DZIECKO Z ZESPOŁEM NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ

 Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest znany na świecie od 150 lat. Oczywiście nie zawsze nazywał się tak samo. W różnych okresach lekarze opisując charakterystyczne dla niego objawy posługiwali się różnymi określeniami. Przykładowo w Polsce, w ciągu ostatnich kilkunastu lat, używano między innymi następujących terminów:

• zespół nadpobudliwości psychoruchowej;

• zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi;

• zespół minimalnego uszkodzenia mózgu;

• zespół minimalnej dysfunkcji mózgu; zaburzenie z deficytem uwagi i hiperaktywnością;

• zespół hiperkinetyczny.

 Obecnie w piśmiennictwie światowym oficjalnie używane są dwie nazwy. W popularnej i powszechnie używanej Klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego jest mowa o ADHD( spolszczona nazwa utworzona z 4 pierwszych liter obcojęzycznej nazwy), czyli o "Zespole nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi".

A. CZYM JEST, A CZYM NIE JEST NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA

 Można nadpobudliwość w dużym uproszczeniu sprowadzić do odmiennej pracy mózgu, która uniemożliwia dziecku kontrolowanie swoich zachowań, a więc także kontrolowanie uwagi i ruchów. Dziecko nadpobudliwe nie ma czegoś za dużo. Ma za mało zdolności do wewnętrznej kontroli i hamowania.
Są 3 grupy objawów charakterystyczne dla nadpobudliwości:

• nasilone zaburzenia uwagi, czyli niemożność jej skoncentrowania;

• nadmierna impulsywność;

• nadruchliwość, czyli nadmierna ruchliwość.

 Te 3 objawy tworzą pewien stały wzór zachowania dziecka i są obecne przez cały czas. Oznacza to, że bardzo trudno jest ustalić, kiedy rozpoczęły się objawy. Zwykle rodzice nie potrafią ustalić momentu, kiedy zachowanie dziecka się zmieniło. Raczej jest ono stałe, a zmieniająca się sytuacja, np. konieczność pójścia do szkoły powoduje, że stają się widoczne.

 O tym, czy objawy dziecka są aż tak nasilone, że możemy mówić o zaburzeniu, czyli o ADHD, decyduje funkcjonowanie dziecka w środowisku, a więc to, czy objawy znacznie utrudniają dziecku życie, stają się źródłem problemów w domu lub szkole, lub zwykle w obu miejscach.

Jeśli jednak dziecko jest bardzo żywe, nieuważne, impulsywne, ale ono samo i wszyscy wokół nie uważają tego za problem i są zadowoleni, to dziecko takie na pewno nie ma ADHD.

B/ SKĄD SIĘ BIORĄ NADPOBUDLIWE DZIECI, CZYLI O PRZYCZYNACH ADHD

 Istnieje kilka teorii wyjaśniających przyczynę ADHD:

1. W latach 50- tych i 60-tych bardzo popularny był pogląd, że przyczyną zespołu nadpobudliwości psychoruchowej są mikrouszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, powstające w okresie okołoporodowym. Jednak w późniejszych badaniach wykazano, że u wielu dzieci z ADHD nie stwierdza się takich uszkodzeń, można je natomiast stwierdzić u ogromnej liczby zdrowych dzieci. Zatem nie należy obarczać winą mikrouszkodzeń za ADHD.

2. ADHD jest spowodowany przewlekłym zatruciem ołowiem.

3. W latach 60- tych dr Beniamin Feingold stwierdził, że przyczyną ADHD może być obecność w spożywanych przez dzieci pokarmach kolorowych barwników, konserwantów czy naturalnych salicylanów. ADHD może być również wywołane przez szkodliwe działanie rafinowanego cukru.

4. Inna teoria głosi, że przyczyną ADHD jest nieprawidłowa sytuacja domowa lub błędy wychowawcze popełniane przez rodziców.

 Jest odrobina racji w tych teoriach, gdyż pewna niewielka populacja dzieci z ADHD posiada mikrouszkodzenia mózgu, głównie tych ośrodków, które są związane i odpowiedzialne za uwagę. Zatrucie ołowiem uszkadza przecież ośrodkowy układ nerwowy. Również eliminowanie pewnych produktów z diety u pewnej grupy przebadanych dało zadawalające efekty. Wiemy też jak ważne w rozwoju dzieci są dom, rodzina, dobre relacje z rodzicami i z rodzeństwem.

 Jednak najnowsze badania wykazały, że zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest zaburzeniem przekazywanym z pokolenia na pokolenie, czyli uwarunkowanym genetycznie. Ryzyko wystąpienia zespołu nadpobudliwości psychoruchowej u dziecka wzrasta nawet do 50%, gdy jedno z rodziców miało lub ma zespół hiperkinetyczny.

Co jest tego przyczyną?

Osoby z ADHD mają specyficzne wzorce przetwarzania informacji. Dotyczy to zwłaszcza pracy kory przedczołowej mózgu, struktur podkorowych, spoidła wielkiego oraz móżdżku.

• Płaty czołowe i ich połączenia z innymi strukturami mózgu pracują gorzej u dzieci z ADHD.

• Obszary mózgu odpowiedzialne za kojarzenie słuchowych i wzrokowych informacji funkcjonują inaczej. Są rbombardowaner1; niepotrzebnymi, nieodfiltrowanymi informacjami.

Za pracę mózgu odpowiada specyficzna biochemia mózgu, czyli brak lub nieodpowiednia ilość hormonów mózgowych , które są odpowiedzialne za prawidłową pracę mózgu.

Dlaczego tak się dzieje?

 Hormony mózgowe zwane inaczej neurotransmiterami bądź neuroprzekaźnikami to wysoko wyspecjalizowane związki chemiczne, które przesyłane z jednej komórki nerwowej do drugiej tworzą impuls nerwowy i niosą ze sobą informacje. Następnie, by mogła odbyć się kolejna rozmowa, wcześniej wysłany neurotransmiter musi zostać usunięty przez specjalne siły szybkiego reagowania - specyficzne enzymy rozkładające substancje przekaźnikowe. W badaniach naukowych, których wyniki opublikowano w połowie lat 90- tych stwierdzono, że u osób z ADHD istnieje zaburzona równowaga pomiędzy dwoma podstawowymi przekaźnikami dopaminą i noradrenaliną.

