Starzenie się to zmniejszenie zdolności do odpowiedzi na stres środowiskowy, które pojawia się w organizmach wraz z upływem czasu, naturalne i nieodwracalne nagromadzenie się uszkodzeń wewnątrzkomórkowych, przerastające zdolności organizmu do samonaprawy. Starzenie się powoduje utratę równowagi wewnętrznej organizmu, co zwiększa ryzyko wystąpienia chorób. Prowadzi do upośledzenia funkcjonowania komórek, tkanek, narządów i układów, zwiększa podatność na choroby (np. choroby krążenia, Alzheimera, nowotwory), wreszcie prowadzi do śmierci.

Nauka zajmująca się starzeniem to gerontologia. Gerontologii nie należy mylić z geriatrią, która jest nauką o chorobach wieku podeszłego.

Charakterystyczne objawy starzenia:

• utrata masy mięśni i kości,

• zmniejszenie elastyczności skóry,

• pogorszenie ostrości wzroku i słuchu,

• wydłużony czas reakcji.

Wpływ środowiska może znaczenie zmienić długość życia większości organizmów. Usunięcie negatywnych czynników z otoczenia oraz zmiany w fizjologii mogą znacznie wydłużyć oczekiwany wiek, w którym dany osobnik umrze ze starości. Przykładem może być wydłużenie życia ludzi w XX wieku oraz eksperymenty dokonane na długowiecznych nicieniach.

Spis treści

• 1 Biologia starości

• 1.1 Starość i rozmnażanie

• 1.2 Wpływy środowiskowe kontra geny

• 1.3 Różne teorie na temat procesu starzenia

• 1.4 Teorie ewolucyjne

• 1.4.1 Altruistyczne samobójstwo

• 1.4.2 Geny porzucają organizm

• 1.5 Starość i modyfikacja DNA

• 1.6 Starzenie na poziomie komórki

• 1.7 Wolne rodniki

• 1.8 Teorie związane z systemem odporności

• 1.9 Dodatkowe informacje

• 2 Psychologia starości

• 3 Starość i społeczeństwo

• 3.1 Demografia

• 3.2 Cywilizacja

• 4 Religia

• 4.1 Judaizm i chrześcijaństwo

• 4.2 Buddyzm

• 4.3 Taoizm

Biologia starości

Starość i rozmnażanie

Starzenie dotyczy organizmów, których geny zapewniają sobie przetrwanie poprzez wytwarzanie potomstwa w procesie zapłodnienia. Kiedy dość organizmów potomnych osiągnie już dojrzałość, to życie rodziców traci znaczenie w procesie replikacji genów.

Jeżeli przetrwanie poszczególnych genów możliwe jest przez oddzielenie się od macierzystego osobnika identycznej genetycznie części organizmu lub podział, to starzenie się nie ma miejsca. Nowe osobniki powstające po podziale są identyczne. Żadnego z nich nie można zakwalifikować jako rodzica ani jako dziecka. Nie da się określić wieku takiego organizmu.

Niewielki procent ziemskich organizmów stanowi wyjątek przeczący sformułowaniom zawartym w dwóch powyższych akapitach.

Wiele organizmów żyjących w naturze podlega tak silnej presji otoczenia, że giną jeszcze przed pojawieniem się oznak starości.

Wpływy środowiskowe kontra geny

Na proces określonego przez geny starzenia się wpływają często szkodliwe czynniki środowiskowe: np. "starzenie się" skóry w wyniku działania słonecznego promieniowania ultrafioletowego czy "starzenie się" płuc pod wpływem toksyn zawartych w zanieczyszczonym powietrzu lub dymie tytoniowym.

Różne teorie na temat procesu starzenia

Proces starzenia się jest bardzo złożony. Jego źródła leżą w wielu różnych mechanizmach. Starzenie dotyczy wszystkich organizmów wielokomórkowych. Proces jest zależny od działania genów oraz wpływu otoczenia na organizm.

Wszystkie teorie starzenia można podzielić na opierające się na zaprogramowanej śmierci oraz na kumulacji błędów. Teorie zaprogramowanej śmierci zakładają, że czas życia organizmu jest odliczany przez biologiczne zegary. Kiedy zegary odliczą pewną liczbę włącza się proces samobójczej śmierci organizmu. Teorie kumulacji błędów, winą za proces starzenie obarczają negatywny wpływ środowiska. Czynniki mutagenne powodują błędy w kopiowaniu genów, które kumulują się dzięki przenoszeniu do kolejnych pokoleń komórek. W pewnym momencie procent błędów przekracza pewien poziom i organizm nie potrafi ich już naprawić, co doprowadza do śmierci.

Teorie ewolucyjne

Teorie ewolucyjne występują w dwóch postaciach. Ewolucjoniści postulujący teorię doboru grupowego traktują starzenie się jako altruistyczny czyn jednostki. Naukowcy opierający swoje hipotezy na teorii samolubnego genu wskazują na starzenie się jako nieuchronny skutek rozmnażania płciowego.

Altruistyczne samobójstwo

Zgodnie z teorią doboru grupowego podstawową jednostką podlegającą doborowi naturalnego jest grupa osobników. Jeżeli organizmy nie przemieszczają się zanadto każdy z osobników może zakładać, że jego sąsiedzi należą do tej samej grupy wewnątrz gatunku. Jeżeli osobnik umrze ze starości pozostawi zasoby środowiska dla młodszych organizmów, których materiał genetyczny podległ mniejszej ilości mutacji. Jednocześnie młodzież ma większe szanse na udane wychowanie potomstwa. Wobec tego faktu stary osobnik altruistycznie poświęca się aktywując w sobie geny samobójczej śmierci ze starości. Oczywiście decyzja o samobójstwie nie jest podejmowana świadomie, lecz na poziomie komórkowym. Osobniki działające altruistycznie rozprzestrzeniają się w otoczeniu, bo młodsze osobniki z tą samą cechą mogą wydać więcej potomstwa. Altruistyczna śmierć ze starości staje się powszechna.

Geny porzucają organizm

Zgodnie z teorią samolubnego genu, podmiotem ewolucji są pojedyncze geny. Geny zawierają plany budowy organizmów, które rozmnażając się tworzą repliki tych genów. Gen zwiększający szanse na swoją replikację jest preferowany przez dobór naturalny. Staje się powszechny w środowisku.

Jeżeli organizm rozmnaża się przez podział lub wegetatywnie, to geny dążą do jak najdłuższego przetrwania każdego jego fragmentu. Wynika to z faktu, że prawie każda komórka takiej istoty żywej może rozpowszechnić geny w środowisku. Organizm potomny jest kawałkiem organizmu rodzicielskiego. Niektóre fragmenty rodzica, które przeszły do potomka mogą być starsze lub młodsze. Pojęcie wieku dla takich organizmów nie ma większego sensu. W takiej sytuacji zjawisko starości nie występuje, bo dobór naturalny preferuje geny zwiększające przeżycie każdego kawałka swojego organizmu. Geny letalne, powodujące śmierć fragmentu organizmu, zostają wyeliminowane, bo doprowadzają zawsze do obniżenia szansy swojej replikacji

Kiedy organizm ma w cyklu rozwojowym fazę zapłodnienia, wtedy geny dążą tylko do wytworzenia jak największej ilości komórek rozrodczych. U niektórych organizmów dodatkowo dbają też o wychowanie potomstwa do odpowiedniego wieku. Geny organizmów przechodzących fazę zapłodnienia aktywują się w określonym czasie mierzonym od tego momentu, co pozwala na budowę bardzo złożonych organizmów.

Geny letalne aktywujące się w młodym wieku dobór naturalny szybko eliminuje. Dzieje się tak, bo nie pojawiła się jeszcze odpowiednia ilość potomstwa. Jednak wraz z każdym kolejnym wydanym potomkiem presja ewolucyjna na geny letalne spada. Te aktywujące się w wieku podeszłym, nie są już tak szybko usuwane przez dobór naturalny. Geny letalne aktywne na starość rozpowszechniają się w środowisku, bo ich posiadacz ma już dzieci, które noszą te geny w sobie. Co więcej niektóre geny korzystne w młodości na starość stają się letalne, co zwiększa ich szansę przetrwania.

Dla każdego organizmu przechodzącego fazę zapłodnienia pojawia się pewien wiek, kiedy szansa aktywacji genów letalnych gwałtownie rośnie i to staje się biologiczną granicą ich maksymalnego wieku. Nieśmiertelne geny zapewniły już sobie przetrwanie, więc mogą porzucić i tak śmiertelny organizm na pastwę środowiska.

