NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ W ASPEKCIE BIOLOGICZNYM I PRAWNYM
I Definicje
Pojęcie niepełnosprawność jest szeroko stosowane ale definiowane niezbyt precyzyjnie. Często jest tak, że tworzy się odpowiednie definicje do celów rehabilitacji, zatrudnienia, kształcenia, zabezpieczenia socjalnego, opieki medycznej czy orzecznictwa. Dlatego tak wiele można znaleźć definicji niepełnosprawności.
Jedną z nich jest definicja opracowana przez Światową Organizację Zdrowia w 1980r., która została opublikowana w Międzynarodowej Klasyfikacji Uszkodzeń, Upośledzeń i Niepełnosprawności. Według niej rozróżnia się:
USZKODZENIE (impairment) - oznacza utratę świadomości lub nieprawidłowość w obrębie struktury lub funkcji anatomicznej, fizjologicznej lub psychologicznej
UPOŚLEDZENIE (handicap) - oznacza w przypadku danej jednostki, poszkodowanie wynikające z uszkodzenia, ograniczające lub uniemożliwiające jej pełnienie takich ról, jakie uznaje się za normalne dla danej jednostki
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ (disability) - oznacza wszelkie ograniczenia lub brak (wynikający z uszkodzenia) możliwości wykonywania pewnych czynności, w sposób lub w zakresie uznanym za normalny dla ludzi.
Ponadto w polskim prawie istnieje definicja z połowy lat 90, która brzmi:
Niepełnosprawną jest osoba, której stan fizyczny lub /i psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z przyjętymi normami prawnymi i społecznymi.
Definicja ta stała się podstawą do określania kategorii osób niepełnosprawnych w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, obowiązującej w Polsce od 1 stycznia 1998r, która mówi, że:
Niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trawle lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności zdolności do wykonywania pracy zawodowej, jeżeli uzyskały orzeczenie:
o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności
o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy
o rodzaju i stopniu niepełnosprawności osoby, która nie ukończyła 16 roku życia.
Kolejna definicja została zawarta w Karcie Praw Osób Niepełnosprawnych:
Niepełnosprawne są osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi.
Inną lecz równie ważną jest Definicja Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych. Forum uznało iż nie popiera Klasyfikacji Uszkodzeń, Upośledzeń i Niepełnosprawności opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia i zdefiniowało własną:
Osobą niepełnosprawną jest jednostka w pełni swych praw, znajdująca się w sytuacji upośledzającej ją na skutek barier środowiskowych, ekonomicznych i społecznych, których z powodu występujących u niej uszkodzeń nie może przezwyciężyć w taki sposób jak inni ludzie. Bariery te zbyt często są zwiększane przez deprecjonujące postawy ze strony społeczeństwa.
Definicja ta mówi nam, że społeczeństwo powinno zmniejszać bariery, by każda jednostka mogła w pełni korzystać z dóbr publicznych i respektowano jej prawa i przywileje.
Istnieją także szczegółowe definicje niepełnosprawności. A mianowicie:
Osoby niepełnosprawne psychicznie - są to osoby umysłowo upośledzone, osoby z zaburzeniami świadomości, osoby chore psychicznie- z zaburzeniami osobowości i zachowania
Osoby niepełnosprawne fizycznie- są to osoby z niepełnosprawnością ruchową wynikającą z przewlekłych schorzeń bądź uszkodzeń narządu ruchu
Osoby z niepełnosprawnością sensoryczną - są to osoby z uszkodzeniem narządów zmysłów, w tym niesłyszący i słabo słyszący oraz niewidomi i słabo widzący
Osoby z niepełnosprawnością złożoną- są to osoby z więcej niż jednym rodzajem niepełnosprawności
Bardzo często bywa tak, że używa się bliskoznacznych terminów typu niepełnosprawność, inwalidztwo, kalectwo, upośledzenie, ułomność itp. w mowie potocznej czy dokumentach powodując tym samym dowolność interpretacji, co w dużej mierze utrudnia prowadzenie badań czy uzyskiwanie przez osoby niepełnosprawne należnych im świadczeń czy pomocy.