 Zaburzenia systemu dopaminy w mózgu wydają się być najważniejszą cechą osób z zespołem nadpobudliwości. Jej właściwy poziom odpowiada za stan gotowości do odbioru i przetwarzania danej informacji, a także ciągłą zdolność naszego umysłu do selekcji bodźców i koncentrowania się na jednym wybranym bodźcu. Właściwy poziom dopaminy pozwala więc nam odrzucić nieważne informacje i utrzymać uwagę na zadaniu, czyli na tym co ważne.  Rola noradrenaliny w zespole nadpobudliwości jest poznana mniej dokładnie. Wydaje się, że odpowiada ona za reakcję walki lub ucieczki;. Pozwala ona na szybkie rozpoznanie bodźca, który może być zagrożeniem i mobilizuje organizm do działania. Uczy też przenosić doświadczenia ze znanej sytuacji na sytuację nową. Obecnie naukowcy uważają, że niedobór noradrenaliny może powodować niedocenianie zagrożenia oraz brak umiejętności uczenia się na własnych błędach po przeżyciu sytuacji stresującej, gdzie zlekceważyło się i nie doceniło zagrożenia. Nadmiar noradrenaliny też nie jest korzystny dla prawidłowej pracy mózgu. Powoduje, że organizm pozostaje w stanie ciągłego pobudzenia. Obydwie te sytuacje mogą zachodzić u dziecka z ADHD.

Trzecim ważnym hormonem jest serotonina. Jest to pochodna endorfin - hormonów szczęścia. Serotonina to neuroprzekaźnik odpowiadający za regulację naszego nastroju: za pogodę ducha, uśmiech na twarzy, zadowolenie, pozytywne myślenie, ale także za kontrolę zachowań. U dzieci z ADHD stwierdzono często niedobory serotoniny.

UWAGA!

Te trzy hormony mają ogromny wpływ na sferę poznawczą, emocjonalną i kinestetyczno- ruchową.

C/ RÓŻNE DZIECI, RÓŻNE RODZAJE NADPOBUDLIWOŚCI

 Popularna opinia o dzieciach nadpobudliwych mówi: "Ile dzieci tyle różnych objawów tego zaburzenia". Dzieci można porównać do płatków śniegu- niby jedno jest podobne do drugiego, a jednak każde jest inne.

Objawy towarzyszące ADHD można podzielić na 3 filary:

1. zaburzenia koncentracji uwagi;

2. zaburzenia emocji przejawiająca się jako impulsywność;

3. nadruchliwość.

Ad 1/ Zaburzenia koncentracji uwagi:

• dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności, popełnia błędy wynikające z niedbałości;

• często ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach;

• często wydaje się nie słuchać co się do niego mówi;

• często nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnianiem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub niezrozumienia instrukcji;

• często ma trudności z zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć;

• nie lubi, ociąga się lub unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego- jak nauka szkolna lub odrabianie zajęć domowych;

• często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć, np. zabawki, przybory szkolne, ołówki, książki, narzędzia itp.;

• łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców;

• często zapomina o różnych codziennych sprawach.

Ad 2/ Impulsywność:

• dziecko często wyrywa się z odpowiedzią zanim pytanie zostanie sformułowane w całości;

• często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej;

• często przeszkadza lub przerywa zabawę.

Ad 3/ Nadruchliwość

• dziecko ma często nerwowe ruchy rąk lub stóp bądź nie jest w stanie usiedzieć w miejscu;

• wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia;

• często chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to zachowanie niewłaściwe- w szkole, w pracy, w domu;

• często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem;

• często jest w ruchu, biega jak nakręcone;

• często jest nadmiernie gadatliwe.

 Wystąpienie tych 3 grup objawów daje dopiero pełny obraz ADHD. Jeżeli brakuje jakiegoś, nie możemy mówić, iż dziecko jest obciążone ADHD. Może wystąpić w obszarze tego zaburzenia przewaga jednego z trzech objawów i wtedy można mówić o trzech podtypach:

•  podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi.

 Trudno jest się dziecku skupić; ma zaburzoną pamięć świeżą; zapomina o tym, co przed chwila mówiło. Jest jednak w miarę spokojne, potrafi wysiedzieć w miejscu, nie wzbudza swoim zachowaniem niepokoju.

• podtyp z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej

Mały "pershing", "wiercipięta" - biega, skacze, jest w ciągłym ruchu, nie może wysiedzieć w ławce. Ale odpowiednio zmotywowane szybko kończy rozpoczęte zadanie, odpowie też na każde pytanie nauczyciela, nawet jeśli było skierowane do innego ucznia.

• typ mieszany, czyli dwa w jednym. U dziecka występują nasilone objawy, np. niepokoju ruchowego, słabej koncentracji uwagi oraz objawy zaburzeń koncentracji uwagi.

 Czym młodsze dziecko, tym wyraźniejsze objawy nadruchliwości i kłopoty z kontrolą impulsów. Czym starsze- na pierwszy plan wysuwają się kłopoty z koncentracja uwagi. U chłopców częściej występuje podtyp mieszany lub z przewagą nadpobudliwości, zaś u dziewczynek- podtyp z zaburzeniami koncentracji uwagi. Gdy otoczenie jest wyrozumiałe dla zachowania dziecka nadpobudliwego i potrafi mu pomóc bez interwencji specjalistów, ADHD może zostać nierozpoznane do momentu, gdy dziecko znajdzie się w środowisku, w którym jego reakcje nie będą, bądź nie mogą być akceptowane. Nagłe pojawienie się zaburzeń koncentracji lub nadruchliwości u starszego dziecka wymaga dokładnej diagnostyki.

