Pedagogika - nazewnictwo
Pedagogika
nazwa „pedagogika” pochodzi z grec. od wyrazu „paidagogos” znaczący prowadzący chłopca, prowadzący dziecko
jest nauką o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza mająca na celu wyposażenie młodego pokolenia w wiedzę sprawność ogólną i zawodowe zainteresowania, systemy wartości, poglądy i przekonania oraz przysposobienie do oddziaływania na własny rozwój
Przyjmuje się, że pedagogika jest nauką o wychowaniu, kształceniu i samokształceniu człowieka w ciągu całego życia. Jej przedmiotem jest człowiek i jego działalność wychowawcza. Jest nauką wieloaspektową, dynamiczną i otwartą, niejednorodną pod względem naukowym (humanistyczna, przyrodnicza, filozoficzna). Jest nauką teoretyczną i praktyczną (empiryczna - doświadczalna)
Działy i dziedziny pedagogiki
Klasyfikacja komitetu nauk pedagogicznych 1999 r. zmodyfikowana przez Pana Nowaka - klasyfikacja subdyscyplin
I. Podstawowe dyscypliny pedagogiczne:
1. Pedagogika ogólna
- obejmuje całość badanego przedmiotu, opiera się na materiale i empirycznym i eksperymentalnym, zajmuje się charakterystyką pedagogiki, jako nauki
- usytuowaniem jej wśród innych nauk
- analiza teoretyczna stanowisk kierunków, nurtów, które wpływają na pedagogikę
- metodologię badań pedagogicznych
2. Historia oświaty i wychowania oraz doktryn pedagogicznych zajmuje się:
- dziejami wychowania i myśli pedagogicznej, czyli historią pedagogiki, odniesieniem do epok
3. Teoria wychowania - zajmuje się tworzeniem różnych systemów wychowania np. systemu wychowania obywatelskiego
4. Dydaktyka - nauka zajmująca się nauczaniem, formowaniem, analizowaniem treści kształcenia, badaniem i tworzeniem programów nauczania, procesem nauczania, zasadami, metodami naukowymi, metody, techniki pomiaru nauczania
II. Szczegółowe dyscypliny pedagogiki
(Wyznaczone linią rozwoju człowieka)
- pedagogika rodziny - problematyka wychowawcza w kontekście rodziny
- pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna - analizowanie programów
- pedagogika szkolna - okres rozwoju dziecka, młodzieży
- pedagogika szkoły wyższej
- pedagogika dorosłych - andragogika
Nauka o oświacie, opracowanie optymalnych rozwiązań w zakresie doboru treści kształcenia, organizowanie metod, form kształcenia dla osób dorosłych.
- pedagogika specjalna - kształcenie i wychowanie jednostek odbiegających od normy
- teoria kształcenia ustawicznego
- pedagogika ludzi starszych - gerontagogika,
III. Dyscypliny pedagogiki odpowiadające głównym obszarom działalności człowieka
- pedagogika społeczna - warunki życia społecznego, zadania i efekty wychowawcze ujmowane w kontekście wychowawczym przełom XIX i XX w. Działalność Heleny Radlińskiej zwraca uwagę na pomoc
- pedagogika kultury - oddziaływanie wychowawcze instytucji kultury
- pedagogika pracy
- pedagogika zdrowia - oświata zdrowotna
- pedagogika czasu wolnego i rekreacji
IV. Dyscypliny pomocnicze
- pedagogika porównawcza - porównanie rzeczywistości pedagogicznej w różnych obszarach kulturowych i różnych krajach
- pedeutologia - zajmuje się problematyką zawodu nauczyciela (osobowością, etyką zawodu, kształceniem)
- polityka oświatowa - organizacji oświaty socjologii wychowania, informatyka i cybernetyka
- klasyfikacja wg Kawuli
I. Kryteria uwzględniające cele działalności wychowawczej:
- dydaktyka
- teoria wychowania
II. Kryteria metodologiczne
- pedagogika ogólna
- pedagogika społeczna
III. Kryteria instytucjonalne
- pedagogika szkolna
- pedagogika przedszkolna
- pedagogika szkoły wyższej
- pedagogika wojskowa
IV. Kryteria rozwojowe
- pedagogika okresu żłobkowego
- pedagogika wczesnoszkolna
- pedagogika dzieci i młodzieży
- pedagogika andragogika
V. Kryteria uwzględniające rodzaj działalności jednostki grupowej
- pedagogika rekreacji
- pedagogika działalności kulturalnej
- pedagogika sportu
- pedagogika pracy
- pedagogika czasu wolnego
- pedagogika zdrowia
VI. Kryteria dewiacji i defektów rozwojowych
- oligopedagogika
- tyflopedagogika (niewidomi)
- pedagogika rewalidacyjna
- pedagogika resocjalizacyjna
- pedagogika penitencjarna (więziennictwo)
VII. Kryteria problemowe
- historia oświaty
- pedagogika porównawcza
- polityka oświatowa
- kształcenie oświatowe
Działy pedagogiki w układzie pionowym
4 - teoretyczna
3 - normatywna
2 - opisowa eksperymentalna
1 - empiryczna (praktyczna)
Ad. 1
Obserwująca, zbierająca, badająca doświadczenia wychowawcze (od nauczycieli, rodziców, wychowawców)
Ad. 2
Dział uwzględniający doświadczenia, badający eksperymentalnie zagadnienia wychowawcze
Ad. 3
Bada na podstawie fizjologii istnienia człowieka, bada jego możliwości, specyficzne właściwości i na tej podstawie ustala pewne cechy, normy, którymi powinno się kierować w wychowaniu.
