunki zbytu i ceny pogarszają się to można wycofać się we właściwym momencie (czasami niestety ze stratą) i przerzucić kapitał do innego sektora gospodarczego (do innej branży). Inaczej niż w przypadku towarów wystandaryzowanych występuje tu stabilizacja cen od dołu - producenci (podaż) nie będą produkować przy zbyt niskich cenach, poniżej progu opłacalności.

b). czynniki popytowe - elastyczność cenowa popytu jest dużo większa niż było to w przypadku tow wystand. Popyt (konsumenci) nie zaakceptują każdego wzrostu cen z prostej przyczyny - dobra zindywidualizowane nie zastępują podstawowych potrzeb człowieka. Konsumenci przesuną w czasie decyzję o zakupie danego dobra, czekając na spadek ceny. Każdy kraj powinien zwiększać export tow. zind. o jak największym stopniu przetworzenia, zmniejszając jednocześnie export tow. wystand.

Terms of trade - relacja względnych zmian cen towarów exportowanych do względnych zmian cen towarów importowanych (jest to def cenowych = nominalnych terms of trade).

Terms of trade (warunki wymiany) mierzy pozycje konkurencyjności.

Terms of trade ulega poprawie gdy:

- ceny w exporcie rosną szybciej niż ceny w imporcie

- ceny w exporcie rosną, a w imporcie spadają

- ceny w exporcie nie zmieniają się a w imporcie spadają

- ceny w exporcie spadają wolniej niż ceny w imporcie

Rodzaje Terms of trade:

1. Nominalno - towarowe - analizuje się sytuację na poszczególnych rynkach towarowych np. relację zmian cen towarów przemysłowych do towarów rolnych.

2. Ilościowe - badane są wielkości fizyczne exportu i importu.

3. Czynnikowe - opiera się na założeniu, że badane są zmiany w strukturze czynników produkcji.

Długookresowa obserwacja zmian cen doprowadziła do wniosku, że poza krótkimi, wyjątkowymi okresami generalnie Terms of trade produktów surowcowo-rolnych pogarsza się w stosunku do art. wysoko przemysłowych przemysłowych.

Elastyczność punktu

- elastyczność punktu (czyli matematyczna pochodna w punkcie)

X - zmienna niezależna

Y - zmienna zależna

=

By móc policzyć elastyczność punktu trzeba znaleźć funkcję, która będzie obrazować zależność pomiędzy zmienną zależną i niezależną, a ponadto jest funkcją różniczkowalną.

Elastyczność - pokazuje jak zareaguje zmienna zależna Y przy założeniu, że zmienna niezależna X zmieni się nieskończenie mało (∆X→0)

Elastyczność łuku - liczymy ją, kiedy nie można policzyć elastyczności punktu. Za pomocą elastyczności łuku badamy reakcję zmiennej Y pod wpływem dużej zmiany zmiennej X. Elastyczność łuku jest bardzo niedoskonałym przybliżeniem elastyczności punktu.

Elastyczność łuku możliwa jest do wyliczenia tylko przy dużej zmianie X i tylko ex post, co ozn., że wynik zawsze ekstrapolujemy, co może doprowadzić do fałszywego wyniku.

Mając daną zależność pomiędzy zmienną X i Y w postaci funkcji: f(x), możemy dowolnie symulować popyt lub podaż.

Efekt kreacji i przesunięcia handlu.

Powyższe dwa efekty są skutkiem procesów integracyjnych.

Pytanie jak integracja wpływa na strumienie handlu zagranicznego?

1. Efekt przesunięcia handlu.

2.Efekt kreacji handlu.

Od czego zależy siła efektu kreacji, przesunięcia handlu?

1. O poziomu ochrony rynków między krajami integrującymi się: im poziom ochrony wyższy tym silniejsze oba efekty.

2. Od wysokości zewn. ochrony celno-ekonomicznej pomiędzy ugrupowaniem integracyjnym a otoczeniem zewn. im wyższe bariery zewn. tym oba efekty będą silniejsze.

3. Od poziomu elastyczności cenowej popytu na zintegrowanym rynku: im wyższy poziom elastyczności cenowej tym efekty są silniejsze.

4. Od elastyczności reakcji podaży na zmiany popytu w krajach integrujących się (bardzo ważny czynnik - jeżeli podaż nie będzie reagować na zmiany popytu to oba efekty nie wystąpią). By wystąpiły efekty kreacji to podaż w kraju B (rysunek) musi wzrosnąć.

Warunki jakie muszą spełnić kraje, by ich gospodarki skutecznie się ze sobą zintegrowały.

1. Warunki ekonomiczne.

2. Warunki pozaekonomiczne.

Ad.1. Warunki ekonomiczne

1. Kraje integracyjne muszą znajdować się na odpowiednio wysokim poziomie rozwoju gospodarczego. Skoro efektem integracji ma być pobudzenie handlu, to musi istnieć odpowiednia podaż, która może być wytworzona tylko przy odpowiednim poziomie rozwoju gospodarczego. W przeciwnym wypadku popyt nie mógłby być zaspokojony, bo gospodarki nieelastyczne nie zareagowałyby na wzrost popytu, adekwatnym wzrostem podaży.

