Beata Tomala I rok ppiw
studia niestacjonarne
PRACA ZALICZENIOWA
Temat: Filozofia wychowania w kontekście filozoficznej refleksji o kulturze.
Filozofia wychowania wchodzi w skład filozofii kultury, ta zaś swe źródła ma w filozofii klasycznej. Na ten podział wpływ miało wiele czynników, między innymi cała tradycja filozoficzna, renesansowa filozofia przyrody, neokantyzm. Najpierw jednak należy zastanowić się czym jest kultura sama w sobie, kiedy się pojawiła i jaką pełni funkcje w społeczeństwie, w życiu człowieka. Czy jest dla niego ważna? Czy jest nieodłącznym elementem egzystencji a zatem i wychowania? Czy ma wpływ na nasze refleksje dotyczące kształtowania życia ludzkiego we wczesnym jego okresie? Na te kilka pytań postaram się odpowiedzieć w mojej pracy.
Jednymi z najważniejszych zagadnień myśli filozoficznej V i IV w. p.n.e. były zagadnienia etyczne i pedagogiczne, zaczęła kształtować się filozofia, która „pomagała” w wychowaniu człowieka. W tamtych czasach filozofia nie była tylko czystą refleksją nad sensem życia ale stanowiła jedność myślenia i praktyki życiowej. Tak pojęta filozofia skierowana jest przede wszystkim na człowieka, na jego możliwości i granice, które wyznaczają kształt jego egzystencji, kształcenia i wychowywania. Problem właściwego wychowania był szeroko dyskutowany zwłaszcza w kręgu sofistów, którzy jako pierwsi, ogłosili światu, że arete można się nauczyć. Z kręgów tych wywodził się Sokrates, syn kamieniarza i położnej, który, jak wielu sądzi, dokonał rewolucji w pojmowaniu tych wartości, które świadczą o naszym człowieczeństwie. Można Sokratesa przesadnie chwalić, jak czynił to Platon, lub przesadnie ganić jak to czynił Nietzsche.
Jednak działalność i filozofia Sokratesa są stałym punktem odniesienia dla każdego, kto podejmuje namysł nad wartościami oraz rozwojem duchowym jednostki.
Znane już od Platona filozoficzne ukierunkowanie dyskusji pedagogicznych przeżyło szczególny moment kryzysu z chwilą, gdy nauki o wychowaniu wkroczyły na uniwersytety.
Od tego momentu mamy do czynienia z coraz mocniejszym akcentowaniem podejścia eksperymentalnego i ilościowego. Ograniczyło to rolę filozofii do skromnego akompaniamentu dla uprawianych nauk o wychowaniu. Filozofię redukowano do wąsko rozumianego humanizmu, przy wyraźnym akcentowaniu podejścia scjentystycznego. W podobnym klimacie toczą się współczesne dyskusje pedagogiczne, znajdujące swe odbicie w praktyce wychowawczej. Koncentrują one swą uwagę na aspektach metodycznych (praktyce nauczania i wychowania), a jednocześnie zdają się zaniedbywać pozytywną refleksję filozoficzną nad podstawami i celowością wychowania. Tymczasem, aby udzielić odpowiedzi na pytanie: Jak wychowywać? trzeba wpierw zapytać o istotę wychowania, o jego antropologiczne, etyczne i aksjologiczne podstawy. Ważne stają się zatem wysiłki przywrócenia problematyki filozoficznej w wychowaniu i pedagogice.
Czym jest kultura?
Najważniejszą kwestią godną uwagi jest jest zdefiniowanie pojęcia kultura, zacznę od definicji etymologicznej i przedstawienia kilku stanowisk które starają się ową kulturę wytłumaczyć.. Przywołam kilka definicji kultury, aby pokazać jak różnorakie może być spojrzenie na to zagadnienie:
Według Słownika Pojęć Pedagogicznych:
Kultura to ogół wytworów ludzkich zarówno materialnych jak niematerialnych, symbolicznych i duchowych. Najczęściej jest rozumiana jako całokształt materialnego oraz duchowego dorobku społeczeństw. Często jest utożsamiana z cywilizacją. Kulturę tworzy człowiek, to ogół tego co zostało stworzone przez ludzi, wszystko co ma wartość naukową, społeczną, artystyczną i techniczną. To te dobra i wytwory człowieka, które są godne kultu, a więc w szczególności potrzebują pielęgnacji i czci. Łącząc kulturę z wychowaniem należy podkreślić, że wychowanie nie jest dziełem samej tylko natury, lecz także zależy od społeczności, a zagadnienia wartości i celu są decydujące w wychowaniu należą do kultury.”