Ad. 4
Inaczej zwana ogólną
Nauki współdziałające z pedagogiką
Nauki pedagogiczne - bezpośrednio współpracujące z pedagogiką
Nauki zajmujące się wychowaniem z innego punktu widzenia:
Nauki biologiczne, w zakresie, których prowadzone są badania nad rozwojem osobniczym, jednostki, problematyką dziedziczności, cechami wrodzonymi, nabytymi biomedycznymi podstawami rozwoju i wychowania.
Nauki psychologiczne - głównie psychologia ze swoimi działaniami rozwojowa i wychowawcza, zajmują się rozwojem umysłowym, emocjonalnym, strukturą osobowości, czyli psychopedagogicznymi podstawami funkcjonowania człowieka.
Nauki społeczne, które badają problematykę różnorodnych środowisk wychowawczych, grup, zbiorowości, socjologia i pochodne
Nauki ekonomiczne z zakresu ekonomiki, które uczestniczą w planowaniu działań oświatowych i wychowawczych
Nauki, które w sposób bezpośredni nie uczestniczą w procesie wychowania, ale stanowią tło dla nauk pedagogicznych:
Nauki filozoficzne - filozofia - tłumaczy określa istotę człowieczeństwa, etyka - nauka o moralności, logika - metodologia nauk
Nauki polityczne i prawne - wskazują kierunek przemian społecznych i ustrojowych, odnoszą się do regulacji prawnych
Teologia - odniesienie religijne do wychowania
Wszystkie pozostałe nauki, z których pedagogika korzysta w sposób instrumentalny, okazjonalny:
Matematyka
Statystyka
Metodologia badań pedagogicznych
Rzeczywistość pedagogiczna poddaje się różnego rodzaju badaniom:
Badania ilościowe - gdzie wykorzystuje się pamięć, przeprowadza się eksperymenty, statystyki, poszukuje się przyczynowo - skutkowych zależności między poszczególnymi elementami wychowawczymi
Badania jakościowe - gdzie dużą wagę przywiązuje się do działania i pewnych procesów psychicznych i emocjonalnych, odrzuca się badania związane z pomiarem i działaniem statystycznym.
Funkcje badań pedagogicznych
Funkcja deskryptywna (opisowa) - dotyczy pedagogicznych badań diagnostycznych, celem diagnozy jest dokładne rozpoznanie elementu rzeczywistości pedagogicznej (poznanie warunków życia dzieci w Domach Dziecka)
Do najczęściej stosowanych należą:
obserwacja
eksperyment pedagogiczny
metoda indywidualnych przypadków
analiza dokumentów
testowanie
ankietowanie
Funkcja eksponująca - sprowadza się do wyjaśnienia zjawisk i problemów rzeczywistości pedagogicznej, do odkrywania rządzących tą rzeczywistością prawidłowości:
sondaże
analizy
Funkcja prospektywna - odnosi się do perspektyw i prognoz pedagogicznych
badania eksperymentalne,
badania pilotażowe
Metoda - systematycznie stosowany sposób postępowania, prowadzący do założonego celu, na który składają się czynności myślowe, praktyczne odpowiednio dobrane realizowane w ustalonej kolejności.
Wg Aleksandra Kamińskiego metoda to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych (teoretycznych) i instrumentalnych (praktycznych) obejmujących całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.
Technika badawcza - czynności praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzonych informacji, opinii i faktów. Technika ma zakres węższy niż metoda (podrzędna) ogranicza się do czynności pojedynczych - ankietowanie, testowanie, opisywanie.
