Gatunek kryptogeniczny (cryptogenic species), przyjmując za Carltonem (1996), to gatunek, który nie jest ewidentnie rodzimy lub obcy, a jego ekspansja czy inwazja mogła i może wynikać z przyczyn zarówno naturalnych, jak i antropogenicznych (np. piaskołaz Mya arenaria).
Gatunek utrwalony, zaadaptowany (established species) to obcy gatunek zaadaptowany do nowego środowiska i z powodzeniem rozmnażający się w wolnej przyrodzie, z szansą na trwałość występowania w danym miejscu, z pominięciem nieprzewidzianych przypadków katastrof lub udanych zabiegów wyeliminowania takiego gatunku.
Gatunek kwarantannowy (quarantine pest, quarantine species) to - według Międzynarodowej Konwencji Ochrony Roślin IPPC- agrofag, który nie jest jeszcze szeroko rozprzestrzeniony, o potencjalnym znaczeniu gospodarczym dla obszaru zagrożonego, na którym dotąd nie występował oraz podlegający urzędowemu zwalczaniu.
Liczba występujących w kraju obcych gatunków nie jest kompletna, zwłaszcza gdy chodzi o:
pluskwiaki (a szczególnie mszyce Aphidodea i czerwce Coccoidea), pajęczaki (a szczególnie roztocze-szpeciele Eriophyoidea), nicienie Frekwencja taksonów obcych w poszczególnych grupach systematycznych jest bardzo zróżnicowana: względny udział gatunków obcych wśród mięczaków wynosi nieco ponad 10%, wśród przywr monogenicznych - ponad 11%, wśród ssaków - ponad 12%, a wśród ryb aż około 26%, czyli ponad 1/4 krajowej ichtiofauny morskiej i śródlądowej. Obce gatunki zwierząt wykazane w Polsce, dające się z grubsza sklasyfikować pod względem inwazyjności, sposobu introdukcji i stopnia ryzyka (zagrożenie/szkodliwość). Próba obejmuje 164 gatunki sklasyfikowane w 13 grupach systematycznych. A1 - inwazja intensywna, niekiedy eksplozywna A2- inwazja umiarkowana A3 - gatunki nieinwazyjne i postinwazyjne B1 - introdukcja celowa, także pojaw w wyniku ekspansji z zagranicznego miejsca introd. B2 - zawleczenia i ewent. ekspansja z zagranicznego miejsca zawleczenia B3 - gatunki kryptogeniczne, o niejasnych okolicznościach pojawu C1 - wysokie ryzyko/high risk C2 - małe ryzyko/low risk C3 - ryzyko nieznane/unknown risk
INTRODUKCJE PRZEDHISTORYCZNE I WCZESNOHISTORYCZNE: początek w neolicie (w Małopolsce pojawili się pierwsi rolnicy i hodowcy)główny szlak migracyjny - Brama Morawska (a być może także pradoliny Dniestru i górnej Wisły) pierwsze introdukcje dotyczyły synantropijnych gatunków kategorii wyjściowej bliskowschodniej, a zakwalifikować je możemy do grupy regionalnych inwazji dawnych, archaicznych przykłady:- bydło szerokorogie, udomowione kuraki oraz ich pasożyty i saprofagi, mysz domowa, mucha domowa, pluskwa domowa itp., oraz nieznany nam obecnie zestaw parasynantropijnych gatunków roślinożernych związanych z introdukowanymi wówczas zbożami (może np. wołek zbożowy?) i chwastami towarzyszącymi uprawom. inwazyjne introdukcje kontynentalne uruchomił transport sprzężajny (karawany kupieckie - bliskowschodnie, środkowoazjatyckie i orientalne - przyprawy korzenne i nasiona - lub nawet sadzonki? - drzew owocowycprzykłady: mrówka faraona, świerszcz domowy, bażant, karp)
Mus musculus - mysz domowa pochodzenie - prawdopodobnie obszary na południe i południowy-wschód od Morza Kaspijskiego (Iran i Turkmenistan) Proces rozprzestrzeniania się myszy domowej uległ nasileniu wraz ze z przejściem człowieka od łowiectwa i zbieractwa do uprawy roślin i hodowli zwierząt. Mysz domowa jest jednym z najwcześniej rozpowszechnionych zwierząt introdukowanych na terenie całego świata. Drogi migracji i okres zasiedlenia nie są do końca poznane. Największy wpływ na rozprzestrzenianie się gatunku miał rozwój przechowalnictwa płodów rolnych oraz handlu.
W Europie rozróżniane są dwa podgatunki myszy domowej M. m. musculus (przeszedł Kaukaz i opanował Azję) M. m. domesticus (rozprzestrzeniał się na zachód wzdłuż wybrzeży Morza Śródziemnego, opanowując m.in. Wyspy Brytyjskie. Prawdopodobnie w środkowej i wschodniej Europie następowało powolne rozprzestrzeniania się myszy domowej Mus m. musculus, która towarzyszyła rozwojowi kultury naddunajskiej. Gatunek uznawany za bardzo szkodliwy, powodujący straty w płodach rolnych i przechowalniach produktów spożywczych. Mysz ta uważana jest również za roznosiciela chorób zakaźnych. Zwalczana z urzędu. prognoza: Gatunek powszechnie występujący, reprezentowany przez silne lokalne populacje. Powszechnie występujący również w państwach ościennych. Prawdopodobnie jego status populacyjny w najbliższych dekadach nie ulegnie zmianie.
Rattus rattus - szczur śniady (czarny)pochodzenie - południowo-wschodnia Azja (Indie, Półwysep Malajski i południowe Chiny). Szczur śniady zamieszkuje przede wszystkim ciepłe rejony świata, pływa niechętnie, natomiast doskonale się wspina. Zamieszkuje przede wszystkim wyższe kondygnacje budynków, zwykle strychy. W warunkach śródziemnomorskich z powodzeniem buduje gniazda na drzewach, które wyglądem przypominają gniazda wiewiórek. W warunkach polskich spotykany jest przede wszystkim w stodołach oraz pod sągami drewna i desek. W ostatnich dekadach szczury śniade stwierdzane były głównie na terenach wiejskich.Najwcześniejsze informacje o pojawieniu się szczura śniadego w Europie pochodzą z wysp śródziemnomorskich i Półwyspu Apenińskiego. Szczątki kopalne szczura, datowane na 3500 lat p.n.e., odkryto na Korsyce i na obszarze obecnych Włoch. Duża fala migracyjna szczurów przypada na okres wojen krzyżowych i powracania do Europy krzyżowców. Wraz ze szczurem została tu zawleczona dżuma. Pierwsza epidemia dżumy, która objęła zasięgiem obszar Morza Śródziemnego, miała miejsce w 541 roku n.e. W 1346 roku Europę pustoszy kolejna epidemia dżumy nazywanej "czarną śmiercią". Obszar epidemii w Polsce pokrywa się z występowaniem szczura śniadego w średniowieczu. Po II wojnie światowej w latach 50. i 60. nastąpił wyraźny wzrost populacji szczura śniadego, także na terenie Polski.
-najstarsze szczątki na terenie Polski znane są z wykopalisk archeologicznych datowanych na IV-VIII wiek i pochodzą ze Szczecina. -- średniowieczne stanowiska gatunku zlokalizowane były wzdłuż Odry; szczura śniadego odnaleziono w materiale kostnym z Wolina, Szczecina, Wrocławia i Opola.
-obecnie szczur śniady występuje w siedmiu miejscach na terenie województwa lubuskiego, w obrębie niewielkiego obszaru nadodrzańskiego przy granicy z Niemcami w południowo-zachodniej części województwa. prognoza: Szczur śniady jest obecnie gatunkiem zanikającym zarówno w Polsce, jak i Europie, jednak postępujące ocieplanie się klimatu może spowodować poprawę warunków rozwoju i wzrost zasięgu lokalnych populacji w perspektywie najbliższych dekad.