Według słownika Języka Polskiego wyd. PWN:
KULTURA - ( łac. cultura -uprawa ), ogół stworzonych przez ludzi wartości naukowych, społecznych, artystycznych i technicznych oraz procesy tworzenia tych wartości. W przeszłości kojarzyło się pojęcie kultury z „ uprawą roli”bądź z „ uprawą umysłu”. Niektórzy za dobra kultury przyjmowali te dobra , które godne są „ kultu”, a więc szczególnej czci.
W XIX w. Posługiwano się zmiennie terminami „ kultura „ i „ cywilizacja ”, w XX w. zaczęto rozróżniać te pojęcia, kojarząc z pierwszym dobra „duchowe”, a z drugim- materialne. Współcześnie zaczyna się pojmować kulturę szeroko, a więc zarówno jako efekty , jak i procesy tworzenia dóbr, zarówno jako normy, wartości i wzory zachowań, jak wytworzone przez ludzi dzieła , zarówno wartości naukowe i artystyczne, jak społeczne i techniczno - cywilizacyjne.
G. P. Murdoc określa kulturę:
Kultura jest wyuczona; składające się na nią nawyki kształtują się pod wpływem doświadczenia. Doświadczenie to ma charakter społeczny. Kultura jest wpojona na drodze społecznej transmisji. Konsekwencją tego jest wspólność kultury w obrębie szerszych lub węższych społecznych całości. Kultura jest uświadomiona w postaci norm i wzorów. Istnieją jednak nawyki grupowe nie mające odpowiednika w postaci uświadomionych reguł i zasad. Kultura stanowi aparat zaspokojenia potrzeb ludzkich, ale jest także narzędziem powściągania impulsów. Kultura jest tworem człowieka , produktem różnych form jego społecznego działania.
Nawet Karol Marks, współtwórca ideologii socjalistycznej, w swojej koncepcji osobowości ludzkiej uznaje za jeden z podstawowych czynników świat ludzki, a więc całokształt kultury, której uczestnikiem i współtwórcą jest człowiek pojęty jako odzwierciedlenie stosunków społecznych.
Alfred Louis Kroeber i Clyde Kluckhohn zebrali ponad sto definicji kultury, a liczbę tę z pewnością można by znacznie powiększyć. Światowa kariera łacińskiego terminu cultura zaczęła się jednak od czasów Cycerona.
Cyceron w Rozprawach tuskulańskich rozszerza zakres pojęcia i używa słowa cultura w wyrażeniu cultura animi (dosłownie: uprawa umysłu) na określenie filozofii.
Od tego momentu terminu kultura zaczęto używać dla oznaczania wszelkich czynności ludzkich mających na celu pielęgnowanie, kształcenie, doskonalenie. Starożytni Grecy wyrażali podobną myśl za pomocą słowa pelomai oznaczającego wewnętrzny wysiłek zmierzający do przekształcenia sfery ludzkiego ducha (myślenia). W tradycji greckiej odpowiednikiem wyrażenia cultura była paideia, oznaczająca kształtowanie w człowieku ideału człowieczeństwa. Ale czy kulttura zawsze była czymś dobrym? Warto przytoczyc tutaj stanowisko Oswalda Spenglera filozofa historii i kultury, bardzo popularnego w Europie w latach 20. i 30. XX wieku. W swym znanym dziele Zmierzch Zachodu stwierdza on, że cywilizacja jest sklerozą kultury, jej ostatecznym chorobowym przejawem.
Każda kultura jak każdy organizm ludzki przeżywa swą młodość, dojrzałość i nieunikniony koniec. Kiedy kultura ulega procesowi erozji i dekadencji, wówczas przekształca się w cywilizację. Spengler odrzucał możliwość powstania kultury ogólnoludzkiej i kwestionował wartość wzajemnego wzbogacenia się kultur.
