7. PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO: PAŃSTWA I ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE

„podmiotem prawa międzynarodowego jest ten, kto posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego”

- państwo jedynym podmiotem suwerennym, pełnym i pierwotnym, każde państwo z chwilą swego powstania staje się ipso facto (na mocy samego faktu) pełnym podmiotem prawa międzynarodowego

- pozostałe podmioty są niesuwerenne, niepełne i pochodnymi (podmiotowość ich została stworzona lub uznana przez państwo)

PAŃSTWO:

- są podmiotami pierwotnymi, podmiotowość międzynarodowa wywodzi się z samego faktu ich istnienia

- chronione przez prawo międzynarodowe (nie można legalnie używać przeciwko niemu siły)

- podlega zasadom suwerennej równości, nietykalności terytorium oraz nie ingerencji w sprawy wewnętrzne

- tylko państwa mogą być członkami ONZ, stronami Statusu MTS i większości organizacji międzynarodowych

- w ramach VII Międzynarodowej Konferencji Państw Amerykańskich w Montevideo w 1933 przyjęta została Konwencja o prawach i obowiązkach państw

- państwo zbudowane z 3 elementów składowych:

• terytorium państwowego

• ludności

• władzy państwowej (rząd)

• zdolność do utrzymania stosunków z innymi państwami niezależnie od woli innych podmiotów prawa międzynarodowego

- społeczność złożona z terytorium i ludności, poddana zorganizowanej władzy państwowej

- państwo jako suwerenna organizacja terytorialna

- wykonywanie władzy publicznej jest istotne w kontekście odpowiedzialności międzynarodowej lub immunitetu państwa

- terytorium państwowe odgrywa znaczącą role w kontekście zasięgu obowiązywania ustawodawstwa krajowego

- do ludności można odwoływać się w sytuacjach kryzysowych (kiedy aparat państwowy przestanie funkcjonować)

- władza państwowa musi sprawować rzeczywistą kontrolę nad terytorium i jego ludnością, musi mieć możliwość stanowienia prawa i egzekwowania jego przestrzegania

- władze muszą być niezależne od podmiotów zewnętrznych i podlegać jedynie prawu międzynarodowemu

- prawami zasadniczymi państw nazywamy te prawa, które przysługują każdemu państwu od czasu jego powstania przez cały czas jego istnienia np. prawo do istnienia, prawo do niezawisłości, prawo do równości, prawo do obrotu, prawo do czci

powstanie i upadek państwa:

- powstanie nowych państw wiąże się z realizacja prawa narodów do samostanowienia

- prawo do samostanowienia jako podstawowa zasada prawa międzynarodowego (potwierdzone m.in. w KNZ)

powstanie państwa:

- efektem pewnego procesu historycznego, który może my nazywać jego genezą

- geneza państwa to okres ruchów wyzwoleńczych (emancypacyjnych), które mogą rozwijać się na obszarze przyszłego państwa lub poza jego granicami

- powstanie nowego państwa może nastąpić drogą pokojową, czasami w drodze walk narodowowyzwoleńczych

- powstanie państwa jest faktem, ale z faktem tym wiążą się określone skutki prawne

- o powstaniu nowego państwa decyduje powstanie nowej władzy państwowej na pewnym terytorium, co jest równoznaczne z zanikiem władzy poprzedniej

- ustalenie daty powstania państwa jest czasem trudne i sporne, zwłaszcza gdy państwa dochodziły do niepodległości w drodze walki

- ustalenie daty powstania państwa ma zasadnicze znaczenie z punktu widzenia prawa międzynarodowego

- nowe państwo staje się podmiotem prawa międzynarodowego i nabywa wszelkie prawa przysługujące państwom w stosunkach międzynarodowych wraz z odpowiadającymi im obowiązkami

- sposoby powstania państwa:

1) oderwani się od części terytorium państwa i utworzenie nowego niezależnego państwa (np. Indie i Pakistan)

2) rozpadnięcie się państw na kilka nowych (np. Czechosłowacja)

3) połączenie się kilku państw i utworzenie nowego państwa (np. Tanzania)

4) utworzenie nowego państwa na terytorium nie podlegającym suwerenności żadnego państwa (np. Kamerun)

powstanie państwa polskiego w 1918 r:

- obszarem, na którym powstało państwo polskie było terytorium dawnego Królestwa Kongresowego

- decydujące znaczenie dla powstania państwa polskiego miała rewolucja w Rosji i uznanie prawa narodów w Rosji do samostanowienia

- nowe suwerenne władze polskie nie mogły się utworzyć, dopóki obszar byłego Królestwa Polskiego znajdował się pod okupacją wojenną mocarstwa centralnego, dopiero ich klęska i zakończenie okupacji wojennej umożliwiły powstanie państwa polskiego

- dzień rozbrojenia wojsk niemieckich w Warszawie 11.XI. 1918 przyjmuje się jako datę powstania państwa polskiego, w którego skład weszły także obszary dawnego zaboru austriackiego i niemieckiego

upadek państwa:

- jest to fakt historyczny

- ma on miejsce wtedy, gdy zanika suwerenna władza państwowa na określonym terytorium i nad określoną ludnością

- uznanie we współczesnym prawie międzynarodowym prawa narodów do samostanowienia oraz wojny agresywnej wpłynęły na zmianę oceny prawnej procesów prowadzących do upadku państwa

- w ten sposób prawo państw do istnienia nabrało nowej treści

- wprowadzono prawo do samoobrony (art. 51 KNZ)

- zakaz niszczenia istnienia państwa = aneksji (art. 2 ust. 4 KNZ)

- sposoby upadku państw:

1) inkorporacja (włączenie jednego państwa do innego państwa lub państw)

2) rozpadnięcie się na kilka części składowych

3) przestają istnieć przez połączenie tworząc nowe państwo

ogólne zagadnienia ludności:

- obywatelstwo jest instytucją prawa wewnętrznego, genetycznie związana z państwem, obywatelstwo jest szczególnym węzłem prawnym łaczącym jednostkę z państwem

- obywatelstwo powstaje wraz z powstaniem państwa i nie jest uzależnione od wydania ustawy o obywatelstwie; wraz z upadkiem państwa przestaje istnieć również jego obywatelstwo

- często nadaje się obywatelstwo osobie z naruszeniem zasady efektywności tj. osobie nie związanej rzeczywiście i bezpośrednio z tym państwem

- nabycie obywatelstwa jest uwarunkowane w ustawie

- nabycie obywatelstwa może mieć charakter pierwotny (osoby, które uzyskały obywatelstwo wraz z powstaniem państwa) lub wtórny (osoby nabyły obywatelstwo w czasie istnienia państwa, czy na zasadzie prawa krwi lub prawa ziemi)

- naturalizacja nadanie obywatelstwa przez właściwy organ państwowy

- prawo międzynarodowe nie wyklucza możliwości posiadania dwóch lub więcej obywatelstw

podwójne obywatelstwo powinno tak być że nabycie obywatelstwa jednej ze stron umowy powinno prowadzić automatycznie do utraty obywatelstwa drugiej strony, podwójne obywatelstwo może mieć dziecko które nabyły oba obywatelstwa w momencie urodzenia

ograniczenia: zakaz sprawowania ochrony dyplomatycznej przez jedno z państw, których obywatelstwo ma dana osoba w stosunku do innego państwa

- obywatelstwo było atrybutem władzy państwowej a nie prawem człowieka

- bezpaństwowiec to osoba, która na gruncie obowiązującego prawa nie posiada obywatelstwa żadnego państwa

- obywatelstwo europejskie wprowadzono do prawa wspólnotowego prze Traktat o Unii Europejskiej , uprawnienia związane z obywatelstwem europejskim to prawa przemieszczania się po terytorium Unii Europejskiej, czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do Parlamentu Europejskiego, prawo do ochrony dyplomatycznej itp.

ochrona mniejszości najwcześniej wprowadzona forma ochrony uprawnień jednostek (wywodzi się z Traktatu westfalskiego)

- zakres ochrony mniejszości pod rządami powszechnego prawa międzynarodowego jest bardzo ograniczony, nie wszystkie mniejszości są chronione

- ochrona mniejszości nie ma charakteru prawa zbiorowego, lecz obejmuje jednostki należące do mniejszości

- Komitet Praw Człowieka podkreśla, że prawa mniejszości powinny przysługiwać wszystkim członkom mniejszości zamieszkałym na terytorium poszczególnych państw, a nie tylko takim osobom, które maja obywatelstwo danego państwa

- prawa mniejszości powinny przysługiwać nie tylko obywatelom danego państwa, lecz wszystkim osobom przebywającym na jego terytorium

- istnienie mniejszości ma charakter obiektywny (uzależniony od uznania ze strony danego państwa)

- w 1992 przyjęto Deklaracje o prawach osób należących do mniejszości etnicznych, religijnych i językowych, Deklaracja zapewnia jednostkom należącym do mniejszości prawo do zachowania kultury, korzystania z języka i wyznawania religii

- podstawowo zasady w 2 dokumentach: Dokumencie kopenhaskim oraz w Dokumencie spotkania genewskiego ekspertów do sprawa mniejszości

