Praktyczna interpretacja wyników badań laboratoryjnych psów i kotów

dr n. wet. Wojciech Hildebrand

specjalista chorób psów i kotów

Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni, Psów i Kotów

Wydział Medycyny Weterynaryjnej, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

Cel wykonywania badań laboratoryjnych:

• diagnozowanie obecnego stanu zdrowia /choroby

• określenie stopnia nasilenia choroby

• monitorowanie pacjenta w trakcie leczenia

• określenie ryzyka ewentualnego znieczulenia i zabiegu operacyjnego

Profile badań laboratoryjnych (oznaczenia skrótów w dalszej części tekstu):

• profil kontrolny: morfologia, glukoza, GOT, GPT, FA, mocznik, kreatynina, diastaza, cholesterol, OB, mocz z osadem

• profil wątrobowy: morfologia, GOT, GPT, LDH, GLDH, FA, GGT, amoniak, mocznik, kwasy żółciowe, białko całkowite, albuminy, bilirubina, fibrynogen, glukoza, cholesterol

• profil nerkowy: morfologia, mocznik, kreatynina, kw. moczowy, Na, K, Cl, Ca, P, RKZ, białko całkowite, albuminy, klirens kreatynina, badanie moczu, UPC

• profil jelitowo - trzustkowy: morfologia, GPT, glukoza, diastaza, lipaza, cholesterol, TGC, TLI, PLI, trypsyna w kale, oznaczenie strawności w kale

• profil „hormonalny”: morfologia, GPT, FA, cholesterol, T4, FT4, kortyzol, estrogeny, testosteron

• profil kostny: morfologia, FA, Ca, P

• profil padaczkowo - neurologiczny: morfologia, glukoza, amoniak, GPT, CK, mocznik, Ca, Pn, Mg, Na, K, cholesterol, PMR (badanie płynu mózgowo rdzeniowego)

• profil objawowy - PU/PD: morfologia, OB, glukoza, mocznik, kreatynina, Ca, Pn, Na, K, Cl, GPT, FA, cholesterol, kortyzol, mocz z osadem

• profil objawowy - wymioty/biegunka: morfologia, GOT, GPT, FA, mocznik, diastaza, lipaza, aktywność trypsyny w kale, badanie parazytologiczne kału

Próby czynnościowe:

• cukrzyca: test obciążenia glukozą, krzywa cukrowa

• niedoczynność tarczycy: test stymulacji TSH

• nadczynność/niedoczynność kory nadnerczy: test hamowania wydzielania kortyzolu małymi i dużymi dawkami deksametazonu, stymulacja kory nadnerczy syntetycznym ACTH

• testy obciążenia wątroby

• oznaczanie klirensu kreatyniny

Badania niezbędne do oceny w stanach zagrożenia życia:

• badanie morfologiczne krwi obwodowej + hemostaza

• zaburzenia elektrolitowe

• równowaga kwasowo-zasadowa

• stężenie glukozy

Badania konieczne do ustalenia dalszego postępowania terapeutycznego:

• aktywność transaminaz wątrobowych

• stężenie mocznika i kreatyniny

• aktywność enzymów trzustkowych

• badanie moczu

• określenie zaburzeń hormonalnych

Ocena ryzyka anestezjologicznego:

• hemostaza

• gospodarka elektrolitowa

• stężenie glukozy

• ocena czynności wątroby

• ocena czynności nerek

Ocena wiarygodności wyników badań:

• błędy przedlaboratoryjne: złe przygotowanie pacjenta (dieta, leki, wysiłek), błąd pobierającego materiał, wadliwy sprzęt do pobierania krwi, lipemia, hemoliza, dostęp powietrza, wpływ światła, nieodpowiednia ilość krwi, błędy przechowywania i transportu

• błędy analityczne: błąd systematyczny (aparatura bez atestu, niefachowy personel), błąd przypadkowy (pomyłka próbek, złe odczynniki), błędne jednostki

• zakresy referencyjne zależne od rodzaju metody i aparatury do wykonywania testów

Hemoliza / lipemia (w zależności od metody wykonywania oznaczeń):

• hemoliza (zmienia wynik) - morfologia, wskaźniki hemostazy, Ca, K, Mg, Fe, białko całkowite, albuminy, amylaza, bilirubina, CK, cholesterol, TGC, mocznik, kreatynina, GOT, GPT, FA

• lipemia (uniemożliwia wykonanie oznaczenia, zmienia wynik) - morfologia, GOT, GPT, FA, Ca, bilirubina, cholesterol, TGC, białko całkowite, albuminy

Czas / powietrze / światło:

• czas: glukoza (w pełnej krwi spadek o 10% w ciągu godziny)

• powietrze: amoniak, RKZ

• światło: bilirubina

Błędy interpretacji:

• błędne dobranie parametrów

• nieuwzględnienie stanów fizjologicznych (wiek, ciąża, zmęczenie, stres, wysiłek)

• nieuwzględnienie okresów półtrwania enzymów

• pomylenie / zamiana jednostek

• czułość i specyficzność testu

Jednostki:

• jednostki tradycyjne [mg%, mg/dl]

• jednostkli SI [mmol/l, µmol/l, g/l]

Przykłady zakresów wartości referencyjnych w zależności od jednostek:

• glukoza: mmol/l x 18 = mg%

• wartości referencyjne: 2,8 - 5,5 mmol/l

• wartości referencyjne: 50 - 100 mg%

• mocznik: mmol/l x 6,03 = mg%

• wartości referencyjne: 3,3 - 8,4 mmol/l

• wartości referencyjne: 20 - 50 mg%

Przygotowanie pacjenta do pobrania materiału:

• ścisła dieta 2-4 godz.(24 godz.)

