Definicje:
Osoba niepełnosprawna - to osoba, która z powodu urazu, choroby czy wady wrodzonej ma poważne trudności albo nie jest zdolna wykonywać czynności, które osoba w tym samym wieku jest zdolna wykonywać.
a)
zgodnie z Międzynarodową Organizacją Pracy w 1983 uchwaliła następującą definicje:
Osoba niepełnosprawna - to jednostka, której perspektywy zawodowe są wyraźnie ograniczone w wyniku właściwie rozpoznanej ułomności fizycznej czy umysłowej.
b)
W 1984 roku Europejskie Forum Osób Niepełnosprawnych definiuje:
Osoba niepełnosprawna - to jednostka w pełni swoich praw znajdująca się w sytuacji upośledzającej ją na skutek barier środowiskowych, ekonomicznych, społecznych, z których z powodu wystąpienia u niej uszkodzeń nie może przezwyciężyć w taki sposób jak inni ludzie. Bariery te zbyt często są zwiększone przez depreceniujące postawy społeczeństwa.
c)
wg Ustawy o Rehabilitacji Zdrowotnej i Społecznej oraz Zatrudnieniu Osób Niepełnosprawnych:
Niepełnosprawną - jest osoba, której stan fizyczny lub psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza albo uniemożliwia wypełnienie zadań życiowych i ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i społecznymi.
d)
W słowniku rehabilitacji:
Niepełnosprawność- to obniżony w stosunku do norm stan sprawności organizmu powodujący wyraźne ograniczenia, utrudnienia w wykonywaniu przez człowieka ról społecznych. Może dotykać funkcji psychicznych lub fizycznych albo jednych i drugich. Niepełnosprawność jest pojęciem ogólnym obejmującym wszystkie stany niezależnie od stopnia obniżenia sprawności, a więc niepełnosprawność stała i okresową.
W pojęciu niepełnosprawności mieści się pojęcie inwalida jako stanu trwałego obniżenia sprawności organizmu w stopniu znacznym.
e)
niepełnosprawność okresowa - to stan obniżenia sprawności organizmu spowodowany choroba lub urazem trwającym przez pewien okres, który w wyniku odpowiednich zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych może wrócić do normy. Brak tych zabiegów prowadzi do trwania niepełnosprawności i jej pogłębiania.
niepełnosprawność trwała - to stan obniżenia sprawności organizmu spowodowany stałym uszkodzeniem struktury narządu lub jego funkcji, którego nie można zlikwidować lub skorygować w wyniku odpowiednich zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych. Rehabilitacyjnych tym sensie niepełnosprawność trwała odnosi się także do inwalidów.
f)
interwencja wczesna - zespól wszelkiego typu działań pozwalających na wczesna i maksymalnie pełną pomoc osobie niepełnosprawnej.
Podział niepełnosprawności
a)
zaproponowany przez Światową Organizację Zdrowia wg której wyróżniamy 9 grup osób niepełnosprawnych:
Osoby z upośledzeniami lokomocyjnymi;
Osoby z upośledzeniami widzenia
Osoby z upośledzeniami w zakresie środków komunikowania się
Osoby z niepełnosprawnościami natury organicznej;
Osoby z niepełnosprawnościami intelektualnymi;
Osoby z niepełnosprawnościami emocjonalnymi;
Osoby z wadami budzącymi szczególną odrazę;
Osoby z wadami
Osoby z upośledzeniami związanymi z procesem starzenia się.
b)
Władysław Dykcik podzielił niepełnosprawność ze względu na jej mechanizmy etiologiczne, objawy psychiczne i społeczne:
1) etiologiczne - wymienił tutaj:
- uszkodzenia sensoryczne słuchu i wzroku;
- uszkodzenia układu kostnego lub nerwowego;
- niedowłady kończyn;
- uszkodzenia mózgu lun ośrodkowego układu nerwowego;
2) objawy psychiczne:
- zaburzenia w zakresie percepcji, myślenia, komunikowania się i emocji;
3) kryterium społeczne:
- upośledzenie funkcjonowania w rolach społecznych;
- niesamodzielność fizyczna;
- osłabienie orientacji w otoczeniu;
- zaburzenia komunikacji interpersonalnej;
- zachowania aspołeczne i antyspołeczne;
- zaburzenia w realizowaniu celów życiowych.
c)
Renata Kościelak dzieli na kategorie niepełnosprawności:
1) Upośledzeni umysłowo;
2) Głusi (głusi od urodzenia i głusi całkowicie, osoby z resztkami słuchu, niedosłyszący posługujący się mową, głusi upośledzeniu umysłowo w innymi upośledzeniami);
3) Niewidomi:
- niewidomi od urodzenia i ociemniali całkowicie;
- osoby z resztkami wzroku;
- niewidomi z upośledzeniem umysłowym i z innymi upośledzeniami;
4) Niedostosowani społecznie
5) Przewlekle chorzy somatycznie;
6) Chorzy nerwowo i chorzy psychicznie;
7) Osoby z uszkodzeniem narządu ruchu;
8) Osoby z głębszymi zaburzeniami mowy.
