WYKŁAD I: Wprowadzenie do przedmiotu.
Medycyna - rehabilitacja medyczna i jej składowe. Współczesny model rehabilitacji polskiej. Fizjoterapia jako element kompleksowej rehabilitacji.
Medycyna - dziedzina nauk przyrodniczych, nauka empiryczna (oparta na doświadczeniu) obejmująca całość wiedzy o zdrowiu, chorobach ludzi oraz sposobach zapobiegania i leczenia. Ostatnio wprowadza się zasady medycyny opartej na faktach.
W medycynie bardzo ważną umiejętnością jest korzystanie ze zdobytych doświadczeń, wzbogacanie ich o nowe wiadomości i przystosowanie do potrzeb zdrowotnych i społecznych człowieka
Za ojca medycyny uważa się Hipokratesa.
Nauki podstawowe medycyny:
* Anatomia * Biochemia * Biofizyka * Biologia * Embriologia * Fizjologia * Histologia
Wybrane dziedziny medycyny
* Anestezjologia i Intensywna terapia * Balneologia * Chirurgia * Ginekologia i Położnictwo
Wybrane dziedziny medycyny
* Anestezjologia i Intensywna terapia * Balneologia * Chirurgia * Ginekologia i Położnictwo
* Choroby wewnętrzne * Kardiologia * Pediatria * Neurologia * Okulistyka * Psychiatria * Psychologia
* Psychologia kliniczna* Rehabilitacja
Historia rehabilitacji
Starożytność: Hipokrates - podaje wytyczne co do zapobiegania jak i leczenia zniekształceń ciała, tworzy protezy i obuwie korygujące zniekształcenia stóp. „Ćwiczenia wzmacniają a nieczynność osłabia ciało”
Galen-opisuje dodatni wpływ ćwiczeń na rozwój ciała.
Średniowiecze: nie rozwijano działalności na rzecz niepełnosprawnych i kalekich. Potępiano kult ciała a wszelkie jego zniekształcenia uważano za zasłaną za grzechy karę niebios.
Ambroży Pare XVI w. - po amputacji stosował rehabilitację: zaopatrzenie w drewnianą protezę i naukę chodu. Wprowadził wiele urządzeń pomocniczych dla kalek (metalowe gorsety i protezy, sztuczne zęby). Jego działalność stanowiła zapowiedź narodzin szeroko pojętej rehabilitacji.
Douglas C Mc Murtie w 1918 r. (dyrektor Instytutu Czerwonego Krzyża dla Inwalidów w Nowym Jorku) Po raz pierwszy oficjalnie określa i wprowadza pojęcie „rehabilitacja”.
II wojna światowa- pełny i dynamiczny rozwój rehabilitacji. Rehabilitację uznano za główny czynnik zmniejszający stopień kalectwa i liczbę osób niezdolnych do pracy oraz przyśpieszający chorym powrót do zdrowia.
Twórcy współczesnej rehabilitacji:
Dr Howard Rusk - twórca koncepcji medycyny rehabilitacyjnej. Lekarz internista, kierował pierwszym na świecie 80-łóżkowym Wydziałem Rehabilitacji i Medycyny Fizykalnej, który powstał w 1947 w NY.
Prof. Wiktor Dega - pionier i twórca rehabilitacji w PL. Kierownik Kliniki Ortopedycznej AM w Poznaniu.
Rehabilitacja we współczesnym ujęciu rozumiana jest jako
Rehabilitacja jest procesem medyczno-społecznym, którego celem jest przywrócenie człowiekowi niepełnosprawnemu utraconych - na skutek choroby, wad rozwojowych i wrodzonych - f-cji narządów, układów lub całego ustroju poprzez jednoczesne skoordynowane działanie medyczne, psychologiczne, socjalne, szkoleniowe oraz zawodowe.
U dzieci z wadami wrodzonymi i dysfunkcjami wcześnie nabytymi dąży się do kształtowania brakujących f-cji i wyrównaniu opóźnień w rozwoju fizycznym i/lub psychicznym.
Wyróżniamy (składowe rehabilitacji):
Rehabilitacja medyczna - proces leczenia, który umożliwia przyspieszenie procesu naturalnej regeneracji i zmniejszenia fizycznych i psychicznych następstw choroby. Leczenie oparte jest na fizjoterapii.
Rehabilitacja psychologiczna - ocenia i rozpoznaje stan psychiczny pacjenta w celu prowadzenia terapii pomagającej zaakceptować pacjentowi swój stan zdrowia. Kieruje jego reakcjami korzystnymi dla rehabilitacji medycznej, socjalnej czy zawodowej.
Rehabilitacja socjalna - jest procesem, który zmierza do przywrócenia samodzielności społecznej osobie, która jest jej pozbawiona, a tym samym znajduje się poza nawiasem normalnego życia społecznego. Każdy członek społeczności ma prawo korzystać ze zdobyczy jakie to społeczeństwo wypracowało.
Rehabilitacja zawodowa - zajmuje się przywróceniem zdolności do aktywności zawodowej osób niep.