Monomorium pharaonis - mrówka faraonapochodzenie - Wschodnia część Półwyspu Indyjskiego (i zapewne obszary ościenne); forma typowa żyje w EgipcieBardzo drobna, wysmukła mrówka-robotnica o długości ciała 1,9-2,5 mm (szerokość odwłoka 0,3-0,4 mm), o ubarwieniu żółtobrunatnym. Mrówka wszystkożerna (drapieżna i saprofagiczna); termofilna i higrofilna. Żyją w koloniach liczących od kilkunastu tysięcy do kilku milionów (!) osobników i nawet do dwóch tysięcy królowych; Początek inwazji należy wiązać z intensywnym wzrostem handlu i transportu towarów między Indiami a Europą, jaki miał miejsce na przełomie wieków XVII/XVIII (działalność Kompanii Indyjskiej), przy czym główną rolę należy przypisać żegludze. Drogą lądową wcześniej niż w Europie mrówka faraona pojawiła się na Bliskim Wschodzie, a Linneusz opisał ją na podstawie materiału pochodzącego z Egiptu. - najbardziej niebezpieczna jest obecność mrówki faraona w szpitalach i innych obiektach służby zdrowia, ze względu na możliwość przenoszenia różnych chorób między poszczególnymipomieszczeniami.- najstarsze dane o występowaniu w Polsce pochodzą z XVIII w- obecnie największe zagęszczenie stanowisk występuje w południowo-zachodniej części kraju, a także w rejonie środkowej i dolnej Wisły (obszary najbardziej zaludnione, gdzie intensywnie rozwija się budownictwo osiedli mieszkaniowych) prognoza: Należy liczyć się ze stałą obecnością mrówki faraona w dużych osiedlach mieszkaniowych oraz stopniowym opanowywaniem przez ten gatunek również kolejnych terenów, także słabiej zaludnionych. Dotyczy to zarówno Polski, jak i pozostałych krajów Europy środkowej, południowej i zachodniej. Bardzo trudna do zwalczenia!!
Cyprinus carpio - karp
pochodzenie: obszar występowania nominatywnego podgatunku (Cyprinus carpio carpio) obejmuje zlewisko ponto-kaspijsko-aralskie (zlewisko Morza Kaspijskiego, Czarnego i Aralskiego), skąd przeniknął w okresie plejstoceńskim do systemu DunajuGatunek fitofilny. Preferuje wody ciepłe, obejmujące głównie dolny bieg rzek, starorzecza oraz litoral eutroficznych jezior.W starożytności rozprzestrzeniany był w dwóch ośrodkach: chińskim (V w. p.n.e.) i europejskim (w tym samym czasie lub nieco później). Od średniowiecza (VII-XII w.) i w dalszych okresach hodowany w Europie masowo. Pierwsze karpie sprowadzono na obszar południowej Polski prawdopodobnie z obszaru Czech i Moraw. Prawdopodobnie wprowadzony został już w (XII?) XIII-XIV wieku. Pierwsza wzmianka o nim w Polsce pochodzi z Kroniki Jana Długosza. Gatunek wybitnie hodowlany, początkowo utrzymywany był w stawach przyklasztornych, głównie na Śląsku (Milicz, Przygodzice, Rybnik) i w Małopolsce (Oświęcim, Zator). Najpospolitszy i szeroko rozprzestrzeniony gatunek na obszarze prawie całej Polski. Występuje głównie w stawach rybnych, ale odnotowany też został w ok. 50% naszych rzek. Jego liczebność w wodach otwartych uzależniona jest od wielkości zarybień oraz ucieczek z gospodarstw hodowlanych. działanie niepożądane: konkuruje o pokarm z gatunkami odżywiającymi się bentosem, przy penetrowaniu dna (do głębokości nawet 13 cm) uwalnia z osadów znaczne ilości biogenów i wprowadza je do toni wodnej w postaci zawiesiny.
przy dużych zagęszczeniach może zmieniać w istotny sposób warunki środowiskowe (m.in. zakwity glonów), przyspieszając tempo eutrofizacji akwenów a przez to negatywnie oddziaływać na rodzime gatunki ryb, w wodach otwartych rozmnaża się tylko sporadycznie, nie stanowi większego zagrożenia dla rodzimej ichtiofauny prognoza: Występowanie gatunku zależy (głównie) od planów hodowlanych.
INTRODUKCJE HISTORYCZNE:w skali regionalnej ważnym etapem przełamywania barier był w Europie początek hydrotechnicznych działań, mających na celu łączenie dorzeczy dla ułatwienia transportu towarów w relacjach: wschód - zachód i południe - północ (kanał Augustowski, Ogińskiego i Królewski - otwarcie dorzeczy Niemna i Wisły dla gatunków ponto-kaspijskich np. racicznicy zmiennej, bełkaczka wschodniego, Chaetogammarus ischnus czy Pontogammarus robustoides)kolejną falę introdukcji kontynentalnych (euroazjatyckich) spowodowała udoskonalona żegluga późnośredniowieczna, (np. karaczan wschodni) a także kolej - Petersburg/Warszawa; ok.10 tys. km np. Amara majuscula (Carabidae) - w Polsce (w Krakowie) w 1922 r. - kilka lat później obserwowano w Warszawie kulminacyjną fazę inwazji (setki osobników pod latarniami ulicznymi), kusak Philonthus rectangulus i ryjkowiec Gronops inaequalis, a w ostatnim ćwierćwieczu dwóch gatunków z rodziny Hydrophilidae: Cercyon laminatus i Cryptopleurum subtile. zawleczenia międzykontynentalne przez Atlantyk drogą morską
np. stonka ziemniaczana, tzw. chrząszcz Colorado (z pogranicza USA i Meksyku) - w Polsce pojawiła się w okolicy Suwałk (1878) - zniszczono ognisko jej występowania lecz znowu pojawiła się po I wojnie światowej wraz ze sprowadzanymi ziemniakami - w okresie międzywojennym i po II wojnie światowej stała się najgroźniejszym szkodnikiem upraw rolnychrak amerykański introdukowany celowo z Ameryki Pn jeleń sika introdukowany celowo z Dalekiego Wschodu w XX wieku statki zamiast ziemi balastowej wykorzystywały wody balastowe i wraz z nimi sprowadzono: dalekowschodniego kraba wełnistorękiego (w latach 20.) i nearktyczne gatunki - krabika Rhithropanopeus harrisii (w latach 50.), raka sygnałowy (w latach 70.) i kiełża Gammarus tigrinus (w latach 80), celowo sprowadzono (dla celów hodowlanych): sumika karłowatego i pstrąga tęczowego a także piżmaka w I dekadzie XX w. i szopa pracza kilkadziesiąt lat później. Natomiast z przeciwnego kierunku - Dalekiego Wschodu - introdukowano do Rosji europejskiej - jenota (transporty kolejowe; w okresie powojennym rozpoczęła się jego ekspansja na zachód). w celu walki z mszycą korówką wełnistą Eriosoma lanigerum, niszczącą sady jabłoniowe w Europie introdukowano z Ameryki (1920) błonkówkę ośca korówkowego Aphelinus mali, parazytoida wewnętrznego ww mszycy
Eriocheir sinensis - krab wełnistoręki pochodzenie: Daleki Wschód; naturalny areał tego gatunku rozciąga się od Hong Kongu (22°N) doKorei PółnocnejGatunek został przypadkowo wprowadzony do portów europejskich za pośrednictwem wód balastowych statków płynących z południowych Chin, w których zdołały przeżyć jego planktonowe larwy (1912 okolice Verden). Na terytorium Polski krab wełnistoręki został odkryty po raz pierwszy w 1928 w Zalewie Szczecińskim. W latach 30. XX wieku gatunek ten był wielokrotnie obserwowany w wodach śródlądowych: w Wiśle koło Włocławka, w Warcie, Drwęcy oraz w jeziorze Wydminy w okolicach Giżycka. Po załamaniu się inwazji kraba wełnistorękiego pod koniec lat 30. ubiegłego wieku, wzdłuż wybrzeża Polski obserwowano jedynie pojedyncze osobniki. Pod koniec XX w. gatunek ten znów obserwowano częściej - jest znowu dość liczny w Zalewie Szczecińskim, w jeziorze Dąbie, w jeziorze Łebsko, wzdłuż Półwyspu Helskiego, w Zatoce Puckiej, Zatoce Gdańskiej, Zalewie Wiślanym, a także w Wiśle Śmiałej i Martwej.działanie niepożądane: konkurencja o pokarm z miejscowymi gatunkami raków, a także niszczenie ikry ryb, krab ten został uznany przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN - WCU) za jeden ze 100 najgroźniejszych gatunków inwazyjnych na świecie - w Niemczech oraz w rejonie Zatoki San Francisco w USA głębokie nory (do 50 cm) wykopywane przez setki tysięcy migrujących krabów, powodowały przyspieszoną erozję brzegów rzek i wałów przeciwpowodziowych oraz uszkodzenia urządzeń portowych szkody w gospodarce rybackiej kraby pożerają osłabione i martwe ryby oraz krewetki w sieciach rybackich, niszcząc przy tym również sprzęt połowowy.