• leki mogące zafałszować wynik (glikokortykosterydy, leki hormonalne, glukoza)

• zwierzę nie zmęczone, nie zestresowane

• dostęp do naczynia

• środki ostrożności

Pobieranie materiału - sprzęt :

• staza delikatna i krótka, sprzęt jednorazowy, igła dostosowana do wielkości naczynia, środek dezynfekcyjny, rękawiczki, utylizacja zużytego sprzętu

• odpowiednie probówki:
  - EDTA: morfologia
  - cytrynian: OB
  - fluorek sodu: glukoza

- heparyna: amoniak, RKZ
- wykrzepiacze (granulat): badania biochemiczne

Pobieranie materiału - technika:

• najlepiej pobierać z żyły odpromieniowej, odstopowej, jarzmowej, wewnętrznej uda

• pobieranie: igłą bez użycia strzykawki, igłą ze strzykawką, systemami zamkniętymi (igła-probówka)

• badanie RKZ - krew włośniczkowa lub tętnicza

• wygolić łapę, stazę zwolnić maksymalnie 1 min. po wkłuciu, tłok strzykawki przesuwać powoli, nie wytwarzać zbyt dużego podciśnienia

• nie uciskać łapy

• nie pobierać krwi z łapy, w którą podaje się leki

• po pobraniu materiał przelać do probówek, szczelnie zamknąć, wymieszać, opisać i przekazać do laboratorium wraz ze skierowaniem

Przechowywanie materiału:

• badanie bezpośrednio po pobraniu: glukoza, amoniak, bilirubina, RKZ, płyny z jam ciała

• badanie do 4 (8) godzin po pobraniu: morfologia (antykoagulant)

• badanie do 7-14 (i więcej) dni po pobraniu i odwirowaniu: GOT, GPT, T3, T4 (surowica zamrożona do -12 ⁰C)

Ocena zaburzeń hemostazy

Parametry oznaczane przy zaburzeniach hemostazy:

• czas krwawienia

• czas krzepnięcia

• płytki krwi

• fibrynogen

• czas protrombinowy

• czas trombinowy

• czas częściowej tromboplastyny po aktywacji

• produkty degradacji fibrynogenu i fibryny

• antytrombina III

• białko von Willebrandt'a

Czas krwawienia:

• nacięcie o długości do 5 mm i głębokości 0,5 mm na błonie śluzowej górnej wargi

• błona śluzowa wargi

• nacięcie pazura (czas krwawienia 5 min)

Czas krzepnięcia:

• szklana, płaskodenna probówka

• 3 ml pełnej krwi

• łaźnia wodna o temperaturze ciała, przechylać probówkę co 30 sek.

Płytki krwi (PLT):

materiał pobierany bez dostępu powietrza i ucisku stazą

• wzrost liczby (zakażenia, przewlekłe krwawienia, niedobory Fe, po splenektomii, nowotwory)

• spadek liczby (po zatruciach, w chorobach autoagresywnych, polekowy)

• MPV - średnia objętość płytki krwi (>12 µm): obniżenie - osłabiona produkcja megakariocytów

Fibrynogen:

• obniżenie:

zespół wykrzepiania śródnaczyniowego, przy uszkodzeniu wątroby

• podwyższenie:

po zabiegach operacyjnych, w chorobach nowotworowych, w przebiegu procesów zapalno-martwicowych (białka ostrej fazy)

Poziom produktów degradacji fibrynogenu i fibryny (FDP):

wskaźnik układu fibrynolitycznego

• wzrost:

zespół wykrzepiania śródnaczyniowego, w zakrzepicy naczyń

Czas protrombinowy (PT):

ocenia drogę zewnątrzpochodną i wspólną układu krzepnięcia (czynniki VII, X, V, II i I), niezależny od płytek krwi

• wydłużenie czasu:

zatrucia antykoagulantami, niedobór wit. K

wskaźnik protrombinowy: iloraz czasu protrombinowego pacjenta i czasu protrombinowego kontrolnego wyrażony w %

Czas częściowej tromboplastyny po aktywacji (APTT), czas kaolinowo-kefalinowy:

ocenia wewnątrzpochodny i wspólny szlak krzepnięcia po aktywacji czynnika XI i XII (czynniki IX, VII, V, II i I), niezależny od płytek krwi

• wydłużenie (jeśli aktywność zmniejsza się o 50%):

zaburzenia w zakresie osoczowych czynników krzepnięcia krwi, zatrucie/terapia heparyną, zatrucia antykoagulantami

Ocena parametrów morfologicznych krwi

Erytrocyty, krwinki czerwone (RBC):

• zmiany ilości

• zmiany kształtu

• obecność wtrętów

Zmiany ilościowe:

• zwiększona liczba krwinek czerwonych - policytemia
  -odwodnienie organizmu (zagęszczenie krwi), wymioty, biegunki, gorączka, poty, wielomocz, niemożliwość napicia się wody
  - czerwienica prawdziwa - rzeczywiste zwiększenie ilości erytrocytów - choroba Vaqueza - rzadki nowotworowy rozrost szpiku czerwonego
  -czerwienica rzekoma - przewlekłe niedotlenienie np. przebywanie na dużych wysokościach, ciężka i przewlekła niewydolność krążenia