Medyczny aspekt tego zagadnienia wysunął się na plan pierwszy. Rozwój metod diagnostycznych i leczniczych powoduje ratowanie życia i zdrowia w przypadkach bardzo trudnych, które jeszcze niedawno kończyły się śmiertelnie. Jednak nie zawsze udaje się w pełni przywrócić wszystkie funkcje człowieka do stanu wyjściowego. Coraz to większe grupy osób czasowo lub stale niepełnosprawnych stały się motorem dla rozwoju nowocześnie rozumianej rehabilitacji.
Profesorowie Wiktor Dega i Marian Weiss byli twórcami polskiego modelu rehabilitacji który w 1970r. został uznany przez Światową Organizację Zdrowia za godny naśladowania.
POLSKI MODEL REHABILITACJI:
*powszechność - integralna część leczenia, obejmuje wszystkie dyscypliny medyczne w lecznictwie zamkniętym i otwartym i jest dostępna dla wszystkich osób, które jej potrzebują; *wczesność - rehabilitacja zaczyna się już w okresie podstawowego leczenia, od chwili przyjęcia do szpitala bądź ambulatorium, we współdziałaniu z innymi specjalnościami klinicznymi co znacznie poprawia wyniki i skraca czas leczenia; *kompleksowość - rehab. uwzględnia wszystkie aspekty (leczniczy, psychologiczny, społeczny, zawodowy); *ciągłość - rozpoczęty proces rehabilitacji prowadzony jest do chwili uzyskania pełnej sprawności, a u chorych, którzy nie rokują pełnego powrotu do zdrowia, do chwili uzyskania funkcjonalnych mech. kompensacyjnych, utrwalających wyniki usprawniania lub utrzymanie uzyskanej kondycji.
Realizacja tych podstawowych postulatów polskiego modelu rehabilitacji wymaga nowoczesnej organizacji, konsekwencji w postępowaniu, dostosowania do potrzeb indywidualnych i społecznych ludzi. Rehabilitacja powinna być dostosowywana do warunków socjalnych i możliwości zawodowych każdego niepełnosprawnego Nie można traktować rehabilitacji oddzielając jej od pozostałych działów medycyny. Już zupełnym absurdem i barkiem podstawowego rozeznania jest próba traktowania rehabilitacji jako działalności paramedycznej.
Fizjoterapia jako element kompleksowej rehabilitacji:
Fizjoterapia - dział medycyny klinicznej stosujący uznane przez naukę metody przyrodolecznictwa do rehabilitacji oraz leczenia uzupełniającego farmakoterapię i leczenie operacyjne.
Posługuje się częściowo własnymi metodami diagnostycznymi i w całości swoistymi metodami leczenia.
Rehabilitacja proces skoordynowanego działania medycznego, socjalnego, szkoleniowego i zawodowego.
Definicja rehabilitacji wykracza poza pojęcie leczenia. Termin „fizjoterapia” nie jest równoznaczny z terminem „rehabilitacja medyczna” i nie jest jego synonimem
WYKŁAD II: Ogólne metody postępowania w rehabilitacji.
Rehabilitacja medyczna, fizjoterapia - cele, zadania i metody. Hierarchia i racjonalizacja celów rehabilitacji i fizjoterapii.
Etymologia terminu rehabilitacja wywodzi się od słowa „habilitas” - zręczność, przydatność sprawność i przedrostka „re” oznaczającego -„zwrotność”.
Rehabilitacja - działania związane z przywracaniem utraconych funkcji
Habilitacja - wykształcanie optymalnych nawyków i umiejętności składających się na sposób życia
Cele postępowania rehabilitacyjnego:
* Optymalne usprawnienie fizyczne i psychiczne - całkowite przywrócenie sprawności lub też wytworzenie mech. kompensacyjnych naruszonego funkcjonowania biologicznego i społecznego.
* Skrócenie czasu leczenia.
* Lepsza jakość przeżycia człowieka niepełnosprawnego.
Celem każdej metody leczenia stosowanej przez współczesną medycynę jest:
*usunięcie procesów chorobowych; *usunięcie następstw procesów chorobowych i zapobieganie im; *zapobieganie nawrotom i postępowi choroby; *usuwanie dolegliwości; *przywrócenie zdrowia i jego utrwalenie.
Różne specjalności kliniczne dobierają w swoim działaniu metody postępowania leczniczego adekwatne do rozpoznania i etiopatogenezy chorób. W doborze postępowania leczniczego istnieje pewien hierarchiczny porządek
Metody postępowania w rehabilitacji:
*usprawnianie funkcji narządów i układów; *zaopatrzenie chorego w urządzenia (ortezy, protezy, sprzęt rehabilitacyjny uzupełniający ubytki narządów i funkcji); *wyposażenie osób niepełnosprawnych: -w sprzęt do samoobsługi i wykonywania czynności dnia codziennego; -przystosowanie i wyposażenie otoczenia w pomoce umożliwiające wykonanie czynności; *usunięcie przeszkód (schody, progi, krawężniki) oraz umożliwienie niep. poruszania się w otoczeniu; *pomoc w pokonaniu innych przeszkód urbanistyczno-architektonicznych i społecznych oraz zaopatrzenie w odpowiednie środki lokomocji.
