OSWIECENIE
Epoka oświecenia to:
a. cały wiek XVII
b. przełom XVII i XVIII wieku
c. cały wiek XVIII
Epoka oświecenia trwała w Europie przez cały wiek XVIII, choć jej korzenie tkwią jeszcze w wieku XVII. Wtedy to w Anglii pojawiły się nowe tendencje, które doprowadziły do rozkwitu nauk eksperymentalnych i przyrodniczych, co zaowocowało licznymi odkryciami w tych dziedzinach. Na bazie tych dokonań zaczęto myśleć o świecie jako o wielkim mechanizmie, funkcjonującym na wzór zegara. Stąd epokę oświecenia nazywa się często mianem rewolucji mechanistycznej. Oświecenie jako prąd literacki i społeczno-kulturowy upowszechnił się początkowo w Niemczech, jednak jego rozkwit przypadł we Francji, a konkretnie na czasy panowania Ludwika XIV, którego nazywano Królem Słońce. Do niego należą słynne słowa: „Państwo to ja”. W Anglii oświecenie nazywano wiekiem rozumu, a we Francji wiekiem filozofów.
2. Epoka oświecenia obfituje w ważne wydarzenia historyczne, z których decydujące znaczenie dla losów późniejszej demokratycznej Europy miał:
a. wybór Katarzyny II na carycę Rosji
b. I rozbiór Polski
c. wybuch Wielkiej Rewolucji Francuskiej
Czasy panowania Ludwika XVI zakończyły się we Francji przewrotem społecznym, który nazywamy Wielką Rewolucją Francuską. To wydarzenie niezwykłej wagi w dziejach Europy, przez niektórych oceniane nawet jako decydujące o kształcie współczesnego świata. Rewolucja francuska była wielkim powstaniem narodowym skierowanym przeciwko absolutyzmowi królewskiemu, dominującej roli Kościoła i, generalnie, ustrojowi feudalnemu. Wydarzenie to dało początek rozwojowi demokracji, najpierw we Francji, a później innych krajach europejskich. Dziś demokrację uważa się za najlepszy z możliwych systemów, co nie oznacza, że jest ona systemem idealnym.
3. Autorem bajki, jako gatunku literackiego, jest:
a. Arystoteles
b. Ezop
c. Nicolas Boileau
Autorem bajki, jako gatunku literackiego, jest legendarny bajkopisarz Ezop. To on napisał znaną wszystkim bajkę o lisie i kruku. Jednak prawdziwą karierę zrobiła bajka dopiero w okresie oświecenia. Stała się ona ulubionym gatunkiem klasycystów ze względu na jej dydaktyczne walory: możliwość pouczania i ganienia, a także ze względu na zwięzłą i atrakcyjną dla czytelnika, jasną, przejrzystą, formę. Autorzy bajek mogli w ten sposób bez trudu realizować jedno z głównych haseł epoki: bawiąc - uczyć, a ucząc - bawić.
4. Istotą bajki jest:
a. wprost wypowiedziana puenta
b. jej krótka forma
c. to, że jej bohaterami są zwierzęta
Istotą bajki jest bezpośrednio wypowiedziana puenta kończąca utwór. Często jest ona sugerowana, a nawet sformułowana już na początku utworu. Bajka to utwór alegoryczny, którego bohaterami przeważnie są zwierzęta, rzadziej ludzie. Celem bajki jest sformułowanie pewnej nauki na temat stosunków międzyludzkich lub norm postępowania. Do pozostałych jej cech należą: bohaterowie obdarzeni niezmiennymi jednoznacznymi cechami oraz dyscyplina językowa dążąca do nawiązania kontaktu z czytelnikiem. Świat wyłaniający się z bajek jest pesymistyczny - rządzi w nim prawo silniejszego, a rozum i uczciwość nie zawsze są nagradzane.
5. Bajki dzielą się na:
a. liryczne i epickie
b. ludzkie i zwierzęce
c. epigramatyczne i narracyjne
Bajki zasadniczo dzielą się na dwa rodzaje: epigramatyczne (głównie takie pisał Krasicki) i narracyjne (w tych specjalizował się La Fontaine). Nazwa tych pierwszych pochodzi od epigramatu, a charakteryzują się one krótką i zwięzłą, przeważnie czterowersową formą. Nakreśla ona sytuację i na jej tle zestawia proste sylwetki bohaterów, oparte na jednej cesze np.: chytry lis, głupi kruk, rzetelny wół. Natomiast bajka narracyjna jest formą dłuższą. Może przybrać kształt nawet niewielkiej noweli o nieskomplikowanej akcji i niewielu bohaterach. Zawiera dialogi i elementy charakterystyki bohaterów.
6. Pierwsze satyry powstały w:
a. renesansie
b. antyku
c. oświeceniu
Pierwsze satyry powstały jeszcze w starożytności. Pisał je między innymi Horacy. Satyra to utwór literacki, którego zadaniem jest piętnować i ośmieszać przywary i przekonania określonych typów ludzkich i grup społecznych np.: pijaków, fircyków, modnych żon, zacofanych Sarmatów. Autorzy satyr w sposób wyolbrzymiony opisują postawy i zjawiska, by nadać im charakter komiczny. Ośmieszając, chcą walczyć o poprawę moralności i obyczajowości. Satyry dzielą się na ogólne i konkretne. Ogólne poruszają problemy o charakterze uniwersalnym, konkretne zaś wymierzone są w piętnowanie postaw i zjawisk charakterystycznych dla danego czasu.
7. Podstawowym narzędziem, jakim operuje satyra jest:
a. pouczenie
b. hiperbolizacja
c. zabawna i niespodziewana puenta
Satyra działa poprzez wyolbrzymienie. Pozostałe środki, które wykorzystuje, to: deformacja, ironia, karykatura i groteska. W satyrze autor nie ujawnia bezpośrednio swoich poglądów w tekście, ale wystarczająco wyraźnie je sugeruje, licząc na to, że my czytelnicy je podzielamy. Autor przemawia z pozycji kogoś lepszego, kogoś, kto jest ponad opisywaną rzeczywistością i spogląda na nią z dystansu. Charakterystyczny dla satyry jest fakt, że autor jedynie zarysowuje problem, jednak nie wskazuje dróg jego naprawy. Pod względem tematycznym dzielą się satyry na: społeczno- obyczajowe, polityczne, osobiste i literackie.
8. Gatunkiem literackim, który pojawił się w oświeceniu jest:
a. satyra
b. bajka
c. powieść
Gatunkiem typowo oświeceniowym jest powieść. Pojawiła się w wieku XVIII, a kształtowała się pod wpływem następujących gatunków: powieści łotrzykowskiej, romansu rycerskiego i romansu miłosnego. Najpopularniejszą odmianą oświeceniowej powieści była powieść epistolarna, czyli tak zwana powieść w listach. Najbardziej znaną powieścią w listach tego okresu jest Nowa Heloiza Rousseau, nawiązująca do dziejów średniowiecznychkochanków