• zmniejszona liczba krwinek czerwonych- anemia, niedokrwistość:
  -utrata krwi - niedokrwistość pokrwotoczna (wywiad, spadek białka)
  -rozpad erytrocytów- niedokrwistość hemolityczna (hemoliza, wzrost MCH, MCV, hemoglobinuria)
  -niedostateczna erytropoeza- niedokrwistość niedoborowa (obniżenie MCH, MCV, MCHC) - np.: brak związków mineralnych (żelaza, miedzi), brak witamin (B12), brak białek (ciężkie choroby wątroby), brak erytropoetyny (ciężkie choroby nerek)

• zwiększonej ilości krwinek czerwonych towarzyszy wzrost poziomu hematokrytu

• zmniejszonej ilości krwinek czerwonych towarzyszy spadek poziomu hematokrytu

Zmiany jakościowe:

• anizococytoza (RDW)- zróżnicowanie wielkości erytrocytów (do 15%) - wzrost = niedokrwistość

• chromazja - wybarwienie erytrocytów (hipochromazja, hyperchromazja)

• leptocyty („naleśniki”) - niedokrwistość regeneratywna, schorzenia wątroby, choroby nowotworowe

• akantocyty („zębatki”) - guzy śledziony, zespolenie wrotne oboczne, choroby wątroby

• sferocyty („kulki”) - niedokrwistość autohemolityczna

• schizocyty („różnokształtne”) - zespół wykrzepiania śródnaczyniowego

• torocyty („pierścienie”) - niedobór żelaza

Wtręty:

• pasożyty - Babesia, Haemobartonella

• ciałka Heinz'a - uszkodzona hemoglobina - zatrucie cebulą, błękitem metylenowym, działanie środków silnie utleniających

• ciałka Howell-Jolly'ego - pozostałości jąder - niedokrwistość regeneratywna, stosowanie glikokotrykosterydów, po splenektomii

Wskaźniki czerwono krwinkowe:

• MCV (SOK - średnia objętość krwinki czerwonej)

• MCH (SMH - średnia masa hemoglobiny)

• MCHC (SSH - średnie stężenie hemoglobiny w krwince)

MCV - SOK:

• wzrost: niedokkrwistość regeneratywna, zakażenia FeLV, choroby szpiku kostnego, niedobór vit. B12 i kw. foliowego, niedoczynność tarczycy, u pudli fizjologiczna makrocytoza

• spadek: chroniczne krwawienia, niedobór żelaza, zaburzenia krążenia wrotnego, u Akita inu - fizjologiczna mikrocytoza

MCHC - SSH:

• wzrost: hemoliza

• spadek: niedobór żelaza

Niedokrwistość:

• makrocytarna:

• normochromatyczna: niedobór kobaltu, wit. B₁₂ , wrodzona

• hipochromatyczna: hemoglobinuria bakteryjna i pasożytnicza, po krwotokach.

• normocytarna:

• normochromatyczna: chroniczne stany zapalne, niewydolność nerek

• hipochromatyczna: zarobaczenie, białaczka, choroby wątroby

• mikrocytarna:

• normochromatyczna: hipoplazja szpiku, choroba popromienna

• hipochromatyczna: niedobory żelaza i miedzi, chroniczne krwotoki, pasożyty krwiopijne

Retikulocyty:

niedokrwistość/anemia regeneratywna, nieregeneratywna

• wzrost mierny (1-5% u psów i 0,4-2% u kotów): przy leczeniu niedokrwistości niedoborowych

• wzrost silny (5-20% u psów i 2-4% u kotów): ostre niedotlenienie, po krwotokach, przy autohemolizie

• brak (< 1% u psów i < 0,4% u kotów): hipoplazja lub aplazja szpiku

Hematokryt (Ht):

• obniżenie (ciąża, niedokrwistości, nerczyca, marskość wątroby)

• podwyższenie (odwodnienie, zwiększenie objętości krwinek)

• jeśli spadnie poniżej 0,10 l/l, konieczna transfuzja!

Obliczanie objętości krwi potrzebnej do wykonania transfuzji:

• psy: masa ciała (kg) x 90 x (Ht oczekiwany-Ht biorcy)/Ht dawcy

• koty: masa ciała (kg) x 70 x (Ht oczekiwany-Ht biorcy)/Ht dawcy

• podanie 2,2 ml pełnej krwi/kg masy ciała podnosi Ht o 1%

psy przy pierwszej transfuzji nie wymagają sprawdzania grupy krwi / wykonania próby krzyżowej

koty zawsze muszą mieć wykonane oznaczenie grupy krwi i podana krew zgodną grupowo

podawać 4 - 5 ml/min (1 kropla/sek odpowiada 3 ml/min)

Hemoglobina (Hb):

• zmniejszenie ilości (niedokrwistość)

• zwiększenie ilości (odwodnienie)

Opad, odczyn Biernackiego (OB):

• przyspieszenie (stany zapalne, choroby nowotworowe, zmiany reumatyczne, niedokrwistości)

• zwolnienie (zagęszczenie krwi, w tężcu)

Leukocyty, krwinki białe (WBC):

• zwiększona liczba krwinek białych - leukocytoza - fizjologicznie po wysiłku, w stresie (koty), w podnieceniu, w ciąży, w czasie trawienia i u zwierząt młodych

-leukocytoza odczynowa (czynnik infekcyjny, fizyczny, chemiczny, mechaniczny, psychiczny)