II Rodzaje niepełnosprawności
Wyróżnia się 2 typy niepełnosprawności:
Niepełnosprawność wrodzona czyli od urodzenia lub bardzo wczesnego dzieciństwa
Niepełnosprawność nabyta, w różnych okresach życia, wśród których są osoby niepełnosprawne z powodu różnych chorób, chorób zawodowych i wypadków przy pracy, z powodu wypadków (urazów) pozazawodowych, z powodu działań wojennych oraz z powodu zmian spowodowanych starzeniem się organizmu i schorzeniami wieku starczego.
Rodzaje:
Obniżona sprawność ruchowa - osoby z dysfunkcją narządu ruchu (wrodzoną lub nabytą)
III Stopnie niepełnosprawności
W art.3 Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych ustalono trzy stopnie niepełnosprawności:
ZNACZNY - do którego zalicza się osobę mającą naruszoną sprawność organizmu: niezdolną do podjęcia zatrudnienia, zdolną do wykonywania zatrudnienia w zakładzie pracy chronionej albo w zakładzie aktywizacji zawodowej, wymagającą niezbędnej w celu pełnienia ról społecznych stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji
UMIARKOWANY - do którego zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu zdolną do wykonywania zatrudnienia na stanowisku pracy przystosowanym do potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności, wymagającą w celu pełnienia ról społecznych częściowej lub okresowej pomocy innej osoby w związku z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji
LEKKI - do którego zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu zdolną do wykonywania zatrudnienia, nie wymagającą pomocy innej osoby w celu pełnienia ról społecznych
IV Niepełnosprawność biologiczna
Nie każda osoba, która ma ograniczenia, spowodowane uszkodzeniem lub obniżeniem sprawności organizmu jest za taką uznana przez prawo. Oznacza to tzw. niepełnosprawność biologiczną, a więc odczuwaną przez kogoś, choć nie została ona usankcjonowana prawnie.
Z drugiej strony może być tak, że nie każda osoba z orzeczeniem niepełnosprawności , musi rzeczywiście się czuć osoba niepełnosprawną. I w tym też kontekście istotne wydają się definicje niepełnosprawności używane przez Główny Urząd Statystyczny, które to nawiązują do definicji biologicznej i prawnej.
I tak w spisie powszechnym w 2002 roku osobę niepełnosprawną określono jako osobę, „która posiada odpowiednie orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony lub osobę, która takiego orzeczenia nie posiada, lecz odczuwa ograniczenie sprawności w wykonywaniu czynności podstawowych dla swojego wieku; zabawa, nauka, praca, samoobsługa”.
Zgodnie z wyżej wymienioną definicją, dla GUS-u nie jest ważne posiadanie formalnego orzeczenia o niepełnosprawności. Wystarczającym powodem do uznania kogoś za osobę niepełnosprawną jest fakt odczuwania ograniczenia sprawności przez osobę. W związku z tym liczba osób niepełnosprawnych biologicznie jest w Polsce większa a niżeli osób niepełnosprawnych prawnie.
V Orzecznictwo
Szczególnie ważne w regulacji prawnej jest uregulowanie zasad orzekania o stopniu niepełnosprawności, bowiem to podstawy orzekania o niepełnosprawności decydują o dalszych losach życiowych osoby niepełnosprawnej. Wiadomo, że niepełnosprawni stanowią bardzo różnorodną grupę osób ze zróżnicowanymi co do rodzaju i stopnia uszkodzeniami, oraz co jest tego skutkiem, mają różne możliwości funkcjonowania społeczno- zawodowego. Potrzeby życiowe osób niepełnosprawnych są również odmienne.
Szczegółowe zasady orzekania o stopniu niepełnosprawności określa Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dni. 21 stycznia 1999r.
Przy ocenie stopnia niepełnosprawności bierze się pod uwagę:
Orzeczenie lekarza o stanie zdrowia, uwzględniające stałe lub okresowe naruszenie sprawności organizmu
Wiek, płeć, wykształcenie, zawód, posiadane kwalifikacje
Wykonywane zatrudnienie, warunki pracy
Możliwość dalszego wykonywania pracy
Możliwość całkowitego lub częściowego przywrócenia zdolności do wykonywania dotychczasowej lub innej pracy, w tym także w warunkach specjalnych, przez leczenie, rehabilitację lub reorientację zawodową
Możliwość poprawy w zakresie funkcjonowania w życiu codziennym, pełnienia ról społecznych i życia w integracji, poprzez leczenie, rehabilitację, szkolenie, zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze, usługi i inne działania dostosowane do potrzeb osoby niepełnosprawnej.