Definicję kultury już znamy (a raczej wiemy jak jest ich wiele). Kolejna istotną sprawą jest powstanie filozofii kultury, która stworzyła podwaliny współczesnej filozofii wychowania. Filozofia kultury jest to dziedzina filozofii, wyjaśniająca i uzasadniająca ludzki sposób działania, będący wynikiem rozumnej i wolnej natury człowieka; stanowi dziedzinę tradycyjnej filozofii klasycznej.
Jako odrębna dyscyplina filozoficzna filozofia kultury pojawiła się pod koniec XIX w. Wyrażenie „filozofia kultury” wprowadził R. Eucken, filozof niemiecki, laureat literackiej Nagrody Nobla z 1908, natomiast w tytule dzieła pojawiało się po raz pierwszy u Steina (An der Wende des Jahrhunderts. Versuch einer Kulturphilosophie). Powstanie filozofii kultury jest wprost związane z neokantyzmem, natomiast pośrednio z renesansowym przełomem w filozofii.
Teraz przedstawie kilka stanowisk filozofów, którzy swymi poglądami wywarli znaczący wpływ na kształtowanie się filozofii kultury, a w konsekwencji filozofii wychowania.
Emmanuel Kant
W systemie Kanta świat rzeczy materialnych (traktowany jako zjawiska)
usytuowany został po stronie „sein”, natomiast świat duchowy po stronie „sollen”.
Pierwszy obejmował związki konieczne, wyrażone za pomocą złącznika zdaniowego „jest” w sadach formułowanych w naukach matematyczno-przyrodniczych, drugi odnosił się do powinności, obecnej zwłaszcza w dziedzinie moralności.
W drugiej połowie XIX w. nurcie neokantowskim zwrócono uwagę (H. Rickert,
W. Windelband), że obok nauk badających naturę („Naturwissenschaften”)
potrzebne są nauki badające ducha („Geisteswissenschaften”).
Naturą rządzi konieczność w języku wyrażona za pomocą łącznika zdaniowego „jest”, natomiast Duch kieruje się sensem („Sinn”) i wartością („Wert”).
Świat sensu i wartości to świat kultury, który stanowi przedmiot badań nauk o kulturze („Kulturwissenschaften”).Pojecie ducha zastąpiono pojęciem kultury.
Georg Wilhelm Friedrich Hegel
„ Z jednej bowiem strony widzimy człowieka spętanego więzami pospolitej rzeczywistości i ziemskiej doczesności, przyciśniętego potrzebami i niedostatkiem, nękanego siłą potęg przyrody, uwikłanego w materię, zmysłowe cele i zmysłowe przyjemności, podległego tyrani naturalnych popędów i namiętności, a z drugiej strony widzimy go jak się wznosi w strefę idei wieczystych, w królestwo myśli i wolności jak jego wola wytycza sobie prawa i nakazy, jak odziera świat z barwnej, kwitnącej rzeczywistości i zmienia go w abstrakcję, a dych zachowuje swe prawa i swą godność tylko w krzywdzącym traktowaniu przyrody i pozbawianiu jej praw odpłacając jejtakim samym przymusem, gwałtem jakiego od niej doznał.”
Hegel ukazuje nam tutaj sprzeczność pomiędzy człowiekiem a kulturą nowożytną, polegającą na przeciwstawieniu sobie różnych wyobrażeń i idei. Konflikty pomiędzy duchowością a cielesnością, ideami a rzeczywistością oraz pomiędzy instynktami a kulturą nowożytną.
W literaturze romantycznej często spotykamy się z bohaterami przeżywającymi okres wewnętrznego rozdarcia. Uwikłanymi w konflikt pomiędzy własną wiarą i przekonaniami, a przekonaniami innych.
Niezrozumiani przez społeczeństwo sprzeciwiający się normom i kulturze nowożytnej. Człowiek żyjący w realnym świecie, będący jednak całkowicie oderwany od rzeczywistości przez swoje marzenia i idee, nie potrafi przystosować się do życia codziennego.Kultura, jej zasady i normy prawne zostały stworzone przez ludzi na skutek wielu kompromisów i wyrzeczeń. Jest pewnego rodzaju średnią wartością norm uznawanych przez każdego z nas. Dlatego często koliduje z naszym sposobem patrzenia na świat. Idąc na kompromis musimy sobie w pełni zdawać sprawę, iż jest on tylko środkiem zaradczym i nigdy nie zdołamy dotrzeć do takiego stanu rzeczy, aby wszystkie strony były w pełni zadowolone z podjętej decyzji. Im więcej stron bierze udział w jej podejmowaniu, tym bardziej odbiega ona od wyobrażeń każdej z nich.