Postępowanie lecznicze w rehabilitacji:
podstawowe: wywiad chorobowy i rozpoznanie; wstępna i okresowa ocena wydolności fizycznej i sprawności psychicznej; fizjoterapia; postępowanie psychoterapeutyczne; terapia zajęciowa; zaopatrzenie ortopedyczne; uzupełniające: leczenie farmakologiczne; leczenie chirurgiczne (zabiegi korekcyjne); leczenie balneoklimatologiczne; niekonwencjonalne metody leczenia.
FIZJOTERAPIA = fizykoterapia = terapia fizykalna = fizjatria = medycyna fizykalna
Fizjoterapia to z greckiego „physis”-natura, przyroda a „therapia”- leczenie
Fizjoterapia (medycyna fizykalna) post. lecznicze polegające na poddaniu ustroju lub jego narządów działaniu różnych form energii fizycznej wyst, w środowisku człowieka (bodźce termiczne, kinetyczne, mechaniczne, elektryczne, fotoaktyniczne, chemiczne), które wywołują w org. dające się zmierzyć reakcje fizjologicznych mechanizmów samoregulacji.
Fizjologiczne działanie stosowanych bodźców usprawnia czynność narządów i mechanizmów regulacyjnych ustroju decydujących o samoobronie organizmu przed czynnikami chorobotwórczymi i o samozdrowieniu.
Są one nie do zastąpienia ponieważ takiego usprawniania naturalnych mechanizmów samoobrony nie można uzyskać za pomocą leków.
Cele zastosowania metod fizycznych:
*leczniczy - fizjoterapia (kinezyterapia, fizykoterapia, masaż, balneoterapia, klimatoterapia); *zapobiegawczy - fizjoprofilaktyka; *diagnostyczny - fizykalne metody diagnostyczne.
FIZJOPROFILAKTYKA - wykorzystuje naturalne i wytworzone sztucznie czynniki fizykalne (UV, wodolecznictwo, leczenie uzdrowiskowe) do zaspokajania potrzeb ustroju lub do zwiększenia jego odporności czy usprawnienia procesów adaptacyjnych.
Fizykalne metody diagnostyczne polegają na: *rejestracji pewnych zjawisk fizycznych zachodzących w ustroju; *na badaniu odczynów ustroju na bodźce fizyczne.
Ocena reakcji tkanek wrażliwych na bodźce elektryczne (pobudliwość)-elektrodiagnostyka.
Rejestrowanie prądów czynnościowych powst. w czasie czynności: m. sercowego (EKG - elektrokardiografia); mózgu (EEG - elektorencefalografia); mięśnia (EMG - elektromiografia). Ocena reakcji tkanek wrażliwych na bodźce elektryczne - elektrodiagnostyka. Rejestrowanie prom. IR emitowanego przez tkanki ustroju - termografia.
METODY FIZJOTERAPII:
*mechanoterapia - kinezyterapia, masaż, manipulacje lecznicze i ergoterapia; *elektroterapia - wykorzystywanie prądów galwanicznych, prądów impulsowych o małej, średniej i dużej częstotliwości; *magnetoterapia - pulsujące pole magnetyczne małej częstotliwości; *termoterapia - hydroterapia, ultrasonoterapia, prom. IR, parafinoterapia, krioterapia; *fototerapia - światłem słonecznym, prom. UV, chromoterapia; *klimatoterapia; *aerozoloterapia; *balneoterapia - naturalne tworzywa uzdrowiskowe, wody i gazy lecznicze, pleoidy; *leczenie i rehabilitacja uzdrowiskowa.
Leczenie metodą fizjoterapii polega na wywoływaniu fizjologicznych reakcji tkanek za pomocą bodźców fizycznych (mechanicznych, termicznych, osmotycznych, elektrycznych, fotoakynicznych) i chemicznych pochodzących od naturalnych tworzyw uzdrowiskowych tj. wód mineralnych, gazów i pleoidów.
Naturalne metody leczenia ponieważ z jednej strony stanowią naturalny składnik środowiska zewnętrznego a z drugiej działają na naturalne fizjologiczne mechanizmy homeostazy. Pobudzają one i usprawniają fizjologiczne, naturalne mechanizmy samoobrony i zdrowienia organizmu. Nie działają na przyczynę chorób lecz aktywizują organizm do walki z nimi. Charakteryzuje się pośrednim działaniem leczniczym-efekty występują po czasie.
CELE FIZJOTERAPII:
*zwalczanie bólu; *zwalczanie stanów zapalnych; *usprawnianie czynności regulacyjnych (ukł. krążenia, oddychania, przemiany materii, termoregulacji, ukrwienia skóry) i poszczególnych narządów; *usprawnianie czynności poszczególnych układów i układów narządów; *poprawa ogólnej wydolności organizmu; *przeciwdziałanie skutkom zmniejszonej aktywności ruchowej i poprawa funkcji ruchowych; *poprawa zdolności reagowania całego organizmu na bodźce lecznicze.
WYKŁAD III: Organizacja rehabilitacji i fizjoterapii.
Zespół rehabilitacyjny. Rola fizjoterapeuty w procesie rehabilitacji. Rehabilitacja szpitalna, ambulatoryjna , w ośrodkach rehabilitacyjnych i uzdrowiskowa.
