Skóra jest największym narządem ludzkiego ciała. Stanowi zewnętrzną powłokę ciała oddzielającą organizm od środowiska zewnętrznego. U dorosłej osoby jej powierzchnia stanowi około 1,8-2 m2, masa to 15-20% masy całego ciała waży 3 kg i ma 0,5-5 mm grubości. . Pełni wiele funkcji, miedzy innymi:
- chroni przed uszkodzeniami fizycznymi, a także termicznymi.
- jest osłoną dla narządów wewnętrznych między innymi przed bakteriami, a także przed działaniem czynników chemicznych.
- ma duże znaczenie w regulacji ciepła i gospodarki wodnej. Może gromadzić wodę w postaci obrzęku a w razie odwodnienia ulegać wysuszeniu.
- w żylnych zbiornikach skóry może gromadzić się również krew.
- jest ważnym narządem wydzielniczym oraz receptorem odbierającym bodźce zewnętrzne.
- bierze udział w procesie przemiany materii, przeprowadza syntezę witaminy D.
- skóra także pochłania i odbija światło.
W jej budowie anatomicznej wyróżnia się trzy warstwy: naskórek, skórę właściwą oraz tkankę podskórną.

Naskórek :jest najbardziej zewnętrzną, beznaczyniową warstwą skóry. Jego grubość wynosi średnio 0,1 mm i jest zróżnicowana w zależności od obszaru skóry (np. na podeszwach stóp lub powierzchni dłoniowej rąk grubość naskórka dochodzi do 1,2-1,4 mm). Składa się z 3 odrębnych populacji komórek:
keratynocyty - komórki entodermalne tworzące 5-6 warstw:
podstawna - najniżej położona warstwa rozrodcza, bierze udział* w odnowie naskórka,
kolczysta - kilka rzędów wielobocznych komórek,* posiadają specyficzne połączenia międzykomórkowe (desmosomy) oraz przestrzenie wypełnione płynem tkankowym o roli odżywczej w pozbawionym naczyń naskórku,
ziarnista - zawiera silnie zasadochłonne ziarnistości keratohialiny,* będące bezpośrednim produktem w procesie rogowacenia; pełni ponadto rolę filtra nieprzepuszczalnego dla promieni UV,
jasna - występuje jedynie na dłoniach* i podeszwach, gdzie jest gruby naskórek,
rogowa - zawiera bezjądrzaste* komórki wypełnione keratyną (korneocyty); pełni rolę ochronną,
* złuszczająca się - ulega stałemu i niewidocznemu gołym okiem złuszczaniu; Czas odnowy naskórka (przejście od warstwy podstawnej do rogowej) u zdrowych osób wynosi 26-28 dni.
melanocyty - stanowią 6-10% wszystkich komórek warstwy podstawnej naskórka, są odpowiedzialne za syntezę barwnika skóry - melaniny i jej transport do sąsiednich komórek,
komórki Langerhansa - wchodzą w skład* układu immunologicznego skóry,
komórki Merkela - o nieznanej do tej pory* roli;

Skóra właściwa :stanowi warstwę pochodzenia mezodermalnego, zbudowaną z włókien kolagenowych o falistym, różnokierunkowym przebiegu, z włókien sprężystych oplatających pęczki włókien kolagenowych i przydatki skóry, z włókien retikulinowych obecnych na granicy skórno-naskórkowej i wokół przydatków skóry oraz z bezpostaciowej substancji podstawowej, której głównymi składnikami są glikozaminoglikany i proteoglikany. Skórę właściwą dzieli się na dwie warstwy:
brodawkową - leży tuż pod naskórkiem
siateczkową - zawiera grube włókna kolagenowe;
Grubość skóry właściwej zależy od obszaru skóry. Najcieńsza jest ona w obrębie powiek, gdzie osiąga maksymalnie 0,5-0,6 mm, a najgrubsza na plecach, podeszwach i dłoniach - około 3-3,5 mm.

Tkanka podskórna : zbudowana jest przede wszystkim z komórek tłuszczowych różnej wielkości zgrupowanych w tzw. zraziki tłuszczu. Ponadto znajdują się tu naczynia krwionośne i chłonne oraz włókna nerwowe. Pełni funkcje podporowe i chroni przed urazami mechanicznymi. Stanowi jednocześnie magazyn energetyczny organizmu. Tkanka podskórna ma różną grubość w poszczególnych okolicach ciała, a w niektórych nie występuje w ogóle np. na powiekach.


Rys. schemat budowy skóry


Unaczynienie skóry: skóra jest obficie unaczyniona. Można tu wyróżnić 2 sploty naczyniowe:
głęboki splot tętniczy umiejscowiony na granicy skóry właściwej i tkanki podskórnej,
powierzchowny splot tętniczy (podbrodawkowy) - rozgałęzienia tego splotu tworzą obfitą sieć naczyń włosowatych w brodawkach skóry;
Analogiczny układ ma unaczynienie żylne i chłonne, przy czym krążenie chłonne odgrywa bardzo istotną rolę odżywczą w beznaczyniowym naskórku.

Unerwienie skóry: najbogatsze unerwienie skóry z najliczniejszymi włóknami i zakończeniami nerwowymi występuje na dłoniach, twarzy i w obrębie narządów płciowych. W skórze właściwej znajdują się wolne zakończenia nerwowe, które niejednokrotnie dochodzą do naskórka. Odpowiadają one za czucie bólu i temperatury. Poza tym w skórze właściwej zlokalizowane są wyspecjalizowane upostaciowane zakończenia nerwowe: ciałka Vatera i Paciniego, odbierające czucie ucisku i wibracji oraz ciałka Meissnera odpowiedzialne za czucie dotyku.

Wykwity są to zmiany skórne, które stanowią podstawę rozpoznania i są zasadniczym elementem obrazu klinicznego chorób dermatologicznych. Znajomość tych wykwitów pozwala opisać i zdefiniować zmiany widziane na skórze gołym okiem.
Wykwity dzielimy na : pierwotne - pojawiają się na skórze w początkowym okresie ujawnienia się zmian chorobowych na skórze , należą do nich: plama, grudka, bąbel, guzek, guz, pęcherzyk, pęcherz, krosta i wtórne - takie które są zejściem pierwotnych .