Ondatra zibethicus - piżmak pochodzenie: prawie cała Ameryka Północna - od koła podbiegunowego po Zatokę Meksykańską;dwie drogi przedostania się do Polski przez naturalne rozprzestrzenienie się z Czech oraz przez sprowadzanie do ferm hodowlanych, skąd wydostawał się na wolność W 1905 roku hrabia Colloredo-Mannsfeld wypuścił 5 osobników (2 samce i 3 samice) na stawach rybnych w miejscowości Staré Huti u Dobříše (zachodnie Czechy). Stamtąd nastąpiła niezwykle szybka ekspansja populacji piżmaka we wszystkich kierunkach z szybkością około 25 km rocznie.we współczesnych granicach Polski piżmak pojawił się w 1924 roku, przedostając się z Czech doliną rzeki Orlicy w okolice Bystrzycy Kłodzkiej, a być może także w okolicy Przełęczy Lubawskiej, a stamtąd dopiero do Odry, po czym zarówno w górę, jak i w dół tej rzeki. Hodowla fermowa piżmaków rozpoczęła się w Polsce w drugiej połowie lat 20. XX w. i rozwinęła się bardziej z początkiem lat 30. po okresie II wojny w 1945 roku gryzoń ten zasiedlił większość obszaru naszego kraju. Wydaje się, że piżmak zasiedlił cały kraj do końca lat 50. XX w latach 80. XX wieku nastąpił ogromny spadek liczebności piżmaka w Polsce, tak, że w wielu lokalizacjach wyginął zupełnie (drapieżniki np. norka amerykańska, czynniki pokarmowe, pasożyty i choroby). działanie niepożądane: związane głównie z kopaniem nor w brzegach rzek i naturalnych zbiorników wodnych oraz grobli, wałów i tam utrzymujących reżim wodny wymagany przez człowieka, (nory osłabiają ich odporność na działanie wody, a zapadanie się nor jeszcze bardziej eroduje brzegi), lokalne szkody w uprawach rolnych, warzywniczych i ogrodach, są żywicielami pośrednimi Echinococcus multiloculari wywołującego bąblowicę (28% zarażonej populacji w Niemczech), gatunek łowny - polowanie dozwolone jest od 11. 08 do 15.04, a na terenie rybackich obrębów hodowlanych - przez cały rok.
Aphelinus mali - osiec korówkowy pochodzenie: zachodnia część Ameryki Północnej (naturalny areał mszycy korówki wełnistejSkuteczność błonkówki Aphelinus mali dla ograniczania populacji mszycy korówki wełnistej odkryto w USA ok. 1880 i zbadano także poza naturalnym areałem obu gatunków. W kolejnych dekadach opracowano optymalne metody hodowli i przenoszenia tego pasożyta na obszary inwazyjne korówki wełnistej, a gdy opublikowano informacje o tych eksperymentach - rozpoczęto po I wojnie światowej próby introdukcji ośca na te obszary upraw sadowniczych na innych kontynentach, gdzie inwazja korówki stała się najważniejszym problemem służby ochrony roślinNa obecne tereny Polski po raz pierwszy sprowadzono ośca do Gorzowa Wielkopolskiego (wówczas Landsberg) z urugwajskiego ośrodka Defensa Agricola w Montevideo we wrześniu 1923 r. Osiec korówkowy zaliczany jest przez praktyków ochrony sadów do pożytecznych entomofagów.
Khawia sinensis bruzdogłowiec chiński pochodzenie: Azja wschodnia
występuje w Polsce regionalnie (od 1973) - wykazany z czterech stanowisk w woj. lubelskim i kieleckim i w dorzeczu Warty (jednak brak szczegółowych danych). Występuje w zasięgu swoich żywicieli, czyli karpia, amura białego, tołpygi białej, t. pstrej oraz szeregu innych gatunków ryb z rodziny karpiowatych. Żywicielem pośrednim są skąposzczety, np. z rodz. Tubifex. Zawleczony z importowanym narybkiem.działanie niepożądane:Inwazja prowadzi do rozszerzenia powłok brzusznych ryb, zaburzeń w trawieniu oraz do niedrożności jelita. Uszkodzenia mogą wywołać lokalną martwicę, a także perforację jelita. Zaatakowane ryby pływają pod powierzchnią wody i wykazują wolne tempo wzrostu.
INTRODUKCJE BIEŻĄCE (WSPÓŁCZESNE): za introdukcje bieżące przyjmuje się ostatnie ćwierćwiecze, a nawet ostatnie dwie dekady XX wieku i początek XXI w. Częstotliwość introdukcji i inwazji w tym okresie wzrosła wyraźnie, dodając całemu wieloletniemu procesowi tempa wykładniczegopoznano ok. 40 przykładów o dużym znaczeniu gospodarczym (w poprzednich ćwierćwieczach liczba nie przekraczała 15) przyczyny: -szybki rozwój komunikacji międzynarodowej i większy wybór środków przewozowych (przede wszystkim transport samochodowy i lotniczy)-przyczyny polityczne (koniec „zimnej wojny” i otwarcie granic)-zmiany klimatyczne (ocieplenie klimatu) ułatwiające adaptację w Europie-lepsze i szybsze metody wykrywania i sygnalizacji obecności nowych gatunków (skuteczne monitorowanie inwazji - specjalne organy ONZ i UEprzykłady zawleczeń: stonka kukurydziana pierwsze osobniki przyleciały do Belgradu z Ameryki w pasażerskich samolotach rejsowych i zasiedliły położone w pobliżu lotniska plantacje kukurydzy, a po kilku latach gatunek ten opanował stopniowo dużą część Europy środkowo-wschodniej,szrotówek kasztanowcowiaczek - prawdopodobnie także drogą lotniczą dostał się na Bałkany z Ameryki Środkowej drobne ryby pochodzenia ponto-kaspijskiego (babki Neogobius fluviatilis i N. gymnotrachelus) i dalekowschodnia trawianka Perccottus glewii (drogą kanałów łączących dorzecza rzek europejskich)żebropław Mnemiopsis leidyi - z wodami balastowymi przywędrował z zachodniego Atlantyk celowe introdukcje - amur, tołpyga introdukcje przez import sadzonek i nasion drzew i krzewów, np. nearktyczna muchówka-pryszczarek Dasineura gleditchiae uszkadzająca liście igliczni, pryszczarek Obolodiplosis robiniae na grochodrzewie, któremu towarzyszą motyle Phyllonorycter robiniella i Parectopa robiniella, ryjkowiec Lignyodes bischoffi uszkadza nasiona jesionów amerykańskich, którymi często obsadza się pobrzeża dróg lokalnych. międzynarodowa wymiana świeżych warzyw i owoców skutkuje ostatnio niezamierzoną introdukcją : nearktycznego chrząszcza Glischrochilus quadrisignatus oraz śródziemnomorskich ślimaków: Arion lusitanicus i Deroceras panormitanum.„introdukcje pocztowe”, np. gatunków egzotycznych zawleczonych z innymi materiałami przesyłanymi do placówek zoologicznych - chrząszcze pochodzenia afrykańskiego: Attagenus smirnovi i Sefrania bleusei, które zadomowiły się w kilku instytucjach naukowych, także w naszym kraju. nielegalne, celowe lub przypadkowe introdukcje obcych gatunków przez amatorów akwarystyki i terrarystyki egzotycznej - rzadko zdarza się pełne zaaklimatyzowanie wprowadzonego gatunku (np. żaba rycząca Rana catesbeiana w Europie zach.)