Kompleksowość opieki rehabilitacyjnej wymaga zespołu osób które zabezpieczyłyby wszystkie aspekty opieki nad osobą niepełnosprawną. Lekarz potrzebuje pomocy zespołu osób z dziedzin zarówno medycznych, paramedycznych i pozamedycznych
Zespół rehabilitacyjny:
lekarz specjalista rehabilitacji; pielęgniarka szpitalna; fizjoterapeuta; terapeuta zajęciowy (ergoterapeuta); psycholog kliniczny (neuropsycholog); logopeda; asystent socjalny; instruktor pracy zawodowej (rehabilitacja zawodowa); technik ortopedyczny; pedagog specjalny; kapelan.
Rola fizjoterapeuty w procesie rehabilitacji:
*realizacja zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji; *dokonywanie oceny stanu zdrowia osoby, która ma być poddawana zabiegom fizjoterapeutycznym oraz wykonywanie badań czynnościowych, niezbędnych do planowania fizjoterapii i kontrolowania uzyskiwanych wyników; *wykonywanie zabiegów fizjoterapeutycznych i stosowanie metod fizykoterapii; *dostosowywanie działań fizjoterapeutycznych do niezbędnych celów rehabilitacji poszczególnych osób w ramach funkcjonowania zespołów rehabilitacyjnych.
Realizacja procesu rehabilitacji odbywa się w różnych placówkach medycznych: szpitalnych, ambulatoryjnych i uzdrowiskowych.
Kryteria doboru placówki leczniczej:
1. rozpoznanie: choroba podstawowa i choroby towarzyszące; 2. okres choroby (ostry, przewlekły, w fazie zaostrzenia, remisji czy nawrotu choroby); 3. stan wydolności ogólnej; 4. stan poszczególnych narządów; 5. wiek metrykalny i biologiczny; 6. samodzielność w samoobsłudze i czynnościach życia codziennego.
Placówki szpitalne:
*pacjent wymagający całodobowego nadzoru medycznego; *w ostrym i podostrym okresie leczenia, przed lub pooperacyjnym; *wymagający leczenia uzupełniającego farmakologicznego pod nadzorem szpitalnym; *wymagający intensywnej rehabilitacji; *niesamodzielny w samoobsłudze i czynnościach życia codziennego całkowicie lub częściowo; *opieka całego zespołu rehabilitacyjnego.
Placówki ambulatoryjne:
*pacjent niewymagający całodobowej opieki medycznej; *w okresie przewlekłym lub zaostrzenia choroby przewlekłej, po leczeniu ortopedycznym; *samodzielny w czynnościach życia codziennego i samoobsłudze lub ograniczeniem samodzielności w stopniu nieznacznym.
Główne poradnictwo lekarskie i fizjoterapeutyczne połączone z zaopatrzeniem ortopedycznym.
Placówki uzdrowiskowe:
Chory zakwalifikowany do leczenia uzdrowiskowego musi spełniać warunki: *wydolność organizmy pozwalająca na obciążenie bodźcami, których źródłem są stosowane zabiegi, klimat i czynny tryb życia; *w pełni samodzielny w samoobsłudze; *chory narząd lub układ narządów musi jeszcze mieć zdolność do reagowania na bodźce fizyczne; *chęć chorego do współdziałania w procesie leczenia w uzdrowisku.
Kuracja uzdrowiskowa stanowi dzisiaj niezbędną kontynuacje leczenia szpitalnego i ambulatoryjnego wielu chorób. Uzdrowiska to centra rehabilitacji i profilaktyki.
Zadania leczenia uzdrowiskowego:
*leczenie chorób przewlekłych; *skracanie okresu rekonwalescencji po wielu przebytych chorobach; *przystosowanie do czynnego życia po ciężkich chorobach, w następstwie których powstały trwałe zmiany w organizmie; *utrzymanie zdolności do pracy i utrwalenie zadowalającego stanu zdrowia.
WYKŁAD IV: Interdyscyplinarność rehabilitacji i fizjoterapii. Związek rehabilitacji z naukami medycznymi, humanistycznymi i o kulturze fizycznej.
Interdyscyplinarność rehabilitacji
W medycynie klinicznej można wyróżnić cztery zasadnicze sposoby postępowania terapeutycznego:
*chirurgiczne - leczenie operacyjne; *farmakologiczne - za pomocą środków chemicznych; *psychoterapia - oddziaływanie na psychikę chorego; *fizjoterapia - za pomocą różnych rodzajów energii.
Farmakoterapia-bardzo szeroko rozpowszechniona metoda, głównie wśród zachowawczych specjalności klinicznych. W przypadku chorych przewlekle daje możliwość przyzwyczajenia lub uzależnienia)
Psychoterapia-metoda bardzo szeroko stosowana, dająca pozytywne efekty przy właściwym doborze metody terapeutycznej. U niektórych chorych często jedyna z wyboru metoda leczenia.
Fizjoterapia -jedna z najstarszych metod leczenia, pozwalająca na osiągnięcie dobrych efektów terapeutycznych, szczególnie w chorobach przewlekłych i bólowych.
