16. Grocjusz

- głównym przedstawicielem szkoły prawa natury był HUGO GROCJUSZ

- szkoła ta dokonała desekularyzacji prawa naturalnego

Hugo Grocjusz, Hugo Grotius, Huig de Groot (ur. 10 kwietnia 1583 w Delft, zm. 28 sierpnia 1645 w Rostocku), holenderski prawnik, filozof i dyplomata.

Był twórcą i jednym z najgłośniejszych przedstawicieli siedemnastowiecznej szkoły prawa natury.

Tworzył on w atmosferze wojen religijnych jakie przetaczały się przez jego kraj. Swoje zasady doktryny opublikował w dwóch traktatach : Wolność mórz ( Mare liberum 1609 r.- pełny tytuł po polsku: Wolność mórz, czyli dysertacja o prawie, jakie przysługuje Holendrom do handlu z Indiami) oraz O prawie wojny i pokoju ( De iure belli ac pacis 1625 r.)

Pozostawał pod wielkim wrażeniem postępu nauk a w szczególności matematyki, której uniwersalne, niezawodne zasady i ponadczasowe zasady chciał zastosować w analizach społecznych. Grocjusz myślał o religii naturalnej, która poprzez postawienie rozumu ponad waśnie wyznaniowe miała zbliżyć do siebie różniących się w wierze. Prawo natury zracjonalizowane i autonomiczne uwolnione od teologii i religijnego mistycyzmu ma dobrze służyć interesom mieszczaństwa. Prawo natury wypływa z trwałej natury ludzkiej, dlatego jest niezmienne i może być badane jedynie drogą filozoficzną. Jest ono w pełni racjonalistyczne związane z niezmienną naturą człowieka, prawo to tak ściele z niej wypływa, że istniałoby nawet wtedy gdyby nie byłoby Boga, gdyż nawet Bóg nie może sprawić, by dwa razy dwa nie było cztery , ani też, by to, co w sobie jest złe, nie było takim. Nakazy i zakazy prawa natury wynikają stąd, że pewne działania są dobre lub złe same przez się, a nie dlatego, że za takie ogłosił je Bóg w objawieniu. Cechą niezmiennej natury człowieka jest popęd społeczny - naturalne łączenie się z innymi ludźmi w celu rozumnego i zgodnego współżycia. Ma także rozeznanie w społecznych wartościach, które pozwalają mu ocenić jakie działania zgadzają się lub nie zgadzają się z jego społeczną naturą. Prawo natury ma praźródło w woli Boga.

Grocjusz stworzył także własną koncepcję umowy społecznej. Według niego ludzie mając przyrodzone skłonności towarzyskie, dla zaspokojenia ich i zabezpieczenia swych interesów tworzą na drodze umowny związek państwowy, który jako odpowiadający naturze ludzkiej jest przedmiotem prawa natury. Dowodził, że jeżeli ludzie w umowie tworzącej państwo oddali jednostce pełnie władzy, to absolutyzm jest formą legalną, a społeczeństwo zobowiązane jest dotrzymywać umów, bo pacta sunt servanda, nawet wtedy gdy się tego żałuje. Dla Grocjusza wola jest determinantą obowiązywania prawa, co pojawia się w innej formie także w późniejszych koncepcjach prawa natury o zmiennej treści.

Wśród fundamentalnych zasad prawa natury związanych nierozerwalnie z naturą człowieka, będących prawami podmiotowymi, rodzących roszczenia których można dochodzić na drodze sądowej, wymieniał :

• nienaruszanie cudzej własności

• obowiązek wynagradzania szkód

• obowiązek dotrzymywania umów - pacta sunt servanda

• obowiązek ponoszenia kary za popełnione przestępstwo

W rozprawie „O wolności mórz” podkreślał z naciskiem, że wszystkim przysługuje równe prawo do korzystania z morza. W ten sposób sprzeciwiał się planom Portugalczyków i Hiszpanów zmonopolizowania handlu z Indiami. W pracy tej Grocjusz, powołując się na prawo natury, postawił trzy tezy: 1. Odkrycie nowego lądu nie daje jeszcze prawa do panowania nad nim; 2. Nikt nie może mieć monopolu na żeglugę po morzach; 3. Nikt nie ma prawa ograniczać innym państwom handlu z Indiami.

Wprowadził rozróżnienie wojen sprawiedliwych i niesprawiedliwych. Wojny sprawiedliwe można prowadzić w obronie praw natury. Głosił humanizację wojny:

• ludzkie traktowanie przeciwników

• oszczędzanie kobiet i dzieci.

Mimo tego godził się na istnienie niewolnictwa i sprzeciwiał się równouprawnieniu w społeczności międzynarodowej.

Podzielił on prawo na prawo stanowione (ius civile) oraz prawo natury (ius naturale). Prawo stanowione jest wyborem historii, zależnym od przemian politycznych i historycznych, samo więc ulega zmianom. Natomiast prawo natury wypływa z trwałej natury ludzkiej, dlatego jest niezmienne i może być badane jedynie drogą filozoficzną.

Za źródło prawa międzynarodowego (ius gentium czyli prawa narodów) Grocjusz uznał zwyczaj i praktykę, wypływające z prawa natury oraz umowy. Prawo międzynarodowe powinno się jego zdaniem opierać na zasadach racjonalizmu i humanizmu. Ojciec nauki prawa międzynarodowego publicznego.

SZKOŁA PRAWA NATURY stwarza fundamenty dla:

- Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela

- Konstytucji USA

- nowożytna koncepcja prawa naturalnego Grocjusza odsuwa religię od zasad prawa naturalnego, opiera je na podstawach niezależnych od Kościoła  sekularyzacja prawa natury !

- rozum dla Grocjusza miał być zasadą postępowania dla człowieka np. „pacta sunt servanta”, poszanowanie własności cudzej, karanie przestępców ... - uzasadnienie rozumowe -nie teologiczne!

- Grocjusz stworzył definicję PRAWA PODMIOTOWEGO / właściwość moralną/ dzięki niemu: rozkazujemy, posiadamy rzeczy, coś się nam należy; jednostka może żądać swoich praw, mamy prawa podmiotowe publiczne

---