D/ ŻYCIORYS, CZYLI JAK ZMIENIA SIĘ OBRAZ NADPOBUDLIWOŚCI U TWOJEGO DZIECKA

 ADHD rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie - przed 7, zazwyczaj przed 5- tym rokiem życia, a tak naprawdę bardzo często przed 2 rokiem życia. W opinii wielu cechy zespołu widoczne są już od chwili narodzin. Pójście do przedszkola lub zerówki jest często pierwszym momentem, w którym dziecko w konfrontacji ze swoimi rówieśnikami w grupie ujawnia cechy niedojrzałości emocjonalnej. Dzieci nadpobudliwe wyrażają swoje emocje szybciej i z większą intensywnością, niż to jest w ich wieku aprobowane. Pojawiają się pierwsze problemy związane z rozwojem społecznym dzieci nadpobudliwych, które często nie jest w stanie nauczyć się reguł panujących w przedszkolu, czy grupie rówieśniczej. Co więcej, nie ucząc się podstawowych zasad kierujących naszym postępowaniem nie mogą dalej rozwijać swoich społecznych umiejętności. Konsekwencją tego jest, że ich stosunki z rówieśnikami układają się źle. Nie potrafią podporządkować się grupie, bywają bardzo agresywne w stosunku do innych dzieci. Często wydaje im się, że inni czyhają na ich błąd i są wrogo nastawieni do wszystkich. Cechuje je niskie poszanowanie własnej godności, za wszelką cenę próbują też pomniejszyć godność innych. Reagują zbyt impulsywnie, nieadekwatnie do bodźca. Łatwo jest je zezłościć lub sprowokować. W skrajnych przypadkach, po wybuchu agresji i np. pobiciem innego dziecka bywają nawet usuwane z przedszkola lub szkoły. Rodzice stale czują się zmęczeni, zniechęceni i sfrustrowani, że nie spełnili się w roli opiekuna i wychowawcy. Temperament dzieci z ADHD powoduje, że nie spełniają również szkolnych oczekiwań. Dodatkowo nasila je nowy problem: Przez 45 minut bez przerwy trzeba spokojnie siedzieć w ławce i słuchać uważnie nauczyciela. W szkole dzieci nadpobudliwe odbierane są jako gorsze, nieposłuszne, niegrzeczne. Osiągają znacznie niższe stopnie, przynajmniej raz powtarzają klasę. Wielu bywa zagrożonych usunięciem ze szkoły lub rzeczywiście musiało zmienić miejsce nauki.

 Dzieci z ADHD dużo mniej czasu spędzają ze swoimi rówieśnikami. Wynika to z faktu, że ich zachowania- przypadkowe bądź nieprzypadkowe czynienie przykrości innym, chęć ciągłego kierowania grupą, przeszkadzanie, niemożność zaczekania na swoją kolej- prowokuje, drażni i... skutecznie odpędza kolegów. Niepowodzenia powodują , iż czują się mniej szczęśliwe, mają niższą samoocenę. Izolacja od rówieśników może prowadzić do rozwoju depresji, czy osobowości antyspołecznej.

 W wieku dojrzewania na problemy już istniejące nakładają się nowe, typowe konflikty wieku dorastania: bunt przeciwko normom, poszukiwanie autorytetów poza domem, nieustępliwość, ucieczka w używki i w uzależnienia, pogłębiona niska samoocena, czarne widzenie świata oraz problemy szkolne, społeczne i emocjonalne prowadzące do bezradności i depresji.

 Zespół ADHD może trwać latami. Objawy ADHD utrzymują się u około 70% dzieci w okresie dojrzewania i 30-50% w dorosłym życiu. Z badań wynika, że chłopcy częściej wyrastają z zespołu hiperkinetycznego niż dziewczęta. Wraz z dorastaniem objawy nadruchliwości powoli ustępują zamieniając się w niepokój. U wielu dzieci tym przełomowym okresem w życiu jest wiek 14 lat, a więc gdy dziecko kończy gimnazjum. Okazuje się, że w tym wieku okolice mózgu dotknięte deficytem wchodzą w późną fazę dojrzewania, co prowadzi do zwiększenia ilości uwalnianego neuroprzekaźnika i ...wyrastania z choroby. Dorośli, którzy jako dzieci nie były w żaden sposób leczone ani odpowiednio traktowane, będą miały problemy emocjonalne również w dojrzałym wieku, a ich wcześniejsze trudności w uczeniu się utrudnią osiągnięcie sukcesów zawodowych.

E/ OBJAWY, CZYLI CO CZĘSTO DENERWUJE RODZICÓW

1. Impulsywność

 Problemem tu jest to, że dziecko we właściwym momencie nie jest w stanie przypomnieć sobie zasad postępowania. Dzieci nadpobudliwe znają reguły, chcą się do nich stosować, ale nie są w stanie tego zrobić. Impulsywność dzieci nadpobudliwych prowadzi do tego, że działają one nie przewidując konsekwencji swojego działania, co z kolei powoduje, że nie są w stanie dostosować się do zasad panujących w domu i w szkole. Dzieci nadpobudliwe mają kłopot z zastosowaniem zasad w praktyce, choć zwykle doskonale je znają i chcą przestrzegać. Najpierw jednak zrobią a potem pomyślą. Przypominanie im o umowach, zakazach, czy uczenie przestrzegania zasad trzeba powtarzać wielokrotnie w ciągu dnia. Dzień po dniu!

2. Nadruchliwość

 Mówimy o niej wtedy, kiedy dziecko cechuje nadmierna, niczym nie uzasadniona aktywność ruchowa. Jego energia jest niespożyta. Brak zdolności przewidywania skutków swojego postępowania i planowania następnych działań sprawia, że dziecko wikła się w sytuacje, z których nie potrafi wybrnąć. Często chaotycznie biega, kręci się. Wykonuje te same czynności, chociaż wielokrotnie słyszał prośbę o ich zaniechanie.