Odpowiednio dobrane treści rehabilitacji, w zależności od rodzaju dysfunkcji (narządów układów czy też całego ustroju), znajdują zastosowanie we wszystkich specjalnościach klinicznych. W zależności od potrzeb chorych stosuje się równocześnie wszystkie wymienione metody leczenia. Dobiera się jedynie ilościowo i jakościowo odpowiednio do procesu chorobowego lub etapu zdrowienia rodzaje zabiegów.
Rehabilitacja w pediatrii, reumatologii, chirurgii, neurologii
Interdyscyplinarność fizjoterapii polega na ścisłym współdziałaniu fizjoterapeutów (techników fizjoterapii, licencjatów i magistrów fizjoterapii) z lekarzem specjalistą rehabilitacji czy medycyny fizykalnej i balneoklimatologii i konstruktorem aparatów czy urządzeń rehabilitacyjnych.
Fizjoterapeuta musi mieć pisemne zlecenie lekarz wydane po specjalistyczej diagnozie lekarskiej, z uwzględnienie chorób współistniejących i podjęciu przez lekarza decyzji uwzględniającej wskazania i przeciwskazania do ich stosowania. Rehabilitacja w specjalistycznych dyscyplinach klinicznych przebiega równolegle do ich swoistego leczenia.
Rehabilitacja a kultura fizyczna
Kultura fizyczna to ogół zachowań przebiegających wg przyjętych w danym środowisku społecznym reguł i norm postępowania a mających na celu dbałość o zdrowie człowieka, o poprawę jego postawy, prawidłowy rozwój psychofizyczny, a w szczególności o poprawę sprawności ruchowej i takich cech jak koordynacja, wydolność, wytrzymałość, zwinność, gibkość, moc i siła.
Człowiek jako istota ludzka, pośród innych organizmów żywych przychodzi na świat najsłabiej przystosowany do samodzielnego życia a proces przysposabiania go do samodzielnego funkcjonowania zajmuje blisko ¼ czasu trwania całego życia. Tak długi okres przystosowawczy niekorzystny w życiu innych gatunków, w przypadku człowieka stwarza wyjątkową szansę na kształtowanie w ciągu życia najrozmaitszych mechanizmów przystosowawczych. Organizm człowieka jest doskonałym materiałem plastycznym, który odpowiednio kształtowany będzie się charakteryzował pełnią sił witalnych i doskonałą wydolnością psychofizyczną.
W życiu człowieka można wyróżnić 3 podstawowe okresy: *Młodość (anafaza) - charakteryzującą się przewagą zmian konstrukcyjnych nad destrukcyjnymi w organizmie; *Dojrzałość (mezofaza) - gdzie zmiany konstrukcyjne zrównują się z destrukcyjnymi; *Starość (katafaza) - gdzie dominują procesy destrukcyjne nad konstrukcyjnymi.
Życie we współczesnym świecie niesie wiele zagrożeń. Komputeryzacja, osiadły tryb życia itp. powodują mimowolne odchodzenie od utartego przez wieki trybu życia, a co za tym idzie powoduje spadek sprawności fizycznej. Zapobiegać temu zjawisku można poprzez aktywność ruchową. Odpowiednia stymulacja pobudza czynności organizmu a w konsekwencji jego rozwój. Efektem aktywności ruchowej są zmiany w organizmie powodujące rozwój tkanki mięśniowej, wzmocnienie układu kostno-szkieletowego, oddechowego i nerwowego.
Ad.1 W młodości zmiany te są zgodne z kierunkiem naturalnych przemian ustrojowych i dlatego najłatwiej je optymalizować. Sprzyja temu zjawisko autostymulacji, czyli naturalna potrzeba ruchu.
Ad 2. W miarę starzenia się następuje stopniowy spadek spontanicznej aktywności ruchowej, co ma swoje znaczenie w prawach doboru naturalnego. Okres dojrzewania będzie się charakteryzował pełnią sił witalnych i wydolnością psychofizyczną a w zależności od trybu życia będzie krótszy niż dłuższy.
Ad 3.Po tym okresie będziemy mieli już do czynienia ze stopniowym pojawieniem się zmian degeneracyjnych związanych nieuchronnie z procesem starzenia się. Utrzymanie organizmu do późnych lat w stanie umożliwiającym samodzielną i godną egzystencję wymaga stymulacyjnego działania środków kultury fizycznej.
Uczestnictwo w kulturze fizycznej w zakresie stymulacji polega na: *w pierwszej fazie życia - wspomaganiu rozwoju (funkcja porewolucyjna); *w drugiej - podtrzymaniu stanu (funkcja konserwacyjna); *w trzeciej - czynnym przeciwdziałaniu zmianom starczym (funkcja antyinwolucyjna).
Uczestnictwo w kulturze fizycznej w zakresie stymulacji
w pierwszej fazie życia polega na wspomaganiu rozwoju (funkcja proewolucyjna),
w drugiej na podtrzymywaniu stanu (funkcja konserwacyjna),
w trzeciej zaś na czynnym przeciwdziałaniu zmianom starczym (funkcja antyinwolucyjna).