Orzeczenie to może być wydane na stałe lub okresowo.
Wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności następuje zgodnie z przepisami ustalonymi na posiedzeniu składu orzekającego powiatowego zespołu do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności, po złożeniu wniosku o wydanie orzeczenia.
Od 2002r. zespoły orzekają także o niepełnosprawności dzieci, które nie ukończyły 16 roku życia.
I tak osoby , które nie ukończyły 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych, jeżeli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku.
Wydawane są 3 rodzaje orzeczeń:
O niepełnosprawności - dla osób w wieku do 16 roku życia
O stopniu niepełnosprawności - dla osób, które ukończyły 16 rok życia
O wskazaniach do ulg i uprawnień - dla osób, które ukończyły 16 rok życia, posiadających ważne orzeczenie organów rentowych.
Orzeczenia, lekarza orzecznika ZUS oraz Zespołu do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności nie są względem siebie równorzędne. Czyli np. orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy = orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, ale ten znak równości działa tylko w jedną stronę. Wynika to z tego, że orzeczenia wydane przez ZUS, traktuje się na równi z orzeczeniami wydanymi przez Zespół ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności, bez konieczności ponownego orzekania, ale tylko do celów poza świadczeniami rentowymi. Na podstawie orzeczenia wydanego przez Zespół nie można więc ubiegać się o rentę w instytucji ubezpieczenia społecznego.
Czasem elementy zawarte w orzeczeniu o inwalidztwie lub niezdolności do pracy nie są wystarczające dla uzyskania ulg i świadczeń, o które osoba niepełnosprawna chce wystąpić (np. ma prawomocne orzeczenie, ale nie ma w nim informacji o tym, że jest niewidoma). Wówczas osoba ta, musi poddać się badaniom Zespołu do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności, w celu uzupełnienia danych w orzeczeniu.
Orzecznictwo rentowe a orzecznictwo pozarentowe:
Orzecznictwo do celów rentowych; prowadzone przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), komisje lekarskie Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) oraz komisje podległe MON i MSWiA
Orzecznictwo do celów pozarentowych; prowadzone przez Zespoły do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności.
|
Dawny system orzecznictwa |
|
Orzeczenie lekarza orzecznika ZUS |
Orzeczenie Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności |
*Orzeczenie Komisji Lekarskiej ds. Inwalidztwa i Zatrudnienia |
całkowita niezdolność do pracy oraz samodzielnej egzystencji |
znaczny stopień niepełnosprawności |
I grupa inwalidzka |
całkowita niezdolność do pracy |
umiarkowany stopień niepełnosprawności |
II grupa inwalidzka |
częściowa niezdolność do pracy lub celowość przekwalifikowania zawodowego |
lekki stopień niepełnosprawności |
III grupa inwalidzka |
*Orzeczenie Komisji Lekarskiej ds. Inwalidztwa i Zatrudnienia - na podstawie dekretu z dnia 25.06.1954r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U Nr 30, poz.116). Dekret ten wprowadził renty inwalidzkie, które wyodrębnione zostały z ogólnego ubezpieczenia społecznego i ustalono 3 grupy inwalidzkie.
Orzeczenie KIZ są po dzień dzisiejszy ważne w przypadku gdy zostały wydane na okres stały.
Ponadto osoby o stałej lub długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym uznaje się za niepełnosprawne, z tym że:
Osoby, którym przysługuje zasiłek pielęgnacyjny traktuje się jako zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności
Pozostałe osoby traktuje się jako zaliczone do lekkiego stopnia niepełnosprawności
Osoby, które mają prawomocne orzeczenie zwracają się z orzeczeniem do Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności po legitymację osoby niepełnosprawnej.
VI Prawa niepełnosprawnych
W Polsce na 100 osób 14 jest niepełnosprawnych, czyli według statystyk prawie co 7 obywatel.
Ich prawa są chronione przez zapisy zawarte w :
Konstytucji RP
Ustawach zwykłych np.:
o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnieniu osób niepełnosprawnych
o pomocy społecznej
o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu
o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym
o systemie ubezpieczeń społecznych
o podatku dochodowym od osób fizycznych
rozporządzeniach oraz innych dokumentach.