2. Musi istnieć odpowiednio wysoki poziom komplementarnych struktur gospodarczych krajów integrujących się. Chodzi o to, by nie integrowały się kraje, które są monokulturami produkcyjnymi (produkują to samo), ponieważ każdy z tych krajów chciałby sprzedawać ten sam produkt.

3. Musi istnieć odpowiednio rozwinięta infrastruktura gospodarcza (techniczna: sieć dróg, sieć kolejowa, obsługa prawno-rozliczeniowa transakcji, system telekomunikacyjny). Warunek ten jest konieczny, ponieważ z integracją pojawi się potrzeba przewożenia większej ilości towarów na większe odległości. Jeżeli dany kraj posiada słabo rozwiniętą infrastrukturę gosp., to handel zostaje tłumiony, a z integracji korzystają kraje o lepszej infrastrukturze.

4. Konieczność zaistnienia w odpowiednim momencie tzw. „czapki instytucjonalnej” dla ugrupowania integracyjnego, czyli ośrodka nadzorującego odpowiedzialnego za przyspieszenie procesów integracyjnych. W skrócie chodzi o stworzenie odpowiedniej infrastruktury instytucjonalnej. Jednak „czapki” nie można przeceniać, tzn. to procesy realne integracji (realne życie) są kluczem do powodzenia procesów integracyjnych, integracyjnych nie bardzo rozwinięta infrastruktura instytucjonalna. „Czapka instytucjonalna” potrzebna jest do przełamywania barier integracji wraz z jej rozwojem. Powinna ona rozwijać się w odpowiedniej proporcji do realnej integracji, bo zbyt rozbudowana sieć instytucjonalna nie zastąpi realnych procesów integracji. Może, co prawda „czapka inst..” procesy realne trochę wyprzedzać, w celu ich kształtowania, ale nie więcej (nie może być zbyt rozdmuchana, jak np. RWG)

Ad.2. Warunki pozaekonomiczne.

1. Konieczność wspólnoty politycznej krajów integracyjnych. Cele polityczne muszą być ze sobą zbieżne.

2. Tradycje historyczne, które mogą i dzielić, i łączyć kraje integracyjne. Tradycje te mogą integracje bądź utrudniać, bądź ułatwiać.

3. Uwarunkowania religijno-cywilizacyjne.

Rodzaje ugrupowań integracyjnych - podział ze wzg. na:

I. Zakres sektorów gospodarek objętych procesami integracyjnymi.

1. Integracja sektoralna - ugrupowania integracyjne są ograniczane tylko do pewnych sektorów gospodarki. Korzyści z integracji dotyczą tylko sektorów objętych integracją.. Przykładami takich ugrupowań integracyjnych są: EWWS (dotyczy sektora węglowego i stalowego), strefy wolnego handlu np. EFTA (handel art. przemysłowymi), CEFTA.

2. Integracja ogólno-gospodarcza - te ugrupowania integracyjne nie ograniczają się do pewnych sektorów gospodarki, a obejmują całą gospodarkę np. Wspólnota Europejska.

Wspólnoty europejskie = EWWS+EWG+EURATOM (dawniej)

EWWS - powołana do życia w 1952 roku na okres 50 lat. Zlikwidowana w 2002 roku.

Od 2002 r. istnieją zatem dwie wspólnoty EURATOM i EWG.

EWG - została nazwana jako Wspólnota Europejska.

Wspólnoty Europejskie = Wspólnota Europejska + EURATOM

UE - nazwa ugrupowania integracyjnego obejmującego 15 państw, przy czym UE jest ugrupowaniem nie posiadającym osobowości prawnej. Jedynie Wspólnoty Europejskie posiadają osobowość prawną. UE będzie mieć osobowość prawną po uchwaleniu Konstytucji Europejskiej. UE ma trzy filary:

II. Charakter instytucji integracyjnych i ich kompetencje.

1. Integracja międzynarodowa - to taki typ ugrupowania integracyjnego, przy którym mamy do czynienia z instytucją integracyjną, która ma charakter koordynacyjny. Skuteczność działań takich instytucji jest niewielka, może ona jedynie próbować nakłonić kraje integracyjne do konsensusu (porozumienia, jedności).

2. Integracja ponadnarodowa - chodzi tu o kompetencje ponadnarodowe instytucji integracyjnej. W takim typie ugrupowania integracyjnego można narzucić członkom ugrupowania wolę większości, nawet przy sprzeciwie członka zmusić go do działania

Po czym można poznać czy dane ugrupowanie jest między czy ponadnarodowe?? te ugrupowania, w których przeprowadza się głosowania są ponadnarodowe, a te, w których panuje wymóg jednomyślności są ugrupowaniami międzynarodowymi. W ugrupowaniach ponadnarodowych kraje, które mają większą ilość głosów mogą narzucać swoją wolę krajom słabszym.

Suwerenność - Suwerenność ugrupowaniach ponadnarodowych suwerenność jest ograniczona lub utracona. Utrata suwerenności musi być w zależności odpowiednio zrekompensowana.

Ogólne podstawy porządku wspólnotowego:

- obejmuje prawo pierwotne, wtórne oraz orzecznictwo.

