Układ pokarmowy

• Przewód pokarmowy dzieli się na kilka połączonych ze sobą odcinków:

• jama ustna

• gardło

• przełyk

• żołądek

• jelito cienkie

• jelito grube.

• Gruczoły przewodu pokarmowego

Jama ustna

• Funkcja : żucie, miażdżenie, mieszanie ze śliną oraz nawilżanie i częściowe trawienie pokarmu.

• Tym celom służą: zęby, język i ślinianki. Pomiędzy wargami a zębami znajduje się tzw. przedsionek jamy ustnej, za zębami rozpoczyna się jama ustna właściwa.

• Dorosły człowiek ma 32 zęby stałe (zębów mlecznych jest 20). Są to: siekacze (po 2 z każdej strony), kły (po 1), zęby przedtrzonowe (po 2) i trzonowe (po trzy z każdej strony).
  
  Ślinianka to gruczoł zewnętrznego wydzielania, wytwarzający ślinę. U człowieka występują trzy pary ślinianek:

• ślinianki przyuszne (glandula parotis)

• ślinianki podżuchwowe (glandula submandibularis)

• ślinianki podjęzykowe (glandula sublingualis)

Gardło

• Gardło (łac. pharynx) - wspólny odcinek dróg oddechowych i pokarmowych, stanowiący przedłużenie jamy ustnej i jamy nosowej, ciągnie się od podstawy czaszki, do przejścia w przełyk=wysokość C6

• zbudowane jest z mięśni poprzecznie prążkowanych pokrytych od zewnątrz tkanką łączną, a od wewnątrz błoną śluzową.

• Mięśnie gardła tworzą ścianę tylną i ściany boczne. Na ścianach bocznych znajdują się ujścia trąbek słuchowych, otoczone wałami trąbkowymi i skupiskiem tkanki chłonnej tworzącymi migdałki trąbkowe. W miejscu przejścia sklepienia gardła w ścianę tylną jest skupisko tkanki limfatycznej, migdałek gardłowy -tzw. trzeci migdał. W ścianie przedniej gardła, idąc od góry, widoczne są nozdrza tylne, łączące jamę nosową z gardłem, poniżej znajduje się cieśń gardzieli, przez którą jama ustna komunikuje się z jamą gardłową. Najniżej znajduje się wejście do krtani.

Przełyk ( esophagus )

• Przełyk ma długość średnio około 23-25 cm

Rozróżniamy część:

• szyjną,

• piersiową,

• brzuszną.

Fizjologiczne zwężenia przełyku:

• zwężenie górne - w przejściu gardła w przełyk, mięśnie w tym miejscu tworzą czynnościowy mięsień zwieracz przełyku górny.

• zwężenie środkowe - na wysokości rozdwojenia tchawicy w miejscu, gdzie aorta zstępująca od strony lewej i do tyłu, a oskrzele lewe od przodu obejmują przełyk. Nie jest ono powodowane budowa samej ściany przełyku, lecz przyleganiem obu sąsiednich narządó

• zwężenie dolne -, jest zwężeniem czynnościowym, spowodowanym napięciem mięśni okrężnych, leży około 3 cm powyżej wpustu żołądka.

• Ściana przełyku składa się licząc od wewnątrz z:

• błony śluzowej,

• utkania podśluzowego

• błony mięśniowej

• warstwy okrężnej

• warstwy podłużnej

Żołądek (gaster, ventriculus)

• Położenie

• U człowieka żołądek znajduje się w jamiebrzusznej na wysokości od Th11 (11. kręgu piersiowego) (wpust żołądka) do L3 (3. kręgu lędźwiowego).

• Budowa

• Żołądek ma kształt workowaty, z przełykiem łączy się za pomocą wpustu żołądka (cardia), a z dwunastnicą łączy go odźwiernik (pylorus),

Budowa makroskopowa

• wpust żołądka (cardia)

• dno żołądka (fundus)

• trzon żołądka (corpus) z

• krzywizną mniejszą (curvatura minor)

• i krzywizną większą (curvatura major)

• część przedodźwiernikową (pars prepylorica)

• odźwiernik (pylorus)

Warstwy

• Ściana żołądka zbudowana jest z następujących warstw (idąc od wewnątrz):

• błony śluzowej

• błony mięśniowej (mięśniówka)

• błony surowiczej

• Mięśniówka żołądka zbudowana jest z trzech warstw mięśniowych; (od zewnątrz) podłużnej, okrężnej i skośnej.