- osoby należące do mniejszości maja prawo do korzystania z przysługujących im praw bez dyskryminacji

- przynależność do mniejszości jest kwestią osobistego wyboru

- odrzucona została koncepcja praw mniejszości jako praw zbiorowych

- narodom przysługuje prawo do samostanowienia, natomiast mniejszościom - jedynie prawo do autonomii

- cudzoziemcy osoba przebywająca na terenie innego państwa, a mające inne obywatelstwom, cudzoziemcy zobowiązani są do przestrzegania prawa wewnętrznego państwa pobytu, podlegają ochronie międzynarodowej

- uchodźcy osoba prześladowana ze względów politycznych, rasowych, religijnych w swym państwie, ma prawo wystąpić do innego państwa o przyznanie jej azylu lub statusu uchodźcy, zasad non - refoulement uchodźcy nie wolno deportować do kraju, w którym byłby narażony na prześladowanie

- ekstradycja polega na wydaniu osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa na terytorium jakiegoś państwa innemu państwu w celu przeprowadzenia postepowania karnego lub wykonania kary

aspekty zwierzchnictwa personalnego:

- oprócz osób fizycznych poszczególne państwa sprawują jeszcze kompetencje personalne w stosunku do innych podmiotów

- przede wszystkim chodzi o korporacje (osoby prawne) posiadające przynależność danego państwa, statki płynące pod ich banderą oraz samoloty w nich zarejestrowane

- o statusie osób prawnych przynależnych do danego państwa rozstrzyga zawsze prawo wewnętrzne (rozstrzyga czy mają osobowość prawną)

- status korporacji określa się w nawiązaniu do jednego z 3 kryteriów:

• inkorporacji (wpisu do rejestru)

• siedziby

• głównego przedsiębiorstwa

- status osób prawnych odgrywa istotną role w pewnych sytuacjach z pograniczu prawa krajowego i międzynarodowego

- w odniesieniu do statków możemy mówić o połączeniu zwierzchnictwa personalnego ze zwierzchnictwem terytorialnym, każde państwo samo określa warunki, jakie musi spełnić statek aby pływać pod jego banderą

- w podniesieniu do przynależności państwowej samolotów cywilnych każde państwo może samo określić w swym prawie wewnętrznym, jakie warunki muszą być spełnione, aby samolot uzyskał jego przynależność

opieka dyplomatyczna:

- obywatel każdego państwa uprawniony jest do korzystania z opieki swego państwa

- opieka ta polega na tym, że państwo może występować na forum międzynarodowym w imieniu swoich obywateli w stosunku do innych państw oraz przed sądami międzynarodowymi i komisjami arbitrażowymi

TERYTORIUM:

- terytorium jako przestrzeń, w której działają ludzie

- terytorium jako wycinek powierzchni Ziemi, odgraniczony od innych państw i podlegający jurysdykcji danego państwa (zgodnie z tzw. teorią kompetencji)

- terytorium państwowe musi mieć związek ze stałą ludnością państwa

- terytoria można podzielić na 3 zasadnicze kategorie:

• podlegające suwerennej władzy państwem

• teoretycznie nie podlegające takiej władzy

• terytoria podlegające władzy wyłącznej, ale nie mające charakteru suwerennego (są to obszary nie suwerennych organizacji terytorialnych)

wyróżniamy 4 rodzaje terytoriów:

1. podległe suwerenności poszczególnych państw

2. zależne (nie podlegają suwerenności żadnego państwa, za ich stosunki międzynarodowe odpowiedzialność ponoszą inne państwa)

3. nie podlegające suwerenności żadnego państwa

4. niczyje (mogą być poddane suwerenności jakiegoś państwa)

- terytorium państwowe stanowi przestrzeń, na którą rozciąga się władza suwerenna (zwierzchnictwo terytorialne) określonego państwa

- terytorium państw jest trójwymiarową przestrzenią, na którą rozciąga się suwerenność państwa

- w skład terytorium wchodzą: obszar lądowy, morskie wody przybrzeżne, wietrzne ziemi (pod obszarem lądowym i morskim) oraz przestrzeń powietrzna na obszarem lądowym i morskim

zwierzchnictwo terytorialne:

- władza państwa na jego terytorium określana jest jako suwerenność lub zwierzchnictwo terytorialne, jest to władza najwyższa, pełna i wyłączna

- wszystkie osoby i rzeczy znajdujące się na na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu, a domniemanie przemawia za tym ze każde państwo może postępować na własnym terytorium tak jak chce

- `qui in territorio meo est, etiam meus subditus est', `quidquid est in territorio, est etiam de territorio' oznaczają one, że wszyscy, tzn. zarówno obywatele, jaki i cudzoziemcy, którzy znajdują się na terytorium państwa oraz wszystkie rzeczy tzn. również będące własnością cudzoziemców podlegają jego władzy i prawu

- zwierzchnictwo terytorialne jest władzą wyłączną (żadna inna władza nie może działać na terytorium państwa bez jego zgody)

- wg art. 2 projektu Deklaracji praw i obowiązków państwa, uchwalonej przez Komisję Prawa Międzynarodowego: „każde państwo ma prawo wykonywania jurysdykcji nad swoim terytorium oraz nad wszystkimi osobami i rzeczami znajdującymi się tam z zastrzeżeniem immunitetów uznanych przez prawo międzynarodowe”

zasda zwierzchnictwa terytorialnego a więc suwerenności terytorialnej oznacza:

• ten, kto powołuje się na ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego tzn. pełnej władzy i kompetencji państwa musi dowieść iż ograniczenia takie wynika z konkretnej normy prawa międzynarodowego, wiążące dane państw

• każde państwo związane jest tylko takimi organizacjami, jakie uznało, przyjmując konkretne zobowiązania międzynarodowe; oznacza to, że na własnym terytorium można robić wszystko, co nie jest zakazane przez prawo międzynarodowe

- zwierzchnictwo terytorialne może być ograniczone na rzecz społeczności międzynarodowej (na rzecz wszystkich państw i ich obywateli) lub na rzecz niektórych konkretnych państw (np. umowy terytorialne, w których jedno państwo tranzytowe zapewnia szczególne uprawnienia tranzytowe drugiemu)

- żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który narusza suwerenność terytorialną innego państwa

- MTS „fundamentalne pojecie prawne suwerenności państwowej w prawie zwyczajowym, potwierdzone zwłaszcza przez art. 2 pkt 1 KNZ, rozciąga się na wody wewnętrzne i morza terytorialne każdego państwa, jak również na przestrzeń powietrzną ponad jego terytorium”

- na terytorium państwa składa się terytorium lądowe, wody wewnętrzne, morze terytorialne oraz przestrzeń powietrzna ponad tymi obszarami

ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego:

a) obszary zdemilitaryzowane i zneutralizowane

- demilitaryzacja całkowita zakaz stacjonowania i przebywanie w sferze zdemilitaryzowanej jakichkolwiek oddziałów wojskowych (prócz sił porządkowych)

- częściowa określenie ograniczenia w wykorzystywaniu danego terytorium dla celów wojskowych

- obszary zneutralizowane na tych obszarach nie mogą być prowadzone żadne działania wojenne

b) pobyt obcych sił zbrojnych

- w czasie pokoju siły zbrojne jednego państwa mogą przebywać na terytorium drugiego państwa tylko za jego zgodą (charakter wyjątkowy)

- pobyt obcych wojsk nie powinien ograniczyć suwerenności państwa

nabycie terytorium państwowego:

1) nabycie pierwotne

2) nabycie pochodne

ad. 1)

- jeżeli państwo nabywa terytorium, które do tego czasu nie pozostawało pod władzą żadnego państwa

- zaliczamy tu: zawłaszczenie ziemi niczyjej (okupację) i przyrost

• zawłaszczenie ziemi niczyjej (okupacja)

- ziemia niczyja (terra nullius)

- powstała koncepcja, że tylko efektywna okupacja tj. rzeczywiste rozciągnięcie władzy na ziemię niczyja daje tytuł prawny

- zasada rzeczywistości dokonanie efektywne okupacji, faktyczne objecie danego obszaru w posiadanie, traktowanie go jako części swego terytorium i wykonywanie tam władzy suwerennej, istotą zasady jawności był obowiązek notyfikowania innym państwom o dokonanym zawłaszczeniu

- zasada jawności

• przyrost

- może nastąpić w sposób naturalny tzn. wskutek działalności sił przyrody lub sztuczny tzn. w rezultacie pracy człowieka

ad. 2)

- jeżeli państwo nabywa terytorium, które do czasu nabycia należało do innego państwa, terytorium to przechodzi spod władzy jednego państwa pod władzę drugiego, jedno państwo nabywa to, co traci drugie

• cesja

- polega na odstąpieniu przez jedno państwo części swego terytorium drugiemu państwu

- podstawa cesji jest umowa międzynarodowa

- treścią cesji jest przeniesienie suwerenności terytorialnej (zwierzchnictwo terytorialne)

• cesja wzajemna

- polega na tym, że państwo A ceduje określony obszar na rzecz państwa B, a państwo B ceduje w zamian inny obszar na rzecz państwa A