Do wykwitów pierwotnych świadczących o zaburzeniu w ukrwieni skóry zaliczamy plamy.
Plama(macula)to zmiana zabarwienia skóry w jej poziomie (niewyczuwalna dotykiem).
Podział:
1. Naczyniowe
a. Zaburzenia ukrwienia:
-. Przekrwienie czynne - np. rumień- błędna przy ucisku
-. Przekrwienie bierne - np. plamy sinicze
-. Niedokrwienie - np. wskutek zimna
b. Zaburzenia unaczynienia:
-. Plamy naczyniowe wrodzone - np. znamie ogniste-. Plamy naczyniowe nabyte - np. teleangiektazje (trwałe rozszerzenie naczyń), pajączki naczyniowe
c. Wybroczynowe - powstają wskutek wylewu krwi do skóry, nie bledną przy ucisku
-. Plamice - na skórze niezmienionej
+ plamy uogólnione- np. w chorobach Shonleina-Hoenocha - petechaie + plama ograniczona + palmy objawowe np. w chorobach wątroby
-. Wykwity wybroczynowe - na skórze zmienionej
c. Naczyniaki
2 barwnikowe - nadmiar lub niedobór melaniny
a. Wrodzone
-. Nadmiar: znamiona
-. Niedobór: bielactwo(vitilgo)
b. Nabyte
-. piegi (elphedies)
-. bielactwo nabyte
c. zapalne - np. rumień (erytchema) - przekrwienie zwiazane ze stanem zapalnym
d.złogowe :
-. Zewnątrzpochodne: tatuaż -. Wewnątrzpochodne: złogi hemosyderyny, złogi rtęci w zatruciu rtęcią
Rys. schemat plamy

Plamy zapalne - rumienie
Rumień wielopostaciowy (wysiękowy)
Są to obrzękowe, sino-czerwone rumienie, dobrze odgraniczone od otoczenia, niekiedy z obecnością pęcherzy na powierzchni, umiejscawiające się na skórze i błonach śluzowych jamy ustnej
W powstawaniu zmian skórnych najważniejszą rolę odgrywają:
- zakażenia wirusowe
- zakażenia bakteryjne (głównie paciorkowcowe, z ognisk zakaźnych wewnątrzustrojowych - próchnica, niedoleczone migdałki podniebienne)
- leki , z których najważniejsze są; sulfonamidy, leki uspokajajace, aspiryna i inne, w części przypadków nie udaje się stwierdzić czynników wywołujących
W zależności od przebiegu klinicznego i nasilenia zmian wyrózniamy:
odmianę łagodniejszą (zwykłą) rumienia wielopostaciowego

Przebiega ona pod postacią zmian rumieniowo-obrzękowych, wykazujących skłonności do tworzenia koncentrycznych figur i obrączek, w obrębie rumieni mogą powstać pęcherze oraz zmiany krwotoczne. Najczęściej są to dystalne części kończyn górnych i dolnych ale mogą być zajęte również błony śluzowe jamy ustnej i okolic płciowych .Początek choroby jest zazwyczaj nagły. Okres trwania jest kilkutygodniowy.
Rumień trwały są to zwykłe pojedyncze wykwity o brunatnym zabarwieniu , wyraźnie odgraniczone od otoczenia. Często nawracają w tej samej okolicy po zażyciu leku prowokującego pojawienie się rumieni.Czynnikami wywołującymi są rozmaite leki, najczęściej : uspokajające , przeciwbólowe , sulfonamidy , aspiryna ,inne .Zmiany początkowo są rumieniowo-obrzękowe, bardzo szybko zmieniają barwę na brunatnawą. Są wyraźnie odgraniczone od otoczenia i leżą w poziomie skóry. Umiejscowienie jest rozmaite.Okres trwania jest kilku lub wielomiesięczny.
Rumień guzowaty są to ostrozapalne, bolesne guzy, umiejscowione głównie na przedniej powierzchni podudzi, nie ulegające rozpadowi i ustępujące bez pozostawienia blizn. Czynnikami etiologicznymi mogą być :
- zakażenie bakteryjne , głównie paciorkowce oraz prątki gruźlicy
- zakażenie wirusowe
- toksoplazmoza
- leki (sulfonamidy , salicylany , antykoncepcyjne leki hormonalne)
Najczęstszym umiejscowieniem są podudzia po stronie prostowników, ale pojedyncze guzy mogą występować również na udach i przedramionach . Chorobie towarzyszy podwyższona temperatura i bóle stawowe .
Łupież różowy (Giberta) jest to łagodnie przebiegająca choroba, prawdopodobnie o etiologii wirusowej (HSV5) cechująca się rumieniowo-złuszczającymi, pieniążkowatymi wykwitami w obrębie tułowia i bliższych części kończyn . Początkowo pojawia bladoróżowa plama, zwykle o kształcie owalnym (tzw. blaszka macierzysta), która ma większe wymiary i zazwyczaj wyraźnie łuszczy się na obwodzie. Po ok. 6 - 10 dniach dochodzi do wysiewu licznych drobniejszych wykwitów plamistych. Okres trwania wynosi 4 - 6 dni. Zmiany zwykle ustępują samoistnie .
Plamy barwnikowe :
Soczewicowate (melanosis lentigines, melanosis Hutchinson). Plamy soczewicowate są typowym stanem przedczerniakowym. Mają postać plamistych zmian o różnym zabarwieniu; rozwijają się przez wiele lat, czasami ulegają regresji. Występują u ludzi starszych, w obrębie twarzy i szyi, przedramion, okolicy barkowej. Ciemnieją pod wpływem słońca, w porze zimowej są mniej intensywnie zabarwione. Powinny być profilaktycznie usuwane ze względu na możliwość powstania czerniaka o typie LMM (Lentigo malignant melanoma).
Piegi to drobne, brunatne plamki umiejscowione na skórze okolic ciała szczególnie narażonych na działanie światła słonecznego - twarz, dłonie, ramiona, przedramiona. Często kojarzone są z jasną karnacją ciała, rudymi włosami i młodym wiekiem. Mają charakter dziedziczny, utrzymują się od wieku dziecięcego przez całe życie, choć w starszym wieku są mniej nasilone. Wiosną i latem pod wpływem nasłoneczniania są bardziej widoczne (piegi majowe, piegi letnie).
Ostudy to nieregularne plamy o zabarwieniu od żółtobrunatnego do ciemnobrunatnego, występujące najczęściej na twarzy, głównie u kobiet. Mogą być wywołane ciążą (zwykle pojawiają się w pierwszych miesiącach ciąży i ustępują samoistnie po porodzie), zaburzeniami miesiączkowania, stanami zapalnymi jajników, zaburzeniami wewnątrzwydzielniczymi (choroby tarczycy, nadnerczy, przysadki mózgowej), chorobami wątroby, wyniszczeniem, niektórymi lekami (np. doustnymi środkami antykoncepcyjnymi). Często pojawiają się po zastosowaniu w słoneczny dzień kosmetyku zawierającego środek światłouczulający.
Znamiona płaskie znajdują się na poziomie skóry, są odgraniczone od otoczenia, nie powodują żadnych dolegliwości. Powiększają się wraz ze wzrostem dziecka. W przypadku przewlekłego drażnienia mogą być punktem wyjścia złośliwego nowotworu skóry - czerniaka. Zdarza się to jednak rzadko.
Znamiona błękitne należą do skórnych znamion melanocytowych. Komórki barwnikowe są tu umiejscowione dość głęboko w skórze, zwykle na twarzy i kończynach. Znamiona przybierają barwę od jasnoniebieskiej do czarnej. Należą do tzw. bezpiecznych znamion, tzn. rzadko są punktem wyjścia czerniaków.
Plamy z niedobarwienia :
Niemożność wytwarzania barwnika - melaniny - jest charakterystyczna dla choroby skóry zwanej bielactwem.
W dermatologii wyróżnia się dwa główne rodzaje bielactwa (albinizmu): wrodzone - uogólnione i częściowe - oraz nabyte. W tych schorzeniach ważne są czynniki dziedziczne.
Bielactwo nabyte (vitiligo) jest chorobą polegającą na odbarwieniu skóry w wyniku uszkodzenia melanocytów skóry. Odbarwiona skóra charakteryzuje się upośledzeniem wielu funkcji oraz uszkodzeniem niektórych nerwów autonomicznych. W obrazie mikroskopowym skóry nie widujemy melanocytów.
Bielactwo wrodzone - istota schorzenia polega na niemożności wytwarzania barwnika - melaniny. Komórki go produkujące, czyli melanocyty, są obecne zarówno w skórze, tęczówce i innych narządach normalnie je zawierających. Budowa melanocytów też jest prawidłowa. Jednak najprawdopodobniej nie ma jakiegoś enzymu lub też działa inny mechanizm blokujący produkcję barwnika, w konsekwencji powodując chorobę.
Plamy naczyniowe :
Naczyniaki to zmiany skórne, najczęściej wrodzone. Są to chorobliwe (patologiczne) rozszerzenia i uwypuklenia naczyń krwionośnych i chłonnych, czyli limfatycznych.
Naczyniaki pojawiają się często na naczyniach włosowatych, ale nie tylko; zmiany dotyczyć mogą również naczyń tętniczych i żylnych. Rozrosty naczyń mogą obejmować także - poza skórą - narządy wewnętrzne czy błony śluzowe (głównie jamy ustnej).
Do naczyniaków należą:
1. Znamiona naczyniowe to znamiona płaskie, znamiona środkowe twarzy oraz naevus unny. Płaskie - pojawiają się w naczyniach włosowatych. Wzrastają wraz z rozwojem osobniczym. Znamiona naczyniowe to bladoróżowe plamy na skórze. Łatwo poddają się terapii laserowej.
Naevus unny obserwujemy głównie u dzieci, przede wszystkim na owłosionej skórze głowy (w części potylicznej). Ta odmiana znamion zwykle ustępuje sama, leczenie nie jest konieczne.
2. Angioma planum to naczyniak płaski (forma pośrednia). Ta postać objawia się w różnych miejscach ciała, jako ciemnofioletowa bądź granatowa plama, niewystająca ponad skórę. Wskazane jest stosowanie terapii laserowej.
3. Naczyniaki właściwe - jest ich kilka odmian. Są to guzki, zwykle mniej lub bardziej wystające ponad powierzchnię skóry. Niektóre z nich sięgają w głąb skóry, do tkanki podskórnej. Zdarza się, że zmiany pojawiające się w błonie śluzowej jamie ustnej powodują powiększenie języka o obrzęk warg, co może być przykre.
Naczyniaki zazwyczaj nie są kłopotliwe. Samoistnie ustępuje ok. 80% zmian, pozostaje najwyżej
Znamie ogniste to wrodzona , czerwona plama na twarzy .