Zatrudnienie osób niepełnosprawnych:
W myśl ustawy o Rehabilitacji Zawodowej i Społecznej oraz o Zatrudnieniu Osób Niepełnosprawnych dzieli osoby niepełnosprawne na 3 stopnie przyjmując za kryterium stopień niepełno sprawności.
1) znaczny
Są to osoby z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolne do pracy lub zdolne jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagające w celu pełnienia ról społecznych stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.
2) umiarkowany
Są to osoby z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolne do pracy lub zdolne jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagające czasowej lub częściowej pomocy osób w celu pełnienia ról społecznych.
3) lekki
Są to osoby z naruszoną sprawnością organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy w porównaniu do zdolności jaką wykazują osoby o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością fizyczną i psychiczną lub mające ograniczenie w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.
Instytucje zajmujące się problemami osób niepełnosprawnych.
a) Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (od 09.05.1971)
b) Ogólnopolski Sejmik Osób niepełnosprawnych
- integracja lokalnych środowisk osób niepełnosprawnych.
- przeciwdziałanie dyskryminacji
- uczestniczenie w pracach legislacyjnych dotyczących życia osób niepełnosprawnych
- działania w zakresie informacji i poradnictwa
c) Polski Związek Niewidomych
- organizowanie turnusów
- poradnictwo prawne
- pomoc w zaopatrzeniu w środki materialne i sprzęt
d) Polskie Stowarzyszenie Na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
e) Stowarzyszenie Pomocy Niesłyszącym
f) Towarzystwo Przyjaciół Niepełnosprawnych
SURDOPEDAGOGIKA
Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się teorią i praktyką kształcenia osób z wadą słuchu, a więc osób nie słyszących, czyli inaczej głuchych i osób słabo słyszących (osoby z resztkami słuchu i niedosłyszące).
Definicje:
Głuchym nazywamy człowieka u którego utrata bądź znaczne upośledzenie analizatora uniemożliwia odbiór i rozumienie mowy ludzkiej przez słuch i dla którego w pracy i wszelkich zadaniach życia, słuch nie ma praktycznego zadania.
Wg M. Grzegorzewskiej:
człowieka, który pozbawiony jest słuchu, a więc treści dźwiękowych płynących ze świata i który w skutek tego znajduje się w gorszych warunkach niż słyszący jeżeli chodzi o poznanie zewnętrzne świata i przygotowanie do życia społecznego.
Podział głuchych w zależności od utraty słuchu:
1) głuchota całkowita - jest to stan zupełnego braku czynności analizatora słuchowego. Badanie słuchu wykazuje tu całkowity brak percepcji dźwięków, czyli tzw. głuchotę totalną.
2) głuchota częściowa - charakteryzuje się słyszeniem obniżonym w różnym stopniu.
- Grupa z resztkami słuchu - to ci, którzy mają w rozmaitym stopniu nikłe pozostałości słyszenia. Ubytek słuchu przekracza u nich 80 decybeli, resztki takie są niedostateczne przy pracy wymagającej słuchu.
- Grupa niedosłyszących - są to osoby, które mają ubytek słuchu od 40-80 decybeli.
Klasyfikacja Międzynarodowego biura Audiofonii:
1) Osoby z lekkim ubytkiem słuchu, u których utrata słuchu wynosi od 20-40 decybeli.
2) Osoby z umiarkowanym ubytkiem słuchu, mające utratę słuchu od 40-70 decybeli.
3) Osoby ze znacznym ubytkiem słuchu, mające utratę słuchu od 70-90 decybeli.
4) Osoby z głębokim ubytkiem słuchu, u których utrata słuchu przekracza 90 decybeli. Osoby te nie słyszą nawet najbardziej podniesionego głosu na różnych częstotliwościach i porozumiewanie się z nimi jest możliwe jedynie przez odczytywanie mowy z ust.
1 i 2 - osoby słabo słyszące, 3 i 4 - osoby nie słyszące.
Klasyfikacja pedagogiczna
- Dzieci słabo słyszące - dzieci te rozumieją i słyszą głośną mowę, mimo występujących u nich wad słuchu.
- Dzieci nie słyszące - słyszą mowę ludzką jedynie za pomocą aparatów wzmacniających słuch bądź nie słyszy, nie rozumieją mowy ludzkiej nawet przy użyciu aparatury wzmacniającej słuch.