• cesja odpłatna

- umowa cesji odpłatnej jest umową kupna - sprzedaży prawa cywilnego, gdyż na jej podstawie następuje przeniesienie zwierzchnictwa terytorialnego (suwerenności) a nie własności

• plebiscyt

- uzależnienie odstąpienia określonego obszaru od wypowiedzenia się ludności

IMMUNITET OSÓB SPRAWUJĄCYCH FUNKCJE PAŃSTWOWE (głowy państw i członków rządu):

- do działań głowy państwa i członków rządu maja zastosowanie zarówno normy dotyczące immunitetu dyplomatycznego (ratione personae) jak i immunitetu państwa (ratione materiae)

- rozróżniamy immunitet personalny i materialny głowy państwa i członków rządu

- głowie państwa i członkom rządu przysługuje immunitet ratione personae chroni osobę jako taką, odnosi się do postępowania karnego, jak i cywilnego, czynności służbowych jak i prywatno-prawnych, dokonywanych w czasie pełnienia funkcji służbowej, jak i dokonanych przed objęciem tej funkcji, immunitet ten wygasa w chwili zakończenia pełnienia funkcji

- uzasadnienie dla immunitetu personalnego stanowi potrzeba ochrony suwerenności państwa reprezentowanego przez osobę pełniącą wysokie stanowiska państwowe, potrzeba zapewniania swobodnego wypełniana funkcji państwowych

- zakres immunitetu przysługującego byłym funkcjonariuszom państwowym ma odmienny charakter immunitet funkcjonalny ratione materiae obejmuje on czyny popełnione przy wykonywaniu obowiązków służbowych, a zatem ochrona czynności służbowych nie ustaje wraz z zakończeniem wykonywania funkcji

- immunitet ustaje nie tylko w przypadku ustania funkcji ale i upadku państwa

- immunitet nie oznacza bezkarności

- w sprawie Konga MTS wskazał, że minister spraw zagranicznych pomimo immunitetu może odpowiadać za swoje czyny:

• przed sadem swojego państwa, ponieważ immunitet międzynarodowy nie dotyczy tego rodzaju jurysdykcji krajowej

• w przypadku zrzeczenia się immunitetu przez państwo

• po zakończeniu sprawowania funkcji przed sadem krajowym o ile przysługuje mu jurysdykcja na mocy prawa międzynarodowego

• przed niektórymi międzynarodowymi trybunałami karnymi jeśli mają one jurysdykcję

- MTS wskazuje że jurysdykcja państwa musi wynikać z prawa międzynarodowego, a więc opierać się na uznanych podstawach jurysdykcyjnych jak np. zasada terytorialności, zasada obiektywnej jurysdykcji terytorialnej lub wynikać z umów międzynarodowych

IMMUNITET PAŃSTWA:

- ma na celu ochronę kompetencji państwa, zapewnienie poszanowania jego suwerenności

- immunitet chroni majątek państwa znajdujący się na obcym terytorium i akty prawne kwestionowane za granicą

- pochodna zasady równości państw

- przez dłuższy czas uważany był za absolutny

- państwo mogło powoływać się na niego niezależnie od rodzaju swej działalności

- absolutna forma immunitetu opierała się na koncepcji równości i niezależności państw, z której wynikało dalej że żadne państwo nie może wykonywać swojej suwerenności w stosunku do innego państwa

- odwrót od immunitetu absolutnego

immunitet jurysdykcyjny:

- państwo nie może powołać się na immunitet jurysdykcyjny przed sądem innego państwa, jeżeli zobowiązało się do poddania jurysdykcji tego sądu w drodze umowy międzynarodowej

- immunitet obejmuje wszelkie czynności władcze państwa (ma chronić jego suwerenne kompetencje)

- państwo nie może powoływać immunitetu przed sądami państwa obcego np. w stosunku do transakcji handlowych

- o objęciu immunitetu lub wyłączeniu decyduje istota aktu czy ma charakter publiczny, czy prywatno-prawny

- art. 4 ust. 1 Konwencji Europejskiej umawiające się państwo nie może powoływać się na immunitet jurysdykcyjny przed sądami innego umawiającego się państwa, jeżeli postępowanie dotyczy zobowiązania państwa, które z mocy kontraktu ma zostać wykonane na terytorium państwa sadu orzekającego

- ustęp 1 nie będzie miał zastosowania

a) w wypadku kontrataku zawartego miedzy państwami

b) jeżeli strony kontraktu pisemnie uzgodniły inaczej

c) jeżeli państwo jest stroną kontraktu zawartego na jego terytorium

immunitet państwa nie obejmuje sporów wynikających z umów o pracę zawartych między państwem obcym a osobą fizyczną, z wyjątkiem:

1. jednostce powierzono funkcje publiczne

2. przedmiotem sporu jest zatrudnienie

3. zatrudniony nie był obywatelem państwa w czasie zawierania umowy o pracę

4. państwo zatrudniające i zatrudniony uzgodnili co innego na piśmie

- przedstawiciel dyplomatyczny jest wyjęty spod jurysdykcji karnej państwa przyjmującego (ciąży na nim obowiązek przestrzegania prawa państwa przyjmującego i nie mieszania się do jego spraw wewnętrznych)

- immunitet od jurysdykcji cywilnej i administracyjnej nie jest immunitetem pełnym, nie dotyczy on powództw w zakresie: prawa rzeczowego, spadkobrania, zawodowej lub handlowej działalności

działania w stosunku do majątku obcego państwa i immunitet egzekucyjny:

- praktyka państw w odniesieniu do majątku państwa obcego nie jest jednolita i na ogół uwarunkowana zależnościami gospodarczymi między państwami z jednej strony a potrzebą interwencjonizmu władz publicznych z drugiej

- państwu i jego majątkowi przysługuje immunitet egzekucyjny (charakter ograniczony)

- środki egzekucyjne można podjąć jedynie gdy nie prowadza one do naruszenia nietykalności osobistej i nietykalności rezydencji

immunitet państwa a naruszenie norm ius cognes:

- immunitet nie działa w odniesieniu do aktów stanowiących naruszenie ius cogens jest co najwyżej normą in statu nascendi (dopiero powstaje)

immunitet dyplomatyczny:

- chronią ważne interesy poszczególnych państw

- w prawi międzynarodowym nie istnieje prawo do utrzymywania stosunków dyplomatycznych

- Konwencja wiedeńska z 1961 o stosunkach dyplomatycznych jest ich podstawą

- zadania misji określa art. 3 Konwencji

- precedencja szefów misji w ramach poszczególnych klas opiera się na kolejności daty i czasu podjęcia funkcji

- nietykalność misji (art. 22 Konwencji) charakter absolutny

- azyl dyplomatyczny z nietykalnością pomieszczeń misji łączy się prawo azylu dyplomatycznego

- misja ma prawo porozumiewania się z państwem wysyłającym i innymi placówkami dyplomatycznymi i konsulatami państwa wysyłającego z innych państw

- z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych poza szefem misji i personelem dyplomatycznym korzystają członkowie rodzin pozostających z nimi we współpracy domowej

- bagaż dyplomatyczny zapewnienie jemu ochrony (art. 27), może zawierać wyłącznie dokumenty dyplomatyczne o artykuły do użycia urzędowego

- przedstawiciele immunitetu dyplomatycznego są nietykalni

ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE:

pojęcie:

- organizacje międzynarodowe można określić jako formę współpracy państw, ustaloną w wielostronnej umowie międzynarodowej, obejmującą względnie stały zakres uczestników i której podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających dla realizacji wspólnych celów

- termin ten odnosi się do organizacji składających się wyłącznie lub w znawczej części z państw i zwykle ustanowionych traktatem

- Governmental Organizations - GO's

- organizacje rządowe

- organizacje pozarządowe

powstanie i rozwiązanie organizacji, struktura wewnętrzna i funkcje:

- związane z rozwojem stosunków międzynarodowych i koniecznością ścisłej współpracy państw w różnych dziedzinach

- powstanie datuje się na drugą połowę XIX w

- po I jak i po II wojnie światowej liczba ich wzrasta

- organizacja o najszerszych kompetencjach jest Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ)

- organizacja posiada na terytorium każdego swojego członka zdolność prawną, konieczna do wykonywania swych funkcji i osiągania celów

- można stwierdzić, że każda organizacja międzynarodowa posiada osobowość prawa wewnętrznego państw członkowskich pozwalającą jej w pełni wypełnić zadania nałożone na nią przez status (szczególne zawierania umów prawa cywilnego)

- podmiotowość prawa wewnętrznego jest przesłanką odpowiedzialności umownej i deliktowej organizacji

- zakres podmiotowości organizacji międzynarodowej w prawie wewnętrznym często opiera się na specjalnie wydawanym przepisie prawa krajowego

- organizacje międzynarodowe posiadają osobowość międzynarodową oznacza to możliwość podejmowania samodzielnego działania przez organizację w płaszczyźnie międzynarodowej (bez pośrednictwa państwa lub państw członkowskich), możliwość samodzielnego zawierania umów, przyjmowani i wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych, występowania w roszczeniach itp.