Filozofia kultury w neokantyzmie, Ernst Cassirer.
Ernst Cassirer wymienia pięć składników kultury: naukę, filozofię, język, mit i religię. Cassirer swoje dzieło, poświęcone filozofii form symbolicznych, a będące w gruncie rzeczy, zakrojona na szeroka skalę filozofią kultury, zaplanował pierwotnie jako rozwinięcie Kantowskiego aprioryzmu.
Stosując Kantowski aprioryzm do interpretacji kultury Cassirer wprowadził pojęcie formy symbolicznej, rozumianej jako rodzaj kategorii, za pomocą, której dane doświadczenia uzyskują określona postać, charakterystyczną dla takiego lub innego rodzaju tworów kultury. Wszelkie dane doświadczenia, nawet te najprostsze, są już zawsze w pewien sposób zorganizowane i uporządkowane przez formy symboliczne o charakterze apriorycznym. Formy te nie dają się sprowadzić do jednego typu czy rodzaju. Nie tylko nie możliwe jest konstruowanie obrazu świata z „gotowych”, prostych danych, ale także sam proces organizowania i kształtowania doświadczenia nie da się podporządkować jednolitemu systemowi form. Szczególnie godne uwagi są rozważania poświęcone logicznej strukturze mitu i religii. Cassirer prezentuje najróżniejsze obrazy świata, będące produktem wyobraźni mitycznej i religijnej po to, by wydobyć z nich prawidłowości o charakterze uniwersalnym, właściwe mitycznemu pojmowaniu świata jako takiemu.
Chodzi o takie prawidłowości, takie formy symboliczne, które charakteryzują myślenie mityczne i religijne, a jednocześnie różnią się wyraźnie od form określających sposób tworzenia nauki bądź języka. Muszą to być takie formy, które dają się wykryć w mitologiach i religiach pochodzących z różnych epok i obszarów kulturowych. Cassirer przechodzi od zupełnie pierwotnych postaci animizmu i totemizmu do bardzo uduchowionych i skomplikowanych religii, jak perska czy indyjska, po to, by wskazać, co łączy je wszystkie ze względu na specyficzny sposób pojmowania takich kategorii jak czas, przestrzeń czy liczba. Każdy obraz świata, czy to mityczny czy naukowy, musi zawierać jakiś rodzaj porządku przestrzennego bądź czasowego, lecz sposób, w jaki porządek ten jest kreowany, zależy właśnie od tego, czy jest to świat naukowy czy mityczny. Jesteśmy zależni od postaci świata, który badamy. Jeśli chcemy opisać i zrozumieć całość form kształtujących wszystkie obszary ludzkiego doświadczenia, musimy zacząć od poznania tego, co stanowi rezultat działania tych apriorycznych form, a więc faktycznego świata ludzkiej kultury. Kant wychodził od faktu istnienia nauki, Cassirer od faktu istnienia kultury. Kultura nie jest jednak czymś niezmiennym i statycznym, dlatego sama analiza logiczna nie może w tym wypadku wystarczyć. Aby wziąć pod uwagę zmienność kultury, trzeba uwzględnić jej historię. Cassirer w zasadzie nie zajmuje się historią kultury, lecz jej strukturą, w praktyce jednak prezentowane przez niego opisy zaczerpnięte są z historii kultury i historii filozofii. Formy symboliczne, jako struktury porządkujące różne obszary ludzkiej twórczości, rozwijają niejako zawarte w nich możliwości na przestrzeni dziejów, czy raczej różnych kultur.
Różne formy symboliczne tworzą różnego rodzaju relacje między tym, co duchowe a tym, co zmysłowe. Nie ma tu jednak miejsca na jakikolwiek dualizm, nie ma mowy o „czystej duchowości” czy „czystej zmysłowości”. Świat wrażeń, który stanowi materiał kulturotwórczej aktywności, nie jest nigdy i nigdzie dany w swej czystej postaci. Zawsze jest on już z góry i od samego początku przeniknięty pewną pierwotną funkcją duchową. Przykładem takiej funkcji jest funkcja wyrażania. Tym, co możemy zaobserwować na najbardziej elementarnym etapie rozwoju, nie jest zdolność rozróżniania prostych barw czy dźwięków.