Charakter procesu ewolucji powoduje, że z pewnym prawdopodobieństwem może się pojawić organizm zaprzeczający przedstawionej powyżej zasadzie ogólnej.

Starość i modyfikacja DNA

Ostatnie eksperymenty na nicieniach z gatunku Caenorhabditis elegans pokazały, że starzenie po części regulują geny. Dzięki inżynierii genetycznej udało się dwukrotnie wydłużyć średni czas życia tego organizmu. Okazało się, że niektóre mutacje insulinopodobnego czynnika wzrostu w nicieniach, pchłach oraz myszach powodują spowolnienie procesu starzenia.

Starzenie na poziomie komórki

Kolejnym obszarem badawczym nad problemem zaprogramowanej śmierci stały się telomery. Telomery przez swoją zdolność do skracania się podczas każdego podziału komórki, mogą wpływać na powolne starzenie się całego organizmu.

Wolne rodniki

Postuluje się, że postępująca niewydolność molekularnych mechanizmów chroniących przed wolnymi rodnikami powstającymi stale w komórkach organizmu, mogą być kolejnym czynnikiem przyspieszającym starzenie. Ich negatywne działanie na błony komórkowe może powodować pogarszanie się kondycji komórek.

Wolne rodniki to atomy lub cząsteczki zdolne do samodzielnego istnienia, mające jeden lub więcej niesparowanych elektronów. Dzięki temu rodniki są nietrwałe, ale bardzo aktywne chemicznie. W organizmach żywych mogą one powstawać w reakcji enzymatycznych lub spontanicznie. Najczęściej występującymi wolnymi rodnikami w organizmach żywych są reaktywne formy tlenu (RFT), czyli:

• tlen singletowy,

• ozon,

• rodnik wodoronadtlenkowy,

• anionorodnik ponadtlenkowy,

• rodnik hydroksylowy,

Równie ważny jest nadtlenek wodoru, który nie jest wolnym rodnikiem, ale odgrywa ważną rolę w procesach oksydacyjnych powstawania wolnych rodników. Nadtlenek wodoru powstaje w wyniku redukcji tlenu cząsteczkowego lub w wyniku dysmutacji rodnika ponadtlenkowego przez SOD. Redukowany jest przez katalazę do wody i zwykłego tlenu cząsteczkowego. Czas połowicznego rozpadu jest uzależniony od aktywności katalazy i peroksydazy glutationowej, dlatego jego czas trwania jest na tyle długi, że może przenikać przez błony komórkowe i „wędrować” po całym organizmie.

Prekursorem kaskady reakcji wolnorodnikowych jest anionorodnik ponadtlenkowy: O2•- Powstaje on w wyniku jednoelektronowej redukcji tlenu cząsteczkowego. Jest produktem końcowym lub pośrednim wielu reakcji enzymatycznych. Rodnik hydroksylowy jest najbardziej niebezpieczny dla ludzkiego organizmu. Głównym źródłem rodników hydroksylowych w organizmie jest reakcja Fentona, w której katalizatorami są kationy żelaza i miedzi:

H₂O₂ + Fe ^{+ 2} = OH⁰ + OH ⁻ + Fe ^{+ 3}

Drugim źródłem rodników hydroksylowych jest reakcja Habera-Weissa:

Wolnorodnikowa teoria starzenia się opiera się na sprawności reakcji łańcucha oddechowego. Z wiekiem jego sprawność jest coraz niższa, czego skutkiem jest wzmożona produkcja anionorodników ponadtlenkowych O2•-, które same inicjują łańcuch reakcji wolnorodnikowych lub z których to powstają rodniki hydroksylowe. W wyniku reakcji wolnorodnikowych RFT ze związkami organicznymi powstają związki chemiczne o nieznanej strukturze i własnościach biochemicznych, które mogą być przyczyną powstania wielu patologii.

Stany chorobowe, w których etiologii lub przebiegu udokumentowano uczestnictwo RFT:

• Choroba nowotworowa; mechanizm w sferze hipotez.

• Miażdżyca.

• Zawał mięśnia serowego.

• Katarakta.

• Ostra niewydolność oddechowa.

• Choroba Parkinsona.

• Reumatoidalne zapalenie stawów.

• Rozedma płuc.

• Choroby neurologiczne.

Teorie związane z systemem odporności

Niektórzy badacze uważają, że mechanizm starzenia został wbudowany w żywe organizmy, aby chronić je przed rakiem. W zmianach nowotworowych pierwszym stadium rakowacenia jest przełamanie przez komórki górnej blokady ilości podziałów. Komórki rakowe są wieczne, gdyby tylko organizm nie zmarł, mogłyby się dzielić w nieskończoność.

Dodatkowe informacje

Przedwczesna śmierć owieczki Dolly na skutek przedwczesnego starzenia może rzucić nowe światło na związek starości oraz klonowania kręgowców.

Istnieje bardzo rzadki zespół zaburzeń genetycznych nazywany progerią. Powoduje ona gwałtowny proces starzenia, który dotyka już dzieci objęte tą chorobą. W numerze Nature z maja 2003 roku opisano prawdopodobne przyczyny progerii Hutchinsona-Gilforda. Autorzy sugerują poważne uszkodzenie DNA, jako źródło tego zaburzenia.

Psychologia starości

Zagadnieniem tym zajmuje się psychogeriatria - dziedzina badająca zjawiska psychiczne i biologiczne, zaczynające się po 50 roku życia, a występujące głównie u osób w wieku senioralnym. Specyficzne dla starości zjawiska biopsychiczne to zmniejszenie elastyczności struktur poznawczych i adaptacji, możliwości kontaktowania się z otoczeniem, wzrost poczucia izolacji społecznej, a także nawarstwione kryzysy psychiczne - utrata partnera życiowego, syndrom opuszczonego gniazda, lęk przed przyszłością, negatywny bilans życia. Zacierają się granice między normą i patologią, będące wyrazem zmienionego rozumienia rzeczywistości, co implikuje liczne objawy psychopatologiczne.

Psychologia starości stawia przed sobą następujące zadania:

• badanie stopnia wydajności i możliwości obciążenia seniorów,

• poszukiwanie możliwości terapeutycznych wpływania na proces starzenia się,

• kształtowanie odpowiedniego otoczenia.

Zobacz też: zespół Diogenesa

Starość i społeczeństwo

Demografia

Starzenie się społeczeństw. W większości współczesnych społeczeństw obserwuje się ich starzenie. Ilość narodzin maleje i proporcjonalny udział ludzi starych, poza okresem produktywności rośnie. Powoduje to problemy finansowe systemów emerytalno-rentowych.

Cywilizacja

Badania aktów zgonów w USA wykazały, że istnieje szereg czynników powodujących przedwczesne starzenie się oraz doprowadzających do śmierci Amerykanów:

• nałogowe używanie tytoniu (18,1% procent zgonów),

• zła dieta oraz brak ćwiczeń (16,6%),

• alkohol (3,5%).

Szybki rozwój cywilizacji powoduje pojawienie się czynników wydłużających średnią długość życia całej populacji. Jednak osoby podatne na otyłość lub łatwo ulegające nałogom stają się ofiarami rozwoju. Ich średnia długość życia staje się krótsza niż dla reszty społeczeństwa.

Religia

Judaizm i chrześcijaństwo

Proces starzenia się człowieka zgodnie z Biblią to kara Boga. Księga Rodzaju opisuje życie ludzi w raju, gdzie byli nieśmiertelni. Na skutek grzechu pierworodnego Bóg wygnał ich z Edenu i zabronił im spożywać owoce z drzewa życia. Ludzie trafili na ziemię, a źródła nieśmiertelności strzeże płomienisty miecz wirujący oraz cherubiny: Księga Rodzaju Rozdział 3 - Upadek pierwszych ludzi, wers 18:

W pocie oblicza twego będziesz pożywał chleba, aż się nawrócisz do ziemi, gdyżeś z niej wzięty; boś proch, i w proch się obrócisz.

W okresie między upadkiem w grzech, a potopem ludzie mieli żyć blisko 1000 lat (np. Matuzalem - Rdz 5,27) . Kreacjoniści tłumaczą ten fakt odmiennym środowiskiem naturalnym. Po potopie Bóg skrócił życie człowieka, ustanawiając nieprzekraczalną granicę - 120 lat (Rdz 6,3). W wieku X p.n.e., król Dawid stwierdził, że ludzie o dużej sile żywotnej dożywają najwyżej 80-ciu lat (Ps 90,10).