KARTA PRAW OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH (przyjęta w 1997 roku uchwała Sejmu), określa prawa osób niepełnosprawnych:
Dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym
Dostępu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji leczniczej, a także do świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień niepełnosprawności, w tym, do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze, sprzęt rehabilitacyjny
Dostępu do wszechstronnej rehabilitacji mającej na celu rehabilitację społeczną
Nauki w szkołach ze swymi pełnosprawnymi rówieśnikami, jak również do korzystania ze szkolnictwa specjalnego lub edukacji indywidualnej
Pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej pomocy specjalistycznej umożliwiającej rozwój, zdobycie lub podniesienie kwalifikacji ogólnych i zawodowych
Pomocy na otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami oraz do korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa, a gdy niepełnosprawność i stan zdrowia tego wymaga - prawo do pracy w warunkach dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych
Zabezpieczenia społecznego uwzględniającego konieczność ponoszenia zwiększonych kosztów wynikających z niepełnosprawności, jak również uwzględnienia tych kosztów w systemie podatkowym
Życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych, w tym: dostępu do urzędów, punktów wyborczych i obiektów użyteczności publicznej, swobodnego przemieszczania się i powszechnego korzystania ze środków transportu, dostępu do informacji, możliwości komunikacji międzyludzkiej
Posiadania samorządnej reprezentacji swojego środowiska oraz konsultowania z nim wszelkich projektów aktów prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych
Pełnego uczestnictwa w życiu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym, sportowym oraz rekreacji i turystyce odpowiednio do zainteresowań i potrzeb.
Jednym z priorytetów polskiej polityki wobec osób niepełnosprawnych jest ich rehabilitacja zawodowa i społeczna. Na mocy ustawy o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych powołany został Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).
Celem Funduszu jest realizacja zasady równości szans osób niepełnosprawnych i tworzenie polityki ich zatrudnienia, w tym przede wszystkim wspierania instytucji zatrudniających osoby niepełnosprawne oraz pomoc w tworzeniu nowych zakładów i miejsc pracy.
Środki Funduszu przeznaczone są m. in. na:
Tworzenie nowych oraz przystosowywanie istniejących miejsc pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych
Tworzenie zakładów pracy chronionej
Likwidację barier architektonicznych
Udzielanie pożyczek na rozpoczęcie działalności gospodarczej
Organizowanie szkoleń i przekwalifikowań
Organizowanie warsztatów terapii zajęciowej
Rehabilitację leczniczą i społeczną
VII Przykładowe zasady działań na rzecz osób niepełnosprawnych w krajach Unii Europejskiej
W krajach członkowskich prawa osób niepełnosprawnych są gwarantowane przez obowiązujące ustawy ogólne, przepisy szczegółowe, a także przez konstytucję (np. w Niemczech, Portugali czy Finlandii). Prawo gwarantuje im opiekę zdrowotną, rehabilitację medyczną, zawodową i społeczną, zabezpieczenie socjalne i finansowe, pomoc techniczną, pomoc w porozumiewaniu się językiem migowym czy pismem Braille'a.
Nadzór nad przestrzeganiem tych przepisów sprawują organy administracyjne krajowe i regionalne oraz w niektórych krajach Rzecznik Praw Osób Niepełnosprawnych.
Najważniejszym zadaniem postawionym przez kraje członkowskie jest wyrównywanie szans tej grupy społecznej. Poprzez:
ZAPOBIEGANIE - przeciwdziałanie uszkodzeniom fizycznym, psychicznym (zapobieganie pierwotne) lub przeciwdziałanie sytuacjom, w których uszkodzenia powodują trwałe ograniczenia funkcjonalne lub niepełnosprawność (zapobieganie wtórne). Zapobieganie obejmuje różne rodzaje działań, np. opieka prenatalna, opieka nad noworodkiem, profilaktyczna opieka lekarska, szkolenie w zakresie odżywiania, organizowanie kampanii promujących ochronę przed chorobami zakaźnymi, zwalczanie chorób o charakterze lokalnym, szkolenie w zakresie przepisów bezpieczeństwa, organizowanie programów zakresu zapobiegania wypadkom, szczególnie wypadkom w pracy, zapobieganie przypadkom niepełnosprawności wynikających z zanieczyszczenia środowiska naturalnego lub konfliktów zbrojnych.
