Alfabetyzacja - umiejętność czytania, pisania i liczenia;
Analfabetyzm - brak tych umiejętności (pełny, zupełny, faktyczny):
- informatyczny, wtórny - potrafi przeczytać, podpisać się, ale tego nie rozumie, nie potrafi przetworzyć;
- cywilizacyjny - poczucie zagubienia we współczesnym świecie;
- komunikacyjny - niezdolność funkcjonowania we współczesnym społeczeństwie.
Podłoże:
- przemiany w życiu gospodarczym;
- industrializacja (uprzemysłowienie);
- konsekwencje natury społecznej, ekonomicznej (wzrost dobrobytu 1 klasy), zubożenie mas społecznych, oświatowej - dążenie do objęcia nauką szkolną możliwie jak największej liczby dzieci; migracje do miasta;
- nowa grupa społeczna - klasa robotnicza, pauperyzacja (zubożenie), tworzyły się aglomeracje miejskie.
Koniec XIX wieku:
Europa Zachodnia - 80% dzieci w szkołach na poziomie podstawowym, Prusy - 100%
-> szkoły nie miały charakteru powszechnego (wyższe)
I poł. XX w. - rozwój szkół ponadpodstawowych (średnich, wyższych)
-> proces, który prowadził do upowszechnienia się szkolnictwa ponadpodstawowego.
II poł. XX w. - początek w krajach wysoko rozwiniętych (Japonia, USA, Europa Zachodnia -> Polska) - proces upowszechniania szkolnictwa wyższego, kształcenie ustawiczne (permanentne), postępujący rozwój technologiczny, tempo zmian w wiedzy, wyzwaniem kształcenie ustawiczne - nigdy się nie kończy, trwa póki chcemy funkcjonować, póki trwamy w społeczeństwie, uczymy się aby próbować być na bieżąco z tym, co się dzieje na świecie.
Kształcenie ustawiczne w obecnych warunkach jest nakazem, koniecznością.
Szkoła powinna nas „nauczyć uczyć się”:
- odnalezienie określonych źródeł wiedzy;
- ich weryfikacja;
- wykorzystanie tego źródła;
- wykorzystanie wiedzy w praktyce.
Początki pedagogiki porównawczej - oświecenie. Idee:
- empiryzm - doświadczenia, badania, analiza;
- sensualizm - zmysły (Arystoteles, Bacon);
- encyklopedyzm - usystematyzowanie wiedzy (Diderot);
- utylitaryzm - użyteczność, praktyczne wykorzystanie.
Twórca PP: francuski pisarz Marc Antonio Jullien de Paris [żulię de pari] (1775-1848):
* 1817 - „Szkice i przedwstępne przygotowania do pracy o wychowaniu porównawczym”:
- 1 plan badań porównawczych;
- opracowanie kwestionariuszy o różnych informacjach dot. szkolnictwa, też statystyka;
- proponował podniesienie poziomu szkolnictwa we Francji poprzez wykorzystanie wzorców, rozwiązań z innych państw;
- uruchomienie międzynarodowego instytutu w Paryżu - ośrodek ćwiczeń dot. metodyki nauczania, dydaktyki, rozwiązań - różni pedagodzy z całej Europy -> nie udało się to za jego czasów (Napoleon, kongres wiedeński, 0 szans na integrację).
XX wiek:
*1925 - Genewa (Szwajcaria) - przy Lidze Narodów (prawie jak dziś ONZ) - początkowo instytucja prywatna - Międzynarodowe Biuro Oświaty:
- istnieje do dziś (IBE) [ejbiej:D] - International Biuro Of Education;
- powstaje po skończeniu wojny, zwrot w stronę myślenia pacyfistycznego (Remarc - „Na Zachodzie bez zmian”, „Łuk triumfalny”, „Noc w Lizbonie”, Hemingway - „Komu bije dzwon”);
- miało być płaszczyzną budowania porozumienia między państwami;
- 1 dyrektor: Jean Piaget;
- Polska od początku członkiem;
* 1945 - Konferencja w San Francisco - ONZ;
* 1946 - organizacja UNESCO (przy ONZ) - United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation (Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Edukacji, Nauki i Kultury):
- Polska jest członkiem;
- Siedziba UNESCO w Paryżu;
- IBE weszło w skład UNESCO w 1969 r., agenda UNESCO z siedzibą w Genewie;
* 1932 - IBE wydało dokument pt. „Organizacja wychowania publicznego w 53 krajach” - próba porównania systemów edukacyjnych;
* po 1950 - rozwój pedagogiki porównawczej.
PP funkcjonuje w uniwersytetach: Chicago, NY, Michigan, na Zachodzie Europy: Londyn, Sztokholm, Bohum, Hamburg.
Zadanie dla PP:
- opisywanie, wyjaśnianie, rozwijanie i upowszechnianie wiedzy o systemach oświatowych, ideach edukacyjnych, problemach szkolnych.
Rozwój PP w okresie tzw. „zimnej wojny” (prócz lat 50.): zachodnie demokracje (USA) a socjalistyczne państwa (ZSRR, PL).
-> PP postawiła sobie za cel zbliżenie, dialog, wzajemne poznawanie się;
-> nadmierny krytycyzm Zachodu w mediach (gazety, radio);
- dostrzeżono podobieństwo między PP (teraźniejszość, współczesność) a historią wychowania (przeszłość edukacyjna) (jeśli chodzi o zakres badań) - pozwala ona wzbogacić teraźniejszość dzięki doświadczeniom innych, poprzez analizę i porównywanie;
-> nauka interdyscyplinarna:
Czynniki, które mają największy wpływ na przemiany w edukacji:
Nicolas Hans (1888-1969):
- angielski pedagog, komparatysta;
- 3 grupy czynników mających wpływ na oświatę w każdym wypadku:
* czynniki naturalne: środowisko geograficzne, sytuacja ekonomiczna, rasa mieszkańców, język;
* czynniki wyznaniowe: rola religii w wychowaniu;
* czynniki świeckie: wpływ różnych ideologii (totalitaryzm, nacjonalizm), idei (humanizm, idea demokracji).
Pedro Rosello [roseljo] (1897-1970):
- Hiszpan, wicedyrektor IBE;
- przypomniał światu M. A. J. de Paris - napisał o nim rozprawę doktorską: „M. A. J. de Paris - ojciec pedagogiki porównawczej i prekursor IBE”;
- analizował sprawozdania roczne napływające z różnych państw do IBE:
* 1943 - studium porównawcze; przekonanie, że można wyróżnić PP statyczną i PP dynamiczną; statyczna: organizacja systemu, ustrój, itp.; dynamiczna: zmiany, rozwój, ruch wychowawczy, przeobrażenia;
- opracował 2 zasady determinujące prądy w wychowaniu:
1. szkoła i życie społeczne znajdują się w stosunku wzajemnego na siebie oddziaływania;
2. fakty pedagogiczne znajdują się w stosunku wzajemnej od siebie zależności; skutkiem tego zmiany w jednej części systemu wywołują perturbacje w innych jego częściach;
- 1959 - „Pedagogika porównawcza w służbie planowania” - wymienił 9 tzw. prawidłowości, które jego zdaniem determinują wielkie prądy w wychowaniu („prądy wychowawcze”):
1. Po wojnach, rewolucjach i innych wielkich przemianach społecznych następują okresy wielkich reform w wychowaniu -> prawidłowość aktualna;
2. Wpływ państwa na wychowanie wzrasta -> w systemach totalitarnych wpływ państwa na wychowanie był bardzo znaczący, aczkolwiek patrząc na wiek XX, nie ma silnie scentralizowanej tendencji dotyczącej wpływu państwa; w krajach demokratycznych dominuje tendencja samorządowa, w krajach niedemokratycznych - wpływ państwa na wychowanie jest bezwzględny;
3. Szkoła z instytucji dla uprzywilejowanych staje się instytucją dla wszystkich -> proces ten miał miejsce w latach 50.XX w., postępował; proces upowszechnienia ; w krajach wysokorozwiniętych ten proces się zakończył;
4. Wydatki na szkolnictwo publiczne szybko rosną -> rosną tylko w krajach, które stać na to, które prezentują wysoki poziom dochodu narodowego, wysoki poziom rozwoju;
5. Szkoła średnia się upowszechnia -> lata 50. były czasem, kiedy postępował proces upowszechnienia szkolnictwa ponadpodstawowego; proces ten aktualnie został już zakończony (w krajach wysokorozwiniętych, w tym w Polsce);
6. Szkoła pamięci przekształciła się w szkołę intelektu, a szkoła intelektu przekształca się w szkołę praktycznego działania -> kategoria historyczna, ponieważ dzisiaj chcemy nauczyć młodzież, wyposażyć ją w pewne instrumenty, narzędzia, służące zdobywaniu wiedzy, samodzielności, kształceniu ustawicznemu i edukacji przez całe życie, w myśl zasady określającej kształcenie permanentne;
7. Nadszedł okres szybkiego rozwoju szkolnictwa zawodowego i technicznego -> również kategoria historyczna, dziś te szkoły zajmują ustabilizowane miejsce w systemach szkolnych poszczególnych państw;
8. W szkolnictwie kształcących nauczycieli dba się więcej o…. -> kategoria historyczna, dziś dążymy do wyposażenia nauczycieli w szeroki zakres kompetencji dotyczących przedmiotu, którego wykładają, kompetencji pedagogicznych, dydaktycznych i psychologicznych;
9. Z nauczycielem zaczynają współdziałać inne pomoce szkolne, takie jak telewizja, radio, itd. -> również kategoria historyczna, dziś nowoczesne techniki i technologie w nauczaniu.