Buddyzm

Proces starzenia się człowieka według Buddy jest skutkiem jego niedoskonałości. Jeżeli człowiek dąży do realizacji swoich doczesnych pragnień zamiast doskonalić swoją wolę zostaje uwięziony w niekończącym się cyklu narodzin i śmierci. Jednak mnich dzięki medytacji może wyswobodzić swoją duszę i osiągnąć oświecenie:

DHAMMAPADA - Ścieżka Prawdy Buddy wers 155 - rozdział Starość:

Ci, którzy w młodości nie wiedli świętego życia albo nie zdołali nagromadzić duchowych bogactw, marnieją niczym stare żurawie u stawu, w którym nie ma ryb.

Taoizm

Taoiści wierzą, że nieśmiertelność jest możliwa do uzyskania na drodze osiągnięcia jedności z tao. W chińskiej legendzie wymienia się imiona ludzi, którzy mieli osiągnąć nieśmiertelność.

1. Rys historyczny

Gerontologia powstała około roku 1950 - młoda nauka, szybko rozwijająca się związana z rewolucja demokratyczną. Szczególnie widoczny rozwój nastąpił w 2 połowie XX w . na zachodzie używa się terminu gerontologia kliniczna, ale nie jest to odpowiednik polskiej gerontologii gdyż nie zawiera profilaktyki. 1)Starożytność-, 2)początki związane są z filozofami i przyrodnikami. Bacon- który głosił ze systematycznie badając proces starzenia się można wykryć przyczyny. 3)Józef Filipicki- pierwsza praca "O utrzymaniu zdrowia ludzi starych" 4)1909 rosja , psycholog Mikołaj Rybnikow wprowadził do nauki określenie -geriatria. 5)1945- ojciec gerontologii światowej, lekarz Wlodimir Korenczewski prowadził prace dotyczące fizjopatologi starzenia się. 1950 1 międzynarodowy Zjazd Gerontologiczny w Belgii 1960 - amerykański gerontolog Clarck Tibbit - upowszechnił określenie gerontologia społeczna. Nowoczesna geriatria rozwija się od około 200 lat, związana jest z rozwojem medycyny. Pierwszy podręcznik o chorobach ludzi starszych napisał ros. Lekarz fisher w 2-poł. XVIII w . Proces starzenia się - to naturalny proces życiowy, jest to prawidłowość związana z życiem człowieka. Naturalny, biologiczny proces który jest związany z życiem człowieka od momentu narodzin do śmierci. Wiek kalendarzowy - liczba przeżytych lat. Podział: wiek podeszły 60-75, starczy 75-90, sędziwy powyżej 90. (osoba długowieczna po 80,90) Wiek biologiczny - to ogólna sprawność i żywotność komórek, tkanek człowieka. Oceniani jest na podstawie wskaźników biologicznych. Wiek psychologiczny - związany z funkcjonowaniem intelektualnym człowieka, funkcjonowanie zmysłów, sprawnością motoryczną, , zmianami osobowości. Wiek społeczny - określony przez analizę pełnionych ról społ. Wiek socjalny - kobieta 60lat, mężczyzna 65lat, czas gdy przysługują świadczenia społ., zagwarantowane przez państwo. Wiek ekonomiczny - miejsce człowieka w społecznym podziale pracy tzn. podział ludzi na tych w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym

2. Zagadnienia podstawowe

Cel - kształtowanie pozytywnej postawy wobec ludzi starszych. Przekazanie wiadomości dotyczących zmian fizjologicznych, psychol., społ., ułatwiających przygotowanie do starości i rozwiązania trudności występujących w starszym wieku. Proces starzenia się - to naturalny proces życiowy, jest to prawidłowość związana z życiem człowieka. Naturalny, biologiczny proces który jest związany z życiem człowieka od momentu narodzin do śmierci. Wiek kalendarzowy - liczba przeżytych lat. Podział: wiek podeszły 60-75, starczy 75-90, sędziwy powyżej 90. (osoba długowieczna po 80,90) Wiek biologiczny - to ogólna sprawność i żywotność komórek, tkanek człowieka. Oceniani jest na podstawie wskaźników biologicznych. Wiek psychologiczny - związany z funkcjonowaniem intelektualnym człowieka, funkcjonowanie zmysłów, sprawnością motoryczną, , zmianami osobowości. Wiek społeczny - określony przez analizę pełnionych ról społ. Wiek socjalny - kobieta 60lat, mężczyzna 65lat, czas gdy przysługują świadczenia społ., zagwarantowane przez państwo. Wiek ekonomiczny - miejsce człowieka w społecznym podziale pracy tzn. podział ludzi na tych w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym. Ośrodki długowieczności - Gruzja, Armenia, Azerbejdżan, Andy, Himalaje- nie używa się mąki i cukru, dużo warzyw, bez chemii, konserwantów, rodziny wielopokoleniowe, szacunek dla starszych, Psychologiczne aspekty starości - liczba komórek mózgowych zmniejsza się od dzieciństwa. Jednym z największych niedomaga starości jest głębokie otępienie umysłowe, które wymaga całkowitego nadzoru. Otępienie umysłowe - jest jedna z możliwych chorób , które mogą wystąpić. Należy dbać o to aby przeciwdziałać jej wystąpieniu poprzez pracę i wysiłek umysłowy. Otępienie starcze - to trwała utrata komórek mózgowych , które dokonuje się równomiernie, ale nie powstają ogniska, martwicy i porażenie kończyn. Stopniowo traci komórki mózgowe ale zachowuje sprawność fizyczną. Otępienie miażdżycowe - duży ubytek komórek mózgu spowodowany jest powstaniem w korze mózgowej ognisk martwicy to związane jest z ubytkiem komórek mózg. Ogniska martwicy zamieniają się w jamki wypełnione płynem.