3. Zaburzenia uwagi

 To po prostu słabsza zdolność do koncentrowania się na każdym zadaniu. Dotyczy ona zarówno skierowania uwagi (np. zachęcanie do słuchania), jak i jej utrzymania(np. ciągłego słuchania). Dzieci nadpobudliwe mają problemy z:

• zastosowaniem się do kolejnych instrukcji;

• skupieniem się na jednej czynności ( często z jednej czynności przechodzą do drugiej nie kończąc poprzedniej);

• wykonywaniem zadań zleconych przez dorosłych;

• odrabianiem lekcji lub czytaniem zadanego tekstu (nadmierne roztargnienie w czasie nauki);

• słuchaniem tego, co się do niego mówi;

• pamiętaniem o zabraniu wszystkich rzeczy potrzebnych do wykonania różnych czynności jak; przybory szkolne, książki, zabawki, części garderoby itp.

• z zapamiętaniem tego, co było zadane, z zapisywaniem tego, co było na lekcjach.

 Innym problemem związanym z uwagą polega na tym, że dzieci nadpobudliwe nie potrafią z dochodzących bodźców wybrać najważniejszego. Dla nich śpiew ptaków, autobus przejeżdżający za oknem, pies leżący w kącie, lecąca mucha są równorzędnymi bodźcami. Każdy z nich jest tak samo ważny. Podobnie jest, gdy konieczne jest utrzymanie uwagi na dwóch czynnościach jednocześnie (np. słuchanie nauczyciela i notowanie) lub w sytuacji oczekiwania na kolejny bodziec( np. na kolejne zdanie w czasie dyktanda).

 Z deficytem uwagi u dziecka z ADHD sprzężona jest znacznie osłabiona pamięć krótkotrwała, co dodatkowo powiększa trudności dziecka w uczeniu się. Aby w miarę skutecznie dotrzeć do dziecka nadpobudliwego konieczne jest:

1. ograniczenie ilości dochodzących bodźców;

2. dostosowanie tempa pracy do możliwości dziecka;

3. zastosowanie metod, które skupią jego uwagę na tym, co uważamy w danej chwili za najważniejsze.

F/ DIAGNOSTYKA W KIERUNKU ADHD

 Rozpoznanie ADHD jest trudne, ponieważ prawie całkowicie opiera się na obserwacji dziecka i doświadczeniu lekarza. Nie ma żadnego badania laboratoryjnego, które potwierdziłoby takie rozwiązanie. Wykonane badania mogą pozwolić na wykluczenie innych chorób , które mogą objawiać się nadpobudliwością, jak: zatrucie ołowiem, nadczynność tarczycy, ogólne niedożywienie z awitaminozą, alergie pokarmowe, astma, choroby pasożytnicze reumatyczne, padaczka, niedokrwistość.

Idealna diagnostyka w kierunku ADHD

• Informacje zebrane od rodziców na temat rozwoju dziecka i obecnego jego zachowania.

• Informacje uzyskane od nauczyciela na temat zachowania dziecka w szkole lub w przedszkolu.

• Badanie pediatryczne.

• Badanie neurologiczne, w razie potrzeby badanie EEG.

• Obserwacja zachowania dziecka.

• Rozmowa z dzieckiem.

• Oceny nasilenia problemu nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzeń koncentracji uwagi oraz zachowań problemowych przy pomocy skali i kwestionariuszy diagnostycznych.

• Ocena zachowania dziecka przy pomocy kwestionariuszy opartych o kryteria ADHD.

• Obiektywna lub subiektywna ocena aktywności ruchowej dziecka.

• Obiektywny pomiar uwagi dziecka.

• Badanie psychologiczne, ocena ilorazu inteligencji.

Obecnie uważa się, że dziecku z ADHD potrzebna jest kompleksowa pomoc, która obejmuje oddziaływania psychospołeczne, psychoterapię i leczenie farmakologiczne.

Jaka pomoc w zależności od dominującego typu zaburzeń?

1. NADRUCHLIWOŚĆ:

• poradnictwo dla nauczycieli i rodziców;

• behawioralna modyfikacja zachowań(praca z dzieckiem nad pewnymi zachowaniami);

• zmiana czynników środowiskowych;

• farmakoterapia.

2. ZABURZENIA UWAGI:

• farmakoterapia;

• ćwiczenia koncentracji uwagi;

• ćwiczenia funkcji poznawczych (pamięci, kontroli).

3. IMPULSYWNOŚC I AGRESJA:

• behawioralna modyfikacja zachowań (wzmacnianie pozytywne);

• terapia rodziny;

• poradnictwo indywidualne i terapia indywidualna;

• farmakotarapia.

4. NIEPOWODZENIA SZKOLNE:

• reedukacja;

• nauczanie wyrównawcze;

• poradnictwo indywidualne.

 Leczenie dzieci z ADHD farmaceutykami ma wieloletnia tradycję. W roku 1937 amerykański lekarz Bradley zastosował u dzieci nadpobudliwych i agresywnych amfetaminę, i jak pisał rjedna tabletka przyniosła więcej korzyści niż całe nasze wychowanier1;. Dzisiaj już nie jesteśmy tak optymistyczni. Większość leków stosowanych w leczeniu nadpobudliwości działa w ten sposób, że albo jest podobna do naturalnych neuroprzekaźników, których u dzieci z ADHD brakuje, bądź pośrednio zwiększa ich ilość w mózgu hamując ich naturalne niszczenie. Leki skuteczne w ADHD to leki o działaniu raczej stymulującym, pobudzającym, aktywizującym a nie uspokajającym, czyli hamującym aktywność mózgu. Nie każde dziecko nadpobudliwe musi otrzymywać tabletki. Leczenie farmakologiczne jest niezbędne w przypadkach, gdy objawy są tak nasilone, że inne możliwości pomocy dziecku, takie jak: poradnictwo, współpraca ze szkołą, specjalne systemy nauczania i terapie nie przynoszą efektów.

Rodzaje leków: trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, neuroleptyki, leki psychostymulujące- pochodne amfetaminy (Ritalin).

Leki mogą zmniejszyć jedynie objawy nadpobudliwości psychoruchowej. Nie zastąpią wychowania i nauczania, mogą je jednak ułatwić.