P. Rossello w zakresie badań porównawczych wymienił występowanie 3 faz:
1. faza gromadzenia informacji;
2. faza opisu;
3. wartościowanie (ocena).
Drugim przedstawicielem pedagogiki porównawczej był Michael Sadler (Anglik) (1861-1943). Wyraził on pogląd, że w badaniach oświatowych, systemów szkolnych w różnych państwach, należy w znacznym stopniu uwzględnić siłę duchową narodu (tradycja, przeszłość, wszystko co wpisuje się w tożsamość kulturową, dziedzictwo religijne danego narodu). Sadler zwrócił uwagę, że w badaniach oświatowych, w analizie systemów w poszczególnych krajach należy uwzględnić to wszystko, co dzieje się poza szkołą, i że dla zrozumienia systemu oświatowego w większych stopniu trzeba uwzględnić to, co dzieje się poza szkołą, niż to, co dzieje się w samej szkole. Uważał też, że praktyczna korzyść z badań porównawczych zagranicznych systemów szkolnych polega na tym, że zaczynamy lepiej rozumieć nasz własny system oświatowy.
Kolejnym przedstawicielem był amerykański komparatysta, Issac Candel - profesor w kilku uniwersytetach amerykańskich. Wyraził on pogląd, że jeżeli spojrzymy na cele, które stawia sobie oświata, jeśli weźmiemy pod uwagę problemy występujące w realizacji tych celów, to w większości krajów, zarówno cele jak i problemy są podobne, ale warianty rozwiązań tych problemów są różne.
Np. niepowodzenia szkolne (np. w Danii nie ma drugoroczności, ale to nie znaczy że nie ma niepowodzeń szkolnych), patologie, dostępność szkół.
Candel wypowiadał się nt. skutecznej metody badawczej. Bardzo cenił sobie zastosowanie metody statystycznej, uznając, że przeprowadzanie analiz statystycznych jest dla nas źródłem wiedzy o edukacji i szkolnictwie. Uważał, że metoda w badaniach komparatystycznych obejmować dwa następujące po sobie działania:
1. opis wybranych problemów wspólnych dla badanych krajów;
2. wyjaśnienie lub interpretacja przyczyny badanych zjawisk.
Pedagogika porównawcza jako dyscyplina akademicka w Polsce zaczęła się dopiero w latach 70 XX wieku. Pierwsze próby - lata 60 - prekursorem prof. Bogdan Nawroczyński (art. „Pedagogika porównawcza”). Zaczęła się tak późno z powodów politycznych, izolacji, w jakiej znaleźliśmy się po II wojnie światowej.
Pierwsze prace były monografiami dotyczącymi szkolnictwa (B. Nawroczyński - „O szkolnictwie francuskim - 1971, Kotłowski - „Szkolnictwo angielskie po II wojnie światowej” - 1960, Józef Chałasiński - „Szkolnictwo w społeczeństwie amerykańskim” - 1936 [socjologiczna analiza zjawisk oświatowych w społeczeństwie amerykańskim).
W dekadzie lat 70. XX w. powstał szereg prac z pedagogiki porównawczej, które już przekraczały ramy monografii jakiegoś jednego ustroju szkolnego. Dotyczyły one analiz zjawisk oświatowych w skali globalnej, pytań dotyczących przeszłości.
- W. Okoń - „Szkoła współczesna. Przemiany i tendencje rozwojowe” (1979);
- Cz. Kupisiewicz (komparatysta) - „Przemiany edukacyjne w świecie na tle raportów oświatowych” (1978);
- Cz. Kupisiewicz - „Paradygmaty i wizje reform oświatowych” (1985);
- Cz. Kupisiewicz - „Koncepcje reform szkolnych w wybranych krajach świata na przełomie lat 80/90” (1995).
Współcześnie pedagogika porównawcza ma przed sobą najlepszy okres, ponieważ szybki rozwój tej dyscypliny nastąpił po roku 1989, czyli po zmianie ustroju politycznego w Polsce, kiedy to zostały zniesione wszelkie ograniczenia.
Współcześni komparatyści polscy:
Dobromir Dziewulak, Wiktor Rabczuk, Tadeusz Pilch, Bogusław Śliwerski, Eugenia Podulicka, Czesław Kupisiewicz, Roman Leppert, i inni.
USTRÓJ SZKOLNY W POLSCE W LATACH 1945-2000
W zakresie organizacji i rozwoju szkolnictwa w Polsce Ludowej można wyróżnić okresy:
- lata 1945-1948/9;
- lata 1949-1956 (X);
- lata 1957-1961 (15 VII);
- lata 1962-1970 (XII);
- lata 1971-1980 (VIII);
- lata 1981-1989 (VI);
- lata 1990-2000.
Każdy z tych okresów charakteryzował się określonymi wydarzeniami politycznymi, które miały bezpośredni wpływ na stan edukacji i szkolnictwa w państwie.
Szkoła jest integralną częścią funkcjonowania społeczeństwa.
1945-1948/9:
Strefa wpływów ZSRR. Lata odbudowy polskiego szkolnictwa ze straszliwych zniszczeń, jakie przyniosła II wojna światowa (śmierć wielu pedagogów i nauczycieli, zniszczenia w infrastrukturze materialnej).
Na naszych ziemiach - czas tworzenia polskości.
1949-1956:
Najtrudniejszy czas, okres stalinowski, represje, prześladowania, męczeństwo wielu Polaków, którzy znaleźli się w komunistycznych więzieniach, obozach, łagrach.
X 1956 - przełom polityczny, nastaje nowa ekipa rządząca i nadejdzie tzw. okres odwilży popaździernikowej.
1957-1961:
Lata odwilży.
15 VII 1961 - ustawa Sejmu dot. pewnych zmian w ustroju szkolnym; wprowadzenie 8 klasy do szkół podstawowych (zaczęło to funkcjonować 5 lat później).
1962-1970:
Stagnacja.
XII 1970 - tragedia stoczniowców (Gdańsk, Gdynia, Szczecin, Elbląg).
1971-1980:
VIII - powstanie Solidarności; pierwszy raz władza komunistyczna ustąpiła.