- rozsiane miażdżycowe rozmiękczenia mózgu. Ma wpływ na psychikę , zachowania. Oprócz ułomności psychicznej dochodzą porażenia , człowiek staje się niedołężny. Proces zaczyna się około 60. początkowe objawy to : bóle i zawroty głowy, trudności w skupienie się i zapamiętywaniu, wyraźny wpływ na szybkość rozwoju choroby mają emocje, duży wstrząs. Występuje niedołęstwo fizyczne - starczy chód, bełkot, drżenie rąk i nóg, niekontrolowane oddawanie kału i moczu, płaczliwość przy rozpoczęciu rozmowy bez powodu, jeżeli jest zaawansowana: całkowity paraliż, traci możliwość kontaktu, nie poznaje, trzeba karmić. Mogą wystąpić dziwactwa - 1)nieufność i podejrzliwość, 2)zbieracze, 3)hipohondryce- wyolbrzymianie choroby, 4)euforycy- stan radości pobudzenia, uśmiechnięci. 5) żyjący przeszłością- żyją tym co minęło. Objawy psychiczne starości - zanik pamięci, zanika spostrzeganie, lepiej pamiętają zdarzenia z przed lat niż nowe, osoba zapomina co działo się przed chwilą, brak oceny zjawisk, niezdolność oceny, zanik orientacji, wychodzi z domu i nie wie gdzie jest i jak ma wrócić. Różnice w starzeniu się mężczyzn i kobiet - mężczyźni szybciej się starzeją, kobiety żyją dłużej, procesy biologiczne zachodzące wraz z wiekiem u kobit zachodzą wolniej. Kobiety żyją przeciętnie 8 lat dłużej , zmiany w tkankach zachodzą wolniej. Kobiet są chronione przez hormony przed miażdżycą zawały zdarzają się u kobiet około 60 a u mężczyzn około 45 r.ż. męskie przekwitanie jest bardziej rozłożone w czasie. Mężczyzna dłużej utrzymuje produkcje hormonów. Dietoterapia - zdrowe odżywianie, dbanie o wagę. Dużo warzyw i owoców, chleb razowy, mleko... Kinezyterapia - leczenie ruchem. Codzienna gimnastyka, spacer. Psychoterapia - oddziaływanie na psychikę , odpowiednie ćwiczenia umysłowe. Aktywność umysłowa, należy uczyć się wierszy, pobudzać swój umysł do wysiłku, dbać o pogodę ducha. Postawy wg. Bromley`a- 5 typów przystosowania się do starości: 1)konstruktywna - osoba krytyczna do samego siebie, ciesząca się z życia, dowcipna, która godzi się ze śmiercią i starością. 2)zależności - osoby bierne i zależne wobec innych, chętnie i szybko wycofują się z pracy zawodowej, dobrze się czują gdy są zależne od rodziny . 3)obronna - czuje lęk przed śmiercią, osoby lekko znerwicowane . 4)wrogości - tzw. "starzy gniewni" osoby kłótliwe, złośliwe. Nie godzą się ze śmiercią. 5)wrogości skierowanej w stosunku do siebie - osoby którym nie powidło się w życiu, których bilans życiowy jest ujemny. Potrzeby ludzi starszych - def. Potrzeby- to pewien konkretny, aktualnie występujący stan osobnika przy czym jest to stan nadmiaru lub niedoboru albo inne zakłócenie w zakresie ważnych dla osobnika właściwości organizmu lub otoczenia. Maslow- 6 grup potrzeb - 1) p. fizyczne (sen, aktywność, lenistwo, pragnienie seksu, pozywienie), 2)p. bezpieczeństwo - (stabilizacja, uwalnianie od strachu, potrzeba porządku), 3)p. przynalezności i miłości (stosunek uczuciowy z drugim człowiekiem) 4)p. szacunku (wysoka ocena samego siebie, zaufanie do siebie, szacunek ze strony innych), 5)p. samo urzeczywistnienia (wierny swoje naturze) 6)p. estetyczne Wg. Kocowskiego 5 grup potrzeb - 1)p. egzystencjalne - (pokarmowe, bezpieczeństwa, mieszkaniowe, odzieżowe, zdrowotne, ekologiczne, rekreacyjne), 2)p. prokreacji i rozwoju (reprodukcji, opieki, dydaktyczna i wych., rodzinna, samorealizacji) 3)p. funkcjonalne - (p. informacyjne, sprawnościowe, instrumentalne, lokomocyjne, swobody) 4)p. społeczne (ogólne warunki współżycia i współdziałania, p. przynależności, łączności, organizacji, więzi emocjonalnej) 5)p. psychiczne (p. realizacji pragnień, związanych z zaspakajaniem wszystkich wymienionych potrzeb p. egzystencji, prokreacji, rozwoju, społ. p. które można nazwać warunkami efektywnego funkcjonowania osobowości czł. Lub warunkami zdrowia psych. Pozostałe warunki zadowolenia z życia: p. erotyczne, aktywności, rekreacji.) Starzenia się społeczeństwa - systematyczny wzrost udziału ludzi starszych w całej populacji. Ten proces wynika z : wydłużenia się wieku późnego, spowodowany wzrostem dobrobytu i postępu medycyny. Zmniejszenie się młodszej populacji. Socjalne konsekwencje starzenia się ludności - coraz większe zapotrzebowanie na szeroki wachlarz usług ułatwiających życie w warunkach ograniczonej sprawności ruchowej. Przyczyny starzenia się - Biologiczne )zmniejsza się aktywność, przeciążenia ukł. Nerwowego, nie właściwe odżywanie, lekomania. Społeczne - utrata radości życia, izolacja społ., pogorszenia sytuacji materialnej . Psychologiczne - wrażliwość zmysłów ulega redukcji, słabnie wrażliwość słuchowa, słabnie adaptacja do ciemności, słabnie pamięć, konserwatyzm myślowy. Typowe choroby - cukrzyca, Parkinson, hipochondria, osteoporoza, prostata, jaskra, schizofrenia, depresje. Role pełnione w rodzinie - opiekuna - w stosunku do wnucząt, koordynatora - wobec własnych dzieci. Osoba starsza sama wchodzi w pozycję dziecka w rodzinie. Aktywność 5 typów - 1) rekreacyjno hobbystyczna - spacery, zajęcia sportowe, malarstwo, sztuka., 2) recepcyjna - ogładanie TV, słuchanie radia. 3)zorientowana publicznie -aktywność, społ., polityczna, ławnicy ... 4) integracyjna - forma spotkania o charakterze naukowo szkoleniowym, spotkania w klubie seniora... 5)inne rodzaje aktywności