podział organizacji międzynarodowych:

a) uniwersalne (powszechne) dostępne dla wszystkich państw

b) zamknięte

c) regionalne ograniczone np. do państw pewnego regionu geograficznego

d) organizacje o kompetencjach ogólnych (np. ONZ)

e) organizacje specjalne kompetencje ograniczone do określonych, specjalnych dziedzin stosunków międzynarodowych (np. Wspólnota Europejska)

f) organizacje o charakterze koordynacyjnym

g) organizacje o charakterze ponadpaństwowym (ograniczają suwerenność państw członkowskich)

h) organizacje prowadzące działalność operacyjną

struktura:

- organy są przeważnie 3-ustopniowe

a) organy typu zgromadzenia ogólnego, w którym reprezentowani są wszyscy członkowie, najogólniejsze kompetencje, zbiera się stosunkowo rzadko

b) organy typu rady, węższy skład, kompetencje wykonawcze, zbiera się częściej

c) organy w postaci sekretariatu czy biura, składa się z funkcjonariuszy międzynarodowych, czynności techniczne i biurowe

funkcje:

- przez funkcje rozumiemy typy działalności organizacji, zmierzające do realizacji jej zadań

- podstawowa funkcja każdej współczesnej organizacji polega na politycznym procesie:

a) ujawniania zakresu zgodności interesów państw członkowskich

b) osiągania ogólnego porozumienia w sprawach wspólnych zadań odpowiadających zakresowi zgodności interesów

c) osiągania porozumienia w sprawie środków realizacji wspólnych zadań

- funkcje dzielimy na:

• regulujące polega na procesie ustanawiania norm i wzorców o charakterze moralnym, politycznym czy prawnym, które mają odpowiednio kształtować postępowania uczestników stosunków międzynarodowych

• kontrolne polegają na procesie ustalania stanu faktycznego oraz konfrontowania go z treścią norm i wzorców w celu przystosowania do nich postępowania uczestników stosunków międzynarodowych

• operacyjne polega na procesie bezpośredniego świadczenia przez organizację różnych usług zgodnie z jej własnymi decyzjami za pomocą ludzi i zasobów materialnych znajdujących się w jej dyspozycji

kompetencje organizacji międzynarodowych:

a) kompetencje pro foro interno

- ma ogólne i wyłączne kompetencje prawodawcze i administracyjne w sprawach wewnętrznych

- kompetencje do regulowania sporów między swoimi organami i funkcjonariuszami

b) kompetencje pro foro externo

- są ograniczone funkcjami organizacji

- powołuje ją do życia traktat

- zasad kompetencji szczegółowych (kwalifikują osobowość międzynarodową organizacji) ma chronić interesy państw członkowskich przed naruszeniem ich kompetencji przez organizacje

- teoria kompetencji domniemanych (dorozumianych) pozwala ona interpretować kompetencje przewidziane w traktacie oraz cele organizacji w sposób dynamiczny, stosowana jest głównie jako dyrektywa interpretacyjna do umów konstytucyjnych organizacyjnie międzynarodowe (wykładnia teologiczna)

- cele organizacji wyznaczone przez państwa członkowskie pozwalają określić jej funkcje

- kompetencje wyłączne i konkurencyjne podział kompetencji między organizację a państwa członkowskie, są to kompetencje wykonywane zarówno przez państwa jak i organizacje

- wszystkie organizacje mają prawo do zawierania umów z państwami oraz z innymi organizacjami międzynarodowymi

- wszystkie organizacje mają prawo występowania z roszczeniami prawnymi z tytułu odpowiedzialności międzynarodowej a także prawo ochrony funkcjonalnej swoich funkcjonariuszy

- czynne i bierne prawo do sądu

- odpowiedzialność międzynarodowa organizacji (umowna i deliktową)

- bierne i czynne prawo legacji tj. przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych państw trzecich lub innych organizacji międzynarodowych

- uznanie międzynarodowe dokonywane przez organizacje międzynarodowe

ONZ i jego system:

- Organizacje Narodów Zjednoczonych

- utworzenie ONZ było wynikiem dążenia do zapewnienia pokoju na świecie przez utworzenie systemu zbiorowego bezpieczeństwa

- konferencje powołujące do życia ONZ odbyły się w San Francisco w okresie 24.04.-26.06.1945

- początkowo uczestniczyło w niej 46 państw, następnie dołączyły 4 dalsze

- Polska dopiero mogła brać udział w pracach ONZ po ukonstytuowaniu się Tymczasowego Rządy Jedności Narodowej (jako członek pierwotny)

- do ONZ maja zastosowania wszystkie normy prawa międzynarodowego dotyczące funkcjonowania organizacji międzynarodowych

- podstawą prawną istnienia i działania ONZ jest KNZ

- cele, kompetencje, zasady określa art. 1 KNZ:

• utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa przy zastosowaniu skutecznych środków zbiorowych dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania, tłumienia aktów agresji i innych naruszeń pokoju; łagodzenie i załatwianie w drodze pokojowej, wg zasad sprawiedliwości i prawa międzynarodowego sporów lub sytuacji mogących prowadzić do naruszenia pokoju

• rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami, opartych na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów oraz stosowania innych środków dla wzmocnienia powszechnego pokoju

• doprowadzenie do współdziałania międzynarodowego w rozwiązaniu zagadnień o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym, popieranie i zachęcanie do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich

• utworzenie ośrodka koordynującego działalność międzynarodową

- art. 2 KNZ uwzględnieni szeregu zasad

• zasad suwerennej równości wszystkich członków

• obowiązek wykonywania zobowiązań w dobre wierze wynikających z KNZ (pacta sunta servanda)

• obowiązek pokojowego załatwiania sporów

• zakaz użycia siły

• obowiązek wspierania ONZ przez państwa członkowskie

• zakaz interwencji jednego państwa w sprawy wewnętrzne innego państwa

charakter prawny ONZ:

- powszechna organizacja międzynarodowa o szerokich celach i zadaniach

- podmiot prawa międzynarodowego

- korzysta z ius contrahendi, przywilejów i immunitetów oraz biernego prawa legacji

- ONZ korzysta na terytorium każdego ze swych członków ze zdolności prawnej, koniecznej do wykonywania jej funkcji i osiągania celów

siedziba ONZ:

- ustalono stałą siedzibę w Nowym Jorku (sytuacje prawna siedziby określa umowa ze Stanami Zjednoczonymi z 1947 ustala ona granice okręgu administracyjnego ONZ)

- siedziba ONZ jest nietykalna

członkostwo ONZ:

a) członkowie pierwotni

- członkowie - założyciele ONZ 51 państwa (w tym Polska)

- szczególne miejsce zajmuje 5 mocarstw: USA, Japonia, Niemcy, Francja i wielka Brytania (stali członkowie Rady Bezpieczeństwa, maja one szczególe prawa i obowiązki u utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa)

b) nowi członkowie

- przystępują zgodnie z art. 4 KNZ, musi to być tzw. państwo „miłujące pokój” wniosek złożony przez to państwo musi być przyjęty większością 2/3 głosów

- takie państwo musi przyjąć zobowiązania zawarte w Karcie

- musi być zdolne i zdecydowane zobowiązania te wykonywać, przy czym ocena tych kwalifikacji kandydata należy do Organizacji (art. 4 KNZ jakie warunki musi spełniać kandydat)

- obecnie do ONZ zostało przyjętych 140 państw, w 2002 wynosiła 192 państwa

reprezentacja państwa w ONZ:

- każde państwo powinno być reprezentowane przez rząd który sprawuje efektywnie władzę na jego terytorium, który może realizować prawa i obowiązki wynikające z Karty

utrata członkostwa:

- przez wystąpienie lub wykluczenie z Organizacji

- żadne państwo nie może być wykluczone z ONZ wbrew woli któregokolwiek z 5 mocarstw

- nie może być wykluczone żadne z 5 mocarstw

organy ONZ:

- art. 7 KNZ wymienia główne organy ONZ:

• Zgromadzenie Ogólne (reprezentuje wszystkie państwa, m.in. inicjowanie badań i wydawanie zaleceń w celu: rozwoju współpracy międzynarodowej w dziedzinie politycznej, bada i zatwierdza budżet Organizacji, może udzielać zaleceń członkom ONZ i Radzie Bezpieczeństwa)

• Radę Bezpieczeństwa (drugi organ podstawowy, największe znaczenie polityczne, główna odpowiedzialność za pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe)

• Radę Gospodarczo - Społeczną (organ koordynujący działalność w sferze ekonomicznej i socjalnej)

ORGANIZACJE REGIONALNE:

a) KNZ a układy regionalne

- są to umowy polityczne zawarte przez państwa określonego geograficznie regionu

- nie jest i nie może być układem regionalnym umowa zawarta przez państwa z różnych kontynentów świata, których terytoria nie tworzą żadnego geograficznego regionu

- Karta wymaga również by takie układy lub organizacje a także ich działalność były zgodne z celami i zasadami ONZ

- obrona pokoju w określonym regionie geograficznym może nastąpić za pomocą regionalnych środków przymusowych

Organizacja Państw Amerykańskich:

- w 1948 r została podpisana w Bogocie Karta Organizacji Państw Amerykańskich, która została zrewidowana protokołem z Buenos Aires z 1967 r