W chwili obecnej do najbardziej wyspecjalizowanych form uczestnictwa w kulturze fizycznej należą:
Wychowanie fizyczne
Rekreacja fizyczna
Rehabilitacja ruchowa
Sport
Każda z tych form realizuje różne cele i jest kierowana do innego odbiorcy.
Wśród form uczestnictwa w kulturze fizycznej wyróżnia się wychowanie fizyczne jako podstawa systemu kultury fizycznej, spełniająca podwójną rolę: zaspakajać doraźne potrzeby dzieci i młodzieży w zakresie fizycznego rozwoju oraz przygotowuje do dbałości o ciało po ustaniu procesu wychowawczego, a więc niejako jest fachowym wstępem do korzystania z pozostałych form uczestnictwa, jakimi są rekreacja i sport. Możemy mówić też o ścisłym związku wychowania fizycznego z rehabilitacją ruchowa w zakresie korektywy. Oprócz tego wspólnym zadaniem wychowania fizycznego i nowoczesnej rehabilitacji jest fizjoprofilaktyka. Profilaktyczno - terapeutyczne wartości różnych form rekreacji są też powodem licznych ich zastosowań jako środka postępowania rehabilitacyjnego. Sport inwalidów i rehabilitacja zdrowotna sportowców świadczą również o występowaniu powiązań między tymi odległymi od siebie formami uczestnictwa w kulturze fizycznej. W ten sposób profilaktyczno-terapeutyczne wartości ćwiczeń fizycznych znajdują szerokie zastosowanie w medycynie, kultura fizyczna zaś w osiągnięciach medycyny uzyskuje potwierdzenie znaczenia aktywności fizycznej w kształtowaniu zdrowia.
WYKŁAD V: Zależność zdrowie-choroba.
Zdrowie to nie tylko całkowity brak choroby, czy kalectwo, ale także stan pełnego, fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu (dobrego samopoczucia).
Model socjo-medyczny podkreślał podejście czysto medyczne, w którym znawcą wszystkiego w tym obszarze był lekarz („inżynier” od spraw organizmu i zdrowia).
Model socjo-ekologiczny oparty na współpracy z pacjentem w trosce o jego zdrowie, a lekarz (i personel medyczny), traktuje człowieka podmiotowo (jako osobowość, rozumiejąc jego cierpienie), a nie przedmiotowo.
Zdrowie jednostki i populacji uwarunkowane jest wieloma czynnikami, które można podzielić na cztery podstawowe grupy: *styl życia - w tym zachowania zdrowotne 53%; *środowisko fizyczne i społeczne - dot. zarówno stopień zanieczyszczenie powietrza, gleby i wody, jak i ograniczenia w dostępie do podst. zasobów materialnych niezbędnych dla utrzymania zdrowia, 21%; *czynniki genetyczne 16%; *działania służby zdrowia zarówno z zakresu medycyny naprawczej, jak i oświaty czy promocji zdrowia, 10%.
Istotę zdrowia wyrażają dwa b. ogólne pojęcia:
* dynamiczna równowaga - dot. sfer fizycznej, psychicznej i społecznej, zaburzenie równowagi jednej z nich będzie rzutować na pozostałe;
* warunkiem utrzymania równowagi jest potencjał zdrowotny właściwy zarówno dla samego człowieka jak i jego środowiska.
Stan dynamicznej równowagi w środowisku wew. org. jest zabezpieczony odpowiednimi mech. regulującymi i Inie ulega większym zmianom (temp., ciśń. osmotyczne, poziomy elektrolitów, itp.)
Mechanizmy te są: przekazywane dziedzicznie i nabyte w ciągu życia osobniczego.
Na znajdujący się w stanie dynamicznej równowagi organizm oddziałują różnorodne bodźce fizjologiczne - czynniki środowiska: fizyczne, chemiczne, biologiczne i społeczne. W zależności od ich ilościowego i jakościowego składu oraz stopnia przystosowania ustroju warunkują jego zdrowie lub mogą stać się przyczyną choroby.
Te same czynniki w fizjologii mogą odp. za kształtowanie zdrowia, a działając zbyt nagle i z dużym nasileniem, mogą stać się przyczyną choroby, odp. zaś dobrane mogą być z powodzeniem stosowane w przywracaniu zdrowia.
Dopuszczalny próg zmian procesów życiowych wyznacza określony stan zdrowia ustroju. Zdrowie - procesy życiowe przebiegają prawidłowo. Choroba - procesy życiowe ulegają zaburzeniu.
ZDROWIE zespół cech ustroju zapewniających zdolność przystosowania się poszczególnych narządów i układów oraz całego ustroju do pełnienia czynności życiowych w warunkach określonego środowiska.
CHOROBA stan, jaki powstaje w ustroju na skutek niedostatecznych mechanizmów przystosowania do środowiska zew.
Pod wpływem zbyt nagłych, przekraczających granice tolerancji ustroju, zmian w środowisku zew., mechanizmy przystosowawcze mogą okazać się niewystarczające do zachowania równowagi w środowisku wew. i wówczas dochodzi do uszk. struktury tkanek, narządów i układów.