G/ DIETA A NADPOBUDLIWOŚĆ r11; MOŻE NIE CUD, ALE WARTO SPRÓBOWAĆ

 W ciągu ostatnich lat w leczeniu nadpobudliwości zaczęto zwracać baczną uwagę na zagadnienia żywienia. Zbiegło się to w czasie z szerzeniem przekonań, iż zdrowe żywienie może wyleczyć wszelkie choroby. Są 2 rodzaje diet mogące być skuteczne:

diety wzbogacone, a wiec takie, do których dodaje się witaminy, cynk, magnez, zioła, miód zamiast cukru, olej z nasion wiesiołka i inne oraz diety eliminacyjne, czyli takie, z których należy usunąć: cukier, barwniki, substancje konserwujące oraz przeciwutleniacze.

U pewnej część dzieci z ADHD nastąpiła poprawa, ale nieznaczna.

H/ DZIECKO Z ADHD W SZKOLE- FORMY POMOCY

 To, że u dziecka trudno rozpoznać ADHD przed 6- tym rokiem życia wynika z faktu, że właśnie w tym wieku , w sposób dość nagły i skokowy zmienia się u dzieci zdolność do skupiania uwagi, wykonywania dość długich, nużących czynności, zajmowania czymś na polecenie. W tym wieku dzieci są już zdolne do przyswajania wielu wiadomości w stosunkowo krótkim czasie. Nie dotyczy to jednak dzieci nadpobudliwych. Charakterystyczne ich cechy, a więc nadmierna ruchliwość, zaburzenia uwagi i impulsywność, a także często im towarzyszące kłopoty z zapamiętywaniem i skłonność do nadmiernie żywych reakcji emocjonalnych, powodują, że zupełnie nie radzą sobie z nauką szkolną, a także ze szkołą jako instytucją.

FORMY POMOCY

Dobrym rozwiązaniem jest nauczanie indywidualne.

Zalety:

• Dziecko pracuje indywidualnie z nauczycielem, może poświęcić mu zdecydowanie więcej czasu.

• Nauczyciel może wybrać odpowiednie dla dziecka metody nauczania, jak polisensoryczne (wielozmysłowe) nauczanie, gdzie angażowanych jest jednocześnie wiele zmysłów (wzrok, słuch, ruch, dotyk, węch, smak), gdyż łatwiej jest zapamiętać i wydobyć z pamięci słowo, czy znak skojarzony z obrazem, wrażeniem dotykowym, zapachem, dźwiękiem. Jednocześnie takie nauczanie jest ciekawsze, mniej nudne.

• Nauczyciel może stale zabiegać o uwagę dziecka, organizować do jego potrzeb krótkie, rozładowujące napięcie i zmęczenie umysłowe przerwy.

• Może dostosować tempo pracy dziecka do jego indywidualnych potrzeb i możliwości.

• Może i powinien wielokrotnie powtarzać polecenia i utrwalać ćwiczenia też wielokrotnie je powtarzając.

• Nauczyciel znacznie częściej może wzmacniać pozytywnie dziecko, stosować pochwały za najdrobniejszy nawet sukces.

• Poprawa ocen szkolnych.

Wady

• Nauczanie indywidualne izoluje dziecko od jego rówieśników, zaburzając jego prawidłowy rozwój społeczny i emocjonalny.

• Dziecko nie ma okazji uczenia się zasad współżycia z innymi ludźmi i rozumienia sytuacji społecznych i co najważniejsze - współdziałania.

 Korzystniejszym rozwiązaniem byłoby, aby uczeń mógł pracować część godzin indywidualnie z nauczycielem, ale aby mógł też uczestniczyć w zajęciach szkolnych, nie na matematyce, czy j. polskim, ale na lekcjach, np. z muzyki , plastyki, w-f.

Najlepsza szkoła dla dziecka to taka, w której przestrzegane są następujące zasady:

1. Powinny być ściśle określone poziomy klasowe. Dzieci z ADHD ze względu na swoją niedojrzałość i różnice w rozwoju okolic mózgu odpowiedzialnych za procesy poznawcze, powinny być kwalifikowane do klas odpowiednio do swoich zdolności. Dobrze, aby dziecko miało możliwość rywalizowania z innymi, ale w rozsądnym zakresie. Powinno przebywać w grupie o podobnych możliwościach.

2. Klasa, gdzie przebywa dziecko z ADHD powinna mieć stały, zawsze rozpoczynający się o tej samej godzinie rozkład zajęć. Praca powinna przebiegać w określonym porządku, systematycznie, najlepiej według rutynowo powtarzającego się schematu.

3. Nauczyciel uczący powinien być osobą życzliwą i ciepłą, ale powinien być też surowy, konsekwentny, jednak nie autokratyczny. Wymagane jest także, aby był uporządkowany.

4. Szkoła powinna dawać możliwość powtarzania klasy, głównie w pierwszym etapie nauki, albo odroczenia od obowiązku szkolnego w kl. "O". Jest to manewr korzystny dla dziecka, gdyż dodatkowy rok daje dodatkową szansę, iż niedojrzałe funkcje Ośrodkowego Układu Nerwowego będą lepiej funkcjonować.

5. Im mniejsze klasy, w których przebywa dziecko z ADHD tym lepiej. Dziecko łatwo się rozprasza w większej grupie, rzadziej też ma możliwość indywidualnego traktowania, usłyszenia pochwały, czy zachęty. Optymalnym miejscem nauczania dziecka z ADHD jest 10- 15 osobowa klasa o charakterze integracyjnym najlepiej z dwoma nauczycielami.

6. Szkoła powinna zapewnić dziecku z ADHD zajęcia wyrównawcze, aby mógł wyrównać braki w wiadomościach i umiejętnościach, oraz zajęcia terapii pedagogicznej (reedukacji), aby usprawniać zaburzone funkcje poznawcze wynikające z ADHD. Należy też zająć się problemami dodatkowo nękającymi dziecko z ADHD, czyli dysleksją, dysgrafią, dyskalkulią, zaburzoną grafomotoryką, zaburzeniami językowymi czy koordynacją wzrokowo- ruchową albo niską integracją funkcji poznawczych. W/w deficyty są dla dziecka z ADHD znacznie większym obciążeniem niż dla innych dzieci. Dzieciom z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej zaleca się również uczestnictwo w zajęciach socjoterapeutycznych, które prowadzą wyszkoleni w tym kierunku np. pedagodzy szkolni.