-nieodczynowa (nowotwory)

• niska leukocytoza: choroby wirusowe, zatrucia pokarmowe, gruźlica, bez wtórnych zakażeń bakteryjnych

• średnia leukocytoza: liczne szczepy bakterii, niekiedy wirus wścieklizny

• wysoka leukocytoza: zakażenie gronkowcowe i paciorkowcowe, białaczka

• leukocytoza o różnym nasileniu: cukrzyca, mocznica, niedokrwistość pokrwotoczna i hemolityczna, zatrucie lekami i chemikaliami, złośliwa choroba nowotworowa

Leukocyty - subpopulacje:

• mieloblast - promielocyt - mielocyt obojętnochłonny, zasadochłonny, kwasochłonny - metamielocyt obojętnochłonny, kwasochłonny, zasadochłonny - granulocyt o jądrze pałeczkowatym (niepodzielonym) neutrofil, eozynofil, bazofil - granulocyt o jądrze segmentowanym (podzielonym) neutrofil, eozynofil, bazofil
  cały cykl trwa 10-12 dni, po 2-5 dniach z krwi przechodzą do tkanek

• monocytoblast - monocyt - makrofag

• limfoblast - limfocyt

Odsetek oraz liczby bezwzględne populacji krwinek białych (wartości referencyjne):

• neutrofile o jądrze pałeczkowatym (1-2%) [0,1-0,3 G/l]

• neutrofile o jądrze segmentowanym (50-80%) [3-11G/l]

• limfocyty (25-35%) [1,5-5G/l]

• monocyty (< 10%) [<2G/l]

• eozynofile (0,5 - 2%) [0,1-1G/l]

Leukocytoza:

• neutrocytoza (z przesunięciem w lewo lub bez)

• eozynocytoza

• limfocytoza

• monocytoza

Zmiany subpopulacji leukocytów:

• I neutrocytarna faza walki

• II monocytarna faza przezwyciężania

• III limfocytarna faza zdrowienia i eozynofilia poinfekcyjna

• silne przesunięcie w lewo: infekcje o ostrym przebiegu, nowotwory krwi

• silne przesunięcie w prawo: długotrwałe infekcje, niedobory wit. B12, kobaltu

• stres: neutrocytoza, limfopenia, eozynopenia

• zapalenie ostre: neutrocytoza z przesunięciem w lewo, limfopenia, monocytoza

• zapalenie przewlekłe: neutrocytoza bez przesunięcia w lewo, limfocytoza, eozynofilia

• martwica: monocytoza

Leukopenia:

• zmniejszona liczba krwinek białych: choroby wirusowe np. panleukopenia kotów, choroby pierwotniacze, niedokrwistość hipo- i aplastyczna, antybiotyki, cytostatyki, promieniowanie jonizujące

Płytki krwi (PLT):

materiał pobierany bez dostępu powietrza i ucisku stazą

• wzrost liczby (zakażenia, przewlekłe krwawienia, niedobory Fe, po splenektomii, nowotwory)

• spadek liczby (po zatruciach, w chorobach autoagresywnych, polekowy)

• MPV - średnia objętość płytki krwi (>12 µmł) - obniżenie - osłabiona produkcja megakariocytów

Ocena czynności nerek

• mocznik, kreatynina, kwas moczowy

• Na, K, Cl

• RKZ

• Ca, P

• diastaza (amylaza)

• białko całkowite, albuminy

• klirens kreatyniny

• badanie moczu

• UPC

Mocznik:
końcowy produkt przemiany azotu białek, informuje o funkcji wątroby i nerek;

• wzrost - filtracja obniżona o 70%: azotemia przednerkowa, nerkowa, zanerkowa;

• wzrost - niewydolność nerek (anomalie wrodzone, uszkodzenia toksyczne kłebuszków, choroby infekcyjne, zaburzenia spichrzeniowe), posiłki bogate w białko, odwodnienie, niewydolność krążenia, krwawienia do przewodu pokarmowego, gorączka, wysiłek fizyczny, nadczynność tarczycy, niedoczynność kory nadnerczy

• spadek: niewydolność wątroby, zespolenie wrotno-oboczne, duża podaż glukozy, zwiększona diureza, zmniejszony katabolizm białek

Kreatynina:

• produkt metabolizmu białek w mięśniach, informuje o funkcji nerek; powstaje z fosfokreatyny, której źródłem są aminokwasy: arginina, glicyna i metionina (proces zachodzi w trzustce, nerkach lub jelicie cienkim oraz w wątrobie, skąd transportowana jest do mięśni i służy do magazynowania energii; wydalana przez nerki), nie zależy od posiłku

• wzrost - filtracja obniżona o 50%

• wzrost - niewydolność nerek, odwodnienie, wysiłek fizyczny, zatrucie lekami (glikokortykosterydy), niewydolność krążenia, kwasica cukrzycowa

• spadek: kacheksja, choroby wątroby, trzustki i jelit

Kwas moczowy:

• tylko u dalmatyńczyków, u pozostałych ras metabolizowany do alantoiny rozpuszczalnej w wodzie, powstaje z degradacji nukleotydów purynowych pochodzących z diety

• wzrost: dna moczanowa, choroby nowotworowe, leczenie cytostatykami, rozległe uszkodzenia tkanek, niedotlenienie, niewydolność nerek - kamica moczanowa

Na (sód):

główny kation płynu poza komórkowego, kontrolowany przez poziom aldosteronu, który wpływa na wchłanianie zwrotne sodu w nerkach