Narzędzia badawcze - przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badawczej np.:
kwestionariusz ankietowy
długopis
kwestionariusz wywiadowy
KLASYFIKACJA WG PILCHA
Metody badań:
eksperyment pedagogiczny
monografia pedagogiczna
metoda indywidualnych przypadków
metoda sondażu diagnostycznego
Techniki:
obserwacja
wywiad
badania dokumentów, analiza treści
techniki socjometryczne
Narzędzia:
kwestionariusz wywiadu, ankiety
test socjometryczny
arkusze obserwacji
Zadanie domowe:
metoda indywidualnych przypadków
sondaż diagnostyczny
obserwacja
wywiad
badanie dokumentów
techniki socjometryczne (technika Moreno)
Wybrane metody i techniki badawcze
Wywiad - rozmowa pomiędzy dwoma osobami (prowadzącym wywiad i respondentem) lub grupą osób, jest to rozmowa kierowana, podczas której osoba przeprowadzająca wywiad zadaje pytania w celu uzyskania pewnych informacji.
Typy wywiadu:
ustny - rozmowa na interesujący, badany temat.
pisemny - ankieta,
skategoryzowany - kwestionariuszowy - badający rozmawia na wcześniej określony temat, pytania oparte są na wcześniej przygotowanym kwestionariuszu, badanemu nie wolno zmieniać pytań ani ich kolejności
częściowo skategoryzowany - można zmienić kolejność pytań, nieskategoryzowany - swobodny wywiad, badający ma pełną inicjatywę co do prowadzenia rozmowy
jawny - respondent jest poinformowany o wywiadzie i jego celu
ukryty - respondent nie jest poinformowany o celu badań
indywidualny - wywiad z jedną osobą
zbiorowy - wywiad z grupą,
panelowy - prowadzony w odstępie czasu
Warunki wywiadu:
- odpowiednie miejsce, gdzie nie przeszkadzają czynniki zewnętrzne,
- dobre przygotowanie wywiadu,
- umiejętność zadawania pytań,
- atmosfera wywiadu,
- ocena nastroju respondenta
Temat:
Pojęcie wychowania i jego cechy.
Problemami wychowania zajmuje się dyscyplina pedagogiczna zwana teorią wychowania. W szczególności zajmuje się celami i metodami oddziaływań wychowawczych oraz psychospołecznymi czynnikami warunkującymi poprawny przebieg procesu wychowania.
Wychowanie - jest procesem złożonym, który obejmuje całokształt oddziaływań mających na celu „uformowanie” człowieka pod względem moralnym i emocjonalno - motywacyjnym jak i umysłowym. Przygotowuje do życia w rodzinie, ojczyźnie i świecie.
Celem procesu wychowania jest doprowadzenie jednostki do dojrzałości osobowej, umiejętności życia w społeczeństwie, podejmowaniu odpowiedniej decyzji, a także pełnienia ról i zadań społecznych.
1 Na ogół wychowanie utożsamiane jest z DYREKTYWNYM kierowaniem rozwojem wychowanków. Odgórnym oddziaływaniem wychowawców zmierzających do dokonywania zmian i przeobrażeń w rozwoju wychowanka.
2 Wspomaganie wychowanków w ich samodzielnym kierowaniu własnym rozwojem. Wychowawca jest współodpowiedzialny za wychowanie podopiecznych. Daje im możliwość samodzielnej pracy nad sobą, jednakże bacznie obserwuje przebieg tego procesu.
CECHY WYCHOWANIA:
INTENCJONALNOŚĆ - pewna intencja, wychowawca musi mieć cel, co chce osiągnąć,
ZŁOŻONOŚĆ WYCHOWANIA - wpływają wielorakie uwarunkowania zachowań zewnętrznych, wewnętrznych, potrzeby, aspiracje, dążenia, zainteresowania,
DŁUGOTRWAŁOŚĆ
GŁÓWNE CELE:
TOLERANCJA - akceptowanie praw innych ludzi do wyrażania odmiennych niż nasze sposoby postępowania, jeżeli nie uwłaczają godności człowieka,
ALTRUIZM - troska o dobro drugiego człowieka, pomoc mu w sposób świadomy, ale bezinteresowny,
POCZUCIE ODPOWIEDZIALNOŚCI - rozwijanie, pogłębianie poczucia odpowiedzialności za siebie, kogoś
DZIEDZINY WYCHOWANIA - wszelka działalność wychowawcza jest na ogół profilowana, czyli nastawiana na określony rozwój wychowanka:
Wychowanie moralne,
Wychowanie ascetyczne,
Wychowanie w aspekcie społecznym
Wychowanie w aspekcie kulturowym,
Wychowanie w aspekcie religijnym,
Wychowanie prorodzinne
Wychowanie zdrowotne
Wychowanie fizyczne
ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE - to takie, które w sposób bardziej lub mniej zamierzony oddziaływuje na jednostkę i stymuluje jej rozwój w celu socjalizacji (uspołecznienia) oraz kształtowania jej osobowości
ŚRODOWISKO NATURALNE:
Rodzina,
Grupa rówieśnicza,
Inne grupy społeczne, (do których chce jednostka należeć z różnych względów)
ŚRODOWISKO ISTYTUCJONALNE:
Instytucje powołane do opieki, a później do kształcenia i wychowywania jednostek
Żłobek,
Przedszkole,
Szkoły.