1981-1989:
4 VI 1989 - pierwsze częściowo wolne wybory, pierwszy premier nie-komunista - Tadeusz Mazowiecki.
1945-1948/9:
- zniszczenia wojenne;
* St. Mauersberg i M. Walczak w pracy pt. „Szkolnictwo polskie po II wojnie światowej” (1944-1956) wydanej w 2005 roku przefstawili szereg danych nt. strat osobowych i zniszczeń materialnych szkolnictwa;
- w latach 1939-1945 straciło życia 9684 nauczycieli i pracowników oświaty, w tym 1814 kobiet;
- przed wojną było ok. 140 tys. sal lekcyjnych, z których korzystało ok. 5,3 mln uczniów;
- zniszczono całkowicie 25,4 tys. sal (18%);
- dane nie obejmują ziem wschodnich, które Polska straciła, oraz terenów zachodnich, które uzyskała;
* 18-22.06.1945 - Ogólnopolski Zjazd Oświatowy w Łodzi;
- projekt Ministerstwa Oświaty;
- 556 delegatów;
- szkoła 11letnia podzielona na 3 cykle:
-> klasy I-V - cykl propedeutyczny;
-> klasy VI-VIII - cykl niższy gimnazjalny;
-> klasy IX-XI - cykl licealny;
- problem budowy szkoły na Ziemiach Zachodnich, wystąpienie kuratora szczecińskiego St. Helsztyńskiego;
- krytyka szkolnictwa przedwojennego, tendencje ideologizacji szkół;
- przedłużono naukę do 8 lat, ale tylko w tych szkołach, gdzie były ku temu odpowiednie warunki;
- tam gdzie nie było warunków, absolwenci klasy VII występowali bez egzaminu do 3letniego gimnazjum;
- w całym kraju w VIII klasach uczyło się zaledwie ok. 51 tys. uczniów;
- okazało się, że ogromna większość szkół nie jest przygotowana do programu szkoły 8klasowej;
- wycofano się z tego pomysłu;
- ustrój szkolny: 7+3+2 (szkoła powszechna-gimnazjum ogólnokształcące-liceum ogólnokształcące);
- w roku 1945/6 było ponad 18 tys. szkół powszechnych, ok. 3 mln uczniów;
- trudna sytuacja kadrowa i materialna szkolnictwa;
* specyfika tworzenia polskiej szkoły na Pomorzu Zachodnim i Ziemiach Zachodnich i Północnych po przejęciu tych ziem przez Polskę (przesiedleńcy, osadnicy, autochtoni, repatrianci):
- migracje ludności, zjawiska „pustki ludnościowej”;
- brak poczucia bezpieczeństwa, zniszczenia w infrastrukturze szkolnej;
- okres pionierski, dramatyczny brak wykwalifikowanych nauczycieli;
- poczucie tymczasowości (ludzie przyjeżdżali na tereny zachodnie w przeświadczeniu że kiedyś wrócą do siebie);
* warunki oświatowe na Ziemiach Zachodnich były znacznie trudniejsze niż w centrum kraju:
- wysoki analfabetyzm wśród dzieci i młodzieży;
* instrukcja Ministerstwa Oświaty z 4 V 1948 roku zmieniła ustrój szkolny:
- połączono 3letnie gimnazjum i 2letnie liceum w jedną szkołę - 4letnie liceum ogólnokształcące;
- ustrój 7+4 tworzył 11letnią jednolitą szkołę ogólnokształcącą, która miała być zbiorczą dla wszystkich szkół danego regionu;
- nauczyciele przedwojenni, oddanie, poświęcenie, postawa heroiczna w tym pierwszym po wojnie okresie.
1949-1956:
- najtrudniejszy okres;
- upolitycznienie szkolnictwa, ideologizacja i komunistyczna indoktrynacja;
- aresztowanie przez władzę prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego - 26.09.1953 r., uwolniony 28.10.1956 r.;
- celem politycznym oświaty miało być ukształtowanie „nowego człowieka” wg socjalistycznych, materialistycznych i marksistowskich treści;
- zwalnianie nauczycieli przedwojennych - nauczali ludzie młodzi, bez wykształcenia, doświadczenia, zwolennicy systemu komunistycznego;
- silna centralizacja w zarządzaniu oświatą (siedziba w Warszawie, urząd miał przedstawicielstwa okręgowe, zarządzanie szkolnictwem nie należało do Ministerstwa Oświaty, ale do Centralnego Urzędu Zawodowego; szkoły zawodowe były na drugim miejscu, zatem była to bardzo poważna grupa i poważny urząd, który miał się tym zajmować);
- zmiany w programach nauczania, usuwanie książek;
* 1949 r. - Centralny Urząd Szkolenia Zawodowego:
- system szkolnictwa zawodowego;
- szkoły przysposobienia zawodowego 4-11 mies., dla młodzieży 16-19 lat;
- zasadnicze szkoły zawodowe - 2letnie;
- technika 4-5letnie (to już była szkoła średnia, należało nie tylko zdać szkołę podstawową, ale także egzaminy wstępne);
- szkoły majstrów - 1roczne (dla aktywistów robotniczych, którzy prowadzili aktywną działalność, byli tylko robotnikami, nie mieli wyższego wykształcenia);
- obniżył się poziom nauczania (zorganizowany został „tydzień nauki” - młodzież uczyła się od poniedziałku do soboty włącznie; do połowy tygodnia pracowali w warsztatach na terenie szkoły, tam wykonywali 7godzinny dzień pracy, lub w zakładach pracy, które były zakładami patronackimi);
* poznański czerwiec 1956 roku i przełom październikowy:
- dramat poznański;
- koniec okresu stalinowskiego;
- zostają ogłoszone zmiany we władzach komunistycznych i zmienia się rząd w Polsce;
- pojawiły się nadzieje lepszego życia w Polsce;
- władze ogłaszają amnestię;
- Gomułka na czele państwa;
- wielu nauczycieli przywrócono do pracy, w tym czasie nauczycielstwo żąda reformy;
- widoczne są pozytywne zmiany, zostało rozwiązane szkolnictwo zawodowe;
* Instrukcja w sprawie szkolnictwa zawodowego - 02.05.1958 r.:
- zasadnicze szkoły zawodowe 3letnie;
- technika 5letnie;
- technika po ZSZ 3letnie (należy ocenić bardzo dobrze, ponieważ młodzież trafiała tylko do pracy - kobiety do pracy, mężczyźni do wojska, przebywali tam 2-3 lata, po służbie wracali i szukali pracy, a w przyszłości mogli podjąć studia, technika te były w systemie stacjonarnym i zaocznym);
- technika i licea dla pracujących 4-5letnie (utworzenie tych szkół należy ocenić pozytywnie, pokolenie jest wojenne, w wieku najwyższej aktywności; specyfika szkoły: żeby się dostać, należało dostać zgodę z zakładu pracy, jeśli zgoda była, dzień pracy trwał o godzinę mniej; bardzo rygorystyczne sprawdzanie obecności w szkołach, nieobecności zgłaszano w zakładzie pracy, który cofał zgodę na kontynuowanie nauki);
- technika i szkoły policealne 2-3letnie (uruchomienie tych szkół należy ocenić jako krok właściwy, ponieważ młodzież, która ukończyła liceum czy technikum nie zawsze mogła się dostać na studia; dostanie się na studia było wydarzeniem; była to radość nieporównywalna z niczym innym; miejsc na studiach było mało, a egzaminy były trudne, przyjmowano tylko określoną ilość osób);
- szkoły przysposobienia rolniczego 2letnie (od 01.09.1959 r.) - życie wymusiło otwarcie tych szkół, ponieważ była znaczna grupa młodzieży na polskiej wsi, która miała ukończone 16 lat; zawód „robotnik rolny”);
* okres odwilży popaździernikowej:
- wyż demograficzny w szkolnictwie (dla każdego dziecka musiało być miejsce w szkole podstawowej, wprowadzono dwie zmiany: 8-12; 13-16.30; w szkołach uczyli absolwenci z liceów pedagogicznych, nauka trwała 4 lata);
* Ustawa z 15.07.1961 r. „O rozwoju oświaty i wychowania”:
- wprowadzała zmiany do ustroju szkolnego, określała świeckość szkoły i zaczęła na nowo ideologizację oświaty, usunęła krzyże z polskich szkół oraz nauczanie religii;
- świecki charakter oświaty;
- zlikwidowanie szkoły 11letniej (powrócono do koncepcji liceum 4letniego);
- wprowadzała 8 klasę do szkoły podstawowej (od 01.09.1966 r.);
- wprowadzała 5 klasę do liceów pedagogicznych.