óra jest jednym z najważniejszych organów naszego ciała - nie mniej ważnym niż serce czy płuca. Jej budowa biologiczna i funkcje fizjologiczne są tak złożone, że wszelkie obrażenia i choroby skórne (np. stany zapalne) wymagają szczególnego traktowania.
Poszczególne warstwy skóry powstają w trakcie rozwoju zarodka ludzkiego z ektodermy (naskórek i jego wytwory) i mezodermy (skóra właściwa). Zarodek we wczesnych stadiach rozwoju jest pokryty komórkami zewnętrznego listka zarodkowego (ektoderma), która u organizmów pierwotnych stanowi powlokę zewnętrzną ciała. Już, u płodu do ektodermalnej powłoki dochodzi od wewnątrz silna warstwa łącznotkankowa pochodząca z mezodermy, tworząc ostateczną powłokę ciała - skórę (cutis).

Organizm człowieka dysponuje szeregiem mechanizmów mechanizmów barier ochronnych, wśród których na szczególna uwage zasługuje m.in. skóra. Błony śluzowe różnią się od skóry tym, że funkcję naskórka spełnia w niej wielowarstwowy nabłonek który nie posiada warstwy rogowej. Ich głównym mechanizmem obronnym jest warstwa śluzu odnawiającą się co 10 -20 minut i wytwarzana przez komórki gruczołowe błony śluzowej. Owo odnawianie powoduje niedopuszczanie drobnoustrojów do wtargnięcia do wnętrza organizmu.. Śluz zawiera substancje przeciwbakteryjne takie jak: lizozym, przeciwciała, fagocyty. Szczególnie dużą zawartość lizozymu wykazują łzy.


Prawidłowo zbudowana i funkcjonująca skóra stanowi ważną przeszkodę dla drobnoustrojów nie tylko ze względu na swe właściwości mechaniczne, lecz również ze względu na dobrze rozwinięty układ siateczkowo- sródbłonkowy (komórki tego układu biorą czynny udział w fagocytozie- wchłanianie bakterii, czyli komórki tego układu wchłaniaja bakterie - pożerają).
Makrofagi sa mniej ruchliwe niż np. leukocyty i ich zasięg jest bardziej zlokalizowany.


Skóra jest największym organem człowieka, zajmującym powierzchnię ok. 1,5?2 m2. Jej masa wraz z tkanką podskórną wynosi przeciętnie 18?20 kg (świeżej tkanki), w tym na naskórek przypada ok. 0,5 kg, a na skórę właściwą ok. 3,5 kg. Grubość skóry waha się od 0,5 do 4 mm, przy czym najbardziej zmienna jest grubość warstwy rogowej naskórka, która zależy przede wszystkim od okolicy ciała, ekspozycji na promienie ultrafioletowe i urazy. Komórki skóry tworzą największy organ ludzkiego organizmu. Stanowi on niemal 15% wagi ciala i ma około 2 metrów kwadratowych powierzchni. Składa się z wielu warstw wysokowyspecjalizowanych komórek.
O wyglądzie skóry decyduje ogólny stan zdrowia, wiek, płeć, sposób życia oraz szeroko pojęte warunki zewnętrzne.
Aby zachować jak najdłużej urodę i dokonać świadomego wyboru środków oraz pielęgnacji skóry należy poznać jej strukturę i sposoby funkcjonowania.