RODZINA
TYPY WYCHOWANIA (STYLE)
OSIĄGNIĘCIOWE - Wysokie wymagania ze strony rodziców, częsta kontrola, nagradzanie może prowadzić do wysokich ambicji, do powstania mechanizmów samokontroli, postawy egocentryczne i niska odporność dziecka na niepowodzenia i trudne sytuacje.
NADOPIEKUŃCZE - akceptacja, częsta kontrola o charakterze ochronnym, niskie wymagania, co do dziecka, nagradzanie nie adekwatne do działania prowadzi do braku samodzielności, dużej zależności od rodziców, opiekunów, niskiej odporności na niepowodzenia, lęk w sytuacjach nowych i trudnych, bezkrytycyzm.
LIBERALNE - niskie wymagania, stosunkowo rzadka kontrola nad tym, co robi, nagradzanie, prowadzi do: samodzielność, odporna na stres i trudne sytuacje, brak poszanowania norm, egocentryzm, niska potrzeba osiągnięć, brak odpowiedzialności.
AUTOKRATYZM RYGORYSTYCZNY - wysokie wymagania częsta kontrola, częste karanie prowadzi do: niskie poczucie własnej wartości, niska samoocena, postawa lękowa, „posłuszeństwo” wobec autorytetów, może pojawić się bunt.
AUTOKRATYZM KARZĄCY - wrogość do wychowanka, częsta kontrola, częste karanie prowadzi do obniżonego poczucia własnej wartości, niskiej samooceny, negatywnego nastawienia do świata, ludzi, brak wpojonych norm i wartości, może pojawić się poczucie krzywdy, bezradność, co w konsekwencji prowadzi do agresji społecznej.
AUTOKRATYZM OKAZJONALNY LUB WYCHOWANIE OKAZJONALNE - wysokie wymagania, brak egzekwowania i brak kontroli, obojętność prowadzi do: nieuporządkowany pogląd na świat, bierność, „cwaniactwo dziecka”, nieuporządkowane normy.
ZANIEDBUJĄCE - obojętność ze strony rodziców lub czasami wrogość, brak kontroli, niskie wymagania, brak wzmocnień prowadzi do: brak perspektyw życiowych, zaburzenia sfery emocjonalnej, obojętność, brak uczuć wyższych, obniżenie samooceny, względna samodzielność, łatwość popadania w uzależnienia.
ODRZUCAJĄCE - brak akceptacji dziecka, wrogość, nie zaspakajanie potrzeb, niskie wymagania, rzadka kontrola prowadzi do: brak znajomości zasad i norm funkcjonowania, brak socjalizacji, skłonność do agresji, do uzależnień.
DEMOKRATYCZNE - akceptacja, wysokie wymagania, adekwatne nagradzanie i karanie, kontrola rzadka prowadzi do: odpowiedzialność, samodzielność, pozytywny stosunek do ludzi i świata, rodzic w pełni jest świadomy, co chce od dziecka, wymagania są adekwatne do możliwości, dziecko ma pewną swobodę działania.
Grupa rówieśnicza pełni funkcje socjalizacyjne i wychowawcze. Dziecko wybierając grupę rówieśniczą zaspakaja swoje potrzeby, dostosowuje się do grup wiekowych, wymagań, stając się członkiem grupy czasami przyjmuje role, czuje się w niej dobrze, chce w niej pozostać.
RODZAJE GRUP RÓWIEŚNICZYCH
Grupy zabawowe - 4 do 6 lat - gdzie kształtuje się proces socjalizacji, uczy się dziecko postaw współżycia grupowego.
Grupy 7 do 10 lat - zgodne z płcią.
Grupy 11 do 15 lat społeczne już wspólne grupy - tworzą się „bandy”, podgrupki związane zainteresowaniami, mają wspólne cele, potrzeba socjalizacji.