Cele surdopedagogiki
a) podstawowy cel - przygotowanie osób z wadą słuchu do funkcjonowania w warunkach życiowo zmienianych w skutek istniejącej wady i do możliwie samodzielnego życia
b) przywracanie sprawności uszkodzonego zmysłu słuchu poprzez umożliwienie korzystania z posiadanych resztek słuchowych drogą odpowiednich ćwiczeń bądź pobudzania nerwu słuchowego i centralnego układu nerwowego przez zastosowanie wszczepu ślimakowego i rewalidację
c) przywracanie sprawności fizycznej przez usprawnianie procesów poznawczych zaburzonych w skutek ograniczeń percepcji bodźców słuchowych w tym mowy dźwiękowej.
Etiologia wad słuchu
1) Wady wrodzone.
- (konflikt serologiczny).
2) Wady z okresu życia płodowego i przyczyny około porodowe.
- (patologiczny poród wady słuchu u dzieci; gentamycyna - zażywanie antybiotyku przez dzieci może wywołać wady słuchu)
3) Wady nabyte.
- Ostre lub przewlekłe choroby ucha.
- Zapalenie opon mózgowych, może spowodować trwałe wady słuchu.
- Wybuchy.
- W sytuacji stresów może wystąpić głuchota totalna.
Głuchota a rozwój psychiczny
Osoby niesłyszące wykazują przeciętny poziom inteligencji. Głuchota jednak, wpływa niekorzystnie na funkcjonowanie umysłowe - na inteligencje abstrakcyjną. U głuchych preferuje tendencja do preferowania myślenia na poziomie konkretnym i powstrzymywanie się od formułowania uogólnień w daleko większym stopniu niż u dzieci słyszących w tym samym wieku.
Głusi wykazują obniżenie zdolności myślenia abstrakcyjnego ze względu na ścisłą więź jaka istnieje między mową a myśleniem abstrakcyjnym. Znajomość języka jest ważna nie tylko dla rozwoju umysłowego i zdobywania wiedzy ale także dla zdrowia psychicznego, przystosowania społecznego i emocjonalnego człowieka niesłyszącego.
Specyfika procesów poznawczych.
Poznanie rzeczywistości jest ograniczone przez brak wrażeń słuchowych a im jest ono dokładniejsze tym pełniejszy jest rozwój człowieka. Dziecko niesłyszące nie zdobywa wystarczająco dużej liczby doświadczeń życiowych i poznawczych. Mniejsza liczba bodźców docierających do kory mózgowej dziecka niesłyszącego powoduje powolniejsze jej funkcjonowanie.
Dziecko niesłyszące odbiera bodźce wzrokowe, węchowe, dotykowe ale nie łączy ich z nazwą i często nie rozumie ich znaczenia i związku. Poznanie jest konkretno-obrazowe a nie logiczno-pojęciowe.
Bardzo cenne jest wykorzystanie wzroku który u osób niesłyszących działa bardziej precyzyjnie niż u słyszących - potrafią odbierać za pomocą analizatora wzrokowego także takie wrażenia które uchodzą uwadze słyszących. Uwaga niesłyszących jest też w znacznym stopniu skierowana na wibracje - niektóre sygnały akustyczne odbierają dzięki swej wrażliwości na drgania. Przeżywanie w ten sposób muzyki to jedna ze szczytowych umiejętności percepcji wibracyjnej. Dotyk i wyczuwanie drgań mają duże znaczenie w praktycznym życiu niesłyszących. Uderzenia, kroki, przejeżdżające auta wyczuwają za pomocą nieuchwytnych dla słyszących drgań podłogi, ziemi czy otocznia. Drgania te docieraja do świadomości niesłyszących dzięki przewodnictwu kostnemu.
Brak słuchu sprawia że spostrzeżenia są na ogół nie pełne co często niezrozumienie i fałszywą interpretacje spostrzeganych zjawisk. Spostrzeżenia są materiałem z którego w umyśle dziecka tworzą się wyobrażenia, dlatego ich brak lub niedoskonałość powoduje zaburzenia wyobrażeń. Utrudnione jest pośrednie doświadczenie, abstrahowanie, uogólnianie a w związku z tym uczenie się.
Problemy będące konsekwencja wad słuchu
1) Problem postrzegania :
- dziecko nie potrafi rozpoznać przedmiotów i zjawisk na podstawie dźwięków jakie one powodują.
2) Problem mówienia :
- dziecko nie uczy się, że zachodzi związek pomiędzy ruchami jego narządów artykulacyjnych i powstającymi dźwiękami w skutek tego brak mu również kontroli nad własnymi wokalizacjami.