1962-1970:
- obchody 1000lecia chrztu Polski;
- konfrontacja władzy z Kościołem katolickim;
- represyjna polityka państwa wobec Kościoła;
- rok 1965 - list biskupów polskich do Episkopatu Niemiec podczas Soboru Watykańskiego II wywołał propagandową kampanię antykościelną;
- w szkolnictwie okres stagnacji (brak rozwoju, niski poziom nauczania, mało inwestowano w rozwój szkół dla nauczycieli, wybudowano 1000 szkół);
- 1968 r. - 35 mln obywateli;
- wykształcenie wyższe: 3%, średnie: 15%, podstawowe i zasadnicze zawodowe: 44%, nieukończone podstawowe: 38%;
- Gierek u władzy;
- tragedia Grudnia 1970 r. w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie, Elblągu.
1971-1980:
- zmiana ekipy komunistycznej rządzącej Polską;
- dwie odsłony dekady: 1971-1976, 1976-1980;
- Komitet Ekspertów pod kierunkiem prof. Jana Szczepańskiego, wybitnego socjologa, rozpoczął pracę nad Raportem o stanie oświaty w PRLu (1971), w skrócie: Raport Szczepańskiego; pokazywał perspektywy, co należy zrobić aby poprawić jakość polskiej szkoły; raport ukończono w 1973 r., nie został on wykorzystany przez władzę (jako książka do tej pory w bibliotekach);
- Ministerstwo Oświaty przygotowało własny projekt reformy, wprowadzenie „dziesięciolatki” (1973);
- powstanie Wyższych Szkół Pedagogicznych (1973) - znaczenie:
-> w 1973 r. ok. 16% nauczycieli miało wyższe wykształcenie;
-> nauka trwała 4 lata, były to studia magisterskie;
-> były powołane wydziały: pedagogiczny, matematyczno-przyrodniczy, humanistyczny i fizyczny;
-> powodzenie tych szkół było bardzo duże, o jedno miejsce ubiegały się 3-4 osoby;
-> należało zdać egzamin wstępny pisemny i ustny z języka polskiego, wybranego przedmiotu i języka obcego; praca magisterska;
- od 1972 r. organizacja zbiorczych szkół gminnych (uznano, że w siedzibie gminy będzie szkoła jedna, która będzie szkołą pod każdym względem jak najlepiej wyposażoną i z najlepszą kadrą; będzie biblioteka, boisko, stołówka, sala gimnastyczna); zakres nauczania do klasy 4 dzieci miały realizować w swoich miejscach zamieszkania; równocześnie likwidacja małych szkół na wsi;
- wzrost liczby szkół wyższych i studentów - ok. 470 tys. studentów w 1979 r.;
- 16.10.1978 - wybór Papieża-Polaka;
- 06.1979 - pierwsza pielgrzymka Papieża do Polski;
- sierpień 1980 - ogólnopolski protest społeczny.
1981-1989:
- okres konfrontacji, walki władzy komunistycznej z opozycją, stan wojenny;
- 1980 r. - Ministerstwo Oświaty wycofało się z wprowadzenia „dziesięciolatki”;
- kryzys gospodarczy, reglamentacja, system kartkowy, postępująca inflacja;
- stagnacja w oświacie, niskie nakłady na szkolnictwo (ok. 2% PKB);
- wiosna 1989 r. - początek rozmów władzy z opozycją - „okrągły stół”;
- 04.06.1989 r. - pierwsze wolne wybory, pierwszym premierem Tadeusz Mazowiecki.
Podsumowanie:
Osiągnięcia:
- praktycznie całkowita likwidacja analfabetyzmu;
- bezpłatność szkolnictwa wyższych szczebli;
- upowszechnienie szkolnictwa - objęcie nauką wszystkich dzieci w wieku 7-14 lat w szkołach podstawowych, na poziomie ponadpodstawowym większość młodzieży w wieku 15-18 lat;
- wzrost aspiracji edukacyjnych społeczeństwa;
- znaczenie szkolnictwa zawodowego, szansa awansu dla młodzieży biednej;
- materialna pomoc dla uczniów biednych (stypendia, internaty, stołówki);
Słabości:
- funkcjonował model „szkoły urabiającej”;
- ideologizacja i upolitycznienie szkolnictwa;
- „białe plamy” w nauczaniu historii i innych przedmiotów (wielu tematów nauczycielom nie wolno było podejmować, bądź wiadomości były przekazywane w nieprawdziwy sposób);
- selekcja lektur szkolnych, manipulowanie treściami;
- bierne podporządkowanie się nakazom odgórnym;
- rozluźnienie dyscypliny obyczajowo-moralnej;
- doraźny charakter polityki oświatowej, brak kompleksowej reformy szkolnej w całym okresie 1945-1989.
Lata 1990-2000, okres transformacji ustrojowej:
* zmiany w szkolnictwie zapoczątkowała Ustawa o systemie oświaty (07.09.1991):
- podział szkół i innych placówek oświatowych przez jednostki samorządu, stowarzyszenia, osoby fizyczne, Kościół;
- odejście władzy państwowej od centralistycznego planowania kierunków polityki oświatowej, planów i programów nauczania;
- usuwała „białe plamy” z programów nauczania, historii i innych przedmiotów;
- przywracała rodzicom prawo do nauczania religii ich dzieci w szkołach państwowych;
- uspołecznienie szkolnictwa przez tworzenie rad szkół, powoływanie dyrektorów, kuratorów na drodze konkursu;
- prawo nauczycieli do wprowadzenia autorskich programów nauczania;
- przejmowanie szkół przez samorządy terytorialne (przejmowanie przez gminy oraz miasta; Wrocław, Warszawa, Kraków);
- w dekadzie lat 90. Trwały prace nad przygotowaniem gruntownej reformy szkolnej;
* Sejm przyjął 08.01.1999 r. Ustawę „Przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego”;
-> reforma rozpoczęła się 01.09.1999 r.;
-> wprowadziła nowy ustrój szkolny:
- 6klasowa szkoła podstawowa kończąca się sprawdzeniem wiedzy;
- 3letnie gimnazjum, kończące się egzaminem;
- szkoły ponadgimnazjalne: 3letnie licea profilowane, 2-3letnie szkoły zawodowe, 2letnie licea uzupełniające, 2-2,5letnie szkoły policealne.
SYSTEMY SZKOLNE W WYBRANYCH KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ
Niemcy:
* największe państwo w UE;
* w okresie przemian ustrojowych w Europie, Niemcy - podobnie jak Polska - zmuszenia byli do przeprowadzenia gruntownej reformy szkolnictwa w landach wschodnich;
* ostatnie lata stosunków Polski z Niemcami układają się dobrze;
* powierzchnia Niemiec przekracza 357 tys. km kw.;
* 84 mln mieszkańców;
* stolica: Berlin (ok. 4 mln mieszkańców);
* wskaźnik urbanizacji - odsetek osób, które żyją na wsi i w mieście;
* republika związkowa;
* demokracja parlamentarna;
* 16 krajów związkowych (landy), każdy ma swój rząd, parlament, premiera, ministra oświaty; wyraźne kompetencje co należy do uprawnień landu;
* rząd federalny odpowiada za politykę zagraniczną, obronę i finanse;
* różnice w szkołach - 6 lat podstawy.