Błona śluzowa

• W błonie śluzowej znajdują się gruczoły, które zawierają następujące rodzaje komórek:

• okładzinowe - wydzielające kwas solny

• główne - wydzielające enzym pepsynę trawiący białko

• śluzowe - wydzielające śluz, który chroni komórki okładzinowe, główne oraz inne wchodzące w skład błony śluzowej przed trawiącym działaniem kwasu solnego

• W błonie śluzowej żołądka rozróżniamy 2 rodzaje gruczołów:

• gruczoły żołądkowe właściwe -duża liczba (ok. 100 na 1mm 2.), w okolicach dna i trzonu

• gruczoły odźwiernikowe - występują w części odźwiernikowej żołądka

Jelito cienkie:

• dwunastnica

• jelito czcze

• jelito kręte

Dwunastnica (duodenum)

• Dwunastnica jest początkowym odcinkiem jelita cienkiego o długości 25-30 cm

Części dwunastnicy:

• Cześć górna (opuszką i część pozioma),

• część zstępująca,

• część dolna (część pozioma i wstępująca)

• Opuszka jest pozbawiona okrężnych fałdów charakterystycznych dla jelita cienkiego. Występują one w dalszym odcinku.

• W części zstępującej dwunastnicy znajduje się brodawka większa dwunastnicy, na której znajduje się ujście dróg trzustkowych i żółciowych. Często 2-3 cm powyżej tej brodawki znajduje się także brodawka mniejsza dwunastnicy z uchodzącym na niej dodatkowym przewodem trzustkowym.

• Długość jelita cienkiego =ok. 5m

• Przyjmuje się, że 2/5 górne części pętli jelitowych to jelito czcze, a 3/5 dolne to jelito kręte. Te dwie części nie są wyraźnie odgraniczone

• Rozpoznajemy je na podstawie: średnicy (jelito czcze jest obszerniejsze), grubości błony mięśniowej (cieńsza w jelicie krętym), liczby fałdów okrężnych i ilości kosmków jelitowych (liczne i wysokie fałdy oraz szerokie, gęsto ułożone kosmyki znajdują się w jelicie czczym).

• Podobnie jak część dwunastnicy, reszta jelita cienkiego jest położona wewnątrzotrzewnowo, czyli pokryta jest błoną surowiczą nazywaną otrzewną, zawieszoną na długiej nasadzie, tzw. krezce,.

Budowa ściany jelita cienkiego

Ściana jelita cienkiego zbudowana jest

• z błony surowiczej - otrzewnej - pokrywającej je od zewnątrz,

• dwie warstwy tkanki mięśniowej gładkiej. Jedna jest ułożona podłużnie, a druga okrężnie.

• błona podśluzowa,

• błona śluzowa z charakterystycznymi fałdami okrężnymi, na których znajdują się kosmki jelitowe.

Jelito grube:

• wyrostek robaczkowy

• jelito ślepe (kątnica)

• okrężnica

• odbytnica

Jelito ślepe

• jelito ślepe (cecum, kątnica,) - pierwszy odcinek jelita grubego

• Jelito ślepe leży w prawej okolicy biodrowej. Jest ono od jelita cienkiego oddzielone zastawką krętniczo-kątniczą.Od jelita ślepego odchodzi wyrostek robaczkowy.

Wyrostek robaczkowy

• Wyrostek robaczkowy to cienkie uwypuklenie jelita ślepego narząd szczątkowy U człowieka długości 8-9 cm, leży w prawym dole biodrowym. Wyrostek robaczkowy jest obficie wyposażony w tkankę limfatyczną. W miejscu ujścia wyrostka do jelita ślepego znajduje się zastawka.