REHABILITACJA - przystosowanie do czynnego udziału w życiu społecznym osób, które z powodu wad wrodzonych lub nabytych, choroby lub urazu są osobami niepełnosprawnymi bądź doznały przemijającej lub trwałej utraty zdrowia i stały się na stałe lub pewien czas inwalidami. Jest to proces, który ma na celu przywrócenie osobie niepełnosprawnej w możliwie wysokim stopniu sprawności organizmu oraz poczucia własnej wartości społecznej, zawodowej i rodzinnej.
DOSTĘPNOŚĆ - zastosowanie takich rozwiązań architektonicznych i urbanistycznych, dzięki którym eliminowane są bariery ograniczające dostęp osób niepełnosprawnych do otoczenia fizycznego, w tym szczególnie do budynków, środków transportu, łączności i innych usług.
POMOC INDYWIDUALNA - zapewnienie opieki zdrowotnej i leczenia, pomoc finansową (renty, zasiłki, ulgi podatkowe, nieoprocentowane kredyty, preferencje w rozdziale mieszkań) oraz udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących osób niepełnosprawnych.
ZWALCZANIE DYSKRYMINACJI - stosowanie takich rozwiązań, głównie prawnych, dzięki którym można zapobiegać i przezwyciężać odmienne traktowanie osób niepełnosprawnych.
Wszystkie kraje w miarę swoich możliwości realizują wyznaczone wyżej cele, jednak wiadomo, że ze względu na różne uwarunkowania, np. finansowe, rozwój infrastruktury, kadrowe…, hierarchia przy ich realizacji jest różna. Przykładowo w Niemczech stawia się na 1 miejscu ZAPOBIEGANIE, które realizowane jest poprzez dobrze funkcjonujące, wysoko specjalistyczne programy profilaktyczne. We Francji z kolei priorytetowo traktowana jest REHABILITACJA, w Danii większość dzieci niepełnosprawnych uczy się w szkołach integracyjnych, a szkoły specjalne są rzadkością, a z kolei w Portugalii najważniejszym celem jest ustawodawstwo zapobiegające dyskryminacji. Powołano tam nawet Rzecznika ds. Osób Niepełnosprawnych, którego głównym celem jest zwalczanie owej dyskryminacji.
Ponadto prowadzone są działania mające na celu aktywizację zawodową i zatrudnienie osób niepełnosprawnych. Należą do nich głównie:
Rozwijanie systemu zatrudnienia chronionego, czyli zatrudnienie dostosowane do możliwości osoby niepełnosprawnej, uwzględniające dostosowanie rodzaju i warunków pracy oraz zapewnienie niezbędnej pomocy w pracy
Poszukiwanie nowych form zatrudnienia osób niepełnosprawnych np. wzorzec amerykański tzw. zatrudnienie wspomagane. Polega ono na szkoleniu i zatrudnianiu osób niepełnosprawnych w zwykłych zakładach pracy
Tworzenie systemu zachęt materialnych dla pracodawców, system ukierunkowany na pracodawców. Dotyczy wyrównywania strat związanych z niższą wydajnością czy dodatkowymi przywilejami pracowników niepełnosprawnych. Do jednej z form zachęt materialnych należy pokrywanie lub zwrot kosztów związanych z adaptacją stanowiska i miejsca pracy. Do innych form zachęt należą ryczałty dla pracodawców za tworzenie nowych stanowisk pracy i ulgi podatkowe z tego tytułu
Tworzenie ustawodawstwa dającego podstawy wyrównywania szans na przykład na otwartym rynku pracy- oznacza obowiązek zatrudnienia odpowiedniej liczny osób niepełnosprawnych w stosunku do ogólnej liczby zatrudnionych w danym przedsiębiorstwie, rezerwację pewnych prac czy zawodów dla osób niepełnosprawnych, a także ochronę niepełnosprawnych przed zwolnieniami z pracy.
Każdy zatem niepełnosprawny może i powinien dążyć do jak najbardziej aktywnego i samodzielnego życia. Jest to możliwe i osiągalne dzięki istniejącym ustawom. Zasadnicza jest jednak postawa samego zainteresowanego, a także nastawienie najbliższego otoczenia, szczególnie rodziny.