Ustrój szkolny:
* przedszkole (Kindergarten) - ogródek dziecięcy:
- dla dzieci 3-6 lat;
- nieobowiązkowe;
- najwięcej przedszkoli prowadzi Kościół (luterański i katolicki) -> Bawaria - najbardziej katolicki land, najbardziej świeckie landy są na wschodzie;
- płatne przedszkola są też;
- jeśli sytuacja materialna jest trudna - są przewidziane ulgi za płatność, czasem za darmo;
- 88% dzieci w przedszkolach;
- dziecko w wieku 6 lat - badanie dojrzałości szkolnej, jeśli nie ma dojrzałości - zostaje w przedszkolu jeszcze 2 lata;
* szkoła podstawowa:
- obowiązkowo od 6 roku życia - Grund Schule, trwa 4 lata;
- istnieją niepowodzenia szkolne i jest drugoroczność;
- po ukończeniu szkoły do wyboru 4 drogi kształcenia:
-> Haupt Schule - szkoła główna - 5 lat, obowiązkowa, szkoła ogólnokształcąca, poziom wymagań niezbyt wysoki, 38-40% wszystkich dzieci, po ukończeniu świadectwo i możliwość wyboru szkoły zawodowej, absolwenci mają ograniczoną drogę do zdobycia matury;
-> Real Schule - szkoła realna - 6 lat, obowiązkowa, ogólnokształcąca, program bardziej poszerzony, 28-30% dzieci, po jej ukończeniu mogą kontynuować naukę na drugim szczeblu szkolnictwa średniego zawodowego - technikum;
-> Gimnasium - 9 lat, profile: klasyczny, matematyczno-przyrodniczy, języków nowożytnych, 27-30% młodzieży, zdają maturę, która otwiera drogę do uniwersytetów; długa historia w szkolnictwie niemieckim;
-> Gesant Schule - szkoła rozszerzona - 9 lat, łączy w swoim programie 3 typy, ale nie ma większego powodzenia, wzorowana na szkołach szwedzkich i angielskich;
* szkolnictwo wyższe:
- zróżnicowane: uniwersytety, politechniki, wyższe szkoły pedagogiczne, wyższe szkoły artystyczne, wyższe szkoły muzyczne, wyższe szkoły zawodowe;
- studia na poziomie uniwersyteckim mają 3 etapy:
-> podstawowy - 4 semestry, zdają egzamin pośredni, od którego zależy czy mogą kontynuować naukę na 2 stopniu;
-> 2-2,5 roku - dyplom (tytuł magistra);
-> 4 lata - doktorat.
Dania:
* monarchia konstytucyjna o ustroju parlamentarnym;
* jedno z najmniejszych państw UE;
* powierzchnia ok. 43 tys. km kw.;
* liczba mieszkańców: ok. 5,5 mln;
* wskaźnik urbanizacji przekracza 85%;
* stolica: Kopenhaga - 0,5 mln mieszkańców;
* kraj o silnej gospodarce;
* nie jest w strefie euro.
Szkolnictwo:
- zdecentralizowane, ministerstwo edukacji narodowej zarządza systemem oświatowym, sprawuje nad nim nadzór, a wszelkiego rodzaju uprawnienia dot. funkcjonowania podejmują samorządy i społeczności lokalne;
- 3 instancje w zakresie zarządzania:
* Komitety Oświatowe - w skład wchodzą przedstawiciele Rady Gminnej lub Miejskiej, przedstawiciele Komitetu Rodzicielskiego, przedstawiciele Szkolnej Rady ds. Młodzieży, Rady Pedagogicznej i Rady Uczniowskiej; odpowiada za stronę organizacyjną i finansową szkoły;
* Komitety Rodzicielskie - w skład wchodzą przedstawiciele rodziców, dyrektor placówki, dwóch przedstawicieli grona pedagogicznego i dwóch członków Szkolnej Rady ds. Młodzieży; odpowiada za sprawy kadrowe szkoły: dobór nauczycieli, personelu, ustalanie planu lekcji, podział uczniów do poszczególnych klas;
* Rada Pedagogiczna - w skład wchodzą nauczyciele, ale również przedstawiciel samorządu lokalnego; zajmuje się programami nauczania, planami zajęć, budżetem szkoły;
- system szkolny w Danii jest bardzo przejrzysty, przyjazny dla uczniów;
* przedszkole:
- 3-7 rok życia;
- podlegają pod Ministerstwo Spraw Socjalnych;
- ponad 90% dzieci;
- 3 etapy: 3-4latki, 4-5latki, 5-7latki (bezpośrednie przygotowanie do klasy podstawowej);
* szkoła podstawowa:
- od 7 roku życia, nauka trwa 9 lat;
- dodatkowo dzieci mogą zostać w tej szkole jeśli chcą - w 10 klasie;
- ocena opisowa;
- nie ma drugoroczności;
- na końcu szkoły jest nieobowiązkowy egzamin;
- oceny w klasach 8 i 9;
- nie ma czegoś takiego jak obowiązek szkolny, jest tylko obowiązek nauczania, tj. rodzice nie muszą posyłać dziecka do szkoły, pod warunkiem że zapewnią mu nauczanie, a w szkole będzie tylko zaliczał sprawdziany;
* szkoła ponadpodstawowa:
- gimnazjum - kończy się konkursowym sprawdzeniem wiedzy, egzamin nie jest obowiązkowy, nie ma drugoroczności;
- szkoły zawodowe - nauka trwa 2-3 lata, przygotowuje do podjęcia pracy;
* szkolnictwo wyższe:
- uniwersytety - system boloński, tj. 3 lata - licencjat, 2,5 roku - magister, 5 lat - doktorat;
- kolegia - 1-3 lata, z nauczaniem dłuższym 3-4letnie;
- Dania ma bardzo dobrze rozwinięty system dokształcania i doskonalenia nauczycieli;
- 18 seminariów nauczycielskich (ciężko jest się do nich dostać, ponieważ jest bardzo mało dzieci);
- zawód nauczyciela jest bardzo dobrze opłacany, to prestiż;
- do seminariów przyjmowana jest młodzież po ukończeniu szkoły średniej, a nauka trwa 4 lata;
- kandydat na nauczyciela przygotowuje się z dwóch przedmiotów;
- cały system dokształcania nauczycieli oraz ich doskonalenia ma pomóc słuchaczom w ukierunkowaniu odpowiedzi na następujące pytania:
1. nad czym klasa powinna pracować na danym etapie procesu dydaktyczno-wychowawczego?
2. co uczniowie powinni zrozumieć w wyniku tej pracy?
3. jaka jest przydatność tej wiedzy w ich obecnym życiu i w przyszłości?
4. w jaki sposób mogą się tego nauczyć?
5. czy wszyscy są w stanie nauczyć się tego w zaproponowany sposób?
- dokształcaniem nauczycieli kieruje Królewska Szkoła Nauczycielska - 8 filii na terenie całego kraju, przygotowuje nawet do 700 rodzajów kursów;
- nauczyciel może wziąć udział w dwóch różnych formach, szkoła pokrywa koszty doskonalenia;
- dzieci do podstawówki nie chodzą z tornistrami, mają wszystkie przybory w szafkach w klasie;
- najczęściej zajęcia są 2 razy dziennie, pierwsze od 8-12, drugie od 14-16;
- w klasach młodszych nie ma prac domowych;
- młodzież w klasach starszych ma zadawane zadania - projekty, wystąpienia, itp.;
- szkoła dba o bezpieczeństwo dzieci, jest zamknięta, a nauczyciele nie wydadzą dziecka nikomu nieupoważnionemu.