W Polsce do introdukcji tego rodzaju można zaliczyć eksperymentalne przeniesienie w 1982 r. z jaskiń pirenejskich do Jaskini Dzwonnica k. Częstochowy stu osobników podziemnego chrząszcza Speonomus hydrophilus, który 8 lat później stwierdzany był już we wszystkich częściach tego obiektu i wobec tego uznany został za gatunek w pełni zaaklimatyzowany, zasługujący na umieszczenie w Katalogu fauny Polski jako jedyny przedstawiciel rodziny Bathysciidae w naszej części Europy.
Procyon lotor szop praczpochodzenie: Ameryka Śr. i Pn., od Panamy do południowych rejonów Kanady; nie występuje w wysokich górach, strefie tundry i lasów borealnychDo Polski trafił ( w 1945 r.) z Niemiec (gdzie już w latach 30. XX w. utrzymywano szopy na fermach futrzarskich) - uciekinierzy z niewoli oraz osobniki wypuszczane celowo utworzyły populację koło Berlina skąd szopy dostały się do Polski. Od 1936 r. rozpoczęto introdukcję szopa w europejskiej części byłego ZSRR. Po II wojnie światowej pojedyncze osobniki występujące na wolności notowano w kraju w kilkunastu miejscach, najczęściej na Mazurach i Pomorzu. Wyraźny napływ osobników szopa odnotowano w latach 1995-2004 nad Odrą w rejonie Szczecina i ujścia Warty. Obecnie dziką populację szopa w Polsce szacuje się na 150-300 osobników. W celu ograniczenia populacji został uznany za zwierzę łowne.prognoza: kolonizacja przebiega w tempie 80-100 km/5 lat, więc w drugiej dekadzie bieżącego wieku szop osiągnie na wsch. linię Wisły. Możliwe iż w tym samym czasie dotrze do Wisły od wschodu inwazyjna populacja z Białorusi działanie niepożądane: w dużych skupiskach stanowi poważne zagrożenie dla rodzimych zoocenoz, (dla gatunków rzadkich i ginących, jak kuraki leśne, duże dziuplaki, drozdy, ptaki siewkowe, wodne i wodno-błotne) czyni spustoszenia w lęgach ptasich oraz wśród innych drobnych (np. żaby) i średnich (np. zające) kręgowców, wpływając tym samym na strukturę i funkcjonowanie zespołów ekologicznych
roznosi wściekliznę i pasożyty, m. in. bardzo groźne nicienie - Baylisascaris procyonis i Strongyloides procyonis.
Mnemiopsis leidyi pochodzenie: Stany Zjednoczone AP, stan Południowa Karolina, wybrzeże atlantyckie zawleczenie nastąpiło z Ameryki Pn. do Europy w latach 80. XX wieku (wody balastowe statków), najpierw do Morza Czarnego, Azowskiego i Kaspijskiego, następnie Morza Marmara i Egejskiego. W Bałtyku po raz pierwszy stwierdzono obecność M. leidyi w Zatoce Kilońskiej w 2006 roku. W Polsce po raz pierwszy stwierdzony Zatoce Puckiej w październiku 2007. działanie niepożądane: ze względu na bardzo niedawne pojawienie się w Bałtyku nie można na określić wpływu na ekosystem i gatunki rodzime - w M. Czarnym i Azowskim spowodował ograniczenie liczebności kilku ważnych dla rybołówstwa gat. ryb - żywiąc się narybkiem
Diabrotica virgifera stonka kukurydziana występowanie: granica stanów Kansas i Kolorado w USA, pierwotna ojczyzna - Ameryka środkowa i MeksykPo raz pierwszy w Europie odkryta w pobliżu lotnisk w Belgradzie w 1992 (na polu kukurydzy), później we Włoszech, Szwajcarii, Francji, Anglii itd. Rozprzestrzenianie następuje drogą lotniczą z towarami nierolniczymi, w wyniku ruchu pasażerskiego. W Polsce pierwsze ognisko stwierdzono w 2005 roku w województwie podkarpackim - obecnie występuje w 54 powiatach pd i pd-wsch Polski - dwie drogi inwazji: ze Słowacji i z Czech od strony Bramy Morawskiej.Obecnie gatunek ten uznawany jest za kwarantannowy we wszystkich krajach Unii Europejskiej.Stonka korzeniowa stanowi duże zagrożenie dla upraw kukurydzy: rośliny słabiej rosną, wykształcają mniejsze kolbyłatwo wylegają, co poważnie utrudnia zbiory. żerowanie na wiechach i znamionach kwiatów kukurydzy prowadzi do deformacji kolb, stonki są również wektorami ważnych chorób roślin.Zwalczanie: głęboka orka (wydobycie jaj na powierzchnię zaprawianie ziarna siewnego insektycydami odpowiedni płodozmian kwarantanna ok. 1km pól zarażonych usuwanie samosiejek kukurydzy i dezynfekcja maszyn rolniczych poza Europą sieje się rośliny transegniczne (z białkiem toksycznym dla stonki) badania nad metodami walki biologicznej (np. Harpalus pensylvannicus, biedronki, pająki, grzyby)
Harmonia axyridis biedronka azjatycka, arlekin, arlekin pochodzenie: Azja środkowa i pd.- wsch.- do Polski trafiła z Europy Zachodniej (Niemcy 1999, Belgia 2001, Holandii 2002, Francja, Szwajcaria, Luksemburg i Anglia 2004, Włochy, Austria, Czechy, Dania 2006) - pierwsze stwierdzenie w 2006 r. w Poznaniu, obecnie swoim zasięgiem obejmuje większość terenu krajuw XX w. sprowadzono ją do Kalifornii do zwalczania mszyc - rozprzestrzeniła się w całej Ameryce Pn. obecnie występuje także w Ameryce Pd. i Afryce
działanie niepożądane: gatunek bardzo ekspansywny, wypiera rodzime gatunki biedronek (w Ameryce Pn wraz z naszą biedronką siedmiokropką przyczynił się do znacznego obniżenia licznej wcześniej biedronki dwukropki Adalia bipunctata w przypadku braku mszyc zadowala się innymi stawonogami, np. czerwcami, przędziorkami, koliszkami, jajami i larwami motyli czy chrząszczy (w tym innych biedronek), oraz pokarmem roślinnym, jak pyłek kwiatowy, nektar, dojrzałe owoce (naloty na sady owocowe - psuje walory smakowe nadgryzionych owoców - metoksypirazyny zawarte w żółtej cieczy)uciążliwe podczas masowego zimowania np. w mieszkaniach zdarzają się przypadki ukąszeń ludzi oraz uczuleń na biedronki, a żółta ciecz przez nie uwalniana trwale plami ściany, ubrania, sprzęty domowe itp.prognoza: H. axyridis rozszerza zasięg swojego występowania głównie jesienią, kiedy podejmuje długodystansowe loty w poszukiwaniu miejsc do przezimowania