FUNKCJE SKÓRY

Chroni ustrój przed utratą wody, elektrolitów i układów wielocząstkowych.
Stanowi barierę oporową, chroniącą przed napływającymi z zewnątrz szkodliwymi bodźcami zarówno fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi.
Bierze udział w regulacji cieplnej organizmu dzięki kurczeniu się i rozszerzaniu łożyska naczyniowego oraz wydzielania się potu.
Jest narządem czucia w zakresie dotyku, ciepłoty, bólu i świądu.
Nadaje ciału postać i kształt.
Jej powierzchnia posiada właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze.
Zmiany łożyska naczyniowego skóry regulują ciśnienie krwi.
Jest organem wydzielającym za sprawą obecności gruczołów łojowych i potowych.
Wytwarza struktury keratynowe ? włosy, paznokcie.
Stanowi zapasowy zbiornik ustrojowy wody, elektrolitów, białek, tłuszczy, węglowodanów i witamin ? bierze udział w metabolizmie tych związków.
Decyduje o barwie ciała przez wytwarzanie melaniny, mechanizm rozszerzenia naczyń krwionośnych i keratynizację.
Wytwarza wit. D .
Bierze udział w regulacji równowagi wodno ? oddechowej.
Bierze udział w procesach odpornościowych organizmu.
Bierze udział w czynności resorpcyjnej (wchłanianie przez skórę).

SKÓRA SKŁADA SIĘ Z 3 WARSTW

1. Naskórka ? powstałego z zewnętrznego listka zarodkowego-ektodermy
2. Skóry właściwej ? powstałej ze środkowego listka zarodkowego - mezodermy.
3. Tkanki podskórnej ? pochodzacej rozwojowo także z mezodermy.

Zawiera :
-przydatki (gruczoły łojowe, potowe, włosy i paznokcie)
-naczynia krwionośne i limfatyczne
-zakończenia nerwowe

Pokryta jest płaszczem hydrolipidowym (zawiesiną olejowo-wodną ze złuszczoną keratyną)


I. NASKÓREK

Jest wielowarstwowym nabłonkiem rogowaciejącym , w którym pojawiają się mieszki włosowe wraz z przymieszkowymi gruczołami łojowymi, gruczoły apokrynowe oraz ekrynowe a także gruczoły łojowe.
Stanowi bezpośrednią granicę miedzy organizmem a otaczającym nas światem zewnętrznym.
Jest najbardziej zewnętrzną warstwą skóry.
Składa się z komórek ściśle przylegających do siebie (keratynocytów), ułożonych w zachodzące na siebie warstwy. Daje to skórze możliwość zmiany kształtu podczas wykonywania ruchów.
Warstwy nabłonka płaskiego tworzące naskórek łączą się ze skórą właściwą poprzez brodawki skórne.
Komórki te stale powstają w czynnych podziałowo, najgłębszych warstwach rozrodczych naskórka: podstawnej i kolczystej. Pod wpływem kolejnych pokoleń keranocytów dokonuje się ich wędrówka. Podczas tej biernej wędrówki zachodzą w nich istotne zmiany- ulegają rogowaceniu, odwodnieniu, a ich metabolizm stopniowo słabnie aż wreszcie zamiera. Białka żywych komórek naskórka przekształcają się w tzw. skleroproteiny- białka włókniste, keratynę, odporną na wpływy chemiczne i nierozpuszczalną w wodzie. Martwe komórki warstwy zrogowaciałej złuszczają się. Pomiędzy komórkami warstwy podstawnej znajdują się melanocyty i komórki Langerhansa.
Naskórek jest najbardziej aktywną biologicznie warstwą- spełnia wiele funkcji, m.in. dzięki obecności keratyny pełni funkcję ochronną, dzięki melaninie - chroni przed promieniowaniem ultrafioletowym. Naskórek stanowiąc zewnętrzną powłokę chroni organizm przed wnikaniem drobnoustrojów. Najgłębsza warstwa naskórka warstwa podstawna ma zdolność tworzenia nowych komórek, które zastępują złuszczone.
W tej warstwie znajdują się również komórki wytwarzające barwnik, tzw. melanocyty, które są odpowiedzialne za pigmentację skóry.
Naskórek możemy podzielić na dwie strefy; żywą (w której powstają nowe komórki i podlegają dalszym przemianom) i martwą, gdzie komórki są już silnie spłaszczone, bez jąder, martwe (zwane inaczej korneocytami). Oddziela je od siebie warstwa ziarnista, w której rozpoczyna się proces keratynizacji.

1. WARSTWA PODSTAWNA
Jest to najniżej położona warstwa naskórka , jest warstwą komórek, o wydłużonych, silnie zasadochłonnych jądrach, zwana również warstwa rozrodcza, gdyż w niej najobficiej postępuje podział komórek. W warstwie tej jest zauważalna początkowa przemiana keratyny, będącej ostatecznym produktem metabolizmu naskórka.. W obrebie tej warstwy znajdują się melatynocyty, komórki Langerhansa, komórki Merla.
Warstwa podstawna jak wspomniano jest warstwa rozrodcza, po każdym podziale okoo 50% komórek potomnych bierze udzial w rozwoju naskórka, wynosi to około 30 dni.
Dojrzewanie komórek naskórka obejmuje przekształcanie się wydłuzonych komórek warstwy podstawnej w komórki w pełni zrogowaciałe. Obejmuje również zmiane polaryzacji komorek: Komórki podstawne ułożone sa pod katem prostym do błony podstawnej, podczas gdy płytki rogowe zrogowaciałej warstwy naskórka leza równolegle w stosunku do błony podstawnej.
Komórki podstawne łacza się za pomoca półdesmosomów z błona podstawną, która oddziela naskórek o d skóry właściwej.