7. Szkoła powinna zapewnić nadpobudliwemu dziecku różne inne, odmienne od pisemnych 45 minutowych sprawdzianów - formy sprawdzenia zdobytej wiedzy.

8. Dziecko, które przyjmuje leki powinno otrzymać pomoc od nauczycielki, albo pielęgniarki szkolnej, aby kontrola przyjmowania leków była przestrzegana.

9. W szkole średniej powinno mieć możliwość wyboru przedmiotów, w których ma szansę osiągnąć pozytywne wyniki.

I/ JAK POWINIEN POSTĘPOWAĆ NAUCZYCIEL Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM

1. Nie karać za objawy!

 Karanie dziecka nadpobudliwego za niezależne od niego objawy, spowoduje, że zacznie się ono bać szkoły , jako miejsca, w którym spotykają go niezrozumiałe i niesprawiedliwe przykrości.

2. Tworzyć dobre kontakty i relacje z rodzicami dziecka.

 Nie oskarżać ich, ze nie potrafią wychować swoich dzieci, ale że oni i szkoła mają podobny problem.

3. Nie wzmacniać niewłaściwych zachowań dziecka!

 Zwykle uwaga nauczyciela koncentruje się na dzieciach, które sprawiają problemy. Stąd nieświadomie prosta droga do wzmacniania zachowań, których wcale nie chcemy wzmacniać. Praca z dzieckiem nadpobudliwym wymagać będzie zauważania tych rzadkich chwil, kiedy spokojnie pracuje i zachęcania go do dalszego wysiłku.

4. Mówić tak, aby usłyszało!

Dziecko nadpobudliwe nie słyszy około 50% tego, co się do niego mówi i zapamiętuje 50% tego, co usłyszało (i zaraz 50% tego zapomni)

• Zamiast mówić, czego nie ma zrobić powinnyśmy mówić, co ma zrobić.

Przykład

Zamiast: "Przestań się kręcić i przeszkadzać!"

Mów: "Otwórz zeszyt, zapisz temat!"

• Dzieci z zaburzoną uwagą mają ogromny problem ze zrozumieniem złożonych poleceń, gdyż części nie usłyszy, a część zapomni, zanim nauczyciel dokończy je wypowiadać. Dlatego należy formułować krótkie i zwięzłe komunikaty. Ograniczamy się do jednej czynności i gdy dziecko ją zakończy podajemy kolejne, krótkie polecenie.

• Dziecko z ADHD bardzo łatwo przechodzi od sensownej, uporządkowanej działalności ( np. wypełniania zeszytu do ćwiczeń) do działalności nieuporządkowanej i bezsensownej (powiększanie długopisem dziur w swetrze), a trudno przechodzi drogę odwrotną.

Początek przystąpienia do wykonania czynności powinien być więc jasno i wyraźnie zaakcentowany, np.: "Uwaga! Zaczynamy pisać".

 Nauczyciel powinien zabiegać o łatwo rozpraszającą się uwagę dziecka. Wydając polecenia całej klasie, powinien utrzymać z nim kontakt wzrokowy i mówić jakby tylko do niego: "Zobacz!", "Posłuchaj!", "Zauważ!"

5. Stwarzać uporządkowany świat.

 Naturalnym żywiołem dziecka nadpobudliwego jest chaos. Nieumiejętność organizowania pracy utrudnia takiemu dziecku życie. Należy więc stworzyć mu uporządkowane i jasne środowisko, jasno określone normy i ściśle określone granice, co wolno, a czego nie wolno. Dziecko musi bardzo dokładnie wiedzieć, jakie zachowania są niedopuszczalne i jakie za to grożą konsekwencje.

 Należy zadbać o odpowiednie miejsce w klasie, a najlepszym miejscem w klasie dla dziecka z ADHD jest miejsce w pierwszej ławce, jak najbliżej nauczyciela. Bardzo dobrze jest, aby usiadło obok najspokojniejszego i najbardziej skupionego dziecka w klasie, a jeszcze lepiej, aby siedziało otoczone wokół tylko flegmatykami.

6. Okiełznać nadruchliwość.

 Dziecko nadpobudliwe musi ruszać się więcej niż jego rówieśnicy. Nie można tego zlikwidować, warto więc obejść. Ponieważ nie może ono usiedzieć zupełnie spokojnie, można jasno i wyraźnie ustalić, że może się kręcić w obrębie ławki, machać nogami, manipulować, ale nie wolno mu naruszać przestrzeni innych, czyli wychodzić z ławki, zaczepiać itd. Można nadruchliwość dziecka wykorzystać z pożytkiem dla siebie i klasy, prosząc, aby rozdało lub zebrało pomoce szkolne, przyniosło kredę, starło tablice, zasłoniło okno itd. Czynności te organizujemy, gdy zapas uwagi dziecka został wyczerpany i rozpiera go energia. Samo dziecko wiele w ten sposób zyskuje. Czuje się kimś ważnym, potrzebnym i akceptowanym.

7. Być konsekwentny w postępowaniu (także dla rodziców)!

 Konsekwencja wiąże się z systemem norm i zasad i jest to coś, co pomaga utrzymać dyscyplinę. Konsekwencje czasami są bardzo proste. Kiedy idziemy do szkoły bez odrobionych lekcji, to musimy liczyć się ze złym stopniem. Kiedy nie przestrzegamy reguł ruchu drogowego, płacimy mandat. Konsekwencje mogą być naturalne r11; dotkniesz gorącego pieca to się sparzysz, albo regulaminowe - czyli jeśli zrobisz to i to, stanie się to i to. Konsekwencja musi być ściśle przestrzegana, to znaczy, jeśli dziecko złamie umowę (normę), będzie musiało zawsze liczyć się z konsekwencją. Jest to dla dziecka duża trudność, ponieważ dziecko z ADHD, w zależności od stopnia nasilenia objawów albo słabo, albo w ogóle nie przewiduje skutków swojego postępowania. Nie zauważa związku, np. rzucaniem piłki w domu, stłuczeniem wazonu i gniewem mamy. Reakcja na niewłaściwe zachowanie dziecka, czyli konsekwencja powinna być jak działanie Supermana- szybka, skuteczna, sprawiedliwa, słuszna, słowna.