skąd przybywają?wnikające do Polski pasożyty z grupy helmintów pochodzą głównie (prawie 60% spośród 24 gatunków odnotowanych) z Azji wsch (Daleki Wschód), oraz z Afryki równikowej i Ameryki Pn malakofauna pochodzi głównie z obszaru śródziemnomorskiego i zlewiska Morza Czarnego (48%) oraz z Ameryki Północnej i Środkowej (ok. 22%). ponad połowa obcych skorupiaków wodnych w Polsce i uwzględnionych w ocenach pochodzi z obszaru ponto-kaspijskiego i śródziemnomorskiego (element medyterraneński). introdukowane owady pochodzą z Ameryki Pn i Pd (ok. 40%); Azji pd i wsch (29% gatunków spośród 137 odnotowanych w Polsce i sklasyfikowanych); Azji Mniejszej i Bliskiego Wschodu (ok.12%). ichtiofauna została sprowadzona głównie z Azji (16 obcych gatunków ryb (48,5%) i Ameryki Pn (10 gatunków czyli 30% ichtiofauny)większość z 13 gatunków obcych ssaków pochodzi z Azji wsch i pd-wsch (5 gat.) oraz z Ameryki Pn (4 gat.)w przypadku innych grup systematycznych próba są zbyt mała do analizy podsumowanie:pomimo prawdopodobnego niedoszacowania około 1% wszystkich tkankowców w Polsce stanowią gatunki obce na introdukcję w największym stopniu narażona jest rodzima fauna kręgowców, a zwłaszcza ichtiofauna, której „zaśmiecenie” obcymi elementami przekroczyło już 25% ogólnej krajowej liczby gatunków proces introdukcji i nachodzenia gatunków obcych w minionych dwóch stuleciach bardzo się nasilił (być może nasili się jeszcze bardziej) do polskiej przyrody wnikają gatunki z różnych zakątków świata - nie stwierdzono jedynie (nie licząc Antarktydy) przedstawicieli fauny Australii stosunkowo najwięcej obcych gatunków pochodzi z Ameryki Pn, Azja wsch czy region ponto-kaspijski historia i drogi wprowadzenia czy zawleczenia gatunków są bardzo różne i dość powtarzalne w zbliżonych grupach systematycznych i ekologicznych. np. różne gatunki babek dostały się do nas z wodami balastowymi celowe introdukcje zwierząt w Polsce w kilku, najwyżej kilkunastu przypadkach dostarczyły liczących się korzyści gospodarczych. Odnosi się to głównie do ryb hodowlanych, takich jak np. karp, pstrąg tęczowy, peluga czy tołpyga biała.
Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and FloraKonwencja o międzynarodowym obrocie zagrożonymi gatunkami dziko żyjących zwierząt i roślincITES została podpisana 3 marca 1973 w Waszyngtonie (w Polsce znana jako „Konwencja Waszyngtońska”) na zakończenie zorganizowanej pod patronatem Narodów Zjednoczonych konferencji pełnomocników. Dyskusje dotyczące obrotu gatunkami zagrożonymi trwały już od 1960 roku w ramach IUCN (Międzynarodowej Unii na rzecz Zachowania Przyrody).Postanowienia CITES weszły w życie 1 lipca 1975 roku wobec państw, które ją ratyfikowały (Konferencja Stron).
Obecnie stronami konwencji CITES jest 169 państw (na 200) a jej przepisom podlegają 34 tys. gatunków roślin i zwierząt ujętych w 3 załącznikach do Konwencji.Konferencja Stron przyjęła dwie poprawki do Konwencji:- 22.06.1979 w Bonn dodając w IX art. ust.3 pkt. a „oraz przyjmować postanowienia finansowe” - poszerzyło to zakres działania Konferencji Stron- 30.04.1983 w Gaborone (Botswana) - dodanie 5 ustępów w art. XXI umożliwiających występowanie jako stron organizacji regionalnej integracji gospodarczej (np. UE) zamiast pojedynczych państw - nie weszła w życie gdyż zbyt mało państw ją ratyfikowało
Ogólnoświatowy poziom przepisów CITES wyznaczają: przepisy Konwencji (tekst i załączniki) przepisy okołokonwencyjne: -rezolucje i decyzje Konferencji Stron, -zalecenia Sekretariatu i Stałego Komitetu CITES ogłaszane w Notyfikacji dla Stron, -kwoty eksportowe (limit liczby lub ilości okazów danego gatunku, który może być eksportowany z danego kraju) -rejestry (hodowli zwierząt gatunków z Załącznika I prowadzonych w celach zarobkowych, szkółek rozmnażających sztucznie rośliny z gatunków z Załącznika I w celach zarobkowych, instytucji naukowych uprawnionych do zwolnień z obowiązków uzyskiwania zezwoleń dla niezarobkowego obrotu okazami przeznaczonym do badań naukowych).mechanizm działania Konwencji polega na poddaniu międzynarodowego handlu dzikimi gatunkami odpowiedniej kontroli, system kontroli przewiduje, że import oraz eksport (reeksport) gatunków objętych Konwencją możliwe są jedynie po uzyskaniu odpowiednich zezwoleń lub świadectw (muszą być one zgodne z tzw. kwotami eksportowymi ustalanymi przez poszczególne Państwa - Strony lub przez Konferencję Stron Konwencji Waszyngtońskiej). Gatunki te zostały zamieszczone w trzech załącznikach do Konwencji.P
OSTANOWIENIA KONWENCJI CITES NIE DZIAŁAJĄ BEZPOŚREDNIO. ZGODNIE Z ART.VIII KONWENCJI KAŻDE PAŃSTWO-STRONA MUSI W SWOIM KRAJOWYM SYSTEMIE PRAWNYM WPROWADZIĆ ODPOWIENIE REGULACJE UMOŻLIWIAJĄCE WDROŻENIE POSTANOWIEŃ KONWENCJI I EGZEKWOWANIE ICH PRZESTRZEGANIA NA CO NAJMNIEJ NA TAKIM POZIOMIE JAKI WYZNACZAJĄ SZEROKO ROZUMIANE PRZEPISY CITES.Załącznik I obejmuje:
wszystkie gatunki zagrożone wyginięciem, które są lub mogą być przedmiotem handlu. Handel okazami tych gatunków powinien być poddany szczególnie ścisłej reglamentacji w celu zapobieżenia dalszemu zagrożeniu ich istnienia i może być dozwolony jedynie w wyjątkowych okolicznościachZałącznik II obejmuje:wszystkie gatunki, które wprawdzie niekoniecznie już teraz są zagrożone wyginięciem, nie mniej mogą stać się takimi, jeżeli handel okazami tych gatunków nie zostanie poddany ścisłej reglamentacji mającej zapobiec eksploatacji nie dającej się pogodzić z ich utrzymaniemZałącznik III obejmuje:wszystkie gatunki, co do których jedna ze Stron uzna swoją właściwość do objęcia ich reglamentacją mającą na celu zapobieżenie lub ograniczenie eksploatacji tych gatunków i wymagającą współpracy innych Stron w zakresie kontroli handlu.Sprawami przestrzegania postanowień Konwencji zajmują się następujące organy:- Konferencja Stron - odbywa się co dwa lata. Na spotkania zapraszani są także obserwatorzy z państw nie będących stronami Konwencji oraz przedstawiciele zainteresowanych organizacji. Mają oni prawo do udziału w dyskusji.- Sekretariat - powołany przez Państwa Strony Konwencji z siedzibą Genewie. Pełni on funkcję administratora Konwencji Waszyngtońskiej. Jego podstawowym zadaniem jest wprowadzanie w życie postanowień Konwencji oraz kontrolowanie ich realizacji w czasie pomiędzy kolejnymi Konferencjami Stron.- Komitety: Roślin, Zwierząt i tzw. Stały. Rozpatrują one szczegółowe problemy dotyczące zasad handlu dzikimi gatunkami roślin i zwierząt oraz przedstawiają uzgodnione propozycje do zaakceptowania podczas Konferencji Stron Konwencji. Komitet Stały zajmuje się sprawami formalno-prawnymi Konwencji. Strony powołały stale działający Komitet Nomenklatury, którego zadaniem jest opracowywanie jednolitych zasad nomenklatury i systematyki dla gatunków będących na liście CITES.