Jest to zdolność odczuwania tego, co wyraża twarz bliskiej osoby lub odczuwania atmosfery, jaka emanuje z otoczenia, tego czy jest ona przyjazna czy groźna. Także w tym języku funkcja wyrażania wydaje się mieć charakter najbardziej pierwotny, dopiero w dalszym procesie rozwoju dochodzą do głosu funkcje przedstawiania i czystego znaczenia. Charakterystyczna cechę świadomości mitycznej stanowi nieodróżnialność treści zmysłowej i duchowej. Cały byt zjawiska zawiera się w sposobie, w jaki ona się wyraża i wpływie, jaki wywiera na człowieka. Nie ma tu miejsca na podział na to, co pozorne i rzeczywiste, na istotę i zjawisko. Zapoznanie się z charakterem świadomości mitycznej poucza nas o tym, że doświadczeniem pierwotnym jest świadomość szeroko rozumianego TY nie zaś świadomość JA jak chcieliby tego teoretycy poznania. W mitycznym kontakcie człowieka ze światem podstawową role odgrywa rozumienie tego, co ten świat wyraża a nie, mniej lub bardziej dokładna wiedza o obecnych w nich rzeczach. Świat mityczny poucza nas o tym, że u źródeł poznania znajdują się nie elementarne wrażenie zmysłowe, lecz elementarne formy wyrazu. Każde spostrzeżenie coś wyraża, każdy fenomen ucieleśnia całą istotę. Generalnie rzecz biorąc trzeba, zdaniem Cassirera, zrezygnować z ograniczania filozoficznych dociekań do teorii poznania i teorii nauki i tym samym przyznać, że obszar poznania teoretycznego, choć ogromnie ważny stanowi jedynie pewna warstwę w obrębie całości ludzkiego rozumienia rzeczywistości i to taka, która historycznie rzecz biorąc rozwinęła się stosunkowo późno. Zatem samo pojęcie formy symbolicznej wiążę się z koncepcja znaczenia, stanowi ona, bowiem pewną energie duchową, która sprawia, że treść znaczenia zostaje związana z konkretnym znakiem zmysłowym.
Warto tu zauważyć, że pojęcie formy symbolicznej zawiera trzy elementy:
1. energia duchowa pojęta jako pierwotna siła kształtująca, sprawia, iż
2. prosta obecność pewnego fenomenu otrzymuje
3. określone znaczenia.
Funkcja sensotwórcza jest już obecna zanim jeszcze zostanie stworzony znak indywidualny. Sposób zawierania się sensu w percepcji zmysłowej, która ten sens reprezentuje określa Cassirer jako „symboliczne piętno czy ładunek”.
Zastosowanie pojęcia symbolicznej pregnancji umożliwia uniknięcie trudności związanych z wyjaśnieniem sposobu, w jaki wrażenie zostaje powiązane ze znaczeniem. Wszystko, z czym możemy mieć do czynienia jest już jakoś uporządkowane, ma jakiś sens, jest niejako naładowane znaczeniem.
To właśnie relacja między przeżyciem zmysłowym i zawartym w nim znaczeniu jest tym, co pierwotne. Różne formy kultury: język, mit, sztuka czy nauka są produktami różnego rodzaju sposobów powiązania ze sobą percepcji i znaczenia. Filozofia form symbolicznym jest, więc typologią rozmaitego rodzaju syntez, które możemy odnaleźć u źródeł różnych obszarów kultury.
Cassirer wyróżnia trzy podstawowe typy relacji pomiędzy zmysłowym znakiem a jego treścią znaczeniową:
1. wyrażania
2. przedstawiania
3. czystego znaczenia
Najbardziej oczywistą i najbardziej zrozumiała dla myślenia potocznego jest funkcja przedstawiania, realizuje się ona w języku, w którym słowo w swej zmysłowej postaci różni się od reprezentowanego przez siebie sensu. Z funkcja wyrażania mamy do czynienia w micie i sztuce, a z funkcją czystego znaczenia, w której zmysłowy nośnik występuje jedynie jako narzędzie dla treści zawartej w znakach i powiązaniach pomiędzy nimi - w nauce.