Prawo pierwotne - wynika z traktatów konstytucyjnych (powołujących Wspólnoty Europejskie) oraz z traktatów zmieniających traktaty powołujące Wspólnoty Europejskie (np. Jednolity Akt Europejski, Trakt z Maastricht, Traktat Amsterdamski i Nicejski). Do źródła prawa pierwotnego zaliczamy traktaty akcesyjne..

Charakterystyka prawa pierwotnego - traktat powoływane są na najwyższym szczeblu (międzynarodowym), jednomyślnie. Traktaty akcesyjne wymagają zgody wszystkich członków.

Prawo wtórne - prawo to jest tworzone na podstawie prawa pierwotnego. Jest to prawo tworzone przez instytucje europejskie w zakresie ich kompetencji. Prawo wtórne musi być uzasadnione prawem pierwotnym.

Orzecznictwo - postanowienia Trybunału Wspólnotowego, które wypowiada się w sprawach spornych, ale w ramach prawa wspólnotowego, wspólnotowego nie wewnętrznego.

- porządek wspólnotowy ma charakter autonomiczny - oznacza to, że porządek prawny Wspólnot Europejskich nie powstał z sumowania prawa wszystkich członków, ale powstał on osobno, by realizować zadania wspólnoty. Osobno kształtowany jest porządek wspólnoty i osobno narodowy.

- jest to prawo bezpośrednio stosowane w krajach członkowskich co ozn., że prawo wspólnotowe zaczyna obowiązywać w momencie, gdy staje się ono formalnie ważne (gdy upłynie data wprowadzenia prawa w życie) bez względu na to czy bezsporność stosowania ozn., że jeżeli akt prawny zostaje ogłoszony w dzienniku urzędowym wspólnot i upłynie czas wprowadzenia go w życie, to prawnie on obowiązuje, nawet gdy nie zostanie ogłoszony w narodowych dziennikach urzędowych.

- bezpośrednia skuteczność prawa - występuje gdy można się na nim opierać w sądzie. Niektóre akty prawne takiej skuteczności nie mają (np. dyrektywy ale w czasie ich realizowania).

dyrektywa - kierowana do państwa w celu zrealizowania celu w określonym czasie.

- prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo przed prawem narodowym członków wspólnoty. Jeżeli istnieje sprzeczność między normami narodowymi i wspólnotowymi, to jest ona rozstrzygana wg prawa wspólnotowego. Zasada pierwszeństwa obejmuje całe prawo narodowe, razem z konstytucją.

- równości wobec prawa wszystkich podmiotów których dotyczą. Ozn. to, że nikomu nie wolno nikogo, nikogo niczym dyskryminować. Jest to zasada dobra, o ile jest stosowana w granicach zdrowego rozsądku (np. nie wolno dyskryminować w miejscu pracy)

- obowiązuje zasada solidarności - chodzi o solidarność we wdrażaniu porządku wspólnotowego wśród wszystkich krajów członkowskich. Ozn. to, że wszystkie kraje wspólnotowe zobowiązują się do solidarnego, uczciwego wdrażania prawa, i że prawo to będzie solidarnie przestrzegane.

- zasada subsydiarności (pomocniczości) - obowiązuje przy rozstrzyganiu spraw, przy których jest podział kompetencji między kraje członkowskie, a organy wspólnotowe. Zasada mówi, że wszystkie sprawy mogą być rozstrzygane skuteczniej na szczeblu międzynarodowym niż na szczeblu wspólnotowym.

Z punktu widzenia zakresu tych kompetencji możemy wyróżnić kompetencje wyłączne organów wspólnotowych i kompetencje podzielone.

Kompetencje wyłączne - daną sprawę można rozstrzygnąć wyłącznie na szczeblu wspólnotowym np. wspólna polityka rolna, polityka w zakresie konkurencji.

Kompetencje podzielone - sprawy można rozstrzygać zarówno an szczeblu narodowym, jak i wspólnotowym np. umowy akcesyjne, umowy o stowarzyszeniu.

Z punktu widzenia ich źródła kompetencje dzielimy na wyraźne i domniemane (dorozumiane).

Kompetencje wyraźne wynikają z wyraźnych zapisów ze źródła prawa pierwotnego.

Domniemane to te, które nie są wyraźnie zapisane w prawie pierwotnym. Kompetencje domniemane wykorzystuje się do płynnego rozwoju rynku wspólnotowego.

- bardzo wolno zaczyna kiełkować prawo zwyczajowe (nie spisane) kwestia wykładni (wątpliwość interpretacyjna) - mogą być różne metody wykładni:

1. Wykładnia gramatyczna - metoda dochodzenia do prawidłowego dźwięku przez poprawność językową.

2. Wykładnia celowościowa - polega na tym, że dokonując analizy treści normy kierujemy się celem, któremu służyć ma dane prawo.

3. Wykładnia systematyczna - patrzymy na daną normę w perspektywie jej logicznego ciągu prawnego.

4. Wykładnia historyczne - jest bardzo rzadko wykorzystywana, ozn. to, że bierzemy pod uwagę kontekst historyczny czyli badamy co przez daną normę próbowano osiągnąć. Wykładni tej bardzo rzadko się używa, bo brak jest dokładnej dokumentacji historycznej.