PRZESTRZEGANIE ZAŁOŻEŃ CITES NA TERENIE WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ (WE)W przypadku państw należących do WE postanowienia CITES dotyczą wyłącznie wwozu okazów na obszar Unii z państwa nieunijnego i wywozu okazów poza jej obszar do państwa nieunijnegoPostanowienia CITES nie dotyczą obrotu okazami na obszarze WE. Obrót okazami CITES na terytorium Polski, każdego innego państwa WE a także obrót pomiędzy państwami tworzącymi WE jest regulowany wyłącznie przez prawo wspólnotowe (ogólnounijne) obowiązujące w jednakowym zakresie i bezpośrednio stosowane w każdym z państw członkowskich WE, oraz w mniejszym stopniu przez prawo krajowe każdego z państw członkowskich WE - nie jest natomiast regulowany przez CITES.
LISTA GATUNKÓW PODLEGAJĄYCH PRZEPISOM UNIJNYM (NA OBSZARZE WE A WIĘC TAKŻE W POLSCE NIE JEST TOŻSAMA Z LISTĄ GATUNKÓW ZAWARTĄ W ZAŁĄCZNIKACH CITES.Stronami Konwencji Waszyngtońskiej mogą być tylko państwa (nie weszła w życie jeszcze poprawka do Konwencji tzw. Gaborone Amendment, zgodnie z którą jej stroną będzie mogła zostać Wspólnota Europejska).Rozporządzenie Rady WE 338/97 w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory poprzez regulację obrotu nimi stanowi główny akt regulujący w krajach WE. Art. 3 powyższego rozporządzenia zawiera aneksy zawierające listy chronionych gatunków bezpośrednio nawiązujących do załączników Konwencji Waszyngtońskiej.Aneks A obejmuje gatunki zwierząt i roślin, które ze względu na swoją wartość i unikalne występowanie objęte są szczególną ochroną. Handel okazami tych gatunków poddany jest ścisłej reglamentacji i może być dozwolony w wyjątkowych okolicznościach (cele naukowe, okazy urodzone i wyhodowane w niewoli dla celów handlowych).Aneks B obejmuje gatunki, którymi obrót międzynarodowy podlega kontroli i utrzymywany jest na poziomie, który nie zagraża przetrwaniu gatunku.Aneks C obejmuje gatunki, którymi obrót międzynarodowy podlega kontroli na wniosek kraju, z którego eksport jest dokonywany.Aneks D obejmuje gatunki, które są przywożone do Unii Europejskiej w ilościach uzasadniających ich monitorowanie.Art. 4 i 5 regulują wprowadzanie do Wspólnoty (czyli warunki i zasady wprowadzania okazów do Wspólnoty) oraz eksport i reeksport ze Wspólnoty (czyli warunki i zasady eksportu i reeksportu okazów ze Wspólnoty).Generalnie zezwolenia, świadectwa lub notyfikacje (zgłoszenia) są wymagane na przywóz do lub wywóz z UE (import, eksport, reeksport) gatunków zwierząt lub roślin wymienionych w jednym z czterech Aneksów (Aneks A, B, C, D) Rozporządzenia Komisji 1332/2005.Wymagane dokumenty będą wydane tylko w przypadku, gdy zostaną spełnione określone warunki i muszą zostać przedstawione służbom celnym zanim przesyłka będzie mogła być wprowadzona lub wywieziona z UE. Spełnienie warunków weryfikowane jest przez Organ Administracyjny konkretnego Państwa Członkowskiego stosownie w porozumieniu z Organem Naukowym.Organ Administracyjny państwa członkowskiego UE wydaje zezwolenie importowe (które jest niezbędne dla okazów gatunków z Aneksów A i B) jeżeli stwierdzi, że:- import nie będzie szkodził przetrwaniu gatunku w stanie dzikim (ochronie gatunku),- okaz został legalnie pozyskany w państwie pochodzenia,- w przypadku żywego okazu gatunku z Aneksu A i B: że importer ma właściwe warunki do przetrzymywania i opieki nad żywymi okazami (dla okazów z Aneksu A i B służyć ma temu zaświadczenie powiatowego lekarza weterynarii z Art. 61 ust. 3 Ustawy o ochronie przyrody)UWAGA: Generalnie okazy gatunków z Aneksu A nie mogą być importowane dla celów głównie komercyjnych- Komisja Europejska nie ustanowiła ograniczeń importowych,- Grupa ds. Przeglądu Naukowego (ciało opiniodawcze powołane na podstawie Rozp. 338/97, grupujące przedstawicieli Organów Naukowych Państw Członkowskich) lub Organ Naukowy Państwa Członkowskiego nie wyraził negatywnej opinii odnośnie importu okazów gatunku.
- nie ma innych aspektów ochronnych, które mogłyby uniemożliwiać wydanie zezwolenia.
Przywóz okazów gatunków z Aneksów C i D wymaga złożenia notyfikacji importowej (stosownie z właściwymi dokumentami eksportowymi) i w tych przypadkach nie jest wymagane zaangażowanie Inspekcji Weterynaryjnej.Art. 6 Odrzucenie wniosków o zezwolenia oraz świadectwa. Art. ten reguluje kwestie związane z przekazywaniem informacji o odrzuconych wnioskach. Zgodnie z nim Państwo Członkowskie informuje o takich sytuacjach Komisję Europejską, a ta z kolei inne państwa Wspólnoty w celu zapewnienia jednolitego stosowania niniejszego rozporządzenia.