• wzrost stężenia: odwodnienie (utrata wody poprzez układ oddechowy, moczowy lub pokarmowy), przedawkowanie mineralokortykoidów, zesp. Cushinga

• spadek stężenia: niedobór aldosteronu, biegunka, wymioty, choroby nerek, cukrzyca, hypoadrenokortycyzm, wodobrzusze, leki moczopędne

K (potas):

główny kation płynu wewnątrzkomórkowego, odgrywa wiodącą rolę w czynności m. sercowego i pobudzeniu neuromięśniowym

• wzrost stężenia: niewydolność nerek, hipoadrenokortycyzm, niedrożność dróg moczowych, odwodnienie, zasadowica (przemieszczenie K z komórek do surowicy)

• spadek stężenia: cukrzyca/kwasica (przemieszczenie z surowicy do komórek), zbyt duże dawki insuliny, wymioty, biegunka, po środkach moczopędnych, nadczynność kory nadnerczy, zespół Fanconiego

Stosunek Na:K

• Na : K - > 27 wartość prawidłowa

• Na : K - 27 - 20 podejrzenie niedoczynności nadnerczy

• Na : K - < 20 niedoczynność nadnerczy (wskazanie do testu stymulacji ACTH)

(nie dotyczy psów ras japońskich, które fizjologicznie mają podwyższony poziom K)

Ca (wapń):

• stężenie jest wynikiem równowagi procesów wchłaniania i obrotu kostnego oraz wydalania przez nerki, kontrolowanej przez przytarczyce

• wzrost stężenia: nowotwory, pierwotna i wtórna nadczynność przytarczyc, przedawkowanie witaminy D

• spadek stężenia: martwica trzustki, niedobór wit. D, przewlekła niewydolność nerek, niedoczynność przytarczyc, zabiegi na tarczycy

Hiperkalcemia - nowotwory:

• chłoniak - 20-40% psów z chłoniakiem (najczęściej przy postaci śródpiersiowej - u bokserów może towarzyszyć wzrost stężenia witaminy D)

• gruczolakoraki zatok przyodbytniczych

• rozsiane guzy układu nerwowego

• guzy przytarczyc

• guzy listwy mlecznej

• grasiczak

• wapń zjonizowany (aktywny biologicznie)

• wapń związany z albuminami lub anionami

• przy hypoalbuminemii udział wapnia zjonizowanego w ogólnej puli rośnie

• wapń skorygowany:

Ca (skorygowany) (mg%) = Ca (całkowity) (mg%) - albuminy (g%) + 4 (3,5)

Ca (skorygowany) (mg%) = Ca (całkowity) (mg%) - (białko całkowite x 0,4) + 3,3

Ca: mmol x 4 = mg%

białko całkowite: g/l x 0,1 = mg%

albuminy: g/l x 0,1 = mg%

Mg (magnez):

• stężenie zależy od wchłaniania w jelitach i wydalania przez nerki

• wzrost stężenia: niedoczynność kory nadnerczy, niewydolność nerek, przedawkowanie w karmie preparatów Mg

• spadek stężenia: zaburzenia wchłaniania, głodzenie, przewlekłe zap. trzustki, niedoczynność przytarczyc, nadczynność tarczycy

P (fosfor nieorganiczny):

• stężenie zależy od wchłaniania jelitowego, obrotu kostnego i wydalania przez nerki, obrót powiązany z K i Ca

• wzrost stężenia: najczęściej przy nadmiernej podaży w karmie, przewlekła niewydolność nerek

• spadek stężenia: towarzyszy hipokaliemi, prowadzi do zaburzeń neuro-mięśniowych

RKZ (równowaga kwasowo-zasadowa):

• przy różnicowaniu zaburzeń oddechowych od metabolicznych konieczny pomiar z krwi tętniczej
  a) pH 7,35-7,45
  b) BE od -2 do +2 mmol/l
  c) pCO₂ 32-46 mmHg

• kwasica metaboliczna: spadek a, b i c

• kwasica oddechowa: spadek a, wzrost b i c

• zasadowica metaboliczna: wzrost a, b i c

• zasadowica oddechowa: wzrost a, spadek b i c

Klirens kreatyniny (psy:1,6-4,5ml/kg/min)

• C - klirens kreatyniny

• U -stężenie kreatniny w moczu (μmol/l)

• V - objętość moczu (ml)

• S - stężenie kreatyniny w surowicy (μmol/l)

• T - czas zbiórki moczu (min)

• M - masa zwierzęcia (kg)
  C = [ U x V] / [S x T x M]

Kinaza kreatyninowa:

• enzym katalizujacy odwrotna fosforylację kreatyny do fosfokreatyniny; występuję w mięśniu sercowym i mięśniach szkieletowych

• wzrost: uszkodzenia/urazy mięsni, zawał/zapalenie mięśnia sercowego

Ocena parametrów wątrobowych

• parametry oceniające strukturę wątroby:

• enzymy związane z hepatocytami:

• cytoplazma: GOT (AST) [30%], GPT (ALT), LDH, SD;

• mitochondria: GOT (AST) [70%], GLDH

• enzymy związane z błonami komórkowymi: ALKP (AP, FA), GGT

• parametry oceniające czynność wątroby: amoniak, mocznik, kwasy żółciowe, bilirubina, białko całkowite, albuminy, fibrynogen, glukoza, cholesterol