Okrężnica (colon)

• to najdłuższa i największa część jelita grubego, dzieląca się na trzy części:

• wstępującą (wstępnica)

• poprzeczną (poprzecznica)

• zstępującą (zstępnica)

• esowatą (esica)

Charakterystyczną cechą okrężnicy są:

• Taśmy: wolna, krezkowa i sieciowa - są to podłużne warstwy błony mięśniowej,

• wypuklenia ( haustra)- uwypuklenia na zewnątrz

• fałdy półksiężycowate - wpuklenia do światła jelita

• Przyczepki sieciowe

Odbytnica ( rectum)

• Odbytnica ma długość 12-15 cm.

• Rozpoczyna się na wys. S3 jako przedłużenie esicy a kończy się odbytem ( anus )

Odcinki:

• Część górna (bańka odbytnicy)

• Część dolna (kanał odbytowy)

• W bańce występuje 3-5 fałdów poprzecznych

• W kanale 5-10 fałdów podłużnych (słupy odbytowe, między nimi zatoki odbytowe)

Wątroba (hepar)

• Położenie

• U ludzi znajduje się pod przeponą. Jej większa część znajduje sie w prawym podżebrzu. Zajmuje również górną część nadbrzusza i część górną lewego podżebrza, sięgając aż do linii sutkowej.

• U osoby dorosłej niepowiększona wątroba jest w całości przykryta prawym łukiem żebrowym, jednak u dzieci może wystawać, a u noworodków zajmuje dużą część jamy brzusznej. Ku górze i przodowi graniczy z przeponą, ku dołowi i tyłowi z jelitami i żołądkiem

• Płaty

• prawy (lobus hepatis dexter)

• lewy (lobus hepatis sinister) czworoboczny (lobus quadratus)

• ogoniasty (lobus caudatus)

• Powierzchnie:

• Przeponowa

• Trzewna

• Na powierzchni trzewnej widoczne są trzy bruzdy w kształcie litery "H", które dzielą tę powierzchnię na kilka pól. W bruździe poprzecznej znajdują się wrota wątroby, a w nich: przewód wątrobowy wspólny, żyła wrotna i tętnica wątrobowa oraz naczynia i węzły chłonne wraz ze splotem nerwowym. W prawej bruździe strzałkowej leży pęcherzyk żółciowy i żyła główna dolna. W lewej bruździe strzałkowej znajdzie się więzadło obłe wątroby i więzadło żylne,

• Na powierzchni przeponowej widoczny jest wycisk sercowy.

• Przyczep więzadła sierpowatego dzieli powierzchnię przeponową na płat prawy i lewy

• Spod dolnego brzegu wystaje pęcherzyk żółciowy, a przyśrodkowo wcięcie więzadła obłego

Architektura

• Tkanka łączna wnika od torebki w miąższ wątroby, dzieląc go na zraziki

• Zrazik wątroby jest jej jednostką architektoniczną, zbudowaną z blaszek wątrobowych zbudowanych z komórek wątrobowych ułożonych promieniście w stosunku do żyły środkowej.

• ⇒Unaczynienie:
  -Unaczynienie czynnościowe - rozgałęzienia ż.wrotnej.
  -Unaczynienie odżywcze - ok.40 % krwi - rozgałęzienia t.wątrobowej wspólnej - na t.wątrobową właściwą i t.żołądkowo-dwunastniczą. Po dojściu do wrót wątroby dzieli się na gałąź prawą i lewą, które wchodzą do odpowiedniego płata wątroby. Od gałęzi prawej odchodzi t.pęcherzyka żółciowego. W płatach gałęzie dzielą się na gałęzie górne i dolne i dalej przednie i tylne, od których odchodzą tt.międzyzrazikowe,z których krew wpływa do naczyń zatokowych zrazika wątroby.

• W tych naczyniach następuje wymieszanie krwi tętniczej unaczynienia odżywczego z krwią żylną unaczynienia czynnościowego.

• Odpływ krwi żylnej z wątroby (wspólny dla obu typów unaczynienia) - krew odpływa z naczyń zatokowych do żyły śródzrazikowej [v.interlobularis]. Żyły te uchodzą do żył podzrazikowych [vv.sublobulares],które łączą się w 2-3 żył wątrobowych, które uchodzą do żyły głównej dolnej w trakcie jej przebiegu przez rowek żyły głównej dolnej na wątrobie

Drogi żółciowe.