Młodzieżowe grupy i podkultury.
Grupy przyjacielskie, zainteresowań, wolontariat - mają swoje idee i wiedzą, czego chcą.
Grupy w wieku dorosłym - rodzinne, grupy w pracy, silnie związane emocjonalnie.
METODY WYCHOWANIA
METODY MODELOWANIA - dawania dobrego przykładu, proces podświadomego, a czasami nawet spontanicznego odwzorcowania zachowań, postaw w codziennym życiu i postępowaniu. Osoba wychowująca jest modelem do naśladowania.
Model wywiera większy wpływ na obserwatora, gdy:
Dostrzega kompetencje wychowanka i jego umiejętności,
Wychowawca i wychowanek podobni są do siebie pod względem umiejętności, zachowania i zainteresowania,
Im bardziej opiekuńczy, tym bardziej jest stosunek lepszy modela do wychowanka
Im więcej entuzjazmu przejawia model w swoich zachowaniach i postawach tym więcej entuzjazmu przechodzi na wychowanka.
METODY ZADANIOWE - polega na powierzaniu wychowankowi konkretnych zadań do wykonania, moralnie i społecznie poprawnych, w środowisku domowym mogą to być czynności porządkowe, opieka nad zwierzęciem, a w środowisku szkolnym to dbałość o estetykę szkolną, później wolontariat, pomoc osobom potrzebującym. Tego rodzaju metody wychowawcze są skuteczne, jeżeli wykonywane są dobrowolnie i z przekonaniem o ich potrzebie. Metody te wpływają na rozwój pozytywnych postaw. Poczucia odpowiedzialności i usamodzielnienia wychowanków dając im zadania.
METODY PERSWAZJI - polega na słownym oddziaływaniu szczególnie na świadomość moralną podopiecznego, polegają na przyswajaniu powszechnie uznawanych norm i zasad, wartości łącznie z ich uzasadnieniem.
Metody perswazji mają ograniczony i niewielki zasięg, jeśli nie są wspierane wiarygodnością postaw osób, które je stosują, a także przepojone są górnolotnością i tanim dydaktywizmem.
Skutecznymi sposobami perswazyjnego oddziaływania są szczere rozmowy dyskusyjne na interesujące tematy powiązane z przykładem lub autobiografią, a nie tylko patetyczne apele do sumienia wychowanków.
METODY NAGRADZANIA I KARANIA, zwane inaczej ZNACZENIA NEGATYWNEGO I POZYTYWNEGO.
Jeśli chodzi o wzmocnienie negatywne dominuje mit surowości kary
Nie eliminuje niewłaściwych zachowań, lecz chwilowo je modyfikują, wywołują silne negatywne emocje pobudzone agresją, chęci nienawiści a co za tym idzie, powoduje unikanie źródeł kary - ucieczki z domu, ze szkoły, skuteczność kary uzależniona jest od wielu czynników:
Adekwatność kary do przewinienia, za jedno przewinienie jedna kara,
Kara bezpośrednio po przewinieniu,
Kara powinna iść w parze z wyjaśnieniem i zrozumieniem niewłaściwego zachowania, powinna mieć wartość informacyjną,
Między osobą karzącą a karaną powinien istnieć pozytywny związek emocjonalny.
Obserwacje i badania wskazują na większą skuteczność wzmocnień pozytywnych, nagroda dostarcza pozytywnych emocji i tym samym motywuje do powtórzenia zachowań akceptowanych, może być to nagroda typu pochwała, aprobata, zdziwienie (pozytywne). Nagroda powinna być adekwatna do zachowań w odniesieniu do wysiłku dziecka. Nie należy nagradzać za wszystko, gdyż obniża to motywacje. Dobre wychowanie charakteryzuje się przewagą wzmocnień pozytywnych.
Temat:
DYDAKTYKA - TEORIA NAUCZANIA I UCZENIA SIĘ
Największym geniuszem pedagogicznym świata był Sokrates, jako teoretyk wychowania, natomiast za ojca dydaktyki ogólnej został uznany Arystoteles. Opracował ogólną teorię nauczania, uzasadnił ją naukowo opierając się głównie o nauki: psychologię i logikę. Kolejne zainteresowanie szerokie dydaktyką tj. wiek XVII została rozpowszechniona u nas przez Jan Amos Komeński, który napisał książkę „Wielka Dydaktyka”
DYDAKTYKA - nazwa pochodzi z greckiego διδακτικοσ - pouczający.