3. Różnice w starzeniu się i przekwitaniu kobiet i mężczyzn

Kobieta nie starzeje się szybciej tylko inaczej niż mężczyzna, kobiety żyją dłużej. Procesy biologiczne które zachodzą wraz z wiekiem wśród nich te zjawiska zachodzą wolniej u kobiet i skoro żyją średnio o 8 lat dłużej to znaczy, że zmiany w tkankach starych kobiet są na takim poziomie jak u mężczyzny o 8 lat starszych. Biologiczne starzenie się kobiet jest o tyle lat wolniejsze. Słaba płcią są mężczyźni nawet od poczęcia , na 112 ludzkich zarodników męskich przypada 6 a żeńskich 106. do 40 roku życia przeważają mężczyźni, później nadumieralność mężczyzn jest większa niż kobiet. Biologiczne starzenie się społ. i medyczne. Najważniejszym okresem w rozwoju jest okres rozwoju płodowego, w tym okresie tkwi tajemnica naszej starości, wielkie doskonalenie, usprawnianie organizmu. Zdolność regeneracji organizmu, tj. odbudowy tkanek komórki słabo tu zróżnicowane maja duża możliwość podziału. W czasie tej regeneracji org. odmładza się. Komórki powstałe po podziale są młodsze od macierzystych. Prawa biologiczne- wszystkie rozwinięte ewolucyjnie organizmy obumierają. Żadna komórka nie jest nieśmiertelna musi się podzielić albo zwyrodnieć i umrzeć. W miarę różnicowania się i przystosowania do coraz bardziej złożonych funkcji w ustrojach bardziej rozwiniętych komórki tracą zdolność do podziału komórki, których zdolność została już zablokowana nazywamy - POSTMIOTYCZNYMI, ostatecznym ich losem jest zestarzenie się i śmierć. Im wyżej w ewolucji ,tym organizm ma więcej tych komórek. Najważniejsza dla rozwoju jest tkanka nerwowa (mózg, rdzeń kręgowy, zwoje kręgowe). Już we wczesnym dzieciństwie przechodzi ona stadium postmiotyczne, tak samo dzieje się z sercem, mięśniami szkieletowymi. Są w naszym org. Komórki KAMBIALNE , których komórki dojrzałe są wydalane, a nowe stale są produkowane np. szpik kostny. Jednym z głównych objawów starzenia się jest ubytek wody w org. Zarodek ludzki zawiera do 97% wody , noworodek 75%, dorosły człowiek 65% a stary 55%. Komórki dzielą się najintensywniej w okresie zarodkowym i płodowym. Na początku proces mnożenia się komórek przeważa nad ich obumieraniem zaś w miarę rozwoju , starzenia się org. , liczba podziału spada ,wiele komórek przechodni w stadium postmiotyczne. Z ubytkiem wody wiąże się pojęcie stanu "uwiędu starczego". Powstające luki wypełnia tkanka łączna. Cały narząd zmniejsza się i jakby marszczy. Ciało traci na wzroście. Fizjologicznie starzenie przyspieszają czynniki zew. (niezdarny tryb życia, odżywianie.) Medyczne aspekty starzenia się . Miażdżyca- przewlekła choroba tętnic, zwyrodnienie, gdy odkładają się w tętnicach złogi cholesterolu. Choroba ta zaczyna się w dzieciństwie , postępuje w sposób utajony. W II połowie życia widać jej objawy. Następstwa M.- udar mózgu, zawał serca, zgorzel, otępienie mózgowe. Miażdżyca ma wpływ na cały org. Prognozy - w krajach rozwiniętych miażdżyca występuje w 100%, genetyka krajach niedożywionych objawy miażdżycy mniej widoczne. Jeżeli można by było wyeliminować miażdżyce to długość życia przedłużyła by się znacznie. Choroby w okresie starości- otyłość, cukrzyca, nadciśnienie., inwalidztwo związane z miażdżyca to choroby płuc, nowotwory. - skrajne niedołęstwo wieku starczego, przyczyny: -udar mózgu z porażeniem połowicznym, -zespół miażdżycowego rozsianego rozmiękczenia mózgu. -ciężki przewlekły gościec stawowy, -Parkinson, -stany po złamaniach. Biologiczne i medyczne dolegliwości ludzi starych Tylko 11% ludzi starszych umiera szybko, tylko 9% bardzo szybko np. zawał, aż 79 % umiera po 1-8 miesięcy leżąc w chorobie i cierpieniach. Śmierć przyspiesza : -alkohol uszkadza komórki wątroby, uszkadza ukł. krążenia. -palenie papierosów, powoduje zwężenie tętnic. Przyczyniają się do nasilania objawów miażdżycy, rak płuc, rozedma płucna, nieżyty oskrzeli. Palacze 7 razy częściej mają zawały, raka płuc 30 razy, - lekomania częściej dotyczy kobiet, gromadzenie leków i niewłaściwe dawkowanie. Są ośrodki długowieczności Armenia, Gruzja, Himalaje, to rejony wysokogórskie, ludzie są zdrowsi , ma na to wpływ odżywianie, wysiłek fizyczny, życie w górach wymaga dobrej kondycji, nie używa się chemii, konserwantów, itp. Czasami wymagana jest głodówka z racji niedużych ilości pożywienia, ludzie są pogodni nie oglądają TV i inne takie pierdoły. Rodziny są wielopokoleniowe. Fizjologiczne odejście ze świata. Jest to często zaśnięcie we własnym łóżku, bez bólu, starcze niedołęstwo jest b. rzadkie do ostatnich dni ludzie starzy są aktywni. Psychologiczne aspekty starości. Starzejemy się od chwili poczęcia. Liczba komórek nerwowych w mózgu, zmniejsza się już od dzieciństwa. Im jesteśmy starsi to proces ten jest szybszy, sprawność fizyczna człowieka jest zależna od szybkości tego procesu. Największym niedomaganiem starości jest głębokie otępienie umysłu. Otępienie umysłowe - jest jedna z możliwych chorób , które mogą wystąpić. Należy dbać o to aby przeciwdziałać jej wystąpieniu poprzez pracę i wysiłek umysłowy. Otępienie starcze - to trwała utrata komórek mózgowych , które dokonuje się równomiernie, ale nie powstają ogniska, martwicy i porażenie kończyn. Stopniowo traci komórki mózgowe ale zachowuje sprawność fizyczną. Otępienie miażdżycowe - duży ubytek komórek mózgu spowodowany jest powstaniem w korze mózgowej ognisk martwicy to związane jest z ubytkiem komórek mózg. Ogniska martwicy zamieniają się w jamki wypełnione płynem.- rozsiane miażdżycowe rozmiękczenia mózgu. Ma wpływ na psychikę , zachowania. Oprócz ułomności psychicznej dochodzą porażenia , człowiek staje się niedołężny. Proces zaczyna się około 60. początkowe objawy to : bóle i zawroty głowy, trudności w skupienie się i zapamiętywaniu, wyraźny wpływ na szybkość rozwoju choroby mają emocje, duży wstrząs. Występuje niedołęstwo fizyczne - starczy chód, bełkot, drżenie rąk i nóg, niekontrolowane oddawanie kału i moczu, płaczliwość przy rozpoczęciu rozmowy bez powodu, jeżeli jest zaawansowana: całkowity paraliż, traci możliwość kontaktu, nie poznaje, trzeba karmić. Mogą wystąpić dziwactwa - 1)nieufność i podejrzliwość, 2)zbieracze, 3)hipohondryce- wyolbrzymianie choroby, 4)euforycy- stan radości pobudzenia, uśmiechnięci. 5) żyjący przeszłością- żyją tym co minęło. Przez całe życie kobieta starzeje się wolniej. Przyczyny tego zjawiska- związane jest to z rozrodczością, ciążą, karmienie, jest to ogromny wysiłek dla kobiety i jej narządów i to powoduje że kobiety mogą dłużej i lepiej funkcjonować. Uważa się że hormony żeńskie chronią od miażdżycy , która rozwija się wolniej, aż do przekwitania. Zawał serca jako powikłanie miażdżycowe dopiero u kobiet w wieku 60 lat u mężczyzn w wieku 40 lat. Androgeny ,męskie hormony nie chronią przed rozwojem miażdżycy. Popęd seksualny u kobiet maleje z biegiem lat. Przekwitanie to nie tylko menopauza, ale i zmiany zew. w wyglądzie, estrogeny się zmniejszają liczebnie. Jak temu przeciwdziałać- dieta, sport, można zażywać hormony. Przekwitanie męskie- jest bardziej rozwinięte w czasie, przebiega wolniej, stopniowo i równomiernie. RWITALIZACJA- czynnikiem bardzo istotnym, warunkującym role starego człowieka jest jego stan zdrowia. Człowiek chory wymaga opieki. Chodzi o poprawę zdrowia, trzeba starać się pomagać człowiekowi staremu odmładzać się. Rewitalizacja przez: dietoterapię, dieta, -kinezyterapię- leczenie ruchem, psychoterapię- oddziaływanie na psychikę, -witaminy, -wizyty w sanatorium. Ujemne strony pokarmów mięsnych:- zakwasza ustrój, pobudzają procesy gnilne, w mięsie jest dużo soli, mięso nie jest łatwe do gryzienia Postawy ludzi starszych . Postawy wg. Bromley`a- 5 typów przystosowania się do starości: 1)konstruktywna- osoba krytyczna do samego siebie, ciesząca się z życia, dowcipna, która godzi się ze śmiercią i starością. 2)zależności- osoby bierne i zależne wobec innych, chętnie i szybko wycofują się z pracy zawodowej, dobrze się czują gdy są zależne od rodziny. 3)obronna- czuje lęk przed śmiercią, osoby lekko znerwicowane. 4)wrogości- tzw. "starzy gniewni" osoby kłótliwe, złośliwe. Nie godzą się ze śmiercią. 5)wrogości skierowanej w stosunku do siebie- osoby którym nie powidło się w życiu, których bilans życiowy jest ujemny. Potrzeby ludzi starszych def. Potrzeby- to pewien konkretny, aktualnie występujący stan osobnika przy czym jest to stan nadmiaru lub niedoboru albo inne zakłócenie w zakresie ważnych dla osobnika właściwości organizmu lub otoczenia. Maslow- 6 grup potrzeb - 1) p. fizyczne (sen, aktywność, lenistwo, pragnienie seksu, pozywienie), 2)p. bezpieczeństwo- (stabilizacja, uwalnianie od strachu, potrzeba porządku), 3)p. przynalezności i miłości (stosunek uczuciowy z drugim człowiekiem) 4)p. szacunku (wysoka ocena samego siebie, zaufanie do siebie, szacunek ze strony innych), 5)p. samo urzeczywistnienia (wierny swoje naturze) 6)p. estetyczne Wg. Kocowskiego 5 grup potrzeb - 1)p. egzystencjalne- (pokarmowe, bezpieczeństwa, mieszkaniowe, odzieżowe, zdrowotne, ekologiczne, rekreacyjne), 2)p. prokreacji i rozwoju (reprodukcji, opieki, dydaktyczna i wych., rodzinna, samorealizacji) 3)p. funkcjonalne- (p. informacyjne, sprawnościowe, instrumentalne, lokomocyjne, swobody) 4)p. społeczne (ogólne warunki współżycia i współdziałania, p. przynależności, łączności, organizacji, więzi emocjonalnej) 5)p. psychiczne (p. realizacji pragnień, związanych z zaspakajaniem wszystkich wymienionych potrzeb p. egzystencji, prokreacji, rozwoju, społ. p. które można nazwać warunkami efektywnego funkcjonowania osobowości czł. Lub warunkami zdrowia psych. Pozostałe warunki zadowolenia z życia: p. erotyczne, aktywności, rekreacji.)