1. Szybka - powinna nastąpić natychmiast po przewinieniu- wyciąganie konsekwencji z przewinienia po jakimś czasie, kiedy dziecko zapomniało już o nim jest niewłaściwe.

2. Skuteczna - czyli doprowadzona do końca. Doskonała konsekwencja nie odniesie żadnego skutku, jeśli nauczyciel lub rodzice zrezygnują z jej przeprowadzenia lub przerwą ją w połowie. Dziecko przekona się że po rgadaniur1; i tak nic nie nastąpi, albo po godzinie mu rprzejdzier1; i odwoła karę. Następnym razem poczuje się bezkarne.

3. Sprawiedliwa - konsekwencja powinna być odpowiednia do przewinienia, to znaczy ani zbyt łagodna, ani zbyt surowa. Konsekwencje powinny być stałe.

4. Słuszna - konsekwencja powinna być związana z rzeczywistym przewinieniem dziecka. Jeśli dziecko coś rprzeskrobałor1; i zostało przyłapane to zarzucanie dziecku, że nie zdążyło uciec, powoduje że dziecko uczy się, że nie ma nic złego w samych wybrykach. Problemem jest to, aby nie dać się złapać.

5. Sympatyczna - karać, ale z miłością.

6. Słowna - stosować perswazje słowne, tłumaczyć ale nie bić, nie maltretować fizycznie. Zadając ból słabszej istocie nie nauczymy żadnych zasad poza tą, że racje ma ten, kto mocniej uderzy, kto złamie wolę itp.

 Nauczyciel lub rodzice muszą dążyć do tego, aby dziecko rposprzątałor1; (naprawiło skutki) po swoim niewłaściwym zachowaniu. Brak reakcji, nie doprowadzenie do tego, aby dziecko "posprzątało" niewłaściwe zachowanie powoduje utrwalenie takiego zachowania, bo pozostało ono bez żadnych konsekwencji!!!!!!! Dlatego warto wyciągać konsekwencje.

8. Równie ważne jak bycie konsekwentnym jest, aby nauczyciel stosował system pochwał i nagród. Dzieci z ADHD rzadko są chwalone, a dla nich wyjątkowo ważne są pochwały i nagrody. W szkole bardzo rzadko się zdarza, aby ktoś pochwalił dziecko z ADHD. Pochwały to jeden z najskuteczniejszych środków wychowawczych. Jest to jednak bardzo trudna sztuka. Warto spróbować chwalić wszystko, co nam się podoba opisując to. Dobrze jest podsumować i nazwać to, co zrobiło dziecko (czyli nie podkreślamy jak pięknie to zrobił, ale że w ogóle zrobił), np.:  "Poukładałeś kredki. O, zeszyty są na swoim miejscu. To się nazywa porządek!" Pochwała działa tylko wtedy, kiedy jest jednoznaczna i natychmiastowa. Zwroty: "tak, ale...", "Jest świetnie, ale..." pozbawiają radości i wprowadzają wątpliwości, co do szczerości intencji.

Znajdźcie każdego dnia przynajmniej kilka sytuacji, w których będziecie mogli pochwalić dziecko.

 

J/ METODY WSPIERAJĄCE SZKOŁĘ I RODZICÓW W WYCHOWANIU DZIECKA Z ADHD

1. Akupunktura

2. Biofeedback - metoda wspierająca mająca modyfikować zachowanie pacjenta, dzięki nauczeniu go jak może wpływać na reakcje zachodzące w jego organizmie. Można dzięki niej, poprzez nauczenie dziecka innego sposobu reagowania, wpłynąć na nadruchliwość i zaburzenia koncentracji uwagi. Po kilkunastu sesjach, gdy pacjent widzi, że jego reakcja jest zbyt silna( nieodpowiednia do bodźca), zaczyna wtedy stosować wcześniej przyswojone techniki autorelaksacji, starając się uspokoić i wyciszyć pracę organizmu.

3. Dieta

4. Homeopatia

5. Metody psychoedukacyjne

• Metoda pracy z trudnymi zachowaniami dziećmi. Metoda C. Sutton.

Pomaga rodzicom nauczyć się zamiany zachowań niepożądanych na pożądane, czyli takie jakich oczekujemy od naszego dziecka.

• Metoda opracowana przez dwie amerykańskie matki - A. Faber i E. Mazzlish- pomagająca ukształtować nowy sposób porozumiewania się w rodzinie. Pomagająca dziecku i rodzicowi znaleźć wzajemny stosunek i zrozumienie. Pomagająca budować pozytywny obraz własnej osoby. Główne pomysły i możliwości możecie państwo znaleźć w ich książkach: "Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły" oraz "Jak mówić, żeby dzieci się uczyły. W domu i w szkole", "Rodzeństwo bez rywalizacji. Jak pomóc własnym dzieciom żyć w zgodzie, by samemu żyć z godnością".

• Metoda T. Gordona

Podobna do poprzednich metod. Ucząca sposobów wzajemnego okazywania sobie akceptacji i zrozumienia.

6. Metody stymulacji rozwoju

• Metoda Dobrego startu- czyli uczenie polisensoryczne wykorzystujące wiele zmysłów do uczenia, kojarzenia. Zapamiętywania.

• Kinezjologia edukacyjna- metoda T. Denisona. Metoda ma na celu stymulację układów mózgowych odpowiedzialnych za koncentrację i uwagę poprzez stosowanie bodźców ruchowych.

• Program korekcji zachowań- opracowany przez t. Opolską i E. Potempską.

 W programie tym planowane są odpowiednie ćwiczenia i zabawy pomagające rozładować energię, ćwiczenia ułatwiające pracę w grupie, ćwiczenia relaksacyjne. Z naszych doświadczeń wynika, że dla czworga dzieci nadpobudliwych potrzeba 4 opiekunów.