Francja:
- jedno z największych państw UE;
- republika o silnych rządach prezydenckich;
- prezydent sprawuje realną władzę w kraju, mianuje premiera, któremu powierza utworzenie rządu;
- premier wybiera ministrów, których zatwierdza prezydent;
- państwo o nowoczesnej gospodarce;
- powierzchnia: 547 tys. km kw.;
- ok. 62 mln mieszkańców;
- wskaźnik urbanizacji - 80-81%;
- stolicą Paryż, 11,2 mln mieszkańców;
- największe miasta po Paryżu to Marsylia i Lion;
- Francja jest w strefie euro, odgrywa rolę czołową;
System szkolny:
- silnie scentralizowany;
- główną rolę odgrywa Ministerstwo Edukacji Narodowej - zarządza i przekazuje decyzje regionalnym strukturom;
- obszar państwa podzielony jest na 27 okręgów szkolnych, na których czele stoją rektorzy akademii - wysokiej rangi urzędnicy, mianowani przez prezydenta Francji;
- w mieście departamentowym najważniejszym urzędnikiem jest inspektor akademii, w którego kompetencji jest mianowanie nauczycieli szkolnych (rola jak kurator w Polsce);
- niższą instancją jest dyrektor szkoły, a najniższą nauczyciel;
- obowiązek szkolny trwa tylko do 16 roku życia;
* przedszkole:
- od 3-6 lat;
- przyjmuje się dzieci 2letnie, mniej więcej 1/3 dwulatków jest już w przedszkolach;
- długa tradycja, uznanie przez rodziców;
- wszystkie dzieci są objęte programem przedszkolnym;
* szkoła podstawowa:
- od 6 roku życia, trwa 5 lat;
- cykle: przygotowawczy (1 rok), elementarny (2 lata), średni (2 lata);
- oceny, egzaminy, drugoroczność;
- na końcu każdej klasy uczeń zdaje egzamin, jeśli go nie zaliczy - powtarza klasę;
* kolegium:
- obowiązkowe, trwa 4 lata;
- dzieli się na 2 cykle: obserwacji (2 lata) i orientacji (2 lata);
- nauka kończy się obowiązkowym egzaminem z 4 przedmiotów: francuskiego, matematyki, historii Francji i geografii Francji;
- po ukończeniu uczeń ma do wyboru 2 drogi: licea profilowane (3 lata i matura) albo szkoły zawodowe (świadectwo technika lub wykwalifikowanego robotnika);
* studia:
- 3 szczeble;
- warunkiem przyjęcia jest matura;
- pierwszy rok studiów to rok selekcyjny, czyli są sesje;
- dzieci i młodzież mają środę wolną od nauki;
- mają krótsze wakacje;
- szkoły, które kształcą nauczycieli przedszkoli i szkół podstawowych nazywają się szkołami normalnymi (seminaria);
- istotne trudności:
1. zapewnienie potrzeb edukacji dzieciom emigrantów - są uruchamiane klasy dla cudzoziemców i nauczyciele są przygotowani do pracy z takimi dziećmi;
2. niepowodzenia szkolne - występuje drugoroczność;
Holandia:
- monarchia konstytucyjna;
- powierzchnia: 41 tys. km kw.;
- stolicą Amsterdam;
- liczba mieszkańców: ok. 17 mln;
- waluta euro;
- kraj silnie zurbanizowany, 92% mieszkańców żyje w miastach;
System szkolny:
- zdecentralizowany, zarządza Ministerstwo Edukacji i Nauki;
* szkoła początkowa:
- dziecko posyłane w wieku 4 lat;
- od 4-12 roku życia;
- funkcjonuje oddział przedszkolny w obrębie szkoły, poprzez zabawę;
- nie ma drugoroczności, ocen, wszystkie dzieci są promowane;
- ok. 80% szkół jest w prywatnych rękach, pozostałe 20% należy do innych podmiotów, np. kościoła;
- wszystkie szkoły podlegają generalnej inspekcji oświatowej i taką kontrolę przeprowadza się co 2 lata;
- po ukończeniu szkoły podstawowej dziecko ma do wyboru 4 drogi kształcenia:
1. 6letnie kształcenie przeduniwersyteckie - realizowane w liceach o profilach: klasycznym, nowoczesnym, humanistycznym i ścisłym; młodzież o najbardziej rozbudzonych aspiracjach;
2. 5letnie kształcenie wyższe ogólne - szkoła średnia, ogólnokształcąca, w której stopień wymagań jest nieco niższy;
3. 4letnie kształcenie średnie - ogólnokształcąca, jeszcze niższy poziom;
4. 4letnie kształcenie zawodowe - kwalifikacje zawodowe;
- wszystkie te 4 drogi są drożne w poziomie, czyli jeśli dziecko zostało po szkole podstawowej zapisane do szkoły 5letniej i radzi sobie dobrze, proponuje się mu szkołę o wyższym poziomie, i na odwrót;
- w tych szkołach dzieci zdają egzamin (matura) i uprawnia je to do pójścia na studia;
- nauczyciele kształceni są w instytutach pedagogicznych, nauka trwa 4 lata - nauczanie początkowe;
- nauczyciele szkół średnich muszą odbyć studia na uniwersytecie i studia pedagogiczne trwające minimum 1 rok w instytutach pedagogiki.
EDUKACYJNE PRIORYTETY W POLITYCE OŚWIATOWEJ PAŃSTW UNII EUROPEJSKIEJ
4 obszary, zwane priorytetami, wg Dobromira Dziewulaka:
1. Równość szans edukacyjnych - należy zwrócić uwagę, że treść tego pojęcia zmieniła się na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat. Pod pojęciem równości szans rozumiano:
- wydłużenie obowiązku szkolnego (dotyczył tylko szkoły elementarnej, podstawowej, powszechnej czy początkowej;
- w drugiej połowie XX wieku w krajach Zachodniej Europy wydłużano obowiązek szkolny na szkoły 1 stopnia, a w niektórych krajach nawet 2 stopnia.
Dawniej równość szans rozumiano jako wzrost liczby uczniów w szkołach średnich i wyższych, czyli występowała tendencja aby przyjmować więcej młodzieży do szkół średnich, aby mogli podjąć studia. Zapewnienie drożności systemów szkolnych pozwala na kontynuowanie nauki na poszczególnych szczeblach nawet po okresie przerwy w nauce z różnych względów. Nie drożny jest wtedy, gdy stworzy się tzw. ślepe uliczki, bariery - młodzież, która trafiała do zawodówek i kończyła je nie miała szans na dalszą karierę szkolną czy zawodową. Drożność = młodzież może kontynuować naukę.
Wszystkie te kwestie zostały już zakończone i dzisiaj wymienia się następujące zagadnienia równości:
- integracja dzieci emigrantów - jeśli kraj przyjmuje imigranta i określa mu warunki, to jest zobowiązany również do zapewnienia edukacji jego dzieciom, równości i szans edukacyjnych dla dzieci innych narodowości - państwo zapewnia kształcenie i doskonalenie nauczycieli i gwarantuje zachowanie ich odrębności językowej, kulturowej i religijnej;
- zapewnienie możliwości edukacji uczniom niepełnosprawnym - realizowana jest edukacja dla dzieci na 2 sposoby: w systemie integracyjnym, gdzie tworzy się placówki czy klasy w ramach szkoły, w których uczą się dzieci z pewnymi niesprawnościami z dziećmi zdrowymi, i oddzielne klasy dla dzieci, tzw. szkoły specjalne; w ramach tych równości również samorządy mają zapewnić środki transportu dla tych dzieci, czyli przywożenie dziecka do i ze szkoły, pomoc w dostępie do np. opieki społecznej, świadczeń socjalnych, ekonomicznych i w dostępie do informacji;
- równouprawnienie płci - głównie mówi się o przeciwstawianiu się stereotypom, nie ma jakichś utrudnień czy represji, ale stereotypy wciąż jeszcze funkcjonują;
- ochrona zdrowia i życia uczniów - przeciwdziałanie patologiom szkolnym, czyli agresjom, używkom, dopalaczom, narkomanii, alkoholizmowi, itp.; nie tylko działanie wychowawcy, pedagoga czy rodziców, ale również policji;
2. Poprawa jakości kształcenia - dążenie do modernizacji systemów oświaty, sprawniejszego funkcjonowania szkolnictwa, podniesienia jakości kształcenia dzięki zastosowaniu nowoczesnych technologii kształcenia, ograniczenie zjawiska drugoroczności i odsiewu szkolnego. Drugoroczność - stan, w którym dziecko powtarza klasę, a odsiew - dziecko przestaje chodzić do szkoły.