ZEJŚCIE CHORÓB:
Pomyślne = wyzdrowienie
* całkowite - odbudowa anatomiczna tkanek i narządów oraz przywrócenie czynności ustroju w stopniu równym, jaki obserwowano przed chorobą;
* częściowe - nieodwracalne zmiany anatomiczne tkanek i narządów lub układów, czynność ustroju przywrócona w stopniu niepełnej wydolności. Przywrócenie czynności spowodowane kompensacyjnym przerostem i hiperfunkcją w pozostałych nieuszk. narządach nie zajętych procesem chorobowym;
* niepełne - znaczne, nieodwracalne zmiany anatomopatologiczne. Upośledzeniu struktury towarzyszy upośledzenie funkcji, zdrowe narządy tylko częściowo przejmują funkcje życiowych.
Niepomyślne = zgon
WYKŁAD VII: Plastyczność ośrodkowego układu nerwowego jako potencjał rehabilitacyjny.
kora ruchowa, śródmózgowie, most, rdzeń przedłużony, rdzeń kręgowy, mięśnie
Rodzaje plastyczności mózgu: rozwojowa, pamięciowa, kompensacyjna i neuronalna.
Plastyczność mózgu, oznacza zdolność neuronów do ulegania trwałym zmianom w trakcie procesów uczenia się [plastikos - tworzenie].
Miejscem kluczowym, w którym powstaje i zanika plastyczność mózgu, jest synapsa. To ona ciągle modyfikuje swoje właściwości, zmieniając wydajność przewodzenia impulsów nerwowych.
Oznacza to, że w trakcie uczenia się dochodzi do reorganizacji połączeń synaptycznych między neuronami. Ta niezwykła zdolność określana jest plastycznością synaptyczną i jest uważana za komórkowe podłoże uczenia się i pamięci. Plastyczność neuronalna jest pojęciem szerszym, obejmującym zarówno zmiany zachodzące w procesach uczenia się i pamięci, jak również zmiany rozwojowe i kompensacyjne (naprawcze).
Rodzaje plastyczności mózgu:
Plastyczność rozwojowa jest odpowiedzialna za tworzenie się oraz reorganizację połączeń synaptycznych we wczesnym okresie rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, OUN.
Do wykształcenia nowych i utrwalenia już istniejących połączeń między neuronami może dojść pod warunkiem: * uruchomienia informacji zawartej w materiale genetycznym - czynniki genetyczne;
* odpowiedniego poziomu pobudzenia przez bodźce zewnętrzne samych neuronów - czynniki środowiskowe.
Apoptoza - zaprogramowana genetycznie śmierć komórki. Podczas neurogenezy powstaje znacznie więcej neuronów niż potem znajdujemy w dojrzałym układzie nerwowym (nadprodukcja neuronów). Pod wpływem aktywacji „genów samobójczych” umiera część komórek nerwowych. Nadprodukcja niedojrzałych neuronów może wynikać z trudności jakie pojawiają się w procesie tworzenia obwodów neuronalnych stanowiących podstawę funkcjonowania ukł. nerwowego. Może być gwarantem, że odpowiednia liczba neuronów osiągnie swoje miejsce docelowe i wytworzy w nich właściwe połączenia synaptyczne.
Plastyczność pamięciowa odgrywa rolę w procesach uczenia się i zabiegach usprawniających. Dochodzi do wzmocnienia i reorganizacji połączeń między neuronami, w odpowiedzi na specyficzne bodźce. Konsekwencją tego jest powstanie tzw. engramu, to jest pamięciowej zmiany plastycznej.
Zmiany plastyczne - procesy powstawania śladów pamięciowych zależą od: *wydłużenia zgrubienia postsynaptycznego; *zwiększenia liczby pęcherzyków z neurotransmiterem w obrębie kolbki synaptycznej; *wzrostu liczby rozgałęzień dendrytu; *wzrostu liczby kolców dendrytycznych; *wzrostu liczby synaps; *mechanizmu genetycznego, który umożliwia zachodzenie tych zmian.
Plastyczność kompensacyjna - wytworzenie połączeń między nietypowymi partnerami. Podłożem tego procesu jest obumieranie uszkodzonych neuronów, co umożliwia stosunkowo łatwe wytworzenie nowych połączeń przez inne neurony w pustych miejscach. Umożliwia to w przypadku uszkodzenia mózgu przywrócenie częściowo lub w pełni utraconych funkcji.
WYKŁAD VIII: Niepełnosprawność.
Niepełnosprawność - długotrwały stan, w którym wyst. pewne ograniczenia w prawidłowym funkcjonowaniu człowieka. Występują różne nasilone dysfunkcje fizyczne lub umysłowe.
Osoba niepełnosprawna to osoba, której sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemozliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi, maja prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji.
Najczęstsze przyczyny niepełnosprawności: *wady wrodzone; *choroby przewlekłe (80%); *Nagłe - wypadki, urazy, zatrucia; *zmiany demograficzne; *skażenie środowiska naturalnego; *rozwój medycyny (obniżenie śmiertelności noworodków - wzrost niepełnosprawnych noworodków); *zubożenie społeczeństwa; *przemiany w służbie zdrowia.