2.WARSTWA KOLCZYSTA

Jest zbudowana z kilku rzędów wielobocznych komórek, które ulegają spłaszczeniu w kierunku powierzchni skóry.Przestrzenie międzykomórkowe warstwy kolczastej sa wypełnione substancja mukopolisacharydowo- biAłkowa, która przyczynia się do ich scementowania. Powyżej tej warstwy rozpoczyna się proces keratynizacji, dlatego określa się często warstwę podstawną i kolczystą ogólną nazwą warstwy MALPHIEGO. Warstwa podstawna i kolczysta tworzą żywy, czynny metabolicznie naskórek, zdolny do podziału komórek.
- Najgrubsza ? składa się z kilku (do 12) rzędów komórek wielobocznych
- Buduje ją kilka warstw komórek połączonych ze sobą za pomocą desmosomów.
- U dzieci procesy podziału nadal mają miejsce, u dorosłych dzieli się ale w przypadku zranienia
- Dochodzi tu do zaniku jąder w górnym rzędzie górnej warstwy.
- Komórki przesuwając się ku górze ulegają spłaszczeniu

NASKÓREK ROGOWACIEJĄCY:
-warstwa ziarnista i warstwa rogowa

1. WARSTWA ZIARNISTA

Warstwa ziarnista składa się z wielu wrzecionowatych komórek o spłaszczonych jadrach wypełnionych ziarnami keratohialiny, które biorą udział w procesie wytwarzania białka keratynowego. Charakterystyczne dla tej warstwy są ciałka Odlanda zwane ciałkami blaszkowatymi, które kształtują cement międzykomórkowy.

2.WARSTWA JASNA

Warstwa jasna - leży tuż pod warstwą rogową. Komórki tej warstwy są już silnie spłaszczone, zawierają białko załamujące światło zwane eleidyną. Stąd też warstwa ta jest nieprzepuszczalna dla światła. Jest ona widoczna jedynie w zrogowaciałym naskórku dłoni i stóp lub przy użyciu mikroskopu elektronowego. Jest cienką warstwą keratynocytów, o kwasochłonnej cytoplazmie, występującą tylko w grubych naskórkach, np. w skórze podeszwy. Keratynocyty tej war?stwy nie mają już jąder i są wypełnione masami zrogowaciałych filamentów cytokeratyny. Mają jeszcze zachowane desmosomy. W warstwie tej rozpoczyna się proces przekształcenia keratohialiny w naturalny czynnik nawilżający NMF(natural moisturizing factor). Ten naturalny czynnik nawilżający to roztwór małych silnie higroskopijnych, osmotycznie czynnych cząsteczek, który omywa włókna keratynowe i odpowiada za utrzymanie prawidłowej wilgotności wewnątrz korneocytu.
W skład tego czynnika wchodzi zespól składników takich jak: mocznik, aminokwasy, kwas piroglutaminowy, keratyna produkowana przez komórki naskórka.
Sład ten warunkuje zatrzymanie wilgoci w naskórku, przez co NMF uznaje się za czynnik uelastyczniający skóre. W przypadku jego niedoboru naskórek staje się suchy, a w konsekwencji popekany oraz opkryty drobnymi zmarszczkami i fałdkami. Kosmetyki, które zawieraja NMF sa najbardziej efektywnie nawilżającymi i odmładzającymi skóre . np.
A Eris Sensireneal intensywny krem przeciwzmarszczkowy 30ml

3. WARSTWA ROGOWA

Warstwa rogowa - składa się ze spłaszczonych komórek pozbawionych jąder - korneocytów, wypełnionych białkiem keratyną oraz naturalnym czynnikiem nawilżającym. Keratyna chroni przed promieniowaniem, przed czynnikami chemicznymi i mechanicznymi, wiąże wodę zapobiegając jej ucieczce. Korneocyty leżące głębiej przylegają do siebie a te na powierzchni złuszczają się. W wyniku różnicowania keratynocytów na powierzchni naskórka powstaje jednorodna warstwa zrogowaciała, a pod nią i w niej znajdują się glikolipidy, nie przepuszczające wo?dy. Dzięki temu naskórek może pełnić swoje podstawowe funkcje: osłaniać głębiej leżące tkanki przed działaniem czynników zewnętrznych oraz nie przepuszczać wody, głównie z tkanek na zewnątrz. Na powierzchni warstwy rogowej znajduje się płaszcz lipidowy, którego obecność ma duże znaczenie dla utrzymania właściwego nawodnienia tej warstwy a tym samym skóry. Im warstwa rogowa jest grubsza i starsza , tym skóra przybiera odcien bardziej żółtawy, co jest szczególnie widoczne na dłoniach i podeszwach
Spłaszczone komórki warstwy rogowej tworza struktury blaszkowate, spojone substancja stanowiącą uwodniona mieszanine białek i lipidów. W trakcie różnicowania i dojrzewania keratynocytów lipidy gromadza się w małych organellach, zwanych ciałkami lub ziarnistościami lamellarnymi. W zewnętrznych warstwach naskórka lipidy wypychane sa do przestrzeni międzykomórkowej, gdzie podlegaja procesom enzymatycznym, na skutek których powstaje mieszanina tłuszczowców składajaca się z ceramidów, cholesterolu i wolnych kwasów tłuszczowych.-spoiwo międzykomórkowe.
Budowa warstwy rogowej przypomina mur. Rolę cegieł pełnią ubogie w lipidy i obficie zaopatrzone w białka korneocyty (terminalnie zróżnicowane keratynocyty), a zaprawy murarskiej ? macierz zawierająca lipidy.
Tak zwana macierz warstwy rogowej zawiera między innymi lipidy (ceramidy, cholesterol), wolne kwasy tłuszczowe, a także ? enzymy kataboliczne, które powodują przekształcanie się lipidów ze związków polarnych w niepolarne, nierozpuszczalne w wodzie. Nierozpuszczalne lipidy tworzą na drodze krystalizacji tak zwany płaszcz lipidowy
Martwe komórki naskórka sa zanurzane w tym porównywanym do zaprawy murarskiej spoiwie spajającej cegiełki- stad pochodzi nazwa,, cement międzykomórkowy,,
Obumieranie komórek jest związane z gwałtownym wyrzuceniem części treści komórki, co powoduje ich spłaszczenie i doprowadza w istocie do powstania cementu międzykomórkowego, łączącego poszczególne komórki na kształt ceglanego muru.


II. SKÓRA WŁAŚCIWA

Skóra właściwa (cutis) składa się z trzech kolejno leżących nad sobą i przechodzących w siebie warstw.

Idąc od powierzchni w głąb skóry odróżnia się:

? warstwę brodawkową (stratum papillare),
? warstwę podbrodawkową (stratum subpapillare)
?warstwę siateczkowatą (stratum reticulare).