• testy czynnościowe: detoksykacja bromosulfoftaleiny, test tolerancji amoniaku, oznaczanie kwasów żółciowych

GOT (transaminaza glutaminowo-szczawiooctowa), AST, Aspat (aminotransferaza asparaginianowa):

• enzym wewnątrzkomórkowy, wewnątrzmitochondrialny [70%] (serce, wątroba, mięśnie, nerki, trzustka), po ustąpieniu czynnika uszkadzającego wątrobę jego stężenie spada szybciej niż stężenie GPT

• wzrost aktywności: uszkodzenie wątroby (zapalenie, nowotwory, zapalenie dróg żółciowych), choroby mięśni szkieletowych, choroby serca, uszkodzenie nerek, zap. trzustki

GPT (transaminaza glutaminowo-pirogronianowa), ALT, Alat (aminotransferaza alaninowa):

• enzym wewnątrzkomórkowy, wewnątrz cytoplazmatyczny (wątroba!, serce, nerki, mięśnie), świadczy o strukturze narządu

• wzrost aktywności: zapalenie wątroby, niewydolność krążenia, marskość wątroby, polekowy (salicylany), zap. trzustki, hemoliza, wzrost stężenia 3 - 5 krotny może świadczyć o uszkodzeniu wątroby w ciągu ostatnich 2-5 dni

γ-GT, GGT (gamma-glutamylotransferaza):

• enzym katalizujący przejście peptydów do aminokwasów, występuje w wątrobie, w pobliżu kanalików żółciowych, w nerkach, trzustce, związany z błonami komórkowymi

• wzrost aktywności: prawie zawsze przy chorobach wątroby, zapalenie dróg żółciowych (zastój żółci), ostre i przewlekłe zap. trzustki, silne zatrucia, zap. wątroby, polekowo (glikokortykosterydy!!!, leki przeciw padaczkowe +/-)

LDH (dehydrogenaza mleczanowa):

• enzym występujący we wszystkich tkankach (wątroba, nerki, trzustka, mięśnie, erytrocyty)

• wzrost aktywności: choroby wątroby, zapalenie mięśni, hemoliza

GLDH (dehydrogenaza glutaminianowa):

• enzym wątrobowy, wewnątrz mitochondrialny

• mało czuły (45%), specyficzny tylko dla wątroby

• wzrost aktywności: żółtaczka wątrobowa, zastój krwi w wątrobie, ostre zatrucia

ALKP, ALP, AP, FA (fosfataza alkaliczna/zasadowa):

• enzym katalizujący hydrolizę fosforanów, występuje w wątrobie (LALP), osteoblastach (BALP), wytwarzany pod wpływem glikokortykosterydów (CALP),

• 54 st. C, 20 min : BALP - termolabilny, CALP - termostabilny

• wzrost aktywności: fizjologicznie w okresie wzrostu, choroby wątroby (cholestaza, choroba spichrzeniowa, nowotwory), zapalenie jelit, nadzcynnośc kory nadnerczy, krzywica, zaburzenia przytarczyc, po terapii glikokortykosterydami, polekowy (luminal, fenytoina, prymidon)

• spadek aktywności: hypofosfatemia, zaburzenia wzrostu kości

Amoniak:

• powstaje w świetle jelit na drodze bakteryjnego rozkładu mocznika oraz bakteryjnej fermentacji białek (25%), produkt metabolizmu glutaminy w nerkach i jelitach cienkich, produkt katabolizmu mięśniowego (białko-energia)

• metabolizowany w wątrobie w cyklu mocznikowym

• wzrost stężenia: zespolenie wrotne-oboczne, wysokobiałkowa dieta, krwawienia do przewodu pokarmowego, zapalenie bakteryjne otrzewnej, nowotwory wątroby i jelit,

przy pH krwi >7,4 - przechodzi do płynu mózgowo-rdzeniowego wywołując objawy neurologiczne

Kwasy żółciowe:

• syntetyzowane z cholesterolu, wydzielane z żółcią do jelit podlegają zwrotnemu wchłanianiu przez żyłę wrotną

• badanie na czczo i 2 godziny po nakarmieniu

• 3 - 4 x wzrost w drugim badaniu: zespolenie oboczne

Białko całkowite:

• stężenie zależy od równowagi procesów syntezy i degradacji albumin i globulin; synteza zachodzi w wątrobie, degradacja we wszystkich tkankach

• wzrost stężenia: przewlekłe stany zapalne, choroby autoagresywne, przewlekłe choroby wątroby, nowotwory układu chłonnego

• spadek stężenia: niedożywienie, zaburzenia wchłaniania, choroby wątroby (marskość, zanik, zatrucie, nowotwory), nerczyca, cukrzyca, oparzenia, krwawienia, wysiłek fizyczny, posocznica, wysoka gorączka, urazy, wodobrzusze, wodopiersie, enteropatia białkogubna

Albuminy:

• stanowią około 60 % białka całkowitego, syntetyzowane w wątrobie, słabo wiążą jony, dobrze wiążą leki, hormony

• wzrost stężenia: odwodnienie

• spadek stężenia: niedożywienie, zaburzenia wchłaniania, choroby wątroby, zespół nerczycowy, choroby przewodu pokarmowego, oparzenia, krwawienia, wysięki, posocznica, choroby nowotworowe, przewodnienie

Białko całkowite / albuminy:

• wysokie stężenie białka całkowitego i albumin:

• odwodnienie

• wysokie stężenie białka całkowitego i niskie stężenie albumin:

• silna stymulacja antygenowa

• przewlekły stan zapalny

• choroba nowotworowa

• ostre zapalenie trzustki z martwica

• niskie stężenie białka całkowitego i albumin:

• utrata krwi

• przewlekła choroba wątroby

• enteropatia

• nerczyca

Bilirubina:

• powstaje w wyniku przemiany grupy hemowej hemoglobiny z rozpadających się krwinek, oraz z mioglobiny z mięśni;

• wolna jest transportowana z albuminą do wątroby, gdzie ulega wiązaniu z kw. glukuronowym (co zapobiega jej ponownemu przechodzeniu do osocza)

• wydalana do kanalików żółciowych jako glukuronian bilirubiny, z którego w jelitach powstaje urobilinogen wchłaniany i wydalany z moczem

• wrażliwa na światło

• wzrost - żółtaczka:

• przedwątrobowa

• wątrobowa

• zawątrobowa

Ocena czynności trzustki

• diastaza, lipaza, specyficzna lipaza trzustkowa

• cholesterol, trójglicerydy

• glukoza

• aktywność trypsyny w kale, TLI

• próby strawnościowe

• test absorbcji tłuszczy

• punkcja jamy brzusznej (białko 25 mmol/l, stężenie lipazy i amylazy wyższe niż w surowicy)

Diastaza (amylaza):

• enzym rozkładający wielocukry do cukrów prostych, występuje w trzustce, śliniankach, jelitach, nerkach

• wzrost stężenia: ostre zapalenie trzustki, owrzodzenia przewodu pokarmowego, kamica żółciowa, niewydolność nerek, zapalenie ślinianek

• spadek stężenia: martwica trzustki, rozległe poparzenia

Lipaza:

• enzym katalizujący rozkład trójglicerydów do kw. tłuszczowych i glicerolu, występuje w trzustce

• wzrost stężenia: ostre zapalenia trzustki, nowotwory trzustki, przewlekłe schorzenia dróg żółciowych, niewydolność nerek

Oznaczanie poposiłkowej lipemii w surowicy przed i po suplementacji enzymów trzustkowych (różnicowanie zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki i zespołu złego wchłaninia):

• po 12 godzinnej diecie podaje się 2-5 ml/kg oleju jadalnego, po 20-30 min pobiera się krew, lipemia powinna ustąpić po 12 godz.

• brak lipemii po podaniu enzymów może być oznaką zespołu złego wchłaniania

Cholesterol:

• składnik błon komórkowych, prekursor hormonów sterydowych i kw. żółciowych, stężenie zależy od wytwarzania w wątrobie, przyjmowania w pokarmie i spalania

• wzrost stężenia: zap. wątroby, choroby nerek, choroby trzustki, cukrzyca, niedoczynność tarczycy, otyłość

• spadek stężenia: marskość wątroby, uszkodzenie wątroby, kacheksja

Trójglicerydy (TGC):

główna forma magazynowania kw. tłuszczowych

• wzrost stężenia: otyłość, cukrzyca, niedoczynność tarczycy, cholestaza, syndrom Cushinga, zap. trzustki, terapia estrogenowa, fizjologicznie po posiłku, idiopatyczny wzrost u sznaucerów

Glukoza:

podstawowy substrat energetyczny, magazynowany w postaci glikogenu w wątrobie, gospodarka uzależniona od poziomu insuliny

• wzrost stężenia: cukrzyca, zaburzenia przysadki i nadnerczy, choroby trzustki, po cieczce u suk, oparzenia, zbyt duża podaż wielocukrów w karmie

• spadek stężenia: przedawkowanie insuliny, guzy trzustki, uszkodzenie wątroby, kacheksja

Hypoglikemia:

• wskaźnik insulina/glukoza

IG = [insulina µU/ml x 100] : [glukoza mg% - 30]

IG > 30 insulinoma

IG < 19 brak podejrzenia insulinomy

Fructosamina:

• stężenie proporcjonalne do poziomu glukozy

• mniej wrażliwy na czynniki stresogenne, zwłaszcza u kotów

Glikowana hemoglobina:

• „pamięta” stężenie glukozy w ciągu 2-3 miesięcy

• <2% - OK

• 2-3% - podejrzenie

• >3% - cukrzyca

Test tolerancji glukozy:

• po 24 godz. głodówce, podać 40-50% roztwór glukozy i.v. w dawce 0,5ml/kg

• pobrać próbki co 30 min do 3 godz. po podaniu glukozy

• poziom glukozy w surowicy powinien wrócić do normy po 60-90 min

• hyperglikemia może wskazywać na hyperadrenokortycyzm, cukrzycę lub chorobę wątroby

• hypoglikemia sugeruje insulinomę

Ocena czynności tarczycy i nadnerczy

• oznaczenie stężenia hormonów

• próby czynnościowe

Tyroksyna (T-4):

nieaktywny biologicznie, hamuje wydzielanie TSH

• Wzrost stężenia: zbyt silna estrogenizacja, często u kotów z hypertyreozą (2 - 4 x powyżej normy)

• spadek stężenia: niedoczynność tarczycy (?), niedobór jodu, wskazany test stymulacji TSH, towarzyszy wielu uogólnionym chorobom

Wolna tyroksyna (FT-4):

frakcja krążącej we krwi T-4 nie związana z białkami surowicy, wpływająca poprzez sprzężenie zwrotne na przysadkę, ulega wychwyceniu i od jodowaniu do aktywnej biologicznie T-3

• wzrost stężenia: zatrucie tyroksyną

• spadek stężenia: niedoczynność tarczycy

Współczynnik „K”:

• stężenie cholesterolu

• poziom FT4

• k = 0,7 x FT4 (pmol/l) - cholesterol (mmol/l)

• k < - 4 niedoczynność tarczycy

• k > 1 tarczyca prawidłowa

Próby czynnościowe kory nadnerczy:

• test hamowania małą dawką deksametazonu

• test hamowania dużą dawką deksametazonu

• test stymulacji ACTH

Test stymulacji ACTH:

• pobrać krew i podać 0,25 mg syntetycznego ACTH (Synacten) i.v.