3) Problem porozumiewania :
- dziecko nie przyswaja sobie języka macierzystego. W skutek tego może przekazywać swoje myśli tylko przy pomocy gestów lub konkretnych czynności. Nie może także zrozumieć co inni do niego mówią. Nie może brać udziału w rozmowie.
4) Problem poznawczy :
- dziecko mające opanowaną mowę ma dostęp do świata, do myśli innych ludzi do pojęć abstrakcyjnych ora do informacji z minionych czasów, z odległych krajów, dziecko nie posiadające mowy uczy się świata (jedynie) przez konkretne „tu i teraz”
5) Problem socjalny :
- dziecko z uszkodzonym słuchem ma trudności w nauczeniu się odpowiednich zachowań w stosunku do innych ludzi. Jako małe dziecko nie słyszy toku głosu, z którego mogłoby wnioskować o stanie emocjonalnym rodziców lub o zakazach stawianych przez rodziców. kiedy dziecko jest starsze nie jest możliwe wyjaśnienie dziecku społecznych reguł zachowania. Możemy także powiedzieć, dziecko nie słyszące rozwija rytuał zachowania, aby uzyskać wpływ na otoczenie.
6) Problem emocjonalny :
- dziecko nie jest w stanie zaspokajać swoich potrzeb przy pomocy mowy mówienia. Nie jest ono w stanie przewidzieć i poznać odbywających się poza zasięgiem jego wzroku zmniejszających się reakcji i nastrojów i ze strony rodziców i towarzyszy zabaw.
Ma ono także odczucie, że inni oddziałują na niego, podczas gdy ono samo nie ma wpływu na innych. Staje się nerwowe, bojaźliwe i ma niski poziom samooceny.
7) Problem pedagogiczny :
- dziecko bez mowy mało korzysta z doświadczeń pedagogicznych (działanie pedagoga opiera się przez mowę, działanie w grupie nie odnosi skutku).
8) Problem intelektualny :
- dziecku brakuje ogólnych wiadomości i kompetencji językowych, które wchodzą w skład ogólnej inteligencji.
9) Problem zawodowy :
- dzieci z uszkodzonym słuchem bez kompetencji językowej i bez wiedzy szkolnej, bez znajomości form zachowania się społecznego posiada bardzo ograniczone możliwości nauczenia się zawodu.
10) Problem reakcji rodziców :
- postawa rodziców jest często nie właściwa i niesprzyjająca procesowi rehabilitacji.
Sposoby porozumiewania się:
a) metoda palcowa (daktylografia) - metoda porozumiewania się za pomocą układu palców. Każdej literze lub liczbie odpowiada określony znak diaktylograficzny. Diaktylografia przestrzega reguły gramatyczne.
b) metoda migowa - polega na porozumiewaniu się przy pomocy umownych znaków migowych określających dane pojęcie. Przedstawiamy osobę, rzeczy, czynności, zjawiska. Jej cechą jest specyficzna struktura dramatyczna bez zakończeń fleksyjnych. Porozumiewanie się w oparciu o mowę migową polega na ułożeniu odpowiednio dłoni.
Mowa migowa uzupełniana jest diaktylografią - mowa palcowa została wprowadzona do nauczania głuchych w XVI w. przez mnicha hiszpańskiego.
c) metoda fonogestów - są to umowne ruchy jednej lub drugiej dłoni, które pokazujemy na wysokości ust mówiącego.
d) metoda totalnych komunikacji - uwzględnia wszelkie drogi porozumiewania się mową migową, diaktylografią, mową ustną.
e) metoda kombinowana - uwzględnia stosowanie w procesie porozumiewania się mowy ustnej w formie graficznej lub dźwiękowej alfabetu dźwiękowego lub znaków migowych.
TYFLOPEDAGOGIKA
jest subdyscypliną pedagogiki specjalnej, zajmującą się nauczaniem i wychowaniem dzieci niedowidzących i niewidzących.
Przyczyny utraty lub znacznego pogorszenia wzroku:
- czynniki genetyczne.
- wady wrodzone analizatora wzroku - uszkodzenie okołoporodowe.
- choroby analizatora wzrokowego.
- choroby zakaźne przebiegające z wysoką temperaturą oraz nowotwory
- zatrucia i cukrzyca
- urazy mechaniczne, termiczne i chemiczne.
- awitaminoza
- zmiany starcze.