Działanie: racjonalnie rozłożyć materiał nauczania, ograniczać encyklopedyzm, stosować nowoczesne technologie informacyjne, rozwinąć poradnictwo pedagogiczne, psychologiczne czy zawodowe;
3. Nowy model nauczyciela - wymienia się takie oczekiwania od nauczyciela, jak:
- wykształcenie akademickie;
- umiejętność uczenia się innowacyjnego, zdolność do kształtowania tej umiejętności u swoich uczniów;
- racjonalne reagowanie na to co twórcze i postępowe;
- realizowanie zadań kształcenia ustawicznego;
4. Europejski ideał wychowania - realizowanie zadań wychowawczych szkoły wokół rozumienia i realizowania działań na rzecz zachowania takich wartości, jak: pokój, demokracja, ochrona środowiska naturalnego człowieka, idea zjednoczonej Europy.
PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA RAPORTÓW OŚWIATOWYCH W II POŁOWIE XX WIEKU
Upowszechnienie oświaty na poziomie elementarnym, które nastąpiło w pierwszej połowie XX wieku, spowodowało wzrost zainteresowania w poszczególnych państwach współpracą międzynarodową w zakresie edukacji. Pod koniec XIX wieku (1876 r.) w Filadelfii zorganizowano pierwszą międzynarodową konferencję dotyczącą nauczycieli. W Europie Zachodniej (na terenie Niemiec - Weimar, Hamburg) odbyły się również na początku XX wieku międzynarodowe konferencje dotyczące przygotowania nauczycieli (dotyczące zagadnień kształcenia nauczycieli i instytucji które miały się tym zajmować). W Europie w tym okresie na gruncie teorii pedagogicznej nastąpiło spotkanie dwóch nurtów: pedagogiki tradycyjnej (herbartowskiej) i pedagogiki tzw. „nowego wychowania”, która na gruncie amerykańskim została nazwana pedagogiką progresywistyczną (progresywizm pedagogiczny) (łac. progressio - rozwój). Na wspomnianych konferencjach postawiono znak równości pomiędzy nauczycielem i artystą, twórcą - chodzi o talent. Stawiało to kolejne wyzwania pod adresem instytucji kształcących nauczycieli. Nauczyciel to już nie tylko znawca swojego przedmiotu, którego uczy, ale to także osoba, którą wyróżnia pewne przygotowanie psychologiczne, filozoficzne, gruntowna wiedza humanistyczna. To osoba empatyczna, a także powołana do tego zawodu.
Na gruncie polskiej pedagogiki na początku XX wieku na temat talentu, powołania nauczyciela wypowiedział się chyba najpełniej Jan Władysław Dawid, twórca polskiej pedeutologii. To on w 1913 roku w swoim głośnym wykładzie pt. „O duszy nauczycielstwa” wypowiedział się nt. powołania i wskazał, że w żadnym innym zawodzie człowiek nie ma tak wielkiego znaczenia, jak w zawodzie nauczycielskim. Istotą powołania nauczycielskiego była wg niego miłość dusz ludzkich. Nauczyciel to człowiek przepełniony dobrem - nauczyciel zły człowiek jest sprzecznością samą w sobie.
Maria Montessori - dużo uwagi poświęciła w swojej koncepcji pedagogicznej pracy nauczycielki z dziećmi.
Bronisław Ferdynand Trentowski („Chowanna”) - „niepodobna pisać pedagogiki bez znajomości etyki, estetyki, antropologii, teologii, wiedzy lekarskiej, słowem - bez filozofii”. Nauczyciel, pedagog, nie może być ignorantem w zakresie filozofii.
1962 - powołano do istnienia Międzynarodowe Stowarzyszenie do Badania Osiągnięć Szkolnych. Wieloletnim przewodniczącym został Torsten Husen. Kierował on zespołem, który przygotował:
Międzynarodowy Projekt Oceny Osiągnięć Szkolnych. Badania przeprowadzono w 22 krajach i upubliczniono je w 1967 roku. Badania te:
- ujawniły ogromną złożoność, wieloprocesowość, wieloaspektowość procesu edukacji;
- otwierały możliwość do prowadzenia dalszych prac w zakresie pewnej humanistycznej perspektywy poznawczej;
- stały się podstawą do pracy nad testami osiągnięć szkolnych nad standaryzacją wyników edukacji - w Polsce pomiarem w edukacji zajmował się przez długie lata prof. Bolesław Niemierko. W latach 90. XX wieku na zlecenie OECD (Europejska Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) zostały przeprowadzone badania w 7 krajach (Polska, Holandia, Kanada, Niemcy, Szwajcaria, Szwecja i USA), których przedmiotem uczyniono znajomość przez ludzi dorosłych (16-65 r. ż.) rozumienia tekstu. Badania te wykazały że występuje dość duży poziom tzw. dysfunkcyjności, czyli nierozumienia tekstów drukowanych. Przyczyny tkwią w szkole, ale jest to spowodowane tym, że stajemy się społeczeństwem, które odchodzi od czytania na rzecz obrazków i oglądania.
Trwałym dorobkiem tego stowarzyszenia jest przekazywanie danych o oświacie takim instytucjom, jak: UNESCO, OECD oraz komisje zajmujące się oświatą i kulturą w ramach unijnych struktur.
1968 - Światowy Kryzys Edukacji - Analiza Systemów - Filip Coombs (USA). Raport ten nie był przetłumaczony na język polski z powodu cenzury. Raport ujawnił występowanie nurtu krytycznego o bardzo zróżnicowanym zapleczu ideologicznym, filozoficznym czy metodologicznym. Raport ujawnił występowanie tzw. wieloparadygmatyczności, tzn. występowanie wielu kierunków, nurtów, prądów pedagogicznych o bardzo zróżnicowanym podłożu, zapleczu ideowym, ideologicznym, filozoficznym, podczas gdy Polska należała do grupy państw socjalistycznych, w której obowiązywał jeden paradygmat - pedagogika socjalistyczna. Zatem w czasach dominacji jednego paradygmatu raport nie mógł być przyjęty przez np. Polskę. Trwałym wkładem tego raportu było rozpoczęcie w pedagogice procesu ewolucji - od ortodoksji (jeden paradygmat) ku heterogeniczności (wiele paradygmatów). Dzięki temu raportowi rozpoczął się społeczny dyskurs (inaczej dyskusja rozumowa, logiczna, oparta na wnioskowaniu, poparta argumentacją, dyskusja nieintuicyjna) w myśleniu o edukacji.
1975 (Polska) - „Uczyć się aby być” - Raport Edgara Foure'a [fora]. Był to najgłośniejszy, najbardziej znaczący raport oświatowy w dekadzie lat 70. Powstał on z inicjatywy UNESCO. Był adresowany głównie do społeczeństw Zachodu.