- Karta Organizacji Państw Amerykańskich podpisana 30.04.1948, jest formalnie układem regionalnym

- art. 1 mówi że Organizacja Państw Amerykańskich (OPA) stanowi organizację regionalną w ramach Narodów Zjednoczonych

- do zadań OPA należy:

• umocnienie pokoju i bezpieczeństwa kontynentu

• zapewnienie pokojowego załatwiania sporów

• organizowanie wspólnych akcji na wypadek agresji

• rozwiązywanie zagadnień politycznych, prawnych i gospodarczych

• popieranie rozwoju gospodarczego, społecznego

- organami OPA są m.in.: Konferencja Międzyamerykańska, Zjazd Konsultacyjny Ministrów Spraw Zagranicznych

- mieści w sobie zobowiązania sojusznicze (agresja przeciwko jednemu z pastw amerykańskich jest agresja przeciwko wszystkim jej członkom)

Unia Afrykańska:

- rozpoczęła działalność 9.07.2002

- powstała w wyniku przekształcenia Organizacji Jedności Afrykańskiej po 38 latach jej działalności w nową jakość związana z realizacją unii

- podstawę prawną nowej organizacji stanowi Akt tworzący Unię Afrykańską, przyjęty przez państwa afrykańskie na konferencji w Lome 11.07.2000 Siedzibą organizacji jest Addis Abeba

- cele ma następujące m.in.:

• osiągnięcie większej jedności między państwami afrykańskimi

• obrona suwerenności, integralności terytorialnej i niepodległości państw członkowskich

• działanie na rzecz integracji politycznej i społeczno - gospodarczej kontynentu

• zachęcanie do współpracy międzynarodowej zgodnie z KNZ i Powszechna deklaracja Prawa człowieka

• poparcie pokoju, bezpieczeństwa i stabilizacji na kontynencie

8. SUKCESJA PODMIOTÓW PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

pojęcie:

- występuje w podwójnym znaczeniu

1) na określenie zdarzenia prawnego - samego faktu zmiany terytorialnych pomiędzy państwami

2) na określenie skutków prawnych tych zmian

- nie jest odpowiednikiem prawa spadkowego

- dotyczy nie tylko państw, ale i organizacji międzynarodowych

- przyjmuje zasadę słuszności

- doktryna tabula - rasa

- z pojęciem sukcesji związane są pojęcia identyczności (dane państwo jest tożsame z innym państwem, istniejącym uprzednio, identyczność nie oznacza np. identyczności ludności czy władzy państwa, oznacza również tożsamość podmiotowości międzynarodowej tj. praw i obowiązków) i ciągłości państw (państwo istnieje tak długo póki z cała pewnością nie da się stwierdzić że upadło, niektóre kwestie jak np. zmiana nazwy państwa, przeniesieni stolicy, zmiany konstytucyjne czy zmiany terytorium nie świadczą o upadku państwa)

- rozróżniamy sukcesję uniwersalną (całkowita) (gdy państwo - poprzednik przestają istnieć a w to miejsce powstają kilka lub jedno państwo - sukcesor, w miejsce państw poprzedników powstaje kilka lub jedno państwo nowe) i częściową (gdy dochodzi do zmian terytorialnych pomiędzy państwami istniejącymi lub też państwo - poprzednik istnieje nadal, pomimo zmian terytorialnych)

- kodyfikacja prawa o sukcesji państw przedmiotem prac KPM, powstały 2 konwencje - o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów oraz w odniesieniu do ekonomicznych aspektów sukcesji

- wymóg zgodności sukcesji z prawem międzynarodowymsukcesja państw musi być legalna, zmiany terytorialne pomiędzy państwami nie mogą dojść do skutku przy użyciu siły

sukcesja w stosunku do traktatów:

- cesja czynność dwustronna, zawarcie umowy na mocy, której jedna strona przekazuje drugiej suwerenność w odniesieniu do części swego terytorium, przesunięcie jurysdykcji

- państwo niepodległe:

> traktat 2-ustronny będzie obowiązywał za zgodą stron

> umowy wielostronne będą wiązały tylko w takim układzie, zasada tabula - rasa

- Konwencja wiedeńska z 1978 wprowadza zmiany:

• zakłada zrównanie rozpadu państwa i secesji

• zjednoczenie państw i inkorporacji

• w przypadku zjednoczenia i rozpadu państwa autonomiczną sukcesję umów wielostronnych i dwustronnych

• w odniesieniu do cesji wprowadzono zasadę ruchomych granic traktatowych umowy poprzednika wygasają na terytorium cedowanym, a w to miejsce zaczynają obowiązywać umowy sukcesora

- umowy bilateralne zapewnienie w maksymalnym stopniu kontynuacji umów dwustronnych zawartych między poprzednikiem i państwami trzecimi w stosunkach między sukcesorem a tymi ostatnimi, strony pewien wpływ, co do tych umów

- ciągłość zobowiązań traktatowych z możliwością ich modyfikacji w drodze zawarcia umowy między zainteresowanymi państwami

umowy graniczne:

- posiadają szczególny status w prawie międzynarodowym, wyłączone z pod zasady rebus sic stantibus

- sukcesja nie narusza granicy ustanowionej przez traktat albo obowiązków i praw ustanowionych przez umowę, dotyczących reżimu granic

umowy rozbrojeniowe:

- kontrola zbrojeń (Deklaracja Wspólnoty Europejskie)

- uzależnienie nowych państw od przyjęcia przez nie wszystkich zobowiązań poprzednika dotyczących rozbrojenia i nie praktykowania broni jądrowej, a także bezpieczeństwa i stabilizacji regionalnej

umowy dotyczące praw człowieka:

- posiadają specyficzne cechy

- odnoszą się do ludności państwa

- pewne rodzaje reżimu obiektywnego, zobowiązujące państwo do nie tylko do państw trzecich, ale i w stosunku do społeczności międzynarodowej jako całości

- określają pewien status nabyty obywateli państwa - strony

sukcesja w stosunku do mienia, długów i archiwów:

do mienia:

- przejście całego mienia poprzednika na własność sukcesora bez odszkodowania

- sukcesor nabywa mienie poprzednika z mocy prawa międzynarodowego (bez konieczności aktu prawa wewnętrznego)

- charakter zwyczajowe

- przyjmuje się prymat umowy

- całe mienie nieruchome staje się właścicielem państwa (sukcesora)

do archiwów:

- cecha odróżniającą jest ich treść (zawartość) decydująca o ich znaczeniu

- archiwa odnoszące się wyłącznie do terytorium zmieniającego suwerena powinny zostać przekazane sukcesorowi

- innego rodzaju dokumenty odnoszące się do terytorium zmieniającego suwerena pozostają własnością poprzednika

- w prawie dotyczących archiwów mamy odczynienia z zasadą proweniencji (pochodzenia archiwów) i zasadą pertynencji (przynależności funkcjonalnej)

- nie zaliczamy tu muzeów i bibliotek (zbiory)

do długów państwowych:

- zagadnienie dyskusyjne

- można wskazać zarówno przypadki, w których sukcesor przyjął całość lub przynajmniej część długu poprzednika jak też sytuacje jednoznacznego odrzucenia wszystkich lub przynajmniej niektórych kategorii tych długów

• rządowe mogą mieć charakter lokalny

• lokalne np. samorządowe

- na zasadzie umownej

- gdy nie ma umowy można odmówić uiszczenia długów

sukcesja w stosunku do obywatelstwa:

- rozstrzyganie o losach ludności na terytorium podlegającym sukcesji można iść w 2 kierunkach:

a) obywatelstwo może pozostać nie zmienione (wyłącznie na mocy umowy międzynarodowej, konsekwencją- wymiana ludności między zainteresowanymi państwami

b) ulec zmianie na obywatelstwo sukcesora (zmian obywatelstwa osób związanych z cedowanym terytorium, zasad automatyzmu osoby zamieszkujące terytorium zmieniające suwerena automatycznie traciły obywatelstwo państwa poprzedniego, nabywając jednocześnie obywatelstwo sukcesora; teza o automatyzmie została w znacznej mierze osłabiona wraz z rozwojem koncepcji praw człowieka; umocniła się teza o wymogu opcji umożliwienia zainteresowanym osobom wyboru obywatelstwa

- wobec konieczności rozwiązania problemu sukcesji w odniesieniu do obywatelstwa zajęły się nimi KPM oraz Rada Europy

- komisje przyjęły wyłącznie projekt uchwały w sprawie wpływu sukcesji na obywatelstwo osób fizycznych

- 3 zasady:

1) kompetencja prawa wewnętrznego do regulowania obywatelstwa

2) uwzględnienie w maksymalnie możliwym zakresie woli zainteresowanych osób, co do posiadanego / nabytego obywatelstwa

3) eliminacja zjawisk bezpaństwowości w wyniku sukcesji państw

- Konwencja o obywatelstwie z 1997 określa gwarancje proceduralne, których należy przestrzegać w związku z regulacją obywatelstwa w razie sukcesji państw oraz kryteria, jakimi posługiwać się trzeba w szczególnych przypadkach

- podstawową zasadą materialna jest przestrzeganie prawa każdej osoby do posiadania obywatelstwa