Warstwa brodawkowa zbudowana jest z sieci naczyń krwionośnych splotu podbrodawkowego. Przebiega ona faliście zapewniając tym elastyczność skórze. Z naczyń krwionośnych substancje odżywcze, tlen i woda przedostają się do limfy a stamtąd do naskórka. Warstwa brodawkowa spełnia więc ważną rolę w metabolizmie skórno-naskórkowym. W warstwie tej znajdują się włókna retikulinowe (srebrnochłonne), które tworzą siatkę w otoczeniu naczyń krwionośnych włosowatych, gruczołów łojowych i potowych oraz mieszków włosowych i włókien nerwowych.

Między wysokością brodawek a grubością naskórka istnieje wyraźna współzależność. W miejscach skóry o wysokich brodawkach liczba rzędów komórek naskórkowych jest większa. Im bardziej brodawki są płaskie, tym bardziej odpowiadający im naskórek jest cienki.

Tuż poniżej brodawek można wyróżnić warstwę podbrodawkową. Jest to warstwa jednolita, cienka, zbudowana z delikatnej sieci włókien kolagenowych i sprężystych, na której usadowione są brodawki. W warstwie tej przebiegają nerwy oraz powierzchowne żyły i tętnice, które tworzą tu splot powierzchowny, zwany również podbrodawkowym oraz głębiej leżącą sieć tętniczą powierzchowną. Splot żylny podbrodawkowy odgrywa istotną rolę w naczyniowej termoregulacji ustroju. Podobnie jak w warstwie brodawkowej, znajdują się tu te same komórki, głównie fibrocyty i histiocyty. Obecność cienkich łącznotkankowych włókien i komórek nadaje warstwie podbrodawkowej cechy tkanki wiotkiej. W głąb warstwa ta przechodzi stopniowo w warstwę siateczkowatą.

Warstwa siateczkowata (stratum reticulare) jest łącznotkankową strukturą, składającą się z macierzy międzykomórkowej. W odróżnieniu od warstwy podbrodawkowej o subtelnej budowie i cienkich włóknach ciało siatkowate ma znacznie grubsze utkanie włókienkowe. Stąd też pochodzi jego druga nazwa - warstwa zbita (stratum compactum). Znajdują się w niej włókna kolagenowe i elastynowe. W stosunku do siebie włókna kolagenowe układają się przeważnie skośnie, a w stosunku do powierzchni skóry przebiegają one prawie równolegle. W związku z powyższym przestrzenie między włóknami mają z reguły kształt romboidalny.

Z innych składników znajdujących się w ciele siatkowatym należy wymienić skąpą ilość istoty podstawowej spajającej włókna łącznotkankowe z sobą oraz nieliczne komórki, głównie fibroblasty. Tu i ówdzie można napotkać gładkie komórki mięśniowe, w sąsiedztwie włosów tworzą one tzw. mięśnie przywłosowe.
Warstwa siateczkowata jest bardzo uboga w naczynia włosowate. Występują one jedynie w ciele brodawkowym, podczas gdy głębiej biegną tylko odgałęzienia tętnic i żyłki tkanki podskórnej, kierujące się najczęściej prostopadle do powierzchni skóry.

W skórze właściwej wyróżniamy:
? przydatki (gruczoły łojowe, potowe, mieszki włosowe)
? naczynia krwionośne
? naczynia chłonne
? zakończenia nerwowe
? mięśnie przywłośne
? brodawki

SKÓRA WŁAŚCIWA:
- Zbudowana jest z tkanki łącznej właściwej.
- Zawiera naczynia krwionośne, limfatyczne, nerwy, gruczoły potowe i łojowe.
- Osadzone są w niej przydatki skóry ? włosy i paznokcie
- Dzieli się na dwie warstwy: brodawkową i siateczkową.
- Granica między skórą właściwą a naskórkiem jest falista ? błona podstawna łączy naskórek ze skórą właściwą, złożona jest z białek i proteoglikanów wytwarzanych przez komórki naskórka oraz komórki tkanki łącznej skóry właściwej
- Wpuklenia do skóry właściwej to sople.
- Wpuklenia skóry właściwej do naskórka do brodawki ? warstwa brodawkowa.
- Pod nią jest warstwa siateczkową zbudowana z włókien które tworzą siateczkę.
- Wyróżniamy w niej: komórki, włókna, międzykomórkową substancję podstawową.


BUDOWA:

TRZY RODZAJE WŁÓKIEN:
- kolagenowe (dwa typy)
- elastynowe
- retikulinowe

1. KOLAGENOWE

Słowo kolagen wywodzi się z języka greckiego: cola - klej, genno ? rodzić(klejorodny). Jak sama nazwa wskazuje kolagen to białko, które spaja elementy komórkowe prowadząc do formowania z nich tkanek i narządów.
Kolagen stanowi białko wytwarzane i wydzielane na zewnątrz przez fibroblasty w pierwszej fazie jego tworzenia się. 40% ustrojowego kolagenu znajduje się w skórze, duża część w tkance kostnej i chrzęstnej. Okres połowicznego życia kolagenu wynosi przeszło l rok, jest to więc białko wyjątkowo trwałe.
Cząsteczki kolagenu w tkankach rzadko występują oddzielnie. Grupują się w uporządkowane polimery, tworząc długie walcowate struktury o postrzępionych końcach, będące włókienkami kolagenu.
Do tej pory opisano około 20 różnych typów kolagenu.

Tylko 5 typów kolagenu ma zdolność wytwarzania włókien poprzecznych. Skóra zawiera 3 spośród nich - typy I, III i V.

Kolagen V, uważany jest za najbardziej wewnętrzny w włóknie. Wokół niego znajdują się kolagen I i III. Tak więc najmniejszą średnicę mają włókna bogate w kolagen III i V, które znajdują się w warstwie brodawkowej skóry oraz wokół nerwów i naczyń włosowatych skóry. Włókna leżące głęboko w skórze zawierają głównie kolagen I.


- Są podstawową masą skóry właściwej.
- Zbudowane z białka zwanego kolagenem.
- Mają kształt falisty.
- Są długie, grube.
- Elastyczne, rozciągliwe, odporne na urazy mechaniczne.
- Mają ograniczoną możliwość rozciągania.
- Połączone są w pęczki ? są związane za pomocą mukopolisacharydów.
- Stanowią rusztowanie dla skóry właściwej.
- Obecne w warstwie siateczkowej i brodawkowej ? nieco mniej.
- Wyróżniamy ok. 14 typów kolagenu w organizmie z czego
- 2 typy kolagenu: I i III mają znaczenie dla skóry

? KOLAGEN TYP III

- Buduje głównie włókna kolagenowe u dzieci i osób młodych.
- U osób dorosłych jest go poniżej 18%.
- Synteza kolagenu III ustępuje w wieku 30lat, a potem zanika ze struktury dermicznej (40, 50 lat).
- Jest delikatny.
- Nadaje skórze elastyczność, jędrność.
- Jest zdolny do pochłaniania wody ? odpowiada za nawilżenie skóry.