I. GERONTOLOGIA JAKO NAUKA.

1. Przedmiot badań, miejsce wśród innych nauk, podstawowe pojęcia.

Gerontologia jest nauką o starości i o wszystkich związanych z nią zjawiskach i problemach. Jej nazwa utworzona została ze słów pochodzenia greckiego: geras - starość, geron - starzec lub mędrzec, logos - nauka. Zagadnienia te są obszerne i różnorodne, dlatego gerontologiem może być nie tylko lekarz, lecz i biolog badający zjawiska starzenia się w świecie roślin i zwierząt, a także socjolog zajmujący się społecznymi problemami starości ludzkiej oraz psycholog badający związane ze starzeniem zjawiska i zmiany psychiczne. Gerontologia jest nauką międzydyscyplinarną, tzn. wchodzi w zakres wielu nauk (dyscyplin), skupiając specjalistów kilku dziedzin. Jednym z jej działów jest gerontologia społeczna (socjo-gerontologia), która zajmuje się badaniem warunków życia oraz potrzeb ludzi starszych, dążąc do zaspokojenia tych potrzeb, a także analizując rolę i zadania starszego pokolenia - tak w rodzinie, jak i w społeczeństwie. W krajach Europy często używa się terminu gerontologia kliniczna. Nie jest on równoznaczny z geriatrią przede wszystkim, dlatego, że klinika zajmuje się tylko chorobami i nie obejmuje profilaktyki. Geriatria to dział medycyny wieku starszego. Nauka ta zajmuje się głównie chorobami ludzi starzejących się i starych oraz zapobieganiem chorobom i niedołęstwu wieku starczego. Z geriatria i profilaktyką ściśle łączy się postępowanie rewitalizacyjne. Rewitalizacja to odzyskiwanie i utrzymywanie szeregu podstawowych funkcji starego organizmu za pomocą psychoterapii, leków, diety i fizykoterapii. Prawidłową adaptacje do starości wspomaga geragogika (gerontopedagogika). Analizuje ona ostatnią fazę rozwojową życia ludzkiego, diagnozuje sytuację życiową ludzi starych, określa główne czynniki warunkujące proces starzenia się. Prowadzi badania nad przedłużeniem i optymalizacją warunków aktywnego życia osób w wieku poprodukcyjnym. Psychogerontologia zajmuje się zagadnieniami dotyczącymi adaptacji psychiki ludzi starzejących się do nieuniknionego okresu starości. Jednym z fundamentalnych elementów tej adaptacji jest zgoda na własną starość, uświadomienie sobie, że jest to taki sam etap życia jak inne, posiadający swoje radości i problemy. Akceptacja własnej starości jest połową sukcesu w walce o szczęśliwą, satysfakcjonującą starość.

NAUKI GERONTOLOGICZNE

GERONTOLOGIA (w ujęciu interdyscyplinarnym)
GERIATRIA	PSYCHO-GERONTOLOGIA	SOCJO- GERONTOLOGIA	GERAGOGIKA

2. Charakterystyka procesu starzenia się.

Starzenie się jako proces zachodzący w organizmie żywym można analizować w kilku aspektach jako proces pierwotny, naturalnie występujący, czyli starzenie fizjologiczne i starzenie patologiczne, starzenie wtórne.
Starzenie się pierwotne, czyli fizjologiczne.
Starzenie się, a w efekcie śmierć organizmu można rozpatrywać jako proces fizjologiczny. Według opinii współczesnej genetyki jest to proces uwarunkowany genetycznie. Komórki w miarę pełnienia coraz bardziej skomplikowanych funkcji, czyli wraz z coraz bardziej szczegółowym różnicowaniem się, tracą zdolność do podziału. Oczywisty dla przyrodnika jest fakt, że fizjologicznie komórka może odnawiać się poprzez podział. Jeśli nie dzieli się w określonym czasie, ulega zwyrodnieniu - umiera. Najwcześniej zdolność do podziału tracą komórki najbardziej zorganizowane i zróżnicowane, takie jak wyspecjalizowane komórki nerwowe czy gruczołowe - wewnątrzwydzielnicze. Uważa się, że wraz z rozwojem organizmu najszybciej przestają się dzielić komórki nerwowe, a następuje to, gdy organizm osiąga 2 rok życia. Czynniki genetyczne mają znaczenie, gdy rozpatrujemy szybkość procesu starzenia się. Nie wiemy, które konkretnie geny determinują i wzrost, i starzenie się. Z pewnością jest to proces dziedziczenia wielogenowego. Nie należy tego rodzaju genetycznego uwarunkowania rozpatrywać w kategoriach obciążeń genetycznych, a jedynie w kategoriach zmienności w populacji ludzkiej.
Starzenie się patologiczne, czyli wtórne 
Wtórne (chorobowe) starzenie mogą przyspieszać różne czynniki. Wymieńmy je w kolejności zgodnej z wpływem na przyspieszenie procesu starzenia:
· niewłaściwe odżywianie
· promieniowanie jonizujące

· stres psychiczny
· nałogi i uzależnienia

· brak ruchu
· hałas
· wibracje
· niewłaściwy mikroklimat
Tak wygląda lista zagrożeń, które akcelerują i tak nieunikniony proces starzenia się, przyspieszają zużycie biologiczne organizmu. Niekiedy choroby uwarunkowane genetycznie przy narażeniu na szeroko pojęte czynniki środowiska doprowadzają do stanu patologii, akceleracji starzenia się. Po urodzeniu się człowieka jego genotyp, czyli uwarunkowanie genetyczne jest już zdeterminowane i nie mamy na to wpływu, mamy jednak wpływ na czynniki środowiskowe i mimo, że nie zatrzymamy procesu starzenia się całkowicie, można go opóźnić, a co najważniejsze sprawić, żeby odbywał się w sposób harmonijny.

Biorąc pod uwagę uzasadnione, acz rozbieżne stanowiska badaczy problemów starości, związanych z wyznaczeniem dolnej granicy starości, przyjmuję ustalenia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 60 r.ż. Jest to, bowiem stosunkowo łatwy do ustalenia, podlegający obiektywnemu pomiarowi (w jednostkach czasu) wiek metrykalny, chronologiczny, kalendarzowy. Uwzględniany jest w stosunkach prawnych, urzędowych. Nie spełnia jednak kryteriów uniwersalności (różnice osobnicze) i nie może być uznany przez gerontologów za obiektywny wskaźnik starości. Przykładowo poszczególne rasy i narody starzeją się dyferencjalnie lub wzorcową, czyli typowo dla danego obszaru, jego klimatu i rasy tam zamieszkującej. Dyferencjalność procesu starzenia się polega na różnicach w jego tempie w zależności od rasy, klimatu, trybu życia, odżywiania. Na przykład Eskimosi lub środkowoafrykańscy Murzyni żyją przeciętnie 30 lat, a 50-ty rok życia to w owych skrajnych warunkach wiek bardzo zaawansowany. Natomiast Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, kraj Hunza zwany Szczęśliwą Doliną (Himalaje), dolina Vilcambamba w ekwadorskich Andach i Półwysep Bałkański są obszarami długowieczności społeczeństw. Ich członkowie żyją niejednokrotnie ponad 100 lat, ciesząc się zdrowiem i sprawnością. Natomiast wzorzec starzenia się i starości dla rasy białej zamieszkującej Europę, to: okres starzenia się - 40 - 70 lat i starości - wiek powyżej 70 lat (Wiśniewski - Roszkowska 1989). Starość jako stan należy rozpatrywać w powiązaniu ze starzeniem się jako procesem, z jego demograficznymi, ekonomicznymi i społecznymi konsekwencjami, dostrzegając zarazem biologiczne i psychologiczne aspekty osobniczego starzenia się.

3. Kierunki pomocy i opieki geriatrycznej.

Opieka nad osobami w podeszłym wieku jest zadaniem, które współcześnie może mieć różne formy. Wydłużający się nieustannie okres życia starszej generacji sprawia, że coraz więcej ludzi w podeszłym wieku wymaga długoletniej opieki i pielęgnacji fachowego personelu. Opieka ta może im zapewnić zadawalające warunki życia w tym okresie, a prawidłowa pielęgnacja ciała oraz odpowiednie wsparcie duchowe mogą pomóc w znoszeniu trudów i ograniczeń wynikających ze starości oraz cierpienia spowodowanego chorobą.

Zmiany społeczne, jakie zaszły w naszym kręgu kulturowym, sprawiły ponadto, że opieka nad osobą w podeszłym wieku nie obciąża już wyłącznie rodziny. Społeczni opiekunowie wywodzą się z najróżniejszych grup wiekowych i kręgów zawodowych, przyjmują na siebie trud opieki zarówno nad pojedynczymi osobami, jak i nad całymi grupami. Czynności i usługi świadczone przez pielęgniarzy dotyczą najrozmaitszych sfer życia ludzi w podeszłym wieku, takich jak:

• Pielęgnacja i opieka nad osobami przebywającymi w ośrodkach dla seniorów (w obrębie ośrodków mieszkaniowych dla jeszcze samodzielnych osób w podeszłym wieku, w ośrodkach opieki nad osobami obłożnie chorymi lub też w zakładach opieki nad chorymi o zmąconej świadomości).

• Opieka ambulatoryjna nad osobami w podeszłym wieku przebywającymi we własnych mieszkaniach lub ośrodkach mieszkaniowych dla seniorów (obowiązki te przejmowane są często przez ośrodki pomocy społecznej, które zapewniają różne rodzaje pomocy i opieki).

• Całodobowa pielęgnacja obłożnie chorych pozostających w domach, w razie chwilowego braku opieki lub urlopu opiekunów.