- do nabycia obywatelstwa uprawnione są osoby zamieszkujące stale terytorium podlegające sukcesji, przy czym wyłączona jest jakakolwiek dyskryminacja

sukcesja w stosunku do członkostwa organizacji międzynarodowych:

- odrzucenie możliwości automatycznego uznania członkostwa państw - sukcesorów w organizacji międzynarodowej

- najważniejsza jest praktyka ONZ, nie jest uzależniona od sukcesji

- praktyka potwierdza rozwiązania wcześniejsze, zgodnie, z którymi nowe państwa (sukcesorzy) muszą przejść całą procedurę akceptacyjną, aby uzyskać członkostwo organizacyjne

- państwa identyczne z poprzednikiem (kontynuatorzy) zachowują dawne członkostwa

9. SZCZEGÓŁOWE DZIEDZINY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

A. PRAWO MIĘDZYNARODOWE POKOJU I BEZPIECZEŃSTWA

bezpieczeństwo ogół warunków i instytucji chroniących życie, zdrowie i mienie obywateli oraz majątek ogólnonarodowy, ustrój i suwerenność państwa przed zjawiskami groźnymi dla ładu prawnego

rozbrojenie przez rozbrojenie należy rozumieć zmniejszenie potencjału wojskowego aż do całkowitej likwidacji

- od rozbrojenia trzeba odróżnić ograniczenie zbrojne, a w szczególności zahamowanie wyścigu zbrojeń (zahamowanie jego zwiększenia i doskonalenia)

- celem w dziedzinie rozbrojenia jest rozbrojenie powszechne i całkowite tzn. obejmujące wszystkie państwa i przewidujący całkowitą likwidację sił zbrojnych

- tzw. kroki częściowe w dziedzinie rozbrojenia mogą dotyczyć określonych państw lub obszarów i przewidywać zmniejszenie potencjału wojskowego w określonej dziedzinie

bezpieczeństwo zbiorowe system polityczno - prawny mający na celu utrwalenie pokoju międzynarodowego przez ustanowienie zakazu agresji oraz obowiązku pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych

- stworzony przez ONZ

- ten system przyjmuje zasadę zbiorowej samoobrony

- może mieć charakter uniwersalny (Liga Narodów) lub regionalny

- system bezpieczeństwa zbiorowego stworzyła KNZ i powołana na jej podstawie Rada Bezpieczeństwa (specjalny organ odpowiedzialny za utrzymanie pokoju międzynarodowego)

- początkowo system się nie sprawdzał

- zainicjowanie procesu współpracy w zagwarantowaniu bezpieczeństwa zbiorowego

- obrady KBWE podpisanie Aktu końcowego określającego zasady bezpieczeństwa europejskiego

Rada Bezpieczeństwa:

- organ na którym spoczywa główna odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

- w skład wchodzi Rosja, USA, Wielka Brytania, Francja i Chiny są stałymi członkami

- RB składa się obecnie z 15 członków (w tym 5 stałych)

- członków niestałych wybiera Zgromadzenie Ogólne

- członków nie stałych wybiera się na okres 2-ch lat

- do kompetencji należy:

• pokojowe załatwianie sporów

• podejmowanie akcji w razie zagrożenia pokoju, naruszanie pokoju i aktów agresji

• popieranie układów regionalnych w celu utrzymania pokoju

• spełnianie pewnych funkcji w stosunku do okręgów strategicznych obszarów powierniczych

system sanacji:

- RB może wezwać strony, aby zastosowały się do ustalonych przez nią środków tymczasowych lub może zastosować właściwe środki przymusu tzn. sankcje

- sankcje te można podzielić na niewymagające użycia siły zbrojnej (sankcje niewojskowe) oraz sankcje wojskowe (z użyciem siły zbrojnej)

- środki tymczasowe nie są sankcjami, a celem ich jest zapobieżenie zaostrzenia się sytuacji, stosowane przed podjęciem sankcji

sankcje niewojskowe RB może decydować, jakie środki nie pociągają za sobą użycia siły zbrojnej należy zastosować w celu wykonania decyzji Rady, i może wezwać członków ONZ do zastosowania takich środków

- w ramach tego RB ma 2 uprawnienia:

> określa środki przymusu wojskowego

> wzywa do zastosowania tych środków

zasady utrzymania i przywrócenia pokoju i bezpieczeństwa:

- załatwianie sporów między państwami wyłącznie metodami pokojowymi

- przy rozwiązywaniu sporów obowiązują pewne zasady ogólne rozwiązanie sporu w dobrej wierze i w duchu współpracy sprawiedliwego rozwiązania

- strony nie mogą pogarszać sytuacji (użycie siły)

- państw przy rozwiązywaniu sporów starają się uniknąć sądów (ostateczność)

- rozwiązywanie sporów dzielimy na dyplomatyczne i sądowe

metody dyplomatyczne:

a) negocjacje

- odwołują się do nich różne dokumenty międzynarodowe np. Trybunał Haski, MTS

- „obowiązek negocjacji oznacza jedynie zobowiązanie do przystąpienia w dobrej wierze do bezpośredniej wymiany poglądów

- strony mają obowiązek podjęcia rokowań w celu zawarcia porozumienia

- jeżeli negocjacje nie przyniosą skutków w racjonalnym terminie, strony mogą uciec się do innych sposobów rozstrzygania sporów

- negocjacje jako rola wstępna (pozwala na sprecyzowanie przedmiotu sporu)

- w niektórych sytuacjach sprawa wymaga konsultacji

b) mediacja

- w rokowaniach dyplomatycznych obok bezpośrednich stron sporu uczestniczy strona trzecia np. państwo, organizacje międzynarodowe

- często mediatorami są Sekretarze Generalni ONZ, Stolica Apostolska

- przyjęcie mediacji przez zainteresowane państwa jest istotne politycznie i prawnie, oznacza, bowiem że spór ma charakter międzynarodowy

- zakres uprawnień mediatora określa porozumienie stron sporu

- oferta mediacji nie może być traktowana jako akt nieprzyjazny

- mediator powinien zachowywać neutralność, jest doradcą, rozstrzygnięcie sporu ma usatysfakcjonować obie strony

- zadaniem mediatora jest znalezienie kompromisu

c) dobre usługi

- rozwiązywanie sporów z udziałem państw trzecich

- rola strony trzeciej ogranicza się do umożliwienia bezpośrednim stronom sporu kontaktu oraz doprowadzenia ich do stołu rokowań

d) komisja śledcza

- orzeczenie komisji śledczej jest ograniczone do stwierdzenia faktów i nie ma charakteru sentencji arbitrażowej

- art. 9 - 36 Konwencji haskiej z 1907

- zadaniem komisji jest zbadanie sytuacji faktycznej i wydania sprawozdania dla stron

- utworzenie komisji może wynikać z różnych umów międzynarodowych

e) koncyliacja

- postępowanie ugodowe

- koncyliacja polega na rozpatrzeniu sporu przez specjalna komisję stałą lub powołaną ad hoc przez strony, następnie komisja formułuje propozycje rozstrzygania

- jest sformalizowana

f) rozstrzyganie sporów przez organizacje międzynarodowe

- szczególnie ONZ, ZO ONZ i RB

- kompetencje ONZ obejmują sytuacje oraz spory poważne takie które mogą stanowić zagrożenie dla pokoju i bezpiecze3ństwa międzynarodowego

- zgłoszenie sporu nie znaczy że RB musi się nim zająć, RB ma swobodę wyboru metody postępowania, może podjąć własne działania zmierzające do wyjaśnienia sprawy, działania Rady na podstawie rozdziału 6 KNZ będą miały charakter zaleceń i nie będą wiążące dla strony sporu

- każdy spór może zostać wniesiony na forum ZO ONZ przez państwo członkowskie

- ONZ nie jest jedyną organizacją międzynarodową której kompetencje obejmują rozstrzyganie sporów

procedury sądowe i arbitrażowe:

a) Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

- najważniejszy organ

- MTS należy do głównych organów ONZ

- MTS składa się z 15 sędziów wybieranych na 9 lat, z prawem reelekcji

- rozpatruje spory prawne; spór prawny występuje zawsze wtedy gdy jedna ze stron neguje twierdzenia przedstawione w pozwie skierowanym do MTS

- locus standii prawo do wszczęcia postępowania przed MTS, mają je państwa

- zasadą: państwo musi wyrazić zgodę na jurysdykcję Trybunału (zgoda w różnej formie)

b) Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza

- obejmuje spory wynikłe na tle wykładni lub stosowania Konwencji

- orzeczenie Trybunału jest ostateczne i wiążące dla stron sporu w odniesieni do danej sprawy

c) arbitraż

- arbitraż międzynarodowy ma za zadanie rozstrzyganie sporów miedzy państwami przez sędziów przez nie wybranych na zasadzie poszanowania prawa; zastosowanie arbitrażu pociąga za sobą obowiązek poddania się z dobrą wiarą wyrokowi

- podstawa jest porozumienie stron

- kompromis arbitrażowy określa przedmiot sporu, sposób powołania arbitrów i ich kompetencje, reguły proceduralne