? KOLAGEN TYP I

- Przeważa u osób dorosłych.
- Stanowi ok. 80%.
- Nie ma właściwości pochłaniania wody.
- Tworzy masę grubych włókien, odgrywając role podpory.
- Wraz z wiekiem kolagen III zastępowany jest kolagenem I.
- 18% kolagenu III.

2. ELASTYNOWE ? SPRĘŻYSTE

Elastyna podobnie jak kolagen jest białkiem występującym w skórze właściwej. Prekursorem elastyny jest tropoelastyna, która jest polipeptydem zawierającym około 800 reszt aminokwasowych. Elastyna zbudowana jest głównie z aminokwasów hydrofobowych takich jak: alanina, fenyloalanina, pralina, leucyna, prolina, walina. Dzięki temu elastyna jest nierozpuszczalna w wodzie.

- Zbudowane z białka zwanego elastyną.
- Mniej liczne niż kolagenowe.
- Cienkie, krótkie, delikatniejsze.
- Po rozciągnięciu mają zdolność powrotu.
- Określają sprężystość i elastyczność naszej skóry.
- Absorbują wodę i zatrzymują ja w tkankach.
- Oplatają włókna kolagenowe.

3. RETIKULINOWE ? SREBRNOCHŁONNE

Włókna siateczkowe (retikulinowe) rozwojowo pojawiają się już w 2 miesiącu życia płodowego, a więc najwcześniej spośród wszystkich włókien skóry. Włókna te wytwarzane są nie tylko przez fibroblasty, ale prawdopodobnie również przez komórki osłonki naczyń (perycyty) i komórki siateczki, czyli retikulocyty. Grubość tych najdrobniejszych włókien skóry wynosi od 0,5 do 1 ?m, długość jest zmienna. Łącząc się z sobą włókienka te wytwarzają ostateczne włókna, a te z kolei sploty włókien. W mikroskopie elektronowym włókna siateczkowe wykazują budowę zbliżoną do włókien kolagenowych. Włókna te nie stanowią prawdopodobnie odrębnego rodzaju włókien i uważa się je za młode włókienka kolagenowe.

Budulcem dla samych włókien jest białko ? elastyna. Włókna siateczkowe określane również jako srebrnochłonne ze względu na wybarwianie się solami srebra, występują w błonie podstawnej naskórka, wokół naczyń włosowatych, na granicy z tkanką podskórną oraz wszędzie tam, gdzie różne rodzaje tkanek sąsiadują ze sobą. Oplatają one również przydatki skóry oraz tworzą delikatną siateczkę wewnątrz zrazików tłuszczowych.

Włókna siateczkowe występują w skórze w sąsiedztwie włókien kolagenowych i przestrzennie trudno je od nich oddzielić. Zakończenia włókien kolagenowych rozszczepiają się w sieci włókien siateczkowych. W związku z tą budową pociąganie działające na włókna kolagenowe przenosi się także na włókna siateczkowe. Rozciągliwość i wyginanie się tych włókien przeciwdziała urazom tkanki o delikatnej budowie, jaką są np. naczynia włosowate. Ustalił się pogląd, że włókna siateczkowe stanowią wstępny etap w tworzeniu się włókien kolagenowych (włókna prekolagenowe).

Z wiekiem włókna siateczkowe mogą przechodzić w włókna kolagenowe, powstają one bowiem w rozwoju osobniczym najwcześniej. Czynnościowo włókna siateczkowe mają prawdopodobnie to samo zadanie do spełnienia co włókna sprężyste
W skład elementów podstawowych, z których skóra jest zbudowana i które nadają jej określone właściwości morfologiczne i czynnościowe , wchodzą elementy łącznotkankowe:
1. włókna klejorodne (kolagen)
2. włókna siateczkowe (retikulinowe)
3. włókna sprężyste (elastyna)
4. komórki (głównie fibroblasty)
5. istota podstawowa (międzykomórkowa). bezpostaciowa ciecz składająca się z kwasu chondroitynosiarkowego, hialuronowego białek i wielocukrów.

Większość tych składników produkowana jest przez fibroblasty (komórki najliczniej występujące w skórze).

Kolagen
Włokna kolagenu ulegają w tkance łącznej stałej przebudowie - pod wpływem sił na nie działających mogą one zmienić swój kierunek przebiegu i wielkość, a nawet ulegają resorbcji. Połączenie włókien jest wstępem do takiej przebudowy. Zasadniczo włókna kolagenowe mają tendencje do układania się w pęczki i sieci o układzie równoległym prostopadłym lub skośnym do siebie. W miejscach o wybitnej przesuwalności skóry w stosunku do podłoża dochodzi do rozwoju sieci o dużych oknach.

Włókna retikulinowe
Występują w skórze w sąsiedztwie włókien klejorodnych i przestrzennie trudno je od nich oddzielić. Zakończenia kolagenu rozszczepiają się w sieci włókien retikulinowych w związku z tą budową pociąganie działające na włókna kolagenu przenosi się także na włókna siateczkowe. Rozciągliwość i wyginanie się tych włókien przeciwdziała urazom tkanki o delikatnej budowie jaka są na przykład naczynia włosowate. Ustalił się pogląd że włokna siateczkowe stanowią wstępny etap w tworzeniu się włókien kolagenowych.

Włókna sprężyste
Obok włókien kolagenowych są podstawowym elementem z którego zbudowana jest skóra. Nazwę swą zawdzięczają zdolności do odwracalnego rozciągania się. Przy zadziałaniu odpowiednich sił mechanicznych mogą rozciągać się do 100-140% pierwotnej długości. Wyrazem ich adaptacji do zadań, które spełniają, jest ich układ w postaci rozciągających się i splecionych ze sobą sieci wykazujących zgrubienia w punktach węzłowych. Włókna prężyste towarzyszą kolagenowi w jego przebiegu. Rozciągają się znacznie łatwiej niż kolagen. Zapobiegają one zbyt gwałtownemu rozciąganiu tych ostatnich. W efekcie końcowym oba rodzaje włókiem współdziałają ze sobą czynnościowo.

POMIĘDZY WŁÓKNAMI SĄ KOMÓRKI :
fibroblasty, histiocyty, mastocyty, limfocyty, granulocyty, komórki plazmatyczne

1. FIBROBLASTY

- Biorą udział w tworzeniu podstawowej substancji międzykomórkowej.
- Tworzy białka potrzebne do budowy włókien kolagenowych i elastynowych.
- Komórki starzejące się to ? fibrocyty.
- Są to komórki młode i sprawne.