Akty prawa wtórnego:

1. Rozporządzenia (akt prawny wiążący)

2. Dyrektywy (akt prawny wiążący)

3. Decyzje (akt prawny wiążący)

4. Zalecenia (akt prawny niewiążący)

5. Opinie (akt prawny niewiążący)

akt prawny niewiążący - można go formalnie zlekceważyć, ale lepiej tego nie robić.

Transformacja systemowa

Proces przebudowy gospodarki z planowanej na rynkową jest długotrwały, drogi i bolesny.

Transformacja i reforma mają pozytywną konotację, bo są to zjawiska pożądane i pozytywne. Pojęcia te oddają postęp w rozwoju wiedzy i informacji oraz odzwierciedlają kierunek zmian. Ale jest różnica co do jakości między tymi pojęciami.

Paradygmat - zespół twierdzeń powszechnie uznawanych i stanowiących podstawę rozwoju danej dziedziny wiedzy. Jest to podstawa konstrukcyjna, na której opiera się rozwój danej wiedzy. Np. paradygmat kapitalizmu - własność prywatna, demokracji.

Transformacja systemowa (gospodarcza - jest to zmiana paradygmatu ustrojowego (społecznego, gospodarczego).

Reforma - zmiana w ramach istniejących paradygmatów (rozwój, doskonalenie)

Komunizm wziął się z akcji politycznej, a nie z logicznego ciągu rozwoju wiedzy.

Jeżeli czegoś nie można dalej zreformować to należy przeprowadzić transformację.

Płaszczyzny rozwoju:

- polityczna

- gospodarcza

- społeczna

- edukacyjna

Na konstrukcję (istotę) systemu składają się:

1. Podmioty

2. Cele realizacji podmiotów

3. Zasady działania podmiotów przy realizacji celów

4. Środki

Gospodarka socjalistyczna	Gospodarka rynkowa (docelowa)
Płaszczyzna polityczna
1. Podmioty polityczne - partie polityczne oraz siły współpracujące z partiami komunistycznymi. Najczęściej partie komunist. mają monopol na władzę.	1. Podmioty polityczne - pluralizm polityczny, czyli nie ma ograniczeń co do ilości partii.
2. Cele polityczne - umacnianie za wszelką cenę systemu komunistycznego w kraju i poza krajem komunist. (tzw. export komunizmu)	2. Cele polityczne - umacnianie swobód obywatelskich i demokracji.
3. Zasady działania podm. tworzących syst. polit. - dyktatura proletariatu i centralizm demokratyczny („góra” ma zawsze racje)	3. Zasady działania podm. tworzących syst. polit. - demokracja parlamentarna, wybory na niskich i wysokich szczeblach.
4. Środki - przymus bezpośredni (zast. siły np. milicja, ZOMO, SB) i pośredni (kuszono awansami, przydziałami)	4. Środki - oddziaływanie pośrednie.
Płaszczyzna gospodarcza
1. Podmioty gospodarcze - podm. państwowe (dominują) bądź firmy o skolektywizowanej własności czyli spółdzielcze. Marginalnie istniała własność prywatna np. część sektora rolnego, drobne usługi (fryzjerzy, szewcy), rzemiosło, drobna wytwórczość.	1. Podmioty gospodarcze - podmioty prywatne, ale nie ma zakazu działalności podmiotów o innej formie własności np. państwowe.
2. Cele gospodarcze - cele formułowane w centrum polit.-gosp. (rząd, ministerstwa), a firmy państwowe cele te dostawały do realizacji (cele działalności określało państwo) i rozwijano taką strukturę produkcji by utrwalać syst. komunist. np. przemysł ciężki dla obronności.	2. Cele gospodarcze - określone są przez same podmioty zgodnie z ich rozeznaniem potrzeb rynkowych.
3. Zasady jakimi kierują się podm. w komunizmie - centralne planowanie w rozwoju gospodarki (tzw. plany roczne, średnioterm., pięciolatki, długotermin.). Plany uważano za formę decyzji co do rozwoju gosp. Najważniejsze plany wynikały centrali.	3. Zasady jakimi kierują się podm. w kapitalizmie - decyduje rynek (mechanizmy rynkowe) ale władze krajowe pośrednio wtrącają się do gospodarki (poprzez kształtowanie odpowiednich norm ekonom. np. stopy %, kurs walutowy, cła, środki polit. handlowej)
4. Środki - państwo przydzielało środki przedsiębiorstwom, a w marginalnych sektorach prywatnych było represjonowanie.	4. Środki - środki państwowe mają rolę uzupełniającą (wspomagającą), a podstawą są środki prywatne (firm działających na rynku lub pożyczone)
Płaszczyzna społeczna
1. Podmioty realizujące politykę społeczną - państwowe (instytucje i organizacje społeczne powstające pod kontrolą państwa i przez państwo kontrolowane)	1. Podmioty realizujące politykę społeczną - państwowe tylko wspierają, a większość powstaje z inicjatywy społecznej. Państwo może tworzyć normy prawne ich działania.
2. Cele - cele ideologiczne - umacnianie syst. komunist. (instytucje społ. wspomagały inst.. państwowe)	2. Cele - cele określone statutowo
3. Zasady działania - dążenie do centralizacji zarządzania instytucjami i ich kontrolowania	3. Zasady działania - jedynym ograniczeniem są ogólne normy prawne i nie ma mowy o centralnym zarządzaniu (państwo może jedynie pośrednio, przez zmianę prawa)
4. Środki - z budżetu, centralnie rozdysponowane, ale próbowano gromadzić środki prywatne np. w związkach zawodowych.	4. Środki - prywatne, ale państwo może wspierać ważne instytucje (pod względem celów społecznych)
Płaszczyzna edukacyjna
1. Podmioty - wszystko opierało się na kształceniu w instytucjach i uczelniach państwowych.	1. Podmioty - dominować zaczyna szkolnictwo prywatne, coraz wężej funkcjonuje szkolnictwo państwowe.
2. Cele - określało państwo te cele (szkoła miała wspierać ideologię komunistyczną).	2. Cele - cele ramowo określane na szczeblu centr. po to by uporządkować i usystematyzować, a szczegóły programu ustalają jednostki kształcące i rynek.
3. Zasady działania - decyzje wydawane odgórnie, hierarchizacja , centralne kierowanie systemem.	3. Zasady działania - państwo wyznacza pewne minimum programowe
4. Środki - z budżetu państwa	4. Środki - ???