Art. 7 Odstępstwa - dotyczą takich przypadków jak :- Okazy urodzone i wyhodowane w niewoli lub sztucznie rozmnożone (rozdział III Rozporządzenia 1808/2001)Np. okazy gatunków zwierząt z Aneksu A traktuje się jak okazy z Aneksu B jeżeli zostały wyhodowane w niewoli zgodnie z kryteriami przedstawionymi w art. 24 Rozporządzenia 1808/2001.Art. 8 Obejmuje przepisy odnoszące się do kontroli działalności handlowej na rynku wewnętrznym i stanowi rdzeń omawianej regulacji w tym zakresie, do którego poza tym bezpośrednio odnosi się przepis karny z art. 128 pkt. 2 lit. (d) Ustawy o ochronie przyrody. Handel wewnątrzwspólnotowy obejmuje zarówno handel w jednym Państwie Członkowskim UE, jak i handel pomiędzy konkretnymi państwami UE.Zezwolenia nie są wymagane w stosunku do czynności komercyjnych wewnątrz UE i obejmujących okazy gatunków z Aneksu B, C i D, jeżeli zostały legalnie pozyskane lub sprowadzone do UE.Przepisy Ustawy o ochronie przyrody nakładają na podmioty gospodarcze zajmujące się handlem zwierzętami zagrożonymi wyginięciem obowiązek posiadania i przekazywania nabywcy dokumentacji potwierdzającej legalność pochodzenia okazu czyli zezwolenia importowego lub zaświadczenia o urodzeniu w hodowli. Kopie dokumentów oryginalnych muszą być w ściśle określony sposób oznaczane. Naruszenie tego przepisu (czyli nieposiadanie lub nieprzekazanie dokumentacji) zagrożone jest karą aresztu lub grzywny (Art. 131 pkt. 1 Ustawy o ochronie przyrody).Art. 9 Przewożenie (przemieszczanie) żywych okazów (warunki i zasady przewożenia okazów na terytorium Wspólnoty).Nie wymaga się zezwoleń lub świadectw na przewożenie okazów gatunków z Aneksów B ,C D wewnątrz UE. Przewożenie okazów gatunków z Aneksu A wewnątrz UE jest przedmiotem stosownych postanowień wspólnotowych.Art. 11 Ważność i specjalne warunki dla zezwoleń i świadectw.ezwolenia i świadectwa wydane przez właściwe organy Państw Członkowskich zgodnie z niniejszym rozporządzeniem są ważne w całej Wspólnocie.Jeśli właściwy organ lub Komisja, po konsultacji z właściwym organem, który wydał zezwolenie lub świadectwo, ustali, że zostało ono wydane na podstawie błędnego założenia, że warunki jego wydania zostały spełnione - zaświadczenie czy świadectwo stają się nieważne!!Art. 12 i 13 Zawiera przepisy odnoszące się do urzędów celnych, organów administracyjnych i naukowych oraz innych właściwych organów. Są to postanowienia dotyczące organizacji i podstawowych obowiązków powyższych organów.Art. 14 Zawiera ogólne postanowienia odnośnie monitorowania i przestrzegania przepisów oraz dochodzenia naruszeńa) Właściwe organy Państw Członkowskich monitorują przestrzeganie przepisów niniejszego rozporządzeniab) Jeśli kiedykolwiek właściwe organy będą miały powód, aby sądzić, że niniejsze przepisy są naruszane, podejmą odpowiednie kroki, aby zapewnić przestrzeganie lub wszcząć postępowanie sądowec) Państwa Członkowskie poinformują Komisję, a w przypadku gatunków wymienionych w załącznikach do Konwencji - Sekretariat Konwencji, o wszelkich krokach podjętych przez właściwe organy w odniesieniu do poważnych naruszeń niniejszego rozporządzenia, w tym zatrzymań i konfiskat.Art. 16 Sankcje - w Polsce przepisy penalizujące naruszenia z art. 16 znajdziemy w Ustawie o ochronie przyrody, Kodeksie Karnym (w zakresie przestępstw przeciwko wiarygodności dokumentów) czy Ustawie o ochronie zwierzątRozporządzenie Komisji 1332/200W myśl tego Rozporządzenia Aneksy A-D (czyli listy gatunków chronionych) do Rozporządzenia (WE) nr 338/97 oraz uwagi w sprawie wykładni tych aneksów zastępuje się tekstem znajdującym się w aneksie do Rozporządzenia 1332/2005 - zawiera aktualne listy gatunków poszczególnych aneksówRozporządzenie Komisji (WE) nr 865/2006 - określa przepisy wykonawcze do rozporządzenia 338/97Rozporządzenie Komisji (WE) nr 997/2010 - wykaz typów okazów i państw ich pochodzenia, dla których czasowo zawieszono importy spoza UE.PRZESTRZEGANIE ZARZĄDZEŃ CITES W RP Rzeczpospolita Polska ratyfikowała przystąpienie do Konwencji 12 grudnia 1989 roku. Konwencja weszła w życie 12 marca 1990 roku. Dokumenty przyjęcia II poprawki przekazano 13 czerwca 2005 roku. W nowelizacji ustawy o ochronie przyrody z dnia 16.04.2004, która weszła w życie 15.11.2008 r. w art. 61 ust.1 oraz w art. 64. ust. 1 przywołano podstawowy akt prawny Unii Europejskiej w zakresie wdrażania konwencji CITES - Rozporządzenie Rady (WE) nr 338/97. Na terenie RP podobnie jak w przypadku innych państw WE obowiązują więc i są stosowane:- Rozporządzenie Rady (WE) nr 338/97- Rozporządzenie Komisji (WE) nr 865/2006- Rozporządzenie Komisji (WE) nr 997/2010 zgodnie z Art. 13 Rozporządzenia Rady (WE) nr 338/971. a) Każde Państwo Członkowskie wyznaczy Organ Administracyjny zasadniczo odpowiedzialny za wdrażanie niniejszego rozporządzenia i kontakty z Komisją (w Polsce jest nim Ministerstwo Środowiska - zatrudnia 3 pracowników w komórce ds. CITES)b) Każde Państwo Członkowskie może również wyznaczyć dodatkowe organy administracyjne lub inne właściwe organy biorące udział we wdrażaniu, w którym to przypadku zasadniczy organ administracyjny będzie odpowiedzialny za przekazywanie organom dodatkowym wszelkich informacji, niezbędnych do odpowiedniego stosowania niniejszego Rozporządzenia.(...).Organem naukowym jest w Polsce Państwowa Rada Ochrony Przyrody (organ doradczy Ministra Środowiska). PROP jest ciałem zbierającym się na kilka godzin przeciętnie raz na 3-4 miesiące. Członkowie Rady pracują nieodpłatnie. Sprawy te opiniowane są przez Komisję ds. CITES. W Komisji są cztery osoby specjalizujące się w zagadnieniach CITES. Podsumowując - biorąc pod uwagę Organ administracyjny i Naukowy wdrażaniem przedmiotowych przepisów zajmuje się 3 pracowników etatowych MŚ oraz czterech społecznie działających członków PROP. Ani w konwencji CITES ani w aktach prawnych ogólnounijnych nie ma obowiązku prowadzenia krajowych rejestrów posiadania zwierząt. W dniu 15.11.2008 roku weszła w życie ustawa z dnia 3.10.2008 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody zgodnie, z którą posiadacz żywych zwierząt gatunków z załącznika A i B rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97 zaliczanych do płazów, gadów, ptaków i ssaków oraz prowadzący ich hodowlę jest zobowiązany do pisemnego zgłoszenia ich do rejestru.
GATUNKI WYMAGAJĄCE REJESTRACJI NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANE W POLSCE (zgodnie Rozporządzeniem Rady (WE) nr 338/97 i ustawy o ochronie przyrody)
Psittacus erithacus- żakoPlatycerus elegans - rozella królewskaPlatycerus eximus - rozella białolicaCyanoramphus novaezelandiae -modrolotka czerwonoczelnaPsittacula crameri - aleksandretta obrożnaIguana iguana - legwan zielony (w latach 2000-2006 stanowił 50% gadów sprowadzanych do WE)Chamaeleo calyptratus - kameleon jemeńskiVaranus exanthematicus - waran stepowyPhelsuma madagascariensis - felsuma madagaskarskaBoa constrictor - boa dusicielPython molurus bivittatus - pyton tygrysi ciemnoskóryPhyton molurus molurus - pyton tygrysi jasnoskóry Python regius - pyton królewski Testudo horsfieldi - żółw stepowy Testudo hermanni - żółw grecki, Trachemys scripta elegans - żółw czerwonolicy (zał. B ze względu na inwazyjny charakter)
NIELEGALNY HANDEL DZIKIMI GATUNKAMI globalny obrót dziką fauną i florą osiąga wartość 10 - 20 miliardów euro rocznie, obejmując dziesiątki milionów okazów zwierząt i rośli. CITES reguluje handel ok. 4000 gatunków zwierząt i 25 000 gatunków roślin, w stosunku do których poziom handlu może powodować problemy w ich ochronie. Konwencja zakazuje handlu ok. 600 gatunkami zwierząt i 300 gatunkami roślin, które są zagrożone wyginięciem.na międzynarodowy rynek trafia co roku ok. 5 milionów dziko pozyskanych ptaków, 15 milionów futer, 12 mln orchidei, 8 mln kaktusów, ok. 30 tysięcy naczelnych, i niezliczone inne gatunki Z gatunków znajdujących się na listach CITES Europa importuje ok. 50 % kawioru, ok. 75 % żywych ptaków, tyle samo roślin, a także 30 % naczelnych. międzynarodowy przemyt roślin i zwierząt przynosi w skali światowej zyski porównywalne do przychodów z handlu narkotykami i bronią. Największe ceny osiągają okazy rzadkie i trudne do zdobycia, sprowadzane często na konkretne zamówienie klienta.