Język i inne formy symboliczne „budują mosty” pomiędzy poszczególnymi indywidualnościami. Ludzie mogą się porozumiewać się ze sobą jedynie dzięki medium, jakie stanowi język. Język odpowiada temu, co nazywamy potocznym obrazem świata, pojęciem rzeczy i właściwości znajdują powszechne zastosowanie w życiu codziennym. Lecz obraz ten, choć tak oczywisty nie jest jedyny.
Inne są obrazy świata właściwe świadomości mitycznej, a jeszcze inne - naukowej. W myśleniu mitycznym słowo nie funkcjonuje jako nazwa rzeczy, lecz zyskuję rangę rzeczy samej. Nie ma tu miejsca na rozróżnienie rzeczywistości i pozoru ani całości i części, choć nam wydaje się dzisiaj, że są one czymś podstawowym i nieodzownym. Świat pojęć, właściwy nauce, kształtował się powoli i stopniowo.
Po to, by przyroda mogła w ogóle stać się obiektem naukowego dociekania i badania, musiała najpierw zostać „wyrwana” ze swojego pierwotnego powiązania z subiektywnym światem ludzkich przeżyć i emocji. Weryfikacja naukowych teorii nie jest możliwa ani na drodze logicznej ani na drodze praktycznej.
Jedność wiedzy nie wynika z jedności jej przedmiotu, lecz jest jednością znaczenia. Cassirer uznaje naukę za najwyższe i najbardziej charakterystyczne osiągnięcie naszej kultury. Doszedł jednak do wniosku, że należy zachować wierność starej zasadzie pitagorejczyków, zgodnie, z którą przyroda jest w swej istocie liczba i harmonią. Odkrywanie idealnej struktury rzeczywistości nie jest jednak praca opartą na zbieraniu faktów. Wielcy naukowcy, tacy jak Galileusz, Newton czy Einstein tworzyli teoretyczne konstrukcje myślowe, które coraz doskonalej i pełniej ujmowały ten rodzaj rzeczywistości, z jaką mamy do czynienia w nauce.
Choć świat mitu jest światem najbardziej pierwotnym i najbliższym emocjonalnej naturze człowieka, ą świat języka jest światem najbardziej podstawowym w tym sensie, że stanowi warunek możliwości porozumiewania się ludzi miedzy sobą, to świat nauki można uznać za najdoskonalszy. W nim, bowiem najpełniej dochodzi do głosu twórcza moc ludzkiego ducha, polegająca na zdolności konstruowania światów o charakterze idealnym. Filozofia kultury jako odrębna dziedzina filozofii powstała wiec w łonie neokantyzmu, w perspektywie filozoficznej wyznaczonej przez kartezjanizm. Oznacza to, ze jej podstawowe odniesienia, takie jak rozumienie bytu, natury, człowieka uwikłane są w szereg apriorycznych założeń, jak np. niepoznawalność bytu, mechanicyzm, redukcjonistyczna lub dualistyczna koncepcja człowieka. Proponowana przez Cassirera filozofia kultury nie powinna być w żadnym razie uznawana za przestarzały relikt. Można w niej znaleźć doskonałą inspirację dla rozważań poświęconych kwestiom mającym istotne znaczenie także dla interpretacji i lepszego zrozumienia kultury współczesnej a zarazem współczesnego wychowania.
Wilhelm Dilthey
Wilhelm Dilthey jako główną tezę swojej filozofii przyjął, iż człowiek może dowiedzieć się kim jest nie poprzez "ślęczenie nad sobą" czy psychologiczne eksperymenty, a poprzez historię, która ma zdolność wyzwalania i pobudzania twórczości jednocześnie wyznaczając jej kierunek. Potrzeby duchowe człowieka zaspokajane są przez odpowiednie dziedziny kultury, jak religia, sztuka, filozofia, prawo czy nauka, co dzieje się dzięki ich odrębnych strukturach, które odpowiadają strukturom życia psychicznego jednostek. Człowiek nawiązuje kontakt z kulturą poprzez przeżywanie i rozumienie; przeżywanie dostarcza wiedzy o otaczającej nas rzeczywistości, lecz świat humanistyczny jest dostępny tylko wtedy, gdy przeżycie te są dla nas zrozumiałe (potrafimy je usytuować na tle całości w której skład wchodzą, potrafimy uchwycić ich sens i cel). To wszystko człowiek osiąga na drodze kształcenia, tak więc wychowanie w ujęciu Dilthey'a - jest kształceniem, które z kolei oznacza wszelkie czynności zmierzające do udoskonalania procesów przeżywania i rozumienia w kontekście życia psychicznego jednostki (czyli kształtowania jej osobowości).