Konsekwencje gospodarki komunistycznej

1. Ogromne zmonopolizowanie gospodarki - dominacja własności państwowej + p-stawa monopolistyczne tworzyło podwójny monopol (zmonopolizowanie podwójnych dziedzin życia)

2. Dominacja kryteriów ilościowych zamiast jakościowych (cecha gospodarki komunistycznej) - przez co gospodarka była kapitałochłonna i nieefektywna.

3. Powstanie gospodarki niedoborów(logiczny ciąg dwóch powyższych czynników) - czyli gospodarki, w której podaż wiecznie jest mniejsza niż popyt, a zatem gospodarki niezrównoważonej. Wynikało to z nieefektywności. Widoczne było to w szczególności na rynku dóbr konsumpcyjnych. Niedobory powodowały konieczność inwestowania, gospodarka była przeinwestowana, ale owe inwestycje były nieefektywne. Gospodarka niedoborów najbardziej dawała się we znaki handlowi zagranicznemu, gdyż niezrównoważony rynek wewnętrzny absorbował znaczną część produkcji krajowej i nie była ona wystarczająca by exportować na zewnątrz. To z kolei prowadziło do ograniczenia importu, a to ograniczało produkcję i rozwój.

4. Strukturalne i długotrwałe niezrównoważeni bilansu płatniczego - mniejsza nierównowaga byłą w krajach, które zasobne były w „chodliwe” surowce (ropa, gaz)

5. Dążenie do samodzielności (autarkii) gospodarczej czyli redukowania udziału danego kraju w m.p.p. Dany kraj zamykał się na świat i wszystko produkowane było na rynek wewnętrzny. Rolą handlu zagranicznego było wtedy exportowanie tego co było w nadwyżce (bez względu na opłacalność) opłacalność i co można było sprzedać na rynkach światowych, czyli jedynie surowce. Czyli w eksporcie dominowały surowce. Możliwość ekspansji w komunizmie byłą niewielka. Polityka eksportowa polegała na tym, by sprzedać tyle, aby za uzyskane dewizy kupić dobra importowane, konieczne by żyć, a których nie można wytworzyć w kraju.

6. Zacofanie technologiczne - co było skutkiem autarkii, gdyż nie było pieniędzy na import nowych technologii. W wyniku zacofania technologicznego wszystko produkowano drogo, bo starymi i bardzo kosztownymi technologiami.

Dlaczego system komunistyczny trwał tak długo?

7. Bardzo silnie stosowany przymus polityczny i militarny.

8. Izolacja tego systemu od reszty świata - za pomocą propagandy.

9. Entuzjazm powojenny - społeczeństwo było gotowe na wszystko, gdyż było skrajnie wyczerpane po wojnie.

10. Wykorzystanie prostych rezerw rozwojowych - po zakończeniu wojny brakowało wszystkiego poza czynnikiem ludzkim, zdolnym do pracy. Dlatego produkcja rosła, bo każdy miał pracę, ale do lat 60. W latach 60-tych zauważalny był brak technologii i możliwości rozwoju się wyczerpały, a system komunistyczny zaczął się kruszyć.

Pieniądz

Kraje komunistyczne nie miały walut wymienialnych, tylko do użytku wewnętrznego. Wprowadzono kontrolę dewizową. Podstawą rozliczeń był pieniądz sztuczny (tzw. rubel transferowy, do rozliczeń między krajami transferowymi), który spowodował wiele ujemnych skutków. Nie był to pieniądz międzynarodowy, bo nie pełnił odpowiednich funkcji pieniądza międzynarodowego np. funkcji miernika wartości, środka płatniczego, tezauryzacji i cyrkulacji.