• Metoda Weroniki Sherborne - w metodzie tej poprzez ruch dzieci uczą się poznawać siebie i świat, uczą się, że mogą wpływać na swoje otoczenie. Jest to dobra metoda pracy dla rodziców i ich dzieci.

DLA RODZICÓW

K/ KILKA SPOSOBÓW NA SKUTECZNIEJSZE UCZENIE SIĘ WASZEGO DZIECKA

1. Zdobywanie wiedzy może być ciekawą zabawą- spróbujcie pobawić się z dzieckiem w wyszukiwanie ciekawych informacji w książkach i czasopismach.

2. Jeśli to możliwe to zaopatrzcie się w najpotężniejszą broń- w kolorowe książki i czasopisma, które ułatwią naukę dziecka. Przydadzą się edukacyjne programy komputerowe- coraz bardziej dostępne dla przeciętnego rodzica, a także telewizyjne programy edukacyjne. Łatwiej zapamiętać wiele informacji jeśli się obejrzy film przyrodniczy.

3. Zapiszcie dziecko do pobliskiej biblioteki.

4. Spróbujcie dziecku zadawać zaskakujące pytania, np. "Jak myślisz, skąd bierze się żółty ser?"

5. Sami przy dziecku zaglądajcie do książki.

6. Nauczcie dziecko korzystać z encyklopedii, słowników i samodzielnie szukać rozwiązań problemów, np. odeślijcie dziecko do osoby, która jest ekspertem w danej dziedzinie mówiąc: "Wujek Jurek jest policjantem dlaczego jeden policjant nosi mundur, a drugi nie".

7. Załóżcie domowe zeszyty z zagadkami, gdzie wszyscy będziecie wpisywać nowe, wymyślone, usłyszane lub wyczytane zagadki. A także z ciekawymi pomysłami , z nowościami - każdy może coś tam wpisać, wkleić czy narysować.

8. Zabierajcie dziecko na ciekawe wycieczki- do starego młyna, gdzie można zobaczyć jak dawniej mieliło się zboże, do muzeum- gdzie możecie zobaczyć rzeczy, o których dziecko uczyło się w szkole.

L/ JAK ROZMAWIAĆ Z NADPOBUDLIWYM DZIECKIEM

1. Upewnijcie się, że dziecko słucha. Jeśli to możliwe zatrzymajcie je w biegu. Spójrzcie mu w oczy. Poproście o powtórzenie Waszych słów (dzieci z zaburzeniami zachowania mogą bardzo źle reagować na takie zachowanie ze strony rodziców traktując je jako wyzwanie)

2. Mówcie jasno, co chcecie, żeby dziecko zrobiło, formułując krótkie, proste polecenie. Pamiętajcie, aby w poleceniu nie było negacji, ale informacja, co dokładnie ma być zrobione, np.: "Nie skacz, siostra śpi" tylko "Bądź cicho, bo obudzisz siostrę".

3. Używajcie jak najmniej słów, przestańcie trajkotać. Dziecko was najprawdopodobniej wtedy wcale nie słucha. Jednym uchem mu wpada, drugim wypada. Ale często przypominajcie mu, co miało zrobić, oczywiście krótko i rzeczowo, np.: "Cicho, siostra śpi".

4. Słowa na piśmie mają większą wagę, możemy krótkie polecenia napisać, np. na kolorowej kartce, gdy tracimy już resztki cierpliwości. Powinny zawierać prośby, np. "Chcę odpocząć, bądź cicho".

5. Nie atakujcie. Reakcją na każdy atak jest obrona. Lepiej więc przedstawić co was denerwuje, ale bez oskarżeń. Skrajności typu: "ty zawsze", bądź "ty nigdy", "musisz natychmiast", "ja ci każę" to słowa bardzo niebezpieczne, gdyż łatwo wywołują wybuch.

Ł/ JAK RADZIĆ SOBIE Z NADPOBUDLIWYM DZIECKIEM

1. Powiedz dziecku, czego od niego oczekujesz zanim zrobi coś nie tak.

2. Przewidujcie! Działajcie zanim dziecko zrobi coś złego. Są sytuacje, które szczególnie wywołują jego niewłaściwe zachowania. Należą do nich: daleka podróż, nudne przyjęcie, długie kazanie w kościele, zakupy, ciężki dzień w szkole itp.

3. Stanowczo zareagujcie na niepożądane zachowanie dziecka (wyłączcie telewizor, zgaście światło, rozdzielcie, gdy się bije). Bez oskarżania i agresji. Jeszcze raz powiedzcie jak oczekujecie, żeby się zachowywało.

4. Pokażcie dziecku jak naprawić zło, które wyrządziło nawet nieumyślnie- np. wręczcie szczotkę do pozmiatania kawałków szkła. Dziecko z ADHD najczęściej bardzo żałuje tego co się stało, nie gderajcie więc... Pomóżcie wybrać mu jeden z wielu pomysłów na naprawienie wyrządzonej krzywdy.

5. Pozwólcie ponieść dziecku konsekwencję swojego złego zachowania. Jeśli rano spóźni się do szkoły, bo za długo wstawało, pozwólcie, żeby samo usprawiedliwiło się nauczycielowi. Jeśli zerwie kwiatki sąsiada wyślijcie go, aby przeprosiło.

6. Nie słuchajcie protestów, udawajcie, że nie słyszycie krzyków, niegrzecznych słów (nie uda wam się przegadać nadpobudliwego dziecka).

7. Spokojnie, kilkakrotnie powtórzcie polecenie. Pamiętajcie, Wasze dziecko ma trudności związane z uwagą i wymaga częstych przypomnień.

8. Pozbawcie dziecko uwagi z waszej strony. Odeślijcie je w bezpieczne, ciche, nudne miejsce, aż przestanie płakać (lub kląć). Gdy się uspokoi, potrafi zaskoczyć okazując, np. wiele miłości.

9. Kiedy tylko Wasze dziecko zachowa się tak jak tego oczekujecie pochwalcie go za włożony wysiłek.

Literatura:

T.Wolańczyk- "Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci"

G. Serfontein- "Twoje nadpobudliwe dziecko"

Opracowała Dagmara Komoszyńska

---