• zespół przewodów odprowadzających żółć z wątroby do dwunastnicy

Podział

• drogi żółciowe wewnątrzwątrobowe

• drogi żółciowe zewnątrzwątrobowe

Drogi żółciowe wewnątrzwątrobowe

• Rozpoczynają się w wątrobie kanalikami żółciowymi włosowatymi (międzykomórkowymi), które łącząc się tworzą przewodziki międzyzrazikowe ( ductuli interlobulares). Przewodziki międzyzrazikowe łączą się w przewodziki żółciowe ( ductuli biliferi). Następnie kierują się one do wnęki wątrobowej tworząc przewód wątrobowy prawy oraz przewód wątrobowy lewy, które we wnęce łączą się w przewód wątrobowy wspólny (łac. ductus hepaticus communis).

• Przewód wątrobowy prawy zbiera żółć z płata prawego i płata czworobocznego wątroby.

• Przewód wątrobowy lewy zbiera żółć z płata lewego i płata ogoniastego wątroby.

Drogi żółciowe zewnątrzwątrobowe

• Przewód wątrobowy wspólny ( ductus hepaticus communis)

• Pęcherzyk żółciowy - dzielimy na trzy części:

• dno (łac. fundus)

• trzon (łac. corpus)

• szyjka (łac. collum) przechodząca w przewód pęcherzykowy

• Przewód pęcherzykowy doprowadza i odprowadza żółć z pęcherzyka żółciowego. Stanowi jego część. Ściana przewodu pęcherzyka żółciowego jest pofałdowana. Błona śluzowa przewodu tworzy fałd spiralny (łac. plica spiralis), składający się z wielu wpukleń obejmujących od 1/3 do 2/3 obwodu. W normalnych warunkach, przewód jest drożny w obie strony.

• Przewód żółciowy wspólny ( ductus choledochus) - średnica 5 mm; długość około 7 cm. Powstaje z połączenia przewodu pęcherzykowego i przewodu wątrobowego wspólnego. Dzieli się na cztery części:

• część naddwunastniczą

• część zadwunastniczą

• część trzustkową

• część śródścienną - przechodząca przez ścianę dwunastnicy, uchodząc na brodawce większej dwunastnicy (brodawka Vatera); końcowy odcinek często rozdęty tworzy bańkę wątrobowo-trzustkową (łac. amuplla hepatopancreatica)

Trzustka (pancreas)

• Trzustka leży w nadbrzuszu, głównie po stronie lewej, zaotrzewnowo, na tylnej ścianie jamy brzusznej,

• W trzustce wyróżnia się: głowę, trzon i ogon.

• Głowa trzustki objęta jest pętla dwunastnicy, a jej ogon sięga do wnęki śledziony.

• Trzustka ma budowę drobnopłacikową.

Wyróżniamy

• część zewnątrzwydzielniczą około 90%,

• wewnątrzwydzielniczą 10% masy gruczołu

Część zewnątrzwydzielnicza jest zbudowana z jednostek czynnościowych, zwanych pankreotonami. Pankreoton jest zbudowany z pęcherzyka wyścielonego komórkami pęcherzykowymi, Kilka pankreotonów tworzy zrazik trzustki. Z połączenia ich wstawek powstaje przewód biegnący od zrazika do przewodu trzustkowego.

Część wewnątrzwydzielnicza umiejscowiona jest przeważnie w obrębie ogona w postaci wysepek. W każdej wysepce leżą komórki:

A - produkuja glukagon,

B - insulinę (70% komórek),

D (12%) - somatostatyna i

PP - produkują polipeptyd trzustkowy.

Przewody trzustki

• przewód trzustkowy główny Wirsunga rozpoczyna się w obrębie ogona trzustki przez połączenie mniejszych przewodzików zrazików trzustkowych uchodzi najczęściej wraz z przewodem żółciowym wspólnym na brodawce dwunastniczej większej Vatera do cz.zstępującej XII.

• dodatkowy Santoriniego łączy on przewód trzustki główny z ujściem na brodawce dwunastniczej mniejszej Santoriniego.

3

---