Przyczyny wrodzonej ślepoty:
- zapalnie głębokie rogówki spowodowane kiłą wrodzoną
- ubytek wrodzony tęczówki, naczyniówki, soczewki czy nerwu wzrokowego
- zaćma wrodzona powstająca w życiu płodowym wskutek zaburzeń soczewki lub jej otoczenia
- stany degeneracyjne oka np. siatkówki, soczewki czy rogówki
- zwyrodnienie siatkówki
- wady refrakcji
- przyczyny okołoporodowe
- niedotlenienie
- leki zażywane przez matkę
- promieniowania
- składniki żywieniowe
Przyczyny chorób analizatora wzrokowego
- nowotwory oczu lub mózgu
- jaskra (podniesione ciśnienie śródgałkowe i zanik nerwu wzrokowego)
- choroby ogólne np. ospa, zapalenie opon mózgowych, gościec, cukrzyca, choroby tropikalne, zatrucia alkoholem, promienie rentgena, naświetlania laserem
Urazy mechaniczne:
- strzelanie z łuku, pistoletu
- niewypały, fajerwerki
- kłucia nożem
Konsekwencje związane z utratą wzroku dla rozwoju psychofizycznego dziecka
- w rozwoju fizycznym
- w rozwoju zdrowotnym
- w rozwoju socjalnym
- w rozwoju społecznym
- w rozwoju orientacyjno poznawczym
Sprawą p[pierwszoplanową jest wyjaśnieni e czy przyczyna która spowodowała utratę zdrowia nie uszkodziła jednocześnie kory mózgowej. Szczególnie aktualny jest ten problem w odniesieniu do niewidomych od urodzenia.
UZUPEŁNIENIE DO TYFLOPEDAGOGIKI
Budowa anatomiczna narządu wzroku jest złożona i przede wszystkim możemy wyodrębnić :
- Gałkę oczną wraz z mięśniami umożliwiającymi jej ruchy.
- Nerwy wzrokowe łączące gałki oczne z odpowiednią grupą komórek nerwowych w płacie potylicznym kory mózgowej.
Zakończenie nerwowe znajdujące się w siatkówce na dnie oka stanowią receptory wzrokowe (czopki i pręciki) - są to komórki światłoczułe, które reagują na bodźce wzrokowe.
Funkcjonowanie fizjologiczne czyli widzenie i percepcję wzrokową umożliwiają następujące czynności :
1) motoryczne - gałek ocznych, które ukierunkowują na bodźce i umożliwiają przetwarzanie.
2) optyczne - czyli kierowanie wpadających do gałki ocznej promieni światła na tzw. plamkę żółtą, która znajduje się w siatkówce obejmującą największą liczbę czopków, dzięki czemu widzenie jest najdokładniejsze.
3) wzrokowe - przekazujące pobudzenie nerwowe przez nerwy wzrokowe do ośrodka wzrokowego, gdzie powstają obrazy oglądanych przedmiotów lub zjawisk.
W ramach czynności wzrokowych wyodrębniamy widzenie :
- centralne -obwodowe -strereskopowe -barw -nocne.
Trwała dysfunkcja wzroku - jest to wada jego struktury anatomicznej i czynności, może występować w różnym stopniu i zakresie, albo nawet dotyczyć wszystkich czynności narządu wzroku. W sytuacji ekstremalnej może dojść nawet do całkowitej ślepoty. Najistotniejsze uszkodzenie dotyczy najważniejszych czynności wzrokowych, a mianowicie uszkodzenie widzenia centralnego czyli obniżenie ostrości wzroku i uszkodzenie widzenia obwodowego, czyli ograniczenie i ubytki pola widzenia.
Następstwa wad wzroku
1) konsekwencje fizyczno-zdrowotne
stan wydolności fizyczno-zdrowotnej osoby z uszkodzonym wzrokiem jest determinowany obiektywnym brakiem wzroku, ogólnym stanem zdrowia i ewentualnym zagrożeniem całkowitej utraty wzroku wskutek groźby odklejenia siatkówki.
U dziecka niewidomego od urodzenia rozwija się szereg wadliwych postaw poznawczych, emocjonalnych i społecznych. Dziecko, które widzi wcześnie rozgląda się, podnosi główkę, obraca nią, chwyta przedmioty, przyciąga przedmioty, czołga się, aby przedmiot zdobyć. Niemowlę niewidome nie jest w takim samym stopniu pobudzone przez naturalne otoczenie. W okresie po niemowlęcym formy wieku są także ograniczone, a zwłaszcza opóźniony jest rozwój ruchu poprzez naśladownictwo. Innym zjawiskiem jest szybkie narastanie stałego, psychicznego napięcia w oczekiwaniu rzeczy i zjawisk nieznanych.
Trwałe napięcie psychiczne obserwowane u niewidomych w każdej fazie życia jest wyniszczająca.
BLINDISMY - zespoły tików, odruchów, gestów będących reakcją na niezidentyfikowane obiekty oraz będące wynikiem braku kontroli własnych zachowań ukierunkowanych na środowisko. Brak wzroku jest źródłem swoistej postawy niewidomego oraz poruszania się jego.