W Polsce wśród tych regulacji szczególne znaczenie ma Konstytucja RP, która w art.. 69 stanowi, iż: „Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej”. Konstytucja nie ma jednak bezpośredniego zastosowania, dopiero w ustawach mogą być nadawane konkretne uprawnienia lub nakładane obowiązki.
Dla aktywizacji osób niepełnosprawnych szczególnie ważna jest ustawa z 27.08.1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz. U. nr123 poz.776 ze zm.).
Aktywność przejawia się w różnych formach np. twórczości artystycznej, sporcie, działalności społecznej. Ale najważniejszym poziomem aktywności dla osób niepełnosprawnych jest właśnie praca zawodowa - stała, na możliwie wysokim poziomie kompetencji i intensywności. Usuwanie wszelkich barier oraz wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych ma na celu poszerzenie zakresu i poziomu owej aktywności.
Jednak pomimo istniejących przepisów, aktywność zawodowa niepełnosprawnych stanowi nadal zasadniczy problem. Ok13% osób utrzymuje się z rent inwalidzkich a 18% jest aktywnych zawodowo, gdzie w innych krajach Unii jest to liczba 40 a nawet 50%. Związane to może być z ciągłymi zmianami prowadzonymi w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej.
W tej sytuacji siła napędową procesu budowy społeczeństwa obywatelskiego są organizacje pozarządowe. Organizacje takie pełnią różnorodne ale ważne funkcje, od samopomocy (organizowanie grup osób o podobnej sytuacji i z podobnymi w celu udzielania wzajemnego wsparcia, doradztwo rehabilitacyjne, organizacyjne, prawne), przez wykonywanie zadań publicznych (zwłaszcza w zakresie edukacji, rehabilitacji i opieki) aż po reprezentowanie interesów.
W Polsce jest ok. 40tys. takich organizacji. Powstawały one lawinowo, często jako niewielkie lokalne stowarzyszenia czy fundacje. A z biegiem czasu organizacje podejmowały się coraz to większych zadań, od zwykłego „samoorganizowania się” przez doraźne przedsięwzięcia, czyli spotkania, zbiórki pieniędzy, wspólne wyjazdy, aż po prowadzenie różnego rodzaju placówek i ośrodków. Wśród organizacji tego rodzaju do najaktywniejszych należą organizacje zrzeszające rodziców dzieci niepełnosprawnych lub działające na rzecz takich dzieci. Poprzez takie organizacje pozarządowe zainteresowani najszybciej i najprościej mogą uzyskać potrzebne im informacje o sposobach rozwiązywania codziennych problemów, uprawnieniach, obowiązujących przepisach, adresach odpowiednich instytucji.
Przykład z życia, pracuję w Ośrodku Rehabilitacji Dzieci Niepełnosprawnych i mamy podopiecznych którzy należą do Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom i Młodzieży Niepełnosprawnej „AMARI”. Stowarzyszenie funkcjonuje już od ponad 12 lat i zostało założone przez rodziców i opiekunów dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Podopieczni Stowarzyszenia dotknięci są rożnego rodzaju schorzeniami, np. MPDZ, autyzm, zespół Downa, epilepsje, choroby nowotworowe, rozszczepy kręgosłupa, choroby oczu, uszu, ofiary wypadków drogowych i in. Głównym celem Stowarzyszenia jest podejmowanie wszelkich działań zmierzających do tworzenia optymalnych warunków pomocy w wychowaniu dzieci niepełnosprawnych, inicjowanie i rozwijanie specjalistycznych form pomocy rodzicom tych dzieci, integrowanie dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w środowisku ich zdrowych rówieśników. A wszystko udaje im się osmagać poprzez poszerzanie grona rodziców, opiekunów, sponsorów, poprzez współpracę z władzami miasta, organizację wyjazdów rehabilitacyjnych, wycieczek 1 lub kilku-dniowych. Ale głównym celem jest wniesienie radości w życie podopiecznych przez wyprowadzenie ich z 4 ścian. Dzieci mają zajęcia edukacyjno- dydaktyczne, psychoruchowe, muzykoterapie… Natomiast rodzice w tym czasie wymieniają się opiniami, zwierzają się ze swych problemów itp.
9