Wspólnie z innymi grupami zawodowymi personel pielęgnacyjny zajmuje się:

• Opieką nad osobami w podeszłym wieku przebywającymi w hospicjach dziennych, w ośrodkach dziennego pobytu oraz w domach pomocy społecznej.

• Organizacją imprez, spotkań towarzyskich oraz zajęć rehabilitacyjnych na terenie klubów dla seniorów, w warsztatach rękodzielniczych, na salach gimnastycznych oraz w ramach różnych kursów szkoleniowych.

Celem opieki nad osobami w podeszłym wieku jest nie tyle dążenie do odzyskania przez nie dawnej witalności i zdrowia, choć i taki efekt jest niewątpliwie pożądany, ile uzyskanie poprawy jakości życia podopiecznych dzięki udzieleniu im niezbędnej w tym wieku pomocy i opieki bez jednoczesnego ich ubezwłasnowolnienia. Zadaniem opiekunów jest przede wszystkim nauczenie i promowanie u podopiecznych sposobów działania prowadzących do samowystarczalności, stymulowanie zrozumienia i akceptacji sytuacji, w jakiej się znaleźli i wpajanie im przeświadczenia, że pomimo choroby i ułomności mogą i powinni prowadzić tryb życia pełnowartościowego człowieka.

Obecnie w Polsce administracja służby zdrowia i opieki społecznej wraz z Okręgowymi Izbami Pielęgniarskimi opracowały ideę i rozpoczynają organizację tzw. Szpitali pielęgniarskich, w których znajdą wielozakresową opiekę osoby starsze, a koszty tej opieki będą znacznie niższe niż w szpitalach ogólnie dostępnych.

II. DLACZEGO ORGANIZM STARZEJE SIĘ - 
TEORIE PROCESU STARZENIA SIĘ.

Niewątpliwie, aby zapobiegać skutecznie procesowi starzenia, należy znać jego patogenezę. Powstało szereg teorii, które próbują odpowiedzieć na pytanie, dlaczego organizm musi się starzeć:
1. Teoria zegarowa
Powstała jako wynik obserwacji dynamiki rozwoju i zaniku elementów układu dokrewnego.
Uznaje, że organizm posiada swój własny program rozwoju. Program ten warunkuje czas funkcjonowania poszczególnych narządów i układów. Programator umiejscawiano pierwotnie w podwzgórzu. Uważano, że sterowany czasem program wyznacza moment zaniku funkcji nadzorowanych np. przez podwzgórze, i tak w odpowiednim czasie zanika grasica, gonady, przysadka itd. Podwzgórze jako element zawiadujący układem dokrewnym wyznacza okresy życia i moment zaniku, a w efekcie śmierci.
Teoria musiała zostać zweryfikowana wraz z rozwojem genetyki. Wiadomo, że jeśli starzenie jest zaprogramowane, to z pewnością w materiale genetycznym.
2. Teoria błędów Orgela
Teoria ta zakłada, że w czasie podziałów komórki i multiplikacji materiału genetycznego występują błędy syntezy, szczególnie w strukturze DNA. Błędy pojawiają się przy kolejnych podziałach, niektóre nie są naprawiane. Wraz z ilością podziałów komórkowych następuje akceleracja problemu. Wadliwe kopie materiału genetycznego dają w efekcie niepełnowartościowe peptydy, wadliwie funkcjonujące komórki, narządy tkanki itd. Nie wiadomo do końca, czy błędy syntezy są wynikiem zdarzeń przypadkowych, czy też mają podłoże genetyczne. Na podstawie obserwacji in vitro stwierdzono, że komórka niezależnie od błędów może odtworzyć się kilkadziesiąt razy, później ulega zwyrodnieniu.
Wiadomo także, że każda komórka ma system naprawy DNA. On także jednak może ulegać błędom.
3. Teoria immunologiczna
Zauważono, że z wiekiem układ odpornościowy jest mało sprawny. Człowiek łatwiej zapada na choroby zakaźne. Stwierdzono wyraźne obniżenie parametrów odporności humoralnej i komórkowej, jak również osłabienie aktywności makrofagów. Zauważono także fakt występowania przeciwciał przeciwjądrowych, co mogłoby sugerować autoagresję. Histolodzy wiążą powstawanie blaszek starczych z procesami immunologicznymi. Zauważono, że większość chorób z grupy autoagresji ma swój początek w wieku podeszłym Poza tym liczne dane literaturowe sugerują udział procesów immunologicznych w etiopatogenezie chorób degeneracyjnych, np. choroba Alzheimera.
4. Teoria wolnych rodników
Jest to niewątpliwie najbardziej popularna teoria starzenia się. A oto w dużym uproszczeniu jej założenia.
Wolne rodniki są to bardzo aktywne cząstki powstające w procesie normalnego metabolizmu. Wolne rodniki posiadają pewną liczbę elektronów, a ich struktura i zdolność do oddawania elektronu powoduje, że szczególnie łatwo wchodzą w reakcje z wieloma związkami.
Często reagują z DNA i z fosfolipidami błon komórkowych, zmieniając antygenowość błon komórkowych. Ponadto hamują syntezę prostaglandyn i przez to ułatwiają rozwój miażdżycy. Powodują powstawanie dystrofii barwnikowej komórek. Zauważono, że w mózgu chorych na chorobę Parkinsona czy Alzheimera gromadzi się w neuromelanina, która powstaje w wyniku działania wolnych rodników. Gromadzenie się w skórze tzw. starczego barwnika - lipofuscyny jest także wynikiem działania wolnych rodników.
Ze względu na zanieczyszczenie środowiska i promieniowanie jonizujące organizm ludzki coraz bardziej narażony jest na działanie wolnych rodników. Niemniej warto pamiętać, że ich źródłem jest także dieta obfita w nasycone kwasy tłuszczowe.
Teoria wolnych rodników jest spójną teorią starzenia się organizmu. Łączy i uzupełnia wszystkie inne teorie. Stosowanie terapii antyoksydacyjnej ma, zatem duże uzasadnienie naukowe.
5. Teoria wiązań krzyżowych
Założeniem teorii jest fakt, że usztywnianie strukturalne materiału genetycznego (DNA) poprzez tworzenie wiązań wewnątrz cząsteczki prowadzi do jego degeneracji. Różnego rodzaju metabolity, także i wolne rodniki, powodują, że długołańcuchowe struktury w naszym organizmie tworzą między sobą połączenia krzyżowe wewnątrz- i międzyłańcuchowe, co usztywnia cząsteczkę i z czasem komórka ulega degeneracji, a tkanki tracą swoje właściwości. Ten proces jest szczególnie wyraźny w obfitej w kolagen tkance łącznej. Wiązania krzyżowe w kolagenie prowadzą do zmniejszenia elastyczności tkanki. Tkanka łączna natomiast jest tkanką skóry i naczyń i w myśl tej teorii one głównie starzeją się.

PSYCHICZNE OZNAKI STARZENIA SIĘ
- ZABURZENIA PAMIĘCI

Oczywiste są zewnętrzne oznaki starzenia się. Wizualnie starzeje się cały organizm. Niemniej w procesie starzenia się zmienia się także funkcjonowanie psychiczne i intelektualne człowieka. Nie istnieją konkretne objawy psychicznego starzenia się organizmu.
Są choroby i patologie mózgu, których częstość występowania w sposób istotny związana jest z wiekiem i z zaburzeniami funkcji psychicznych. Są to choroby neurodegeneracyjne, choroba Alzheimera czy choroba Parkinsona. Nie występują one jednak u wszystkich ludzi starych a ich patogeneza jest złożona. Wraz ze spowalnianiem się procesów metabolizmu i podziałów komórkowych, spowalniają się procesy psychiczne, szczególnie poznawcze, a zwłaszcza zdolność uczenia się i zapamiętywania.
Pomimo powszechnego przekonania o stałej obecności przejawów pamięci w życiu człowieka, jej istotną rolę dla sprawnego funkcjonowania jednostki docenia się dopiero w sytuacji wystąpienia zaburzeń pamięci.

Naturalne zmiany psychiki związane z wiekiem

Naturalnymi cechami psychiki, które w mniejszym lub większym stopniu mogą pojawiać się w starszym wieku są:
- zmniejszenie ilości zainteresowań, zwłaszcza rzeczami nowymi
- zasadniczość i sztywność poglądów
- lęk przed wszystkim nowym i zmianami
- osłabienie kojarzenia
- zmiany wrażliwości uczuciowej, łatwe wzruszanie się
- poczucie nieomylności (tzw. starcza mądrość)
- skąpstwo
- zbieranie przedmiotów bezużytecznych
- lekceważenie nowych czasów i młodego pokolenia
- drażliwość
- skłonność do zamykania się w sobie
- koncentracja na swoich dolegliwościach
- poczucie niedopasowania i irytacji otaczającym światem.