Rodzaje niepełnosprawności:
* obniżona sprawność sensoryczna (zmysłowa) - osoby niewidome, niedowidzące, głuche, niedosłyszące, z zaburzeniami percepcji słuchowej i wzrokowej;
* obniżona sprawność ruchowa (osoby z dysfunkcją narządu ruchu wrodzoną lub nabytą);
* obniżona sprawność intelektualna - upośledzenie umysłowe, demencja starcza;
* obniżona sprawność funkcjonowania społecznego - zaburzenia równowagi nerwowej, emocjonalnej oraz zdrowia psychicznego;
* obniżona sprawność komunikowania - zaburzenia mowy, autyzm, jąkanie się;
* obniżona sprawność psychofizyczna z powodu chorób somatycznych - nowotwory, guz mózgu, cukrzyca, rak.
Czas i stopień naruszenia sprawności zależy od: *rodzaju choroby; *stopnia zaburzeń czynności; *uszkodzenia struktury tkanek i narządów.
Czas trwania niepełnosprawności:
* krótkotrwałe naruszenie sprawności obejmujące okres nie dłuższy niż przewidują przepisy o czasowej niezdolności do pracy - chory w tym czasie przyjmuje zabiegi terapeutyczne i nie korzysta ze świadczeń socjalnych, a wyleczony wymaga już tylko utrzymywania kondycji ewentualnie profilaktyki wtórnej;
* długotrwałe naruszenie sprawności obejmujące okres wykraczający poza w/w - chory jest długo usprawniany i może korzystać ze świadczeń socjalnych (zasiłek, renta socjalna);
* trwałe (stan niepełnej sprawności trwa do końca życia) - chory wymaga systematycznego usprawniania i pełnego zapewnienia świadczeń socjalnych.
Osoba niepełnosprawna w świetle przepisów prawnych: *orzeczenie do celów rentowych - prowadzone przez lekarza orzecznika ZUS; *orzecznictwo do celów poza rentowych - prowadzone przez Zespoły do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności.
Orzekaniem o niezdolności do pracy do celów rentowych zajmuje się lekarz orzecznik ZUS, który podejmuje decyzję w sprawie przyznania świadczeń rentowych i może stwierdzić: okresową niezdolność do pracy, jeżeli istnieje możliwość odzyskania zdolności do pracy lub trwałą niezdolność do pracy, jeżeli taka możliwość nie istnieje.
Do celów orzekania o niepełnosprawności w sprawach pozarentowych wprowadzone zostało pojęcie stopnia niepełnosprawności. Zakres treści tego pojęcia określono za podstawie trzech kryteriów:
* kryteria biologiczne - oznacza naruszenie sprawności organizmu wynikające z uszkodzenia anatomicznej, a także funkcjonalnej struktury narządów.
* kryteria zawodowe - określają zdolność do podjęcia i wykonywania zawodu.
* kryteria społeczne - określają zdolność do samodzielnej egzystencji i pełnienia ról społecznych.
Stopnie niepełnosprawności: *znaczny stopień niepełnosprawności - uniemozliwia podjęcie zatrudnienia w warunkach innych niż zakład pracy chronionej, wymaga stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób ze względu na znaczne ograniczenie możliwości samodzielnej egzystencji; *umiarkowany stopień niepełnosprawności - umożliwia zatrudnienie na stanowisku pracy przystosowanym odpowiednio do potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności, wymaga pomocy innej osoby ze względu na średnio ograniczoną możliwość samodzielnej egzystencji; *lekki stopień niepełnosprawności - nie zmniejsza zdolności do wykonywania zatrudnienia, nie wymaga pomocy innych osób w odgrywaniu określonych ról społecznych.
Kategorie niepełnosprawności: *uszkodzenie narządów organizmu - wszelki brak lub anormalność psychologicznej, fizjologicznej lub anatomicznej struktury lub funkcji organizmu na skutek określonej wady wrodzonej, choroby lub urazu; *niepełnosprawność biologiczna lub funkcjonalna organizmu - ograniczenie lub brak zdolności do wykonywania czynności w sposób i w zakresie uważanym za normalny dla człowieka; *upośledzenie lub niepełnosprawność społeczna - mniej korzystna sytuacja danej osoby, wynikająca z uszk. lub niep., która ogranicza lub uniemozliwia jej wypełnianie ról związanych z wiekiem, płcią oraz sytuacją społeczną i kulturową.
Człowiek jest istotą biologiczną. Stanowi ją organizm człowieka o określonej strukturze, wypełniający określone funkcje.
Człowiek jest określoną osobą, jednostką działającą i wypełniającą określone czynności oraz zadania życiowe.
Człowiek jest także członkiem określonej grupy społecznej, do której przynależy i w życiu której uczestniczy.
Na podstawie tych trzech założeń istotę niep. stanowi odchylenie od normy funkcjonowania na 3 poziomach:
*poziom biologiczny - zniesienie, ograniczenie lub zaburzenie przebiegu funkcji organizmu w zależności od stopnia i zakresu uszkodzenia jego organów lub układów; *poziom jednostkowy lub osobowy - ograniczenie aktywności i działania;
*poziom społeczny - ograniczenie uczestnictwa w życiu społecznym (funkcjonowania społecznego).