• pobrać krew po 90 min

• u zdrowych psów bez względu na wyjściowe stężenie kortyzolu, jego stężenie w drugiej próbce powinno wzrosnąć do 100-300 nmol/l

• Podwyższone stężenie > 500 nmol/l wskazuje na przerost lub nowotwór nadnerczy

Test hamowania mała dawką deksametazonu:

• pobrać krew i podać dożylnie deksametazon 0,01 mg/kg

• pobrać krew po 4 i 8 godzinach

• u zdrowych psów dodatkowe podanie deksametazonu hamuje wyrzut kortyzolu i po 4 godzinach stężenie kortyzolu spada poniżej 50% stężenia wyjściowego, po 8 godzinach nie wraca do stężenia wyjściowego

• u psów z pierwotną nadczynnością kory nadnerczy poziom kortyzolu po 4 i 8 godzinach nie obniża się

• psy z wtórną nadczynnością kory nadnerczy mogą wykazywać obniżone stężenie kortyzolu po 4 godzinach ale do więcej niż 50 % stężenia wyjściowego, natomiast po 8 godzinach stężenie kortyzolu wraca powyżej stężenia wyjściowego

Wartości referencyjne wybranych parametrów krwi psów i kotów

(wartości norm dla aparatu Konelab i ABC Vet)

parametr jednostka pies kot

erytrocyty T/l 5,5-8,9 5,5-10,0

hemoglobina mmol/l 7,4-11,8 5,0-10,6

hematokryt l/l 0,37-0,55 0,25-0,47

MCV fl 60-77 39-55

MCH fmol 1,18-1,49 0,81-1,05

MCHC mmol/l 19,8-22,4 18,6-22,3

RDW % 12-17 12-17

retikulocyty % 5-10 5-20

Płytki krwi G/l 150-500 300-800

MPV fl 6,7-11,1 6,7-11,1

leukocyty G/l 6,0-15,0 6,5-19,5

granulocyty % 60-90 60-90

monocyty % 3-10 3-10

limfocyty % 12-37 20-55

AspAT (GOT) U/l <90 <80

Alat (GPT) U/l <100 <107

ALKP (AP, FA) U/l <200 <200

GGT U/l <25 1-10

amylaza U/l 388-1800 433-1850

lipaza U/l 268-1769 157-1715

mocznik mmol/l 3,3-8,9 4,15-11,62

kreatynina μmol/l 88-159 80-229

białko całkowite g/l 48-78 55-80

albuminy g/l 25-35 21-39

amoniak μmol/l <32 <32

kw. żółciowe μmol/l <50 <50

bilirubina całkowita μmol/l <8,0 <8,0

cholesterol mmol/l 2,9-9,3 1,8-7,9

trójglicerydy mmol/l 0,2-1,3 0,2-1,8

CK U/l 25-467 49-688

glukoza mmol/l 3,7-6,7 4,2-15,0

fructosamina μmol/l 250-350 170-400

kw. moczowy μmol/l <53 <110

Ca mmol/l 2,0-3,0 2,0-3,0

Mg mmol/l 0,7-1,8 0,8-2,1

P nieorg. mmol/l 0,94-2,87 0,8-3,0

Na mmol/l 139,1-156,5 143,6-156,5

K mmol/l 3,6-5,8 3,7-5,6

Fe μmol/l 16,8-21,8 13,1-25,1

APTT sek. 11,9-20,7 11,9-20,7

PT sek. 7,4-10,6 7,4-10,6

TT sek. 10,9-14,7 10,9-14,7

fibrynogen g/l 1,0-3,0 1,0-3,0

czas krwawienia min. 1,5-3,5 1,5-3,5

czas krzepnięcia min. <6 <6

FDP g/l <10 <10

T4 nmol/l 15-67 7-27

FT4 pmol/l 8-26 6-24

Współczynniki przeliczeniowe wybranych parametrów krwi

hemoglobina mmol/l x 1,61 = g% g% x 0,62 = mmol/l

mocznik mmol/l x 6,03 = mg% mg% x 0,166 = mmol/l

kreatynina μmol/l x 0,011 = mg% mg% x 88,4 = μmol/l

amoniak μmol/l x 1,41 = μgN/dl μgN/dl x 0,714 = μmol/l

gilirubina μmol/l x 0,059 = mg% mg% x 17,1 = μmol/l

glukoza mmol/l x 18 = mg% mg% x 0,0555 = mmol/l

cholesterol mmol/l x 38,67 = mg% mg% x 0,0259 = mmol/l

Na, K mmol/l = mEq/l

Ca mmol/l x 4 = mg% mg% x 0,25 = mmol/l

Mg mmol/l x 2,43 = mg% mg% x 0,411 = mmol/l

P nieorganiczny mmol/l x 3,1 = mg% mg% x 0,323 = mmol/l

23

---