- skład trybunału arbitrażowego może być różny

- Konwencja haska z 1899 podjęła próbę instytucjonalizację arbitrażu poprzez utworzenie Stałego Trybunału Arbitrażowego

egzekwowanie prawa międzynarodowego środka pokojowymi:

a) retorsje

- działalności odwetowa, jaka państwo podejmuje w odpowiedzi na sprzeczne z jego interesami lub nieprzyjazne działanie drugiego państwa, środkami zgodnymi z prawem międzynarodowym

- cel wymuszenie przestrzegania prawa (działanie musi być zgodne z prawem)

- proporcjonalność środków do zamierzonego celu brak w tej sprawie kompleksowego orzeczenia sądowego

b) represalia

- są środkami odwetowymi stanowiącymi odpowiedź państwa poszkodowanego na wcześniejsze naruszenia prawa międzynarodowego przez sprawcę deliktu, polegającymi na tymczasowym zawieszeniu przestrzegania pewnej normy prawa międzynarodowego i mającymi na celu zmuszenie sprawcy do naprawienia szkody, przywrócenia działania i zapobieżenia ponownym naruszeniom prawa

- mogą być skierowane jedynie przeciwko sprawcy wcześniejszego deliktu

- proporcjonalny do zamierzonego celu

- konieczny

- cechą charakterystyczna ich jest, że same w sobie stanowią naruszenie prawa międzynarodowego

- KPM dla represaliów przyjęła nazwę countermeasures, nazwę `represalia' stosuje się jedynie do represaliów związanych z konfliktami zbrojnymi

- represalia, aby zwalniały od odpowiedzialności muszą być legalne

akcje zbiorowe w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa:

- brak organu wykonawczego w obecnym systemie

- system operaty jest na zasadzie suwerennej równości

a) sankcja zbiorowa w Pakcie LN

- pierwsza próba stworzenia systemu bezpieczeństwa zbiorowego

- pakt LN przewidywał sankcje bez użycia siły zbrojnej (izolowanie państwa w dziedzinie gospodarczej i in.) i sankcje zbrojne (charakter fakultatywny, o ich zastosowaniu decydowały państwa członkowskie)

b) sankcja zbiorowa w KNZ

kompetencje RB ONZ:

- system LN próbowano ulepszyć i naprawić opierając się na koncepcji pierwotnej i głównej odpowiedzialności RB ONZ za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

- fundament art. 24 ust. 1 i art. 25, uzupełniając art. 2 pkt 5

- system bezpieczeństwa zbiorowego ONZ nie działa automatycznie, ale jest uruchomiony i kierowany przez RB

- kluczem do systemu zbiorowej samoobrony jest stwierdzenie przez RB istnienia zagrożenia lub naruszenia pokoju bądź aktu agresji

- kwalifikowanie faktów materialnych należy do RB

- decyzje RB uchwalane są bezwzględnie większością głosów 15 członków, tj. 9 głosami w tym za zgodą wszystkich 5 wielkich mocarstw - stałych członków RB (USA, Rosja, Wielka Brytania, Francja i Chiny)

- system nie jest ograniczony do państw członkowskich

- system wyraźnie nastawiony jest na utrzymanie pokoju, prewencję i na przywrócenie stanu poprzedniego

- RB może wezwać strony aby zastosowały się do ustalonych przez nią środków tymczasowych lub może zastosować środek przymusowy np. sankcje

- sankcje dzielimy na: wymagające użycia siły zbrojnej (sankcje niewojskowe) i z użyciem siły (sankcje wojskowe)

- zgodnie z art. 41 KNZ, RB może zadecydować, jakie środki nie pociągające za sobą użycia siły należy zastosować

- RB określa środki i wzywa do ich zastosowania

- nie zastosowani się do wezwania Rady stanowi naruszenie art. 25 KNZ

- na podstawie art. 42 KNZ, RB może zastosować sankcje wojskowe

- RB może powierzyć wykonanie swoich decyzji jednemu państwu lub niektórym tylko państwom (art. 48 KNZ)

- decyzje RB nie podlegały kontroli sądowej, a zatem powinny być bezwzględnie wykonywane przez państwo (do których są adresowane)

siły pokojowe ONZ:

- nowa formuła dla ONZ siły pokojowe

- siły pokojowe ONZ tworzone są na podstawie zgody wszystkich stron konfliktu

- siły te nie wykonują żadnych funkcji przymusowych lub represyjnych (stanowią organ ONZ)

- misja pokojowa ONZ w lataj 90 ulega zmianie, RB zaczęła je wyposażać w nowe kompetencje i zadania

- ponieważ siły pokojowe stanowią organ ONZ ma do nich zastosowanie Konwencja z 1946 o przywilejach i immunitetach ONZ

- ONZ jest czynnym i biernym podmiotem odpowiedzialności

- ONZ nie tworzy prawa wojny

- związek z prawem zwyczajowym

- dopiero w 1999 w pełni uznano związanie sił ONZ międzynarodowym prawem humanitarnym

B. PRAWO MIĘDZYNARODOWE KARNE I PRAWO KONFLIKTÓW ZBROJNYCH

Międzynarodowy Trybunał Karny:

- wszystkie dotychczasowe międzynarodowe trybunały karne były sądami ad hoc

- chciano utworzyć stały trybunał karny

- w 1994 KPM opracowało projekt Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego (statut podpisało ponad 139 państw)

- Trybunał rozpoczął są działalności 1.07.2002

najważniejsze zasady Statutu MTK:

• MTK jest stałym sądem międzynarodowym z siedzibą w Hadze, posiada osobowość prawną, finansowane prze państw - strony, składa się z 18 sędziów, wybierany na 9 lat

• w zakresie jurysdykcji MTK znalazły się takie zbrodnie jak:

- ludobójstwo art. 7

- zbrodnie wojenne art. 8

- zbrodnia agresji

• każde państwo przystępujące do statutu automatycznie akceptuje jurysdykcję Trybunału w stosunku do wymienionych zbrodni

- jurysdykcji MTK podlegają obywatele państw trzecich

• statut przewiduje 3 sposoby uruchomienia jurysdykcji Trybunały

- każde państwo - strona statutu

- RB ONZ

- prokurator

• jurysdykcja MTK ma charakter komplementarny w stosunku do jurysdykcji krajowej

sądy orzekające o odpowiedzialności za naruszenia:

- zaliczamy tu:

> Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej

> Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

> Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza zadaniem jego jest rozstrzyganie sporów dotyczących interpretacji bądź stosowania konwencji o prawie morza, wyrok jest ostateczny i wiążący dla stron

> środki odwetowe: retorsje (działalność odwetowa, jaka jedno państwo podejmuje w odpowiedzi na sprzeczne z jego interesami lub nie przyjazne działania drugiego państwa, są legalne), represalia (odwet, jaki podejmuje państwo w odpowiedzi na bezprawną działalność drugiego państwa), embargo (rodzaj odwetu, oznacza zatrzymanie przedmiotów należących do obcego państw), blokada pokojowa (zamknięcie komunikacji z portami lub z wybrzeżem obcego państwa w czasie pokoju)

międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii:

- organy ONZ zajęły się naruszeniami prawa międzynarodowego w czasie konfliktu

- RB wezwała wszystkie państwa i organizacje międzynarodowe humanitarne do przekazania RB wszystkich informacji na temat zbrodni, oraz utworzyła bezstronną Komisję Ekspertów upoważniając ja do zbadania i przeanalizowania tych informacji

- w byłej Jugosławii popełnia się poważne naruszenia prawa humanitarnego (masowe zabójstwa, czystki etniczne, tortury, gwałty i itp.)

- RB zaproponowała utworzenie Sądu Międzynarodowego ad hoc (właśnie do tego)

- Komisja RB podjęła decyzję o utworzeniu Trybunału międzynarodowego dla osądzania osób odpowiedzialnych za poważne naruszenia międzynarodowego prawa humanitarnego

- naruszenie prawa humanitarnego stanowi zagrożenie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

- upoważnia to RB do podjęcia wszelkich działań jakie uzna za stosowane w celu utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

- RB ustanowiła Trybunał jako środek przymusu

- jest to pierwszy w praktyce RB przypadek utworzenia w ten sposób sądu międzynarodowego

- statut Trybunału uchwalony jako rezolucja RB

- Trybunał składa się z 2 Izb: I instancji i izby II instancji

- siedziba Trybunału jest Haga

- finansowanie w ramach budżetu ONZ

- Trybunał jest kompetentny do osądzania osób podejrzanych o popełnienie lub wydanie rozkazu popełnienia poważnego naruszenia konwencji genewskiej z 1949, naruszeń prawa i zwyczajów wojennych

- orzeka na podstawie prawa konwencyjnego oraz zwyczajowego

- kompetencja opiera się na zasadzie indywidualnej odpowiedzialności karnej osób

- kompetencje Trybunału nie wyłączają konkurencji sądów krajowych

- jurysdykcja Trybunału ma pierwszeństwo w stosunku do jurysdykcji krajowej

- w każdej fazie postępowania Trybunał może zażądać od sądu krajowego przekazania mu sprawy

specjalny trybunał karny:

- zadaniem jego jest ukaranie sprawców naruszeń międzynarodowych prawa humanitarnego i prawa wewnętrznego tego państwa