Jak zapobiegać tym zmianom?

Za wiele zmian zachodzących w psychice starzejącego się człowieka odpowiedzialne jest jego otoczenie. Spychanie go na margines życia, monotonia i szarzyzna życia może być przyczyną niezadowolenia, frustracji i zamykania się sobie. Traktowanie ludzi starych jak dzieci (używanie zdrobnień, lekceważenie) może również wyrządzić wiele szkody.
W sytuacjach, kiedy brak jest poważnych wskazań do leczenia szpitalnego leczenie powinno być prowadzone w domu. Starszy człowiek funkcjonuje lepiej w znanym sobie otoczeniu. Drastyczna zmiana tego otoczenia, jaką jest przeniesienie do szpitala, może spowodować znaczne pogorszenie codziennego funkcjonowania!
Niezwykle istotne jest troska rodziny i otoczenia o sytuację socjalną człowieka starszego.

Psychoza - choroba psychiczna przebiegająca z zaburzeniami myślenia, spostrzegania, woli, uczuć, intelektu, powodująca zwykle trudności adaptacyjne i zaburzenia kontaktu. Najczęściej chory dotknięty psychozą nie ma poczucia choroby.

Etiologia większości psychoz nie jest dokładnie znana. Schizofrenię, psychozy urojeniowe i choroby afektywne uważa się za psychozy wewnątrzpochodne, uwarunkowane najprawdopodobniej genetycznie.

Inne psychozy mogą być wywołane czynnikami reaktywnymi lub uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego (psychozy starcze, pourazowe, psychozy alkoholowe, infekcyjne, porażenie postępujące). Większość psychoz jest wyleczalna lub w wyniku leczenia oraz psychoterapii następuje znaczna poprawa.

Czy miażdżyca powoduje psychiczne starzenie się człowieka?

Miażdżyca jako rodzaj chorobowego starzenia się ma ogromny wpływ na funkcjonowanie psychiczne człowieka. Miażdżyca jest najczęstszą przyczyną naczyniowych uszkodzeń mózgu, takich jak: niedokrwienie mózgu, zawał i krwotok mózgowy. Każde z tych schorzeń upośledza stan neurologiczny, jak również zmienia, często nieodwracalnie, funkcjonowanie psychiczne chorego. Należy się liczyć z możliwością pogarszania się stanu pacjenta, gdyż płytki miażdżycowe mogą ulec owrzodzeniu, a włóknik, cholesterol i płytki krwi stanowią materiał zakrzepowy powodujący zatory w naczyniach mózgowych.
Funkcjonowanie psychiczne chorego zależne jest od wielu czynników: rodzaju zaburzeń krążenia (zawał/ krwotok/ udar niedokrwienny), wielkości niedrożnej tętnicy (przednia mózgu; środkowa; tylna; kręgowo-podstawna), wieku pacjenta itd. W efekcie mogą powstać zróżnicowane symptomy i syndromy: od zlokalizowanych (ogniskowych) wywołujących systemowe zaburzenia funkcji psychicznych, poprzez liczne objawy zaburzeń poznawczych emocjonalnych i osobowości. Mogą one przybrać formę zaburzeń progresywnych, głębokich zmian wywołujących istotne zaburzenia pamięci.
Nieprawidłowości krążenia mózgowego wywołują nie tylko ogniskowe, systemowe zaburzenia funkcji psychicznych, będące konsekwencją niedrożności poszczególnych tętnic mózgu. Uogólniony proces miażdżycowy może prowadzić do rozlanego zaniku mózgu i powstawania wielu małych ognisk rozmięknienia, rozwijających się w różnych odstępach czasu. W takich przypadkach w obrazie klinicznym obserwuje się zespół objawów określanych terminem otępienia naczyniowego. Według klasyfikacji ICD-10 (1997), otępienie (demencja) jest zespołem spowodowanym przewlekłym lub postępującym schorzeniem mózgu, w którym dochodzi do zaburzenia funkcji poznawczych: pamięci, myślenia, orientacji, rozumienia, liczenia, zdolności uczenia się oraz funkcji językowych. Objawy te współwystępują zazwyczaj z obniżeniem kontroli nad reakcjami emocjonalnymi, społecznymi, zachowaniem i motywacją.
Uwzględniając patomechanizm otępienia oraz charakter i lokalizację zmian w tkance mózgowej można mówić o różnych rodzajach otępienia naczyniopochodnego:
- otępienie wielozawałowe (spowodowane mnogimi zawałami zwłaszcza korowymi, ale i podkorowymi o małym nasileniu);
- otępienie w wyniku pojedynczego zawału (nagłe pogorszenie funkcji poznawczych może być konsekwencją pojedynczego uszkodzenia małych rozmiarów, zlokalizowanego w różnych ważnych obszarach unaczynienia korowego i podkorowego lub też pojedynczego bardziej rozległego uszkodzenia);
- otępienie podkorowe (jest wynikiem głównie uszkodzeń podkorowych typu lakunarnego, w których w obrazie klinicznym dominuje apatia, abulia, zaburzenia nastroju i zachowania);
- otępienie spowodowane zmniejszoną perfuzją mózgową (jest następstwem zaburzeń układu krążenia na przykład w wyniku zatrzymania akcji serca czy długotrwałego niedociśnienia tętniczego, które doprowadzają do uszkodzeń mózgu).
- otępienie jako następstwo krwotocznej patologii naczyń mózgowych
W populacji osób starszych występowanie licznych zawałów mózgu jest drugą co do częstości przyczyną otępienia. Demencja wielozawałowa (naczyniowa) odznacza się dużą różnorodnością, dynamiką zmian w obrazie klinicznym. Charakteryzuje ją stosunkowo nagły początek, po którym następuje okres bez ostrych objawów, że stopniowym pogarszaniem się funkcji psychicznych oraz częstymi remisjami. W zależności od rozmiaru i zlokalizowania uszkodzenia tkanki mózgowej początkowo u pacjentów obserwuje się wybiórcze zaburzenia funkcji poznawczych (afazja, apraksja, agnozja) towarzyszące objawom neurologicznym typu niedowładów, napadów drgawkowych oraz skargi na dolegliwości. Dosyć wcześnie w mowie pacjentów pojawiają się deficyty artykulacyjne i melodyczne, a wraz ze wzrostem ciężkości demencji pojawiają się trudności w rozumieniu złożonych poleceń, w generowaniu złożonych wypowiedzi. Stopniowo pojawiają się trudności w koncentracji uwagi, zaburzenia pamięci krótkotrwałej, zawężenie zainteresowań. Typowa dla pacjentów z demencją naczyniową jest chwiejność uczuciowa, częste są okresy depresyjnego nastroju przechodzące w drażliwość, stany podniecenia i dezorientacji. U chorych z demencją wielozawałową nie obserwuje się zazwyczaj zmian osobowości, chociaż dochodzi czasami do nasilenia pewnych cech przedchorobowych (np. egocentryzm, drażliwość).
Podsumowując, więc proces przyspieszonego starzenia jak w przypadku demencji naczyniopochodnej wymaga przeprowadzenia kompleksowych badań internistycznych, neurologicznych, a jak wynika z powyższych rozważań także neuropsychologicznych.

JAK POWSTRZYMAĆ PROCES STARZENIA SIĘ - HIPOTEZY

Naukowcy nieustannie podejmują próby powstrzymania procesu starzenia się komórek. Powstało kilka hipotez i klinicznych doświadczeń w "leczeniu starości:

· Kuracje prokainowe
· Organoterapie i terapie komórkowe

· Terapia chelatująca
· Terapie hormonalne
· Kuracje kwasami nukleinowymi - RNA i DNA - kuracje genetyczne Zapobieganie tworzeniu się wolnych rodników - program antyoksydacjny. 
Poza praktycznymi radami jak zapobiegać starzeniu się organizmu w procesie miażdżycy inne sposoby pozostają ciągle hipotezami, pomysłami. Niemniej dzięki licznym interdyscyplinarnym eksperymentom powstają różne sugestie profilaktyczne i terapeutyczne, wszystkie warte rozważań i dalszych badań.

---