1. Miernik wartości - ceny nie były rynkowe, a administracyjne (ułomne), co ozn., że zależały od arbitralnych rozstrzygnięć np. wzrostu produkcji lub jego spadku (cena zaniżona lub zawyżona)

2. Środek płatniczy - rubel transferowy nie był pełnowartościowy i nie był przez to pożądany. Zanim zaciągnęło się kredyt trzeba było zapewnić sobie dostawę za ten kredyt (odwrotnie niż dziś). Najpierw była umowa towarowa, a później finansowa. Nikt nie chciał spłaty kredytu w rublach transferowych, więc spłata musiała wiązać się ze wzrostem dostaw.

3. Tezauryzacja - nie było zaufania do rubla transferowego.

4. Cyrkulacja - gospodarka komunistyczna byłą chora i tworzyła chore struktury. Chory był też pieniądz transferowy, a co za tym idzie chore były też transakcje i rozliczenia. Istniał zróżnicowany system kursowy rubla do dolara (na początku 1$=90 kopiejek). Dla rozliczeń handlowych między państwami z krajów komunistycznych i rozliczeń niehandlowych z sektora prywatnego i turystyki stworzono system kursowy. Kurs dla transakcji handlowych był kształtowany na podstawie porównań cen fabrycznych i cen zbytu w poszczególnych krajach. Kurs w transakcjach niehandlowych kształtował się przez porównanie cen detalicznych - stworzono pewien koszyk dóbr konsumpcyjnych najczęściej kupowanych i obliczono jego wartość, a następnie porównywano te koszyki dla różnych krajów (koszyk tworzony był dla 4-osobowej rodziny dyplomatycznej).

Ceny.

W rozliczeniach między krajami RWPG istniał specjalny system liczenia cen. Ceny w tych rozliczeniach określano na podstawie średnich cen tych samych dóbr na rynku kapitalistycznym. Obliczano średnią cen 5 kategorii, zatem ceny w obrotach wzajemnych w RWPG były nieaktualne, bo z okresu ostatnich 5 lat. Taki system cen zniechęcał do postępu technicznego, gdyż ceny były usztywnione na kilkuletnie okresy i ni opłacało się ponosić kosztów na ulepszanie starych i zakup nowych technologii, gdyż i tak cena pozostawała bez zmian.

Rodzaje transformacji:

1. Transformacja szokowa

2. Transformacja gradualna (stopniowa)

3. Transformacja mieszana

Ad.1. TRANSFORMACJA SZOKOWA

Cechy pozytywne:

1. Stwarza szanse otrzymania silnego wsparcia zewnętrznego. To wsparcie może być wsparciem obcych rządów (ułatwienia ekonomiczne np. kredyty, finansowanie wsparcia konsultacyjnego, udzielanie ułatwień handlowych, darowanie długów), gdyż rządy widzą determinację w przejściu na gospodarkę rynkową. To może być również wsparcie wielkich instytucji finansowych np. MFW, IBRD. MFW może wspierać nie tylko finansowo, ale też poprzez proponowanie programów restrukturyzacyjnych dla gospodarek krajów komunistycznych, czyli programy dostosowawcze. Trzecim kanałem wsparcia zewn. oprócz rządów i instytucji finansowych to zagraniczne inwestycje bezpośrednie (ZIB). Każdy z trzech kanałów wsparcia zewn. jest tym bardziej drożny, im bardziej zdecydowanie władze krajów komunistycznych dążą do przekształcenia gospodarki.

2. Szybka transformacja pozwala jak żadna inna rozbić stare grupy interesów; im powolniejsza transformacja, tym są większe szanse, że stare grupy interesów przystosują się do nowej sytuacji.

3. Daje szanse na szybkie wytworzenie się i wzmocnienie tym grupom interesów, które utożsamiają się z nowym systemem i będą go promować oraz wzmacniać gospodarkę rynkową.

4. Można oczekiwać, że zminimalizuje się tworzenie grup, które chciałyby żyć z okresu przejściowego (międzysystemowego). Gdy okres przejściowy się przedłuża, to powstają grupy interesu z szarej strefy, którym nie zależy na rozwoju nowoczesnego systemu, ani utrzymaniu starego (szara strefa nie przyczynia się do rozwoju gospodarczego, nie płaci składek, podatków).

5. Szansa zakończenia procesów transformacyjnych z sukcesem zanim wyczerpie się poparcie społeczne dla transformacji. Ludzi gdy nie widzą efektów transformacji, a tylko same zagrożenia przestają być skłonni do wyrzeczeń i tracą zaufanie do władz.

6. Koszt takiej transformacji ma tendencje spadkową, bo im szybciej się transformację przeprowadzi, tym szybciej rośnie efektywność i dochody.

Cechy negatywne:

1. Bardzo wysoki koszt początkowy transformacji (koszt gospodarczy i społeczno-polityczny). Koszt gosp. przejawia się w gwałtownym spadku produkcji i PKB, bankructwach firm, wysokiej inflacji. Koszt społ-polit. natomiast w terapii szokowej przejawia się w większym obniżeniu poziomu życia, inflacja zjada oszczędność, oszczędność to wszystko przekłada się na polityków, którzy tracą poparcie, stara władzą przejmuje władzę.

Po zestawieniu wad i zalet ten rodzaj transformacji jest najbardziej atrakcyjny.