Osoby związane z dydaktyką:
Pestalozzi, - który zaczął wprowadzać zasady nauczania,
Herbart Jan - usystematyzował pojęcie pedagogiczne w XVIII wieku
Jan Władysław Dawid - polski dydaktyk, który opierał nauczanie na poznaniu zmysłowym i działalności praktycznej ( początek XIX wieku)
Współcześnie DYDAKTYKA to nauka o nauczaniu i uczeniu się, dostarcza treści, wiedzy, analizuje zależności i wyniki procesu nauczania i uczenia się. Wskazuje metody, formy pracy i organizacji zajęć, zajmuje się analizą procesu nauczania.
Przedmiotem dydaktyki jest nauczanie innych i uczenie się, które może odbywać się w szkole lub innej placówce oświatowej, poza szkołą, w rodzinie, zakładzie pracy, w czasie kursów, seminariów, warsztatów itd. Dydaktyka planuje pracę dydaktyczną
DYDAKTYKA OGÓLNA - obejmuje swoim działaniem wszystkie etapy kształcenia i przedmioty nauczania. Formuje uogólnienia, które stają się teoretyczną podstawą dydaktyk szczegółowych. Dotyczą:
Celów,
Zasad,
Metod nauczania,
Uczenia się
Dydaktyka ogólna zajmuje się przede wszystkim nauczaniem i uczeniem się organizowanym planowo w szkole i poza szkołą w sposób zamierzony i systematyczny. Zajmuje się analizą wszystkich czynności składających się na proces nauczania i uczenia się.
PROCES NAUCZANIA I UCZENIA SIĘ - stanowi zbiór powiązanych ze sobą czynności nauczyciela i ucznia warunkujących się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego celu, jakim jest wywołanie u dzieci, młodzieży, dorosłych, czyli u uczących się pewnych zamierzonych i trwałych zmian.
DYDAKTYKI SZCZEGÓŁOWE - są teoriami nauczania i uczenia się poszczególnych przedmiotów na określonych etapach nauczania.
Formułowane zasady, reguły, cele odnoszą się do jednego przedmiotu lub poziomu nauczania, nazywane jest metodyką. Może być:
Metodyka nauczania początkowego,
Metodyka kształcenia gimnazjalnego,
Metodyka j. polskiego,
Metodyka historii,
Metodyka biologii itp.
PODSTAWOWE POJĘCIA DYDAKTYCZNE
UCZENIE SIĘ - jest procesem, układem zaplanowanych czynności powiązanych ze sobą, prowadzi do zmian w umyśle, w zachowaniu jednostki. Zmiany te mają mieć charakter trwały i oddziaływać na funkcjonowanie społeczne jednostki.
Uczenie się definiuje się, jako:
Nabywanie wiadomości, umiejętności i sprawności przy aktywnym udziale uczącego się,
Przyswajanie nastawień i postaw (proces prowadzący do zmian w zachowaniu jednostki),
NAUCZANIE - to planowana i systematyczna praca z uczącymi się, mająca na celu wywołanie trwałych zmian w zachowaniu dyspozycjach i całej osobowości, opanowanie wiedzy, przeżywanie wartości i działań praktycznych.
Nauczanie jest procesem organizowanym i prowadzonym przez uczącego, jest działalnością celową i zamierzoną.
Nauczanie występuje w formie różnych czynności, w oparciu o metody pracy:
Wykład,
Pokaz,
Działalność praktyczna,
Wyjaśnienie, prezentowanie itp.
Jest to proces złożony.
KSZTAŁCENIE - zmienianie, przekształcanie człowieka, tworzenie jego cech osobowości, charakteru. Oczekiwaną zmianą jest zmiana zachowania uczącego się w pewnym określonym czasie. Może być organizowane bezpośrednio przez nauczyciela jak również pośrednio poprzez film dydaktyczny, korzystanie z podręcznika i innych środków dydaktycznych. Jest to proces planowy, systematyczny, zamierzony, który wdraża uczących się do samodzielnego zdobywania wiedzy. Możemy rozróżnić kształcenie:
Ogólne (różnych dziedzin życia), wdrożenie umiejętności wykorzystania wiedzy ogólnej w praktyce,
Zawodowe - ma prowadzić do wykształcenia w uczącym umiejętności z określonej dziedziny, umiejętności zarówno wiedzy jak i praktyczne.
WYKSZTAŁCENIE, - czyli etap końcowy kształcenia, posiada wykształcenie ogólne czy to zawodowe.
SAMOKSZTAŁCENIE - jest procesem nabywania wiedzy i umiejętności na drodze własnej działalności ( cel, treści, warunki pracy ustala sam kształcący się). Jest procesem wymagającym pracowitości, motywacji i własnego zaangażowania.