Edward Spranger
Znany niemiecki teoretyk, filozof, pedagog i psycholog. Przyczynił się do ugruntowania pedagogiki jako dyscypliny akademickiej. Zajmował się psychologią wieku dorastania, pedagogiką kultury, propagował kierunek zwany "psychologią rozumiejącą". Stał n humanistyczym gruncie (idealistycznej humanistyki niemieckiej), sięgając do dorobku Diltheya , Pestalozziego i Goethego. Kładł nacisk na rolę wpływów kulturowych w wychowaniu. Celem kształcenia było - według niego - formowanie młodego człowieka, tak by wyrobił w sobie różnorodne zainteresowania oraz moralny charakter. Był autorem typologii osobowości, obejmujących sześć podstawowych "form życia", ze względu na wartości ważne dla danej jednostki: typ ekonomiczny, polityczny, społeczny, religijny, estetyczny i teoretyczny. Jego filozofia kultury wywarła wpływ na psychologię rozwojową i teorię wychowania. Ujmuje on z kolei rozwój psychiczny, jako wzrastanie w pozajednostkowy świat duchowy, czyli w wytworzoną przez ludzi kulturę; ta posiada charakter obiektywny, lecz jej byt zależy od przeżywających ją ludzi. Dzięki przeżywaniu oraz przetwarzaniu wartości kulturowych, w człowieku kształtowana jest duchowa jedność (struktura, forma), czyli jego osobowość. Każda z osobowości jest nastawiona na przeżywanie w jedyny i niepowtarzalny (swoisty dla siebie) sposób poszczególnych dziedzin kultury.
Kultura to Cztery zasadnicze dziedziny kultury, miejsce, jakie zajmuje w nich filozofia.
-Theoria- jest to pewien sposób życia, działania. Życie teoretycznie polega na tym, aby poznać prawdę, mądrość. Filozof to człowiek, który chce przebywać i dążyć ku mądrości. Tutaj chodzi o kontemplacje
-Praxis- Tutaj należy filozofia, bo w niej badano praxis, czyli działanie moralne. Chodzi o to, aby postąpić właściwie. Tutaj chodzi o działanie.
-Poiesis- Nie jest sztuką, chyba, że elementy charakteryzujące coś, co jest sztuką w niej występują. Filozofia jest trudnością związaną ze skomplikowaniem świata. Problem w filozofii jest taki, iż widząc, że ktoś jest człowiekiem nie pozwala ona określić, czym człowiek jest.
-Religia- Nie jest filozofią, ale filozofowie obiecywali, że dzięki wiedzy można uciekać od zła. Tutaj człowiek zbawia siebie sam przez poznanie. Zachodnia filozofia podejmuje te same problemy, co chrześcijaństwo.
Filozofia wychowania jest pochodna filozofii kultury ponieważ składa się z PRAXIS (zawiera etykę, ekonomikę i politykę) oraz POIESIS (dotyczy rzemiosła, sztuk pięknych i techniki). Dokładnie tutaj na podwalinach filozofii klasycznej oraz filozofii kultury tworzy się filozofia wychowania jako część rozważań nad światem człowiekiem i jego egzystencją. Szereg wyżej przedstawionych stanowisk i poglądów na temat samej kultury i filozofii kultury doprowadza nas do tego iż te dwie dziedziny są ze sobą nieodłącznie połączone gdyż dotyczą naszej egzystencji, bezpośrednio związane są z człowiekiem. Aby funkcjonować w społeczeństwie i tworzyć kulture człowiek musi być odpowiednio ukształtowany. Tworzona przez wieki hierarchia wartości, cnoty dobra, piękna, wiary, nadziei, mądrości są spuścizną, dorobkiem kultury z których filozofia wychowania wciąż korzysta.
Bibliografia
1. A.E. Szołtysek, Filozofia wychowania. Toruń 1998.
2. C. Wiśniewski, Filozofia a wychowanie. Piotrków Trybunalski 2002.
3. W. Okoń, Słownik pedagogiczny. Warszawa 1984.
4. Z. Rosińska, Co to jest filozofia kultury? Warszawa 2006.
5. W. Tatarkiewicz, Historia filozofii. Warszawa 1993.