WADY POSTAWY :
Skrzywienie kręgosłupa typu : lordoza szyjna, kifoza piersiowa.
Lordoza lędźwiowa.
Wyciągnięte do przodu ramiona.
Cofnięta głowa i tułów.
Tzw. koguci chód.
Osoby ociemniałe, w porównaniu z osobami niewidomymi od urodzenia, znajdują się w sytuacji korzystniejszej. Im później nastąpiła utrata wzroku, tym problemy zdrowotne przebiegają łagodniej. Osoby niedowidzące niekiedy znajdują się w sytuacji dylematu zdrowotnego. Z jednej strony aktywność ruchowa stanowi warunek rozwoju i samodzielności, a z drugiej ograniczenia ruchowe są często wskazane ze względu na potrzebę ochrony wzroku, np. przy wspomnianym zagrożeniu odklejenia siatkówki.
2) konsekwencje orientacyjno-poznawcze
brak wzroku powoduje zaburzony odbiór informacji o świecie oraz częstą utratę informacji o podstawowym znaczeniu regulacji jednostki ze światem. Skutkiem utraty informacji lub dysponowanie informacjami drugorzędnymi są nietrafne decyzje i błędna działalność w relacjach człowiek-otoczenie. Swoistością poznawania poznawczego niewidomych jest pojawienie się i rozwój mechanizmu kompensacyjnego brak wzroku przez inne zmysły, a zwłaszcza dotyk, węch i słuch.
Są to tzw. zespoły dotykowo - kinestetyczno - słuchowo - węchowe, które pełnią podstawową rolę w odbiorze informacji. Relacyjność poznawania zmysłowego w stosunku do umysłowego - treść spostrzeżeń niewidomych jest uboższa o spostrzeżenia z udziałem wzroku zwłaszcza o barwę i przestrzeń. Możliwość uczenia przez analogię. Istotą poznawczą niewidomych są wybitne możliwości różnicowania bodźców o charakterze węchowym, dotykowym, słuchowym i smakowym. Osoby niewidome uczą się przez analogię, pojęcia powstałe na podstawie zasady analogii są ważnym składnikiem pamięci trwałej, są wykorzystywane przez niewidomego w procesie regulacji stosunków z otaczającym światem.
3) Konsekwencje psycho - społeczne
przekonywanie osoby niewidzącej i niedosłyszącej do zaakceptowania siebie. Takie osoby mają zaburzone poczucie własnej wartości. Warunkiem akceptacji jest zbieranie pozytywnych informacji o sobie oraz odbioru komunikatów z otoczenia umożliwiających funkcjonowanie wspólnotowe razem z widzącymi.
Ważne w polepszeniu tej komunikacji jest: nauka orientacji przestrzennej i samodzielnego poruszania się, kształtowanie nawyków prozdrowotnych, nauka czynności życia codziennego, nauka czytania Brajla.
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE
Upośledzenie umysłowe - określa jako istotnie niższy od przeciętnego, ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, występujący łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się wraz ze zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym.
Niedorozwój umysłowy - to te przypadki upośledzenia umysłowego, które powstały w okresie rozwojowym tj. w okresie około płodowym lub później.
otępienie - ogólny rozwój intelektualny dziecka, przebiega do pewnego czasu mniej lub bardziej prawidłowo, w wyniku określonego procesu chorobowego nastąpił regres, czyli postępujące obniżenie się poziomu funkcjonowania intelektualnego. Otępienie może być wynikiem różnego rodzaju urazów powstałych w wynikach różnego rodzaju wypadków.
Zahamowanie rozwoju intelektualnego - to okresowe zatrzymanie się rozwoju, rokujące powrót do normy.
Upośledzenie umysłowe bada się :
psychologicznie - które pozwoli określić stopień upośledzenia umysłowego, oprócz tego również przeprowadza się.
badanie pedagogiczne
badanie medyczne
Te 3 rodzaje badań pozwalają określić, czy dziecko jest upośledzone umysłowo.
Klasyfikacja upośledzenia umysłowego
przeprowadzone skalą Wekslera .
niedorozwój umysłowy lekki 55 - 69 IQ
niedorozwój umysłowy umiarkowany 40 - 54 IQ
niedorozwój umysłowy znaczny 25 - 39 IQ
niedorozwój umysłowy głęboki 0 - 24 IQ
Przez niedorozwój umysły rozumie się niższą od przeciętnej ogólną sprawność intelektualną, która powstała w okresie rozwoju i jest związana z jednym lub większą liczbą zaburzeń w zakresie dojrzewania, uczenia się społecznego przystosowania.