„Samokształcenie jest naturalną potrzebą głęboko odczuwaną przez każdą bogatszą duszę dążącą do doskonałości, do poznania, do postępu”
JEDNOSTKA LEKCYJNA - w systemie klasowo lekcyjnym to podstawowa powszechnie obowiązująca forma procesu nauczania. Kształtuje treści z danego przedmiotu ( w wyjątkiem klas niższych). Uczniowie - spójna grupa osób na podobnym poziomie intelektualnym
1 część przygotowawcza,
2 część zasadnicza (podstawa główna)
3 część końcowa.
RODZAJE LEKCJI:
podające - wykłada się treści,
problemowe - rozwiązanie problemu danego przez nauczyciela,
eksponująca np. z filmem, pokazem,
ćwiczeniowa,
mieszane - po troszeczkę z każdej.
TYPY LEKCJI:
wprowadzająca nowy materiał,
powtórzeniowa,
utrwalająca,
dyskusyjna,
wycieczka,
praca zespołowa,
laboratorium, warsztaty szkolne
PRZYGOTOWANIE DO LEKCJI:
przygotowanie merytoryczne (teoria)
przygotowanie metodyczne - w jaki sposób poprowadzić lekcje,
przygotowanie organizacyjne - pomoce dydaktyczne, sala, itp.
PODSTAWOWE ZASADY KSZTAŁCENIA:
Sposoby i normy postępowania dydaktycznego:
zasada poglądowości - zdobywanie wiedzy na bazie poznawania rzeczy, zjawisk, sytuacji ( wykresy, tabele, pomoce dydaktyczne),
zasada przystępności - inaczej dostosowania przekazu treści do możliwości uczniów, podopiecznych,
systematyczności,
kształtowania - umiejętności uczenia się - wdrażanie się uczniów do samokształcenia,
łączenia treści z praktyką,
indywidualizacji i zespołowości,
trwałości wiedzy - daje takie środki by wiedza została zapamiętywana.
METODY KSZTAŁCENIA (Okoń) - jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian osobowości uczniów.
WG. OKONIA - (podział metod)
metody asymilacji wiedzy, zwane podającymi, słownymi - oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym:
pogadanka - rozmowa nauczyciela z uczniem, gdzie nauczyciel zna odpowiedź, ma potrójne zastosowanie: wstępna, przedstawiająca nowe wiadomości, utrwalająca
dyskusja - wymiana zdań między nauczycielem i uczniami lub tylko uczniami, odbicie poglądów własnych lub odwołanie się do poglądów innych osób, odmienność stanowisk. Odmiany dyskusji: wspólne rozwiązywanie problemów, kształtowanie przekonań młodzieży, uzupełnienie własnej wiedzy
wykład - bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie wiadomości. Sztuka wykładania - wiązanie treści wykładu z życiem, trafne przykłady, staranne wysławianie się, logiczna całość, systematyczna treść. Typy wykładów: konwencjonalny (treść przekazywana bezpośrednio w gotowej do zapamiętania postaci), problemowy (problem naukowy lub praktyczny), konwersatoryjny (przeplatanie fragmentów mówionych z wypowiedziami słuchaczy lub zadaniami teoretycznymi czy praktycznymi)
opis - wydarzenia historyczne, urządzenia techniczne, opis krajobrazu, gdy opisowi towarzyszy pokazywanie przedmiotu lub rysunku
opowiadanie - przedstawienie akcji przebiegającej w określonym czasie, przedstawienie biografii, wypraw geograficznych, odkryć naukowych
praca z książką - opanowanie sposobów posługiwania się książką oraz wykorzystywania środków masowych (czasopism, radio, telewizja, nagrania). Sposoby: uczenie się z podręcznika, sporządzanie notatek i posługiwanie się lekturą uzupełniającą.
metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy, zwane problemowymi, oparte na twórczej aktywności poznawczej, polegającej na rozwiązywaniu problemów. Umożliwiają funkcjonowanie wiedzy biernej, przekształcając ją w wiedzę czynną oraz sprzyjają wykrywaniu nowych wiadomości i stosowaniu ich w praktyce. Poziomy poznania: konkretów, modeli i teorii.