2. HISTIOCYTY

- Makrofagi tkanki łącznej ? komórka żerna.
- Zwalczają bakterie i zarodniki chorobotwórcze na drodze fagocytozy (trawiąc je).

3. MASTOCYTY

- Produkują hormony tkankowe.
- Wywołują reakcje skórne na bodźce zewnętrzne: fizyczne, chemiczne, mechaniczne np. histamina (rozszerza naczynia krwionośne) i heparyna.
- Produkują enzymy odpowiedzialne za zachowanie właściwej równowagi w strukturalnym składzie substancji międzykomórkowej i włókien np. nucynaza, hialurondaza.


4. PODSTAWOWA SUBSTANCJA MIĘDZYKOMÓRKOWA

- W młodej skórze ma postać pół płynnego żelu.
- W jej skład wchodzą mukopolisacharydy którego głównym przedstawicielem jest kwas hialuronowy.
- Ma ogromne właściwości przyciągania i zatrzymywania wody (hydrofilowe) w skórze właściwej.



PRZYDATKI SKÓRY:

GRUCZOŁY POTOWE:
- ekrynowe
- apokrynowe

? EKRYNOWE

- Występują w całej skórze człowieka bez war, napletka, łechtaczki, łożyska paznokcia.
- Najczęściej na skórze dłoni i stóp.
- Są czynne od urodzenia.
- Są małe, wydzielają wodnisty pot.
- Biorą udział w procesie termoregulacji.
- Pot ich składa się z:
wody ? w niej rozpuszczone są białka
mocznika
kwasów tłuszczowych
soli mineralnych
małej ilości związków organicznych ? dlatego pot nie stanowi pożywki dla bakterii.
- ma on lekko kwaśne pH.
- hamuje rozwój i namnażanie drobnoustrojów.
- nie ma zapachu.
- pot wraz z wydzieliną gruczołów łojowych tworzy kwasny płaszcz hydrolipidowy skóry.

? APOKRYNOWE

- Są duże, czynne od okresu dojrzewania.
- Występują pod pachami, w powiece, sutku, przy zewnętrznych organach płciowych.
- Nie reagują na bodźce termiczne.
- Reagują na bodźce emocjonalne.
- Pot wygląda jak mleko.
- Jest lepki.
- Pot zawiera:
- wodę
- sole mineralne
- lipidy
- sterole
- białka
- cukry
- Stanowi doskonałą pożywkę dla bakterii.
- Początkowo jest bezwonny, zaczyna brzydko pachnieć gdy bakterie go rozkładają.


WŁOSY:
Nitkowaty twór, pochodzenia naskórkowego, na powierzchni skóry, występujący u ssaków. Włosy znajdują się na całej skórze, z wyjątkiem wewnętrznej strony dłoni, podeszew i powierzchni zgięć stawów. Włosy wyrastają z zagłębień skóry tworzących kanał, zwany mieszkiem. Do tego kanału uchodzą przewody gruczołów łojowych.
Budowa:
W strukturze włosa wyróżnia się łodygę włosa wystającą ponad skórę, oraz korzeń włosa, tkwiący skośnie w skórze. Korzeń włosa rozszerza się na końcu dolnym w opuszkę włosa, zwaną cebulką włosa, w której wydrążeniu znajduje się brodawka włosa, doprowadzająca do włosa naczynia krwionośne i nerwy.

PAZNOKCIE:
Rogowa osłona ostatniego członu palca człowieka. Zbudowany jest z tzw. blaszki grzbietowej i blaszki podeszwowej. Paznokieć pełni funkcje ochronne i obronne. Paznokcie są tworami homologicznymi do pazurów, które występują u m.in. drapieżników oraz kopyt występujących u zwierząt kopytnych. Paznokieć różni się od pazura przede wszystkim zanikiem blaszki podeszwowej i słabszym rozwojem blaszki grzbietowej. Blaszka grzbietowa składa się z korzenia paznokcia, który jest zagłębiony w skórze, i właściwego paznokcia, wyrastającego na zewnątrz. Nasadę paznokcia od powierzchni zewnętrznej palca otacza tzw. wał paznokcia.


III. TKANKA PODSKÓRNA

Tkanka podskórna (tela subcutanea s. subcutis) łączy skórę właściwą z głębiej położonymi tworami, jak powięzi, ścięgna, mięśnie czy kości.

Oprócz licznych skupień komórek tłuszczowych, w tkance podskórnej, występują również fibroblasty i histiocyty. Podstawowym elementem tkanki podskórnej oprócz naczyń i nerwów są również włókna kolagenowe i sprężyste.

Tkanka podskórna składa się z silniej lub słabiej rozwiniętego charakterystycznego i rozległego układu komór wypełnionych tkanką tłuszczową. Ściany komór tworzą pęczki włókien kolagenowych z pewną domieszką włókien sprężystych. Liczba komór, ich wielkość i kształt są bardzo różne.

Wytwarzanie komór tłuszczowych rozpoczyna się już w 6 miesiącu życia płodowego. Ogólnie układ komór tłuszczowych niweluje lub hamuje siłę uciskową zapobiegając uszkodzeniom tkanek. Ściany komór tworzą swego rodzaju rusztowania, wzdłuż których ku powierzchni powłok kierują się tętnice i żyły podskórne oraz pnie nerwowe. Wnętrze komór wypełniają różnej wielkości zraziki tłuszczowe stanowiące skupiska pojedynczych komórek tłuszczowych. Układ zrazików ma spełniać funkcję ,,narządu tłuszczowego" podlegającego wpływom metabolicznym i hormonalnym.

Tkankę, tłuszczową podskórną, czyli podściółkę tłuszczową charakteryzują znaczne różnice grubości w zależności od okolicy skóry, wieku, rasy oraz czynników hormonalnych. Szczególnie duży regulujący wpływ na obfitość tkanki tłuszczowej wywierają gruczoły płciowe. Zarówno dojrzewaniu płciowemu, jak i przekwitaniu towarzyszą znaczne zmiany w rozmieszczeniu tkanki tłuszczowej.

- Zbudowana jest z tkanki łącznej właściwej luźnej i tkanki tłuszczowej podskórnej.
- Tkanka łączna zawiera sieć włókien kolagenowych, tworzących komory wypełnione tkanką tłuszczową ? gromadzą się w nich tłuszcze w postaci ziaren.
- Grubość zależy od okolicy ciała, płci, stopnia odżywienia, pracy.
- Spełnia rolę podporową.
- Stanowi zabezpieczenie dla wewnętrznych narządów.
- Chroni przed wpływem zimna.
- Są liczne naczynia krwionośne i nerwy
- Stanowi rezerwę energetyczną

---