Początek lat 70. to początek procesu który doprowadzi do powstania tzw. społeczeństwa informacyjnego, wiedzy. Zaczął się w USA, Japonii, Kanadzie, później w zachodniej Europie. Zaczęła występować zmiana jeśli chodzi o zatrudnienie w podstawowych dziedzinach życia społecznego. Charakterystyczną cechą społeczeństw przemysłowych (industrialnych) było masowe zatrudnienie w różnych dziedzinach gospodarki, natomiast charakterystyczną cechą społeczeństw postindustrialnych było zmniejszanie zatrudnienia w tych tradycyjnych dziedzinach życia gospodarczego (górnictwo, hutnictwo, komunikacja, przemysł ciężki, lekki, energetyka), co powodowało to że produkowały one jeszcze więcej i więcej nowoczesnych rzeczy z powodu postępu technologicznego. Raport ten zapowiadał konieczność ciągłego uczenia się aby ludzie mogli przezwyciężyć zagrożenia cywilizacyjne (powstałe poprzez ekspansję człowieka i jego działalność).
„Rozwój ma na celu pełny rozkwit człowieka w całym bogactwie jego osobowości i różnorodnych formach ekspresji jego zaangażowania jako jednostki, członka rodziny i społeczeństwa, obywatela i producenta, wynalazcy techniki i twórcy marzeń”.
Już na początku lat 70. raport przestrzegał mieszkańców społeczeństwa Zachodu przed zagrożeniem dehumanizacji życia w związku z postępującą ewolucją techniczną. Niebezpieczeństwo alienacji - wyobcowania jednostki osobowości, poddanej natrętnemu, nachalnemu oddziaływaniu propagandy, reklamy (dziś: mediów wszelakiej maści), które narzucają niejako z zewnątrz co mamy robić, jak mamy myśleć, itp.
Raport przestrzegał przed konformizmem zachowań. Są one konsekwencją narzucanych nam z zewnątrz pewnych treści, informacji i prowadzi to do uczuciowej obcości, alienacji.
Raporty Klubu Rzymskiego
Klub Rzymski został założony w 1973 roku w Rzymie. Była to organizacja skupiająca polityków, dziennikarzy, ludzi nauki różnych profesji, a tym co ich połączyło było zainteresowanie tzw. problemami globalnymi. Była to organizacja społeczna, a przyczyną jej powstania były kryzysy: paliwowy, energetyczny, a także żywnościowy, który nie został rozwiązany.
Pierwsze 3 raporty miały tytuł: „Granice wzrostu”, „Ludzkość w punkcie zwrotnym” i „O nowy ład międzynarodowy”. Powstały na przestrzeni lat 1972-1978, a ich wspólną cechą było ukazanie problemów globalnych świata wyłącznie w aspekcie ekonomicznym i politycznym.
Kolejne 2 raporty były już raportami edukacyjnymi: „Uczyć się bez granic. Jak zewrzeć „lukę ludzką”” (Polska - 1982), „Przyszłość jest w naszych rękach” (Polska - 1987). Te raporty nie dostarczyły gotowego projektu oświatowego, który miał pomóc w przezwyciężaniu trudności, ale dostarczyły przesłanek, idei, kategorii pojęciowych do budowania społecznego dyskursu o edukacji.
Kolejny raport: „Pierwsza rewolucja globalna jak przetrwać” (Polska - 1993). Zwrócono w nim uwagę na następujące kwestie:
- proces edukacji nie powinien ograniczać się jedynie do wyposażenia uczniów w wiedzę;
- edukacja powinna kształtować inteligencję i umiejętność krytycznego myślenia;
- edukacja powinna pomóc w lepszym rozpoznaniu samego siebie;
- edukacja powinna umożliwić opanowanie zdolności pokonywania własnych niepożądanych popędów i destrukcyjnych zachowań;
- edukacja powinna pomóc w trwałym rozbudzaniu zdolności twórczych i wyobraźni;
- edukacja powinna pomóc zdobyć umiejętności pełnienia odpowiedzialnej roli w życiu społecznym;
- edukacja powinna nauczyć umiejętności porozumiewania się z innymi ludźmi;
- edukacja powinna nauczyć umiejętności pomagania innym w przystosowaniu się do zmian;
- edukacja powinna pomóc nam w wyrobieniu holistycznego poglądu na świat i nauczyć rozwiązywania problemów.
1995 - Biała Księga Komisji Europejskiej pt. „Nauczanie i uczenie się. Na drodze do uczącego się społeczeństwa”. W Polsce raport został wydany w 1997 roku. Główne założenia:
- wymieniono 3 grupy czynników, które nakazują reformowanie oświaty (reforma krocząca lub reforma radykalna - korzystniejsza i mniej kosztowna w realizacji jest reforma krocząca - permanentne, stałe reformowanie systemu szkolnego):
1. postęp naukowo-techniczny, które niesie dobrobyt, podnosi jakość życia, ale również jest źródłem zagrożeń i niepokoju;
2. umiędzynarodowienie handlu, powstanie światowego rynku pracy i postępujący proces globalizacji;
3. powstanie i rozwijanie się społeczeństwa informacyjnego: najwyższy odsetek % zatrudniony jest w usługach, relatywnie mniej w przemyśle, komunikacji, budownictwie. Stawia to przed edukacją wyzwanie edukacji permanentnej, kształcenia ustawicznego.
W raporcie tym znalazło się równocześnie pewne przestrzeżenie przed niebezpiecznym podziałem społeczeństwa na dwie grupy (dotyczy to także polskiego społeczeństwa):
1. „ci, którzy wiedzą” - osoby, które potrafią w sposób holistyczny postrzegać współczesny świat, którzy potrafią w sposób efektywny komunikować się, posługiwać się nowoczesną technologią, są skuteczni w swoich działaniach i pracy - są pragmatykami, osiągnęli wysoki status ekonomiczny, są wykształceni;
2. „ci, którzy nie wiedzą” - charakteryzuje ich bierność, bezradność, potrafią jedynie w sposób bierny przyswajać to co ktoś im poda, mają niski status ekonomiczny, są słabo wykształceni, bardzo duże bezrobocie, bardzo łatwo stają się oni łupem różnego rodzaju demagogów, są podatni na hasła, reklamy, propagandę.
Zwrócono również uwagę na zagadnienie przydatności do zatrudnienia. Podstawową rolę odgrywają tu umiejętności podstawowe. W jego zakres wchodzi wiedza ogólnokształcąca podstawowa, którą zdobywamy na różnych szczeblach naszej edukacji. Na drugim miejscu są umiejętności techniczne, posiadanie wysokiego poziomu tych umiejętności pozwala nam wiedzieć jak poruszać się w świecie techniki. Trzecia grupa to umiejętności społeczne, takie jak: komunikowanie się, kreatywność, odpowiedzialność, współpraca.
Autorzy raportu zwrócili uwagę na występowanie 2 klasycznych dróg w zakresie kreowania własnego wizerunku dotyczącego pracy. Pierwszą drogę określili jako tradycyjną - wciąż jest i długo jeszcze będzie drogą bardzo znaczącą - dyplom dobrej uczelni. Druga droga została przez nich nazwana nowoczesną - opiera się ona na doskonaleniu, współpracy, informacji, orientowaniu się w sieci, czyli jest to droga, w której osoba poprzez swoją mobilność (gotowość do aktywności) sama musi wykreować swój wizerunek.
Współcześnie, w państwach UE wyznaczono następujące cele dla oświaty:
- zachęcanie do zdobywania nowej wiedzy, tzn. do rozwijania kompetencji podstawowych, społecznych i technicznych;
- dążenie do zbliżenia szkoły i przedsiębiorstwa poprzez system praktyk i kursów;
- dążenie do ograniczenia zjawiska marginalizacji (wykluczenia) poprzez organizowanie szkół „drugiej szansy”;
- znajomość języków obcych;
- finansowanie edukacji - tworzenie rozwiązań prawnych, które by zachęcały duże podmioty gospodarcze do wspierania edukacji.
Aktualnie w społeczeństwa informacyjnym, do którego Polska się już zbliżyła, praca w dużym stopniu związana będzie z wykorzystaniem i przetwarzaniem informacji. Drogą która do tego prowadzi jest konieczność kształcenia ustawicznego.
5. Raport Jacquesa Delorsa
„ten obłąkany Hitler”