a) klasyczna metoda problemowa - dominacja uczenia się nad nauczaniem, cztery momenty wg Nawroczyńskiego: wytwarzanie sytuacji problemowej, formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania, weryfikacja pomysłów rozwiązania, porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach
b) metoda przypadków - polega na rozpatrzeniu przez grupę opisu jakiegoś przypadku
c) metoda sytuacyjna - wprowadzenie uczniów w jakąś złożoną sytuację
d) giełda pomysłów - zespołowe wytwarzanie pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania
e) mikro - nauczanie - uczenie się złożonych czynności praktycznych
f) gry dydaktyczne - wspólna cecha: pierwiastek zabawy
waloryzacyjne zwane eksponującymi o dominacji aktywności emocjonalno-artystycznej
a) impresyjne- kształcenie odbywa się poprzez uczestnictwo w odbiorze dzieła np. czytamy literaturę, oglądamy wystawę,
b) ekspresyjne - sami uczestniczymy w wytwarzaniu
metody praktyczne - przewaga aktywności praktyczno-technicznej (na zajęciach zawodowych wychowanie przez pracę)
metody ćwiczebne - usprawnienie do zadań wytwórczych
metody realizacji zadań wytwórczych - bezpośrednia realizacja
Zasady nauczania
Normy (prawidła) których nauczyciel uczy uczący powinien przestrzegać w swoich zabiegać dydaktycznych w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów.
Zasada poglądowości
Polega na konieczności zdobywania wiedzy poprzez bezpośrednie poznanie rzeczy, zjawisk, zetknięcie się z nim, korzystanie z tablic pomocy dydaktycznych.
Zasada systematyczności
W dużej mierze odnosi się do ucznia, który powinien w sposób trwały skuteczny powtarzać wiedzę a w odniesieniu do dzieci niepełnosprawnych odpowiedzialność spada niestety na opiekuna, terapeutę, nauczyciela.
Zasada świadomej aktywności (świadomego aktywnego uczestnictwa)
Nauczyciel, terapeuta powinien zapewnić możliwość samodzielnego wykonywania czynności poznawczych. Jest to warunkiem wyzwalającym aktywność i kreatywność dziecka. Dać możliwość edukacji (musi mieś swoje granice na poziomie edukacji ).
Zasada łączenia teorii z praktyką.
Zasada ta przedstawia konieczność harmonijnego wiązania ze sobą wiedzy naukowej z praktyką, jeżeli chodzi o osoby niepełnosprawne to z praktyką życia codziennego. Może występować w 4 postaciach :
Łączenie myślenia i poznanych treści o charakterze teoretycznym z treściami o charakterze praktycznym.
Wykorzystywanie zdobytych wiadomości w działaniach praktycznych.
Łączenie nauki z techniką.
Zasada indywidualizacji czyli indywidualnego podejścia i traktowania pod względem możliwości edukacyjnych dzieci i młodzieży.
Zasada przystępności ( zasada stopniowania trudności)
Dobór materiału kształcenia powinien być poprzedzony znajomością materiału stanowiącego podstawę lub podłoże kształcenia.
Środki dydaktyczne.
Środki dydaktyczne są niezbędnym elementem realizowanego procesu kształcenia, wzbogacają stosowane metody i wpływają na wzrost ich efektywności (całego procesu kształcenia)
Środki dydaktyczne to przedmioty, które dostarczają uczącym się bodźców zmysłowych oddziaływujących na wzrok, słuch, dotyk.
Podziała środków dydaktycznych:
Środki proste do których zalicza się podręczniki, obrazy, mapy, schematy, wykresy.
Środki złożone - aparat fotograficzny, kamera, mikroskop, rzutnik, środki automatyzujące ( maszyny dydaktyczne),
Cele kształcenia - są formułowane, jako cele ogólne i jako cele szczegółowe inaczej operacyjne.
Cel ogólny - najczęściej są formułowane w dokumentach dydaktycznych, w programach kształcenia, wskazuje kierunek, w którym ma zmierzać kształcenie.
Cel operacyjny (szczegółowy) - stanowi opis wyników, które mają być uzyskane po przepracowaniu materiałów, treści, działów.
Cel powinien przedstawiać zaplanowane zmiany w zakresie wiedzy, umiejętności czy postaw uczących się.
Metody kontroli i oceny wyników - polegają na porównaniu procesu kształcenia i jego wyników z zamierzonymi celami w wyniku kontroli możemy ustalić ocenę. Zasady sprawdzania i kryteria oceniania powinny być uczącym znane.
Do najczęściej stosowanych metod kontroli i oceny zalicza się:
Kontrolę ustną,
Kontrolę pisemną:
testy, opisy, Zadania tekstowe, rozprawki
Sprawdzian praktyczny,
Analiza wytworów pracy (usługi)
Obserwacja działań i zachowań uczących się, która informuje na temat ich wiadomości, umiejętności czy postaw