W przypadku bardzo rzadkich papug, np. ar błękitnych Anodorhynchus leari (Aneks A Rozp. 338/97 /Zał. I CITES - na wolności żyje 150 okazów) czy gadów, np. żółwi z Madagaskaru Geochelone yniphora (EU Aneks A/ Zał. I CITES), jeden okaz może osiągnąć na czarnym rynku cenę 30 tys. euro. Za żałobnicę palmową Probosciger aterrimus (EU Aneks A/ Zał. I CITES), czy odmianę barwną pytona królewskiego Python regius (EU Aneks B/ Zał. II CITES) kolekcjoner jest gotów zapłacić nawet 15-18 tys. euro. Polska jest państwem przeznaczenia i państwem tranzytowym dla gatunków pochodzących z Afryki, Azji i Południowej Ameryki. Jest państwem tranzytowym dla gatunków przemycanych do Niemiec, Francji i Holandii z Afryki, Ukrainy i Rosji oraz kawioru z Rosji do państw UE. Ponieważ kontrole na Polskich lotniskach są najbardziej kompleksowe, przemytnicy wybierają raczej transport lądowy aby uniknąć ryzyka. W 2000 roku polska Służba Celna udaremniła wwóz do naszego kraju ponad 1700 żywych okazów roślin i zwierząt oraz produktów pochodnych, chronionych na podstawie CITES. W 2002 roku Polska Służba Celna zatrzymała ponad 19 000 okazów fauny i flory z list CITES, a w czasie jednej tylko, udaremnionej przez polskich celników, próby przemytu skonfiskowano ponad 1500 okazów zwierząt znajdujących się na liście gatunków zagrożonych wyginięciem. Na polsko-ukraińskiej granicy zatrzymano w latach 2001-02 np. ponad 1000 żółwi stepowych Testudo horsfieldi (EU Aneks B/ Zał. II CITES). Według raportu, przygotowanego przed rozszerzeniem Unii przez TRAFFIC (na zlecenie Komisji Europejskiej), pośród państw akcesyjnych nasz kraj znajdował się na trzecim (po Czechach i Malcie) miejscu pod względem liczby udaremnionych prób przemytu okazów chronionych Konwencją Waszyngtońską (CITES). Najwięcej zatrzymań (w latach 1992-99) obejmowało gady i ssaki oraz produkty pochodne, np. skóry, a także kawior. Postanowienia 15 Konferencji Stron która odbyła się w Ad-Dausze (Katar) w dniach 13-25 marca 2010 r. - odrzucono wniosek o objęcie tuńczyka błękitnopłetwego wykazem załącznika I do konwencji CITES - odrzucono wniosek o objęcie niedźwiedzia polarnego wykazem załącznika I do konwencji CITES - odrzucono wniosek o objęcie kolenia wykazem załącznika I do konwencji CITES
powyższe gatunki nie spełniają wg państw sprzeciwiających się kryteriów biologicznych aby umieścić je w I załączniku - handel nie wpływa na zmniejszenie ich populacji- odrzucono wniosek o skreślenie rysia amerykańskiego z listy załącznika II (mimo iż populacja tego rysia nie jest zagrożona to jego skóry są bardzo podobne do skór innych gatunków z rodz. Lynx zagrożonych w Europie)- odrzucono wnioski Tanzanii i Zambii w sprawie obniżenia stopnia ochrony słonia afrykańskiego poprzez przeniesienie go z załącznika I konwencji CITES do załącznika II w celu umożliwienia handlu tym gatunkiem. Wpisano do załącznika II do konwencji CITES zaproponowanego przez Madagaskar chrząszcza Dynastes satanas (pochodzi z Boliwii, długość 11,5 cm) Wilk/pies/dingo (Canis lupus) - wyłączenie form udomowionych i dingo (traktowanych odpowiednio jako Canis lupus familiaris i Canis lupus dingo) spod przepisów Konwencji, Krzyżówka mariańska (Anas oustaleti) - wyłączenie gatunku spod przepisów Konwencji (dotychczas w załączniku I) - gatunek wymarły Legwany z rodzaju Ctenosaura: C. bakeri, C. oedirhina, C. melanosterna, C. palearis - włączenie gatunków (nieuwzględnionych do tej pory w przepisach Konwencji) do załącznika II. Chwytnice (Agalychnis spp.) - włączenie gatunków z rodzaju Agalychnis (nieuwzględnionych do tej pory w przepisach Konwencji) do załącznika II Krokodyl meksykański (Crocodylus moreletii) - przeniesienie populacji Belize i Meksyku z załącznika I do II, z zerową kwotą dla zwierząt pochodzących ze środowiska przyrodniczego przewożonych na cele komercyjne. Krokodyl nilowy (Crocodylus niloticus) - przeniesienie populacji Egiptu z załącznika I do II, z zerową kwotą dla zwierząt pochodzących ze środowiska przyrodniczego przewożonych na cele komercyjne. Salamandra Neurergus kaiseri - włączenie gatunku (nieuwzględnionego do tej pory w przepisach Konwencji) do załącznika I . Zygosicyos pubescens, Zygosicyos tripartitus - włączenie tych gatunków roślin (nieuwzględnionych do tej pory w przepisach Konwencji), należących do rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae), do załącznika II. Euphorbia miserera - wyłączenie tego gatunku rośliny, należącego do rodziny wilczomleczowatych (Euphorbiaceae), spod przepisów Konwencji (dotychczas w załączniku II) Drzewo różane (Aniba rosaeodora) - włączenie tych gatunków roślin (nieuwzględnionych do tej pory w przepisach Konwencji), należących do rodziny wawrzynowatych (Lauraceae), do załącznika II. Obejmuje: kłody drewna, ścięte drzewa, pokrycia fornirowe, sklejki, olejki eteryczne; nie dotyczy gotowych produktów zapakowanych i gotowych do sprzedaży Operculicarya hyphaenoides, Operculicarya pachypus - przeniesienie tych gatunków roślin, należących do rodziny nanerczowatych (Anacardiaceae), z załącznika II do I nasiona roślin: Beccariophoenix madagascariensis, Neodypsis decaryi = Dypsis decaryi - włączenie nasion roślin z rodziny palmowatych (Palmae) do załącznika II (dotychczas rośliny te były objęte załącznikiem II, ale z wyłączeniem nasion) Adenia olaboensis - włączenie gatunku (nieuwzględnionego do tej pory w przepisach Konwencji), należącego do rodziny męczennicowatych (Passifloraceae), do załącznika II Orothamnus zeyheri, Protea odorata - wyłączenie tych gatunków roślin, należących do rodziny srebrnikowatych (Proteaceae), spod przepisów Konwencji (dotychczas w załączniku II) Cyphostemma elephantopus, Cyphostemma montagnacii - włączenie tych gatunków roślin (nieuwzględnionych do tej pory w przepisach Konwencji), należących do rodziny winoroślowatych (Vitaceae), do załącznika II. Bulnesia sarmientoi - włączenie tego gatunku rośliny (nieuwzględnionego do tej pory w przepisach Konwencji), należącego do rodziny parolistowatych (Zygophyllaceae), do załącznika II. Obejmuje: kłody drewna, ścięte drzewa, pokrycia fornirowe, sklejki, proszek i ekstrakty
9