- składa się z 8 - 11 sędziów

- posiadają immunitety dyplomatyczne

- posiada osobowość prawną

PRAWO KONFLIKTÓW ZBROJNYCH:

regulacja konfliktów zbrojnych

- nowe prawo uznało za kombatantów oprócz członków regularnych sił zbrojnych nowe kategorie osób uczestniczących w działaniach wojennych

- dotyczy to partyzantów i guerillas (związani z wojnami narodowowyzwoleńczymi)

- tradycyjne prawo międzynarodowe w bardzo ograniczonym zakresie zakazywało użycia pewnych rodzajów broni

- wprowadzono szereg zakazów użycia określonych broni

- sporna kwestia legalności użycia broni jądrowej

- konieczność wojskowa: użycie broni nuklearnej dla wykonania agresywnego, pierwszego uderzenia będzie niezgodne z prawem; jednocześnie jednak zostało ono wykluczone w samoobronie jako tzw. konieczność wojskowa, lub w odpowiedzi na atak jądrowy przeciwnika z zastrzeżeniem zachowania zasady konieczności i proporcjonalności, pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej ochrony ludności cywilnej

- 2 rodzaje norm:

> zakaz określonych zachowań na polu walki

> chronienie ludności cywilnej

- wykształcenie się 3 zasad:

> zakaz dokonywania aktów bez rozróżnienia celów cywilnych i wojskowych

> nakaz maksymalnego oszczędzania strat ludności cywilnej

> uwzględnienie proporcjonalności możliwych strat wśród ludności cywilnej do uzyskanych korzyści militarnych

- Konwencja genewska z 1949 stanowiła przełom jeśli chodzi o ochronę ofiar wojny (ochrona osób bezbronnych i jeńców wojennych)

- zakaz dokonywania czystek etnicznych, deportacji, gwałtów, prześladowań traktowano to jako zbrodnie przeciwko ludności

- egzekwowanie przestrzegania prawa konfliktów zbrojnych polega na możliwości stosowania represaliów, obowiązku karania sprawców naruszeń prawa wojennego i humanitarnego oraz możliwość sprawowania ochrony przed naruszeniami prawa i zapewnienia interesów stron walczących przez państwa trzecie

regulacje prawne dotyczące konfliktów wewnętrznych:

- współcześnie bardzo często spotykane

- najczęściej jest to grupa osób która podejmująca walkę przeciwko rządowi

- wojny domowe są objęte zwyczajowym prawem konfliktów zbrojnych

- ochrona ofiar działań wojennych

prawo wojenne:

- przez prawo wojenne rozumie się zespół norm regulujących walkę zbrojną państw

- obowiązywanie prawa wojennego obejmuje wszystkie strony konfliktu zbrojnego

C. PRAWO MORZA

- dotyczy obszarów morskich, żeglugi oraz innych sposobów korzystania z morza

- prawo morskie normy krajowe dotyczące korzystania z morza

- międzynarodowe prawo morza można określa sytuację prawną obszarów morskich i statków przede wszystkim z punktu widzenia rozgraniczenia kompetencji terytorialnej państw morza ich kompetencji wynikającej ze zwierzchnictwa nad statkami przynależnymi do danego państwa

- zadanie prawa morskiego jest unifikacja przepisów dotyczących obrotu morskiego]

- umowy i zwyczaje międzynarodowe wpływały na kształtowanie się wielu przepisów wewnętrznych prawa morskiego

- źródłem międzynarodowego prawa morza był i jest przede wszystkim zwyczaj

- Konwencja prawa morza weszła w życie w listopadzie 1994r

- w 1998 była ona prawem obowiązującym dla ponad 110 państw

obszary morskie:

- obszary morskie tworzą fizycznie jedną całość, natomiast z punktu widzenia prawa dzielą się na kilka stref, mających odmienną sytuację prawną

- morze terytorialne i wody wewnętrzne stanowią terytorium państwa nadbrzeżnego, poza nim obszary nie podlegające suwerenności terytorialnej żadnego państwa

władze państwa nadbrzeżnego:

- konieczność bezpieczeństwa i ochrony granic państwowych oraz zapewnienia własnym obywatelom wyłączności eksploatacji bogactw naturalnych morza przybrzeżnego

- ważną rolę odgrywa interes gospodarczy

- nie wszystkie interesy państw nadbrzeżnych wymagają dla swej ochrony pełnej władzy a więc zwierzchnictwa terytorialnego

- państwa tworzą różne strefy przybrzeżne

- władza państw nadbrzeżnych nie może jednak sięgać zbyt daleko i nie powinna przekreślać zasady wolności korzystania z obszarów morza pełnego

klasyfikacja obszarów morskich:

morskie wody wewnętrzne w kierunku od lądu do morza pełnego występują najpierw wody wewnętrzne, należą do nich np. porty i większość zatok, stanowią one część terytorium państwa nadbrzeżnego, które sprawuje na nich pełną władzę suwerenną

- wody wewnętrzne stanowią tę część wód morskich, która znajduje się między lądem a morzem terytorialnym

- w skład wód wewnętrznych wchodzą zatoki, bez względu na wielkość i obszar, tzw. zatoki i wody historyczne oraz wody portów

- zatoka jeżeli odległość między brzegami przy wejściu do zatoki nie przekracza 10 mil morskich, wody takiej zatoki są wodami wewnętrznymi

- zatoki historyczne jeżeli zostały one przez państwo nadbrzeżne zawłaszczone, od dawna uważane są za wody wewnętrznymi, państwo nadbrzeżne wykonuje tam swoją władzę tak jak na wodach wewnętrznych i tak też traktowane są prze inne państwa

morze terytorialne pas wód rozciągających się od lądu, względnie granicy zewnętrznej wód wewnętrznych lub archipelagowych; morze terytorialne stanowi także część terytorium państwa nadbrzeżnego, lecz jego władza (suwerenna) nad tym obszarze ograniczona jest przez prawo nieszkodliwego przepływu, przysługujące statkom wszystkich państw; niekiedy wody wewnętrzne i morze terytorialne nazywane są łącznie wodami terytorialnymi, ponieważ stanowią część terytorium państwa nadbrzeżnego

- zasad 3-milowej szerokości morza terytorialnego (wielkie mocarstwa to uznają), obecnie może wynosić 12 mil

- prawo ograniczonego przepływu statki zagraniczne mogą płynąć bez zatrzymania, a okręty podwodne w wynurzeniu pod wywieszona banderą, powstrzymując się od wszelkich działań, które mogłyby wyrządzić szkodę państwom nadbrzeżnym, przepływ szybki i nieprzerwany

strefa przyległa granica morza terytorialnego, nie stanowi terytorium państwa nadbrzeżnego lecz jest częścią morza pełnego, na której państwo nadbrzeżne zastrzega sobie pewne uprawnienia (np. w dziedzinie kontroli celne); pas morski leżący poza morzem terytorialnym na którym państwo nadbrzeżne zastrzega sobie wyłączności rybołówstwa, nazywamy strefą wyłącznego rybołówstwa

- na odległość 24 mil od linii podstawowej morza terytorialnego

szelf kontynentalny dno morskie i podziemna płyta obszarów przylądowych; państwu nadbrzeżnemu przysługuje suwerenne prawo poszukiwania i eksploatacji zasobów naturalnych szelfu

- dno morskie i podziemnie pod nim poza morzem terytorialnym, do izobaty 200 m lub głębiej

- prawo państw nadbrzeżnych przyjęło Konwencję o szelfie kontynentalnycm

strefa ekonomiczna w tych strefach państwo nadbrzeżne posiada suwerenne prawo poszukiwania i eksploatacji wszystkich zasobów (zarówno żywych jaki i mineralnych) wód morskich oraz dna morskiego i jego podziemia; uprawnienia w sferze ekonomicznej są więc jak gdyby sumą uprawnień w strefie wyłącznego rybołówstwa i na szelfie kontynentalnym

- rozciąga się na odległość do 200 mm od linii podstawowej

morze otwarte (pełne) nie podlega ono władzy żadnego państwa i z których wszyscy mogą korzystać na zasadzie pełnej równości

- to wszystkie obszary morskie położone na zewnątrz od granicy wyłącznej strefy ekonomicznej lub od granicy morza terytorialnego, jeśli państwo nie posiada takiej strefy

- obowiązek na nim wolności mórz

- każde państwo korzysta na morzu otwartym z:

> wolności żeglugi

> wolności rybołówstwa

> wolności układania kabli podmorskich i rurociągów

> wolności przelotu

- istnieją takie wyjątki jak: prawo powszechnej represji piractwa i prawo pościgu

Organizacja Dna Morskiego powstała na podstawie Konwencji o prawie morza z 1982, ma ona szerokie uprawiania prawotwórcze odnoszące się do dostępu do zasobów międzynarodowego obszaru dna morskiego i ich eksploatacji, eksploatacje zasobów mogą być prowadzone z upoważnienia i pod jej kontrolą

- ODM ma również dzielić korzyści pochodzące z eksploatacji miedzy wszystkie państwa, ze szczególnym uwzględnieniem interesów i potrzeb państw rozwijających się

1

---