Ad.2. TRANSFORMACJA GRADUALNA

Cechy pozytywne:

1. Stosunkowo mały koszt początkowy zmiany systemu.

Cechy negatywne:

1. Niezdecydowanie i rozlazłość w transformacji spowoduje zniechęcenie do pomocy z zewnątrz. Obce rządy wstrzymują się i oczekują. MFW i IBRD też czekają, dopóki nie zostaną wdrożone plany dostosowawcze. Natomiast kapitał prywatny w postaci … wchodzi na końcu gdy widzi, iż wszystko idzie w dobrą stronę (gdy programy dostosowawcze MFW i IBRD zostały wprowadzone w życie i w kraju wytworzyły się odpowiednie ramy prawno-instytucjonalne do prowadzenia działalności)

2. Pożywka dla starych grup interesów, bo są one utrzymały., a to hamuje procesy transformacyjne.

3. Nie mogą się wytworzyć nowe grupy interesów lub powstają słabe i nie mają na nic wpływu

4. Znakomita pożywka dla starej strefy, która może wynosić nawet 50% PKB (obecnie w Polsce ok. 20% PKB).

5. Nie wskazana ze społecznego punktu widzenia - na początku jest atrakcyjna, bo jej skutki są słabo odczuwalne, taka transformacja nie może doprowadzić do przełomu; później gdy są większe koszty, a efektów brak pojawia się sprzeciw społeczny i transformacja kończy się niepowodzeniem (np. Białoruś - formalnie komunizm obalono, a gospodarki rynkowej nie ma)

6. Rośnie koszt długookresowy i pojawia się brak poparcia społecznego co prowadzi do klęski transformacji.

Ad.3. TRANSFORMACJA MIESZANA

Ta transformacja zawiera wszystkie wady i zalety obu poprzednich transformacji.

Chcąc dokonać transformacji trzeba wybrać transformację bardzo radykalną. Ale by transformacji dokonać muszą być spełnione dodatkowe warunki. Istotne są uwarunkowania wewnętrzne: ekonomiczne, polityczne i społeczne wewnątrz danego kraju. Zdecydowanie transf. powinna być radykalna, gdy w punkcie wyjścia sytuacja wewnętrzna kraju jest bardziej destabilizowana. Im sytuacja jest bardziej zrównoważona, a gospodarka silna, tym transf. powinna być bardziej przytępiona, ale jednak nadal radykalna. W Europie Śr-Wsch. najmniej destabilizowana sytuacja była w Czechosłowacji i na Węgrzech. Węgrzech Polsce sytuacja byął silnie zdestabil. (min ogromna inflacja). Najbardziej zdestabilizow. sytuacja była w krajach postsowieckich. W NRD nie było klasycznej transformacji ale przyłączenie do kraju doskonale prosperującego. sytuacja w NRD została zmieniona niemalże z dnia na dzień. By transformacja zakończyła się sukcesem muszą istnieć także tradycje mentalne społeczeństwa, zmienione na gospodarkę rynkową.

Warunki ogólne (przyczyny) przeprowadzenia transf. w Polsce.

Skrajna niewydajność syst. komunist. - kryzys gospodarczy, który wywołał kryzys społeczny.

Wykształcenie się opozycji, która tworzyła podłoże pod przyszłą transformację.

Okoliczności zewnętrzne:

- polityka Kościoła (Watykanu) i duża rola papieża,

- polityka USA (Regan wykończył ZSRR wyścigiem zbrojeń, bo ZSRR nie zdołało zdążyć i dodatkowo zaangażowało się w wojnę w Afganistanie, a USA wycofało się wcześniej z Wietnamu)

- potężne zmiany polityczne w samym ZSRR, gdy do władzy doszedł Gorbaczow w 1985 r. i ogłosił pierestrojkę.

Po transformacji w krajach naszego regionu doszło do zmian w polityce gospodarczej. Część krajów, które miały gospodarkę socjalistyczną zdołało przystąpić go GATT, ale na specyficznych warunkach. Kraje kapitalistyczne wstępujące do GATT mogły negocjować ustępstwa taryfowe (obciążenia celne) i pozataryfowe. Ponieważ w gospodarce planowej ustępstwa taryfowe nie miały znaczenia (bo wszystko było centralnie planowane), to państwa o takiej gospodarce wstępowały do GATT na podstawie ustępstw ilościowych (pozataryfowych). Państwa te musiały zgodzić się na wzrost importu na podstawie decyzji administracyjnych, administracyjnych nie poprzez cło. Przykładowo Polska zobowiązała się do wzrostu o 7% rocznie importu, niezależnie od sytuacji gospodarczej.

Współcześnie przełomowym momentem w kształtowaniu światowej polityki handlowej była runda urugwajska WTO. Przełom polegał na zasadniczym zmniejszeniu ochrony pozataryfowej. Od tamtej pory instrumentarium zostało ograniczone i zredukowane, poza członkami WNP prawie wszystkie kraje naszego regionu należą do WTO (Ukraina, Rosja i Białoruś nie należą do WTO, ale zabigają o członkostwo). Kraje nie należące do WTO mogą nie stosować standardów międzynarodowych w zakresie polityki handlowej.

Standardy międzynarodowe w zakresie polityki handlowej docelowo jedynym liczący msię standardem ochrony rynku wewnętrznego powinny zostać cła. Powinno się dążyć do eliminacji innych, pozacelowych instrumentów.