Rozparzając upośledzenie umysłowe musimy analizować je w zakresie 3 składników.
składnik organiczny
składnik psychologiczny
składnik społeczny.
Ad. 1 składnik organiczny - dotyczy zaburzeń i uszkodzeń w budowie i fizjologii układu nerwowego.
Ad. 2 składnik psychologiczny - dotyczy obniżenia sprawności intelektualnej i jego różnych konsekwencji dla psychicznego funkcjonowania jednostki.
Ad. 3 składnik społeczny - dotyczy szczególnych uwarunkowań roli społecznej osoby upośledzonej.
Podstawowe kryteria diagnostyczne dla upośledzonych umysłowo stopniu lekkim, klasyfikacji dziecięcych i młodzieżowych chorób psychicznych według DSM III rewizja z 1994r.
1. Kryterium - znaczne obniżenie ogólnego funkcjonowania intelektualnego, iloraz inteligencji uzyskiwany w indywidualnie stosowanym teście wynosi mniej niż 70 IQ
2. Kryterium - współwystępowanie deficytu lub zmniejszenie się zdolności przystosowania społecznego, występuje tzw. obniżona skuteczność osoby w spełnianiu poziomu oczekiwań zgodnych z jej wiekiem i przynależnością kulturową takich umiejętności jak : społeczna, odpowiedzialność, komunikowanie się, wypełnianie czynności dnia codziennego, samodzielność, samoobsługa.
3. Kryterium - dotycz występowania II pierwszych kryteriów. I i II kryterium musi ujawnić się przed 18 r.ż.
przyczyny wg. międzynarodowych klasyfikacji chorób:
1. Po zakażeniach i zatruciach.
2. W skutek urazu lub działania czynników fizycznych.
3. Przyczyny związane z zaburzeniami przemiany, wzrostu lub odżywiania.
4. W wyniku ciężkiej choroby mózgu występującej po uszkodzeniach, p. dziecięce stwardnienie rozsiane lub dziecięce stwardnienie rozległe.
5. Choroby i zespoły wywołane przez czynniki działające w życiu płodowym.
- W skutek anomalii chromosomalnych.
6. W skutek wcześniactwa.
7. W skutek braku podniet psychosocjalnych.
8. Inne bliżej nie znane przyczyny.
CHARAKTERYSTYKA DZIECKA UPOŚLEDZONEGO W STOPNIU LEKKIM :
1. ważne jest jaki jest stosunek dziecka upośledzonego do swego upośledzenia.
2. odmienność w podstawowych obszarach funkcjonowania (myślenia, mowy i motoryki).
3. sytuacja związana z zachowaniami społecznymi
AD.1. od tego zależą też jego inne zachowania, jak się zachowuje, jak funkcjonuje, zaakceptowanie swojego upośledzenia umysłowego. Rodzice powinni pomóc dziecku spojrzeć na jego upośledzenie pozytywnie.
Rola rodziców:
Przekonać dziecko, że ono nie jest gorsze, tylko „ sprawne inaczej”. Przygotować na kontakt z innymi dziećmi. Rodzice dzieci upośledzonych sami są często także upośledzeni w stopniu lekkim. Ubierają oni dzieci niewłaściwie, przez co te dzieci rzucają się w oczy, rodzice nie dbają o wygląd dzieci. Dzieci te często są odrzucane, ponieważ się wyróżniają. Element „zadbania” też pomaga w akceptacji dzieci przez rówieśników. Dzieci te często mają problemy chorobowe - choroby zębów, u dzieci z zespołem Downa - wady serca. Dzieci tych często nie stać na leczenie, zadbanie o siebie. Dzieci te są często przez to poszkodowane. Nie można zaniedbywać tego typu problemów.
Największy problem jest z dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu lekkim, ponieważ potrafią odróżnić siebie i innych, potrafią obserwować upośledzonych w stopniu ciężkim lub umiarkowanym. Z kolei te dzieci nie zdają sobie sprawy, nie odróżniają, nie dostrzegają różnicy. Dziecko upośledzone w stopniu lekkim stara się bardziej, a mniej osiąga. Dzieci te najbardziej dostosowują swoje ograniczone możliwości.
Należy je przygotować do tego, że nie będą mogły funkcjonować jak reszta dzieci. JAK TO ROBIĆ ?:
- Nie może być tak, aby tylko rodzice przekazywali dziecku o ich sprawności - to musi być też wspomagane przez szkołę. Praca szkoły polega na tym, aby dzieci nie czuły się odrzucone, ale potrzebne i ważne.
- Możemy funkcjonować normalnie (prawie) - taka postawa rodziny i szkoły.
- Odrzucenie przez społeczeństwo najbardziej odczuwają dzieci w wieku dojrzewania, gdy dzieci zaczynają się interesować sobą wzajemnie, wtedy bardziej dotkliwie widzą one swoje upośledzenie.
- Dlatego, że są inne, odmienne - często w wieku dojrzewania popełniają samobójstwa.
- Nawet osoby sprawne intelektualnie popełniają samobójstwa, to co dopiero osoby upośledzone w stopniu lekkim.
- Nie chronić dzieci, nie udawać, że jesteśmy tacy sami!! należy go przygotować do tej informacji, należy wspomagać przez społeczeństwo i szkołę. Dzieci szybko zauważają różnicę, ale widzą ją także członkowie grupy. Wychowawca musi manewrować zajęciami, aby dziwcko widziało, że jest potrzebne, ważne.
AD.2. ZABURZENIA MYŚLENIA - myślenie charakteryzuje się trudnością w ujmowaniu związków między zjawiskami. Dzieci z trudem chwytają istotę jakiegoś zadania, przy opowiadaniu gubią wątek, mają utrudnione zrozumienie nowych zadań, wykazują trudność w przestawianiu się z jednej czynności umysłowej na inną, są mało pomysłowe. Nie poszukują rozwiązań, myślowo są bierne, nie wykazują zainteresowań poznawczych, spontaniczność jest słaba i nieokreślona, dzieci potrzebują ciągłej stymulacji. Proces uczenia się jest spowolniony i ograniczony czasowo, występuje nieregularna dynamika uczenia się. Możliwości kategoryzowania uporządkowanie przyswojonego materiału są ograniczone. Zdolność do abstrakcji jest zredukowana. Zainteresowanie dzieci wywołują czynności związane z motoryką i sensoryką. Opanowany materiał jest zawężony, dzieci są zdolne do przyswojenia tego co konkretne i co ma związek z ich potrzebami.
AD.3.ZACHOWANIA SPOŁECZNE
Problemy te sprowadzają się do zachowań skrajnych jak zachowania agresywne, wybuchy zaburzenia, bierność, niepewność siebie, nasilona lękliwość, brak dystansu, lekkość uczuciowa,
Charakterystyka właściwości myślenia u dzieci z upośledzeniem
Niepełnosprawność własnych sądów.
Konkretność.
Mała przerzutność.(zagrożenie dla rozwoju jakie sprawia takie myślenie).
Jeżeli dziecko bardzo konkretnie zauważa zjawisko, wymaga od osób konkretnych i obrazowych informacji. Jeżeli coś zobaczy - zapamięta. Jeżeli pojawiają się informacje abstrakcyjne, dziecko ma z nim problemy.
Motoryka
Dyspraksja - czyli niezdarność, polega na nieprawidłowym planowaniu ruchów i braku koordynacji między nimi. Dzieci z dyspraksją muszą wielokrotnie wykonywać poszczególne czynności aby je opanować. Nie wykorzystują w całości możliwości swojego ciała co przejawia się w takich czynnościach jak zabawy skoczne - wspinanie się na drzewie.
Hiperaktywność - to zespół trwałego niepokoju i nieuwagi który rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie. Dzieci hiperaktywne nie są bardzo aktywne w rozumieniu aktywności życiowej ale są niespokojne, mają trudności w kontrolowaniu swojego zachowania. Konsekwencja tego typu zachowań może być deficyt uwagi na który składają się inne zaburzenia jak: nadmierna ruchliwość, brak koordynacji czynnościowej, chwiejność w spostrzeganiu, zaburzona lateralizacja,
Szkolnictwo/formy kształcenia
- szkoły specjalne tworzą ośrodki szkolno wychowawcze (szkoła + internat)
- szkoła ogólnodostępna (program powinien być dostosowany do potrzeb i możliwości)
- nauczanie indywidualne
- szkolnictwo integracyjne (oddział integracyjny)
Słabość systemu kształcenia osób z upośledzeniem umysłowym
- zbyt późne orzekanie o upośledzeniu (zwłaszcza w przypadku lekkiego upośledzenia)
- centralizacja zarządzania szkolnictwem specjalnym zwalania gminę z obowiązku zadbania o edukacje dzieci upośledzonych
- brak regulacji finansowych dotyczących oddziałów i szkół integracyjnych oraz kształcenia indywidualnego
- kurczowe trzymanie się systemu klasowo lekcyjnego co przeczy podstawowej zasadzie dotyczącej ułatwień edukacyjnych i nie zachęca do stosowania programów autorskich oraz współczesnych metod pracy
- niewydolność zasadniczych szkół zawodowych (niedostosowanie profili do możliwości kształcenia
- przepisy prawne
Pedagogika specjalna
13