Działania podjęte w celu osiągnięcia standardów:

- standardów handlu rolnym udało się już przeliczyć ekwiwalent instrumentów ochrony rolnej poprzez dokonanie taryfikacji celnej. Wzrosły w ten sposób cła, które w handlu rolnym osiągają nawet kilkaset %.

- na ekwiwalent przeliczono też opłaty wyrównawcze; między członkami WTO nie można w wymianie stosować opłat wyrównawczych.

Dzięki Wspólnotom Europejskim przyjęto w WTO specjalną klauzulę ochronną (SSG) w handlu rolnym. Uznano, że wszędzie gdzie dokonano taryfikacji może być stosowana SSG. Każdy kraj, który dokonał taryfikacji zgłaszał do biura WTO listę towarów podlegających SSG. Klauzulę SSG można stosować pod pewnymi warunkami, warunkami środkiem ochrony wynikającym z SSG jest możliwość nałożenia dodatkowego cła. Klauzulę SSG można stosować gdy:

1. Nastąpi tak duży wzrost importu, że przekroczona zostanie wielkość progowa importu lub

2. Import będzie następował po takich warunkach cenowych, że ceny CIF (na granicy kraju importera) będą niższe od cen progowych, wyznaczonych w kraju importera.

Wielkość progowa - ustalana jako średni poziom fizycznej wielkości importu (tony, m3, litry) danego towaru, wg którego chcemy zastosować SSG (średni poziom z 3 ostatnich lat poprzedzających aktualny rok). Jeżeli jest bardzo mały udział konsumpcji dobra w danym kraju, to przekroczenie wielkości progowej musi być duże.

Cena progowa - liczy się ją w oparciu o średni poziom cen z okresu 1986-1988, gdyż poziom cen z tego okresu był wysoki, dlatego często stosować można SSG.

W handlu rolnym oprócz SSG i ceł można stosować także środki fiosanitarne i techniczne (ale normy nie mogą mieć charakteru dyskryminacyjnego).

Różnego rodzaju normy są też narzucane w handlu wyrobami przemysłowymi np.. normy techniczne oraz instrumenty ochrony uwarunkowanej, tzn by je zastosować muszą zaistnieć określone wcześniej warunki. Te instrumenty to:

1. Cła antydumpingowe

2. Cła antysubwencyjne (subsydyjne, wyrównawcze)

3. Środki ochrony przed nadmiernym importem

4. Środki przeciwdziałające niedozwolonym praktykom ze strony partnerów handlowych.

Cła antydumpingowe i antysubsydyjne

1. dumping i subsydiowanie oznacza sztuczne zaniżanie cen; w dumpingu koszt zaniżania cen ponosi firma prywatna, a koszt subsydiów finansowany jest ze środków publicznych.

2. Udowodnienie faktu stosowania dumpingu lub subsydiowania. Wystąpienie szkody w kraju dotkniętym dumpingiem lub subsydiowaniem lub też groźby wystąpienia szkody (groźby realnie uzasadnionej)

3. Udowodnienie związku przyczynowo-skutkowego między faktem dumpingu lub subsydiowania, a zarejestrowaną szkodą z dumpingu lub subsydiowania.

4. Zbadanie interesów innych uczestników rynku niż ci, którzy żądają nałożenia ceł antydump. Inni uczestnicy rynku to konsumenci i producenci pośredni (a dla nich to niższy koszt).

By nałożyć cła anty- zaniżenie ceny powinno być odpowiednio duże. Gdy dumpingu lub subsydiowanie wystąpi, to najpierw przeprowadza się postępowanie wstępne (cła anty- można nałożyć tymczasowo), a po fazie wstępnej cła anty- nakłada się definitywnie (nie powinno się ich stosować dłużej niż 4-5 lat)

15

cło=50%

Po utworzeniu ugrupowania integracyjnego tworzy się (kreuje się) handel

x=40zł

C

x=40zł

A

Xa=52zł

Xb=50zł

Xc=60zł

B

x=50zł

Po integracji

Zał: kraj A produkuje towar X

W tym przypadku nie występuje handel

x=40zł

C

x=40zł

x=50zł

cło=50%

Przed integracją

A

Xa=52zł

Xb=75zł

Xc=60zł

B

x=50zł

cło=0%

cło=50%

Zał2.: kraje A i B decydują się na integrację i tworzą unię celną.

C

x=40zł

A

Xb=50zł

Xc=60zł

B

x=50zł

Po integracji

Zał: kraj A importuje towar X z kraju B lub C

x=40zł

C

x=40zł

x=50zł

cło=50%

Przed integracją

A

Xb=75zł

Xc=60zł

B

x=50zł

cło=0%

UNIA EUROPEJSKA

filar gospodarczy czyli Wspólnoty Europejskie

wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (zewn)

polityka sprawiedliw-ości i sprawy wewn. (sfe na objętą kod. karnym)

Wiedza

Czas

Ciągły wzrost wiedzy ogranicza paradygmat

X

Y

Y3

Y2

Y1

∆X→0

∆X→0

∆X→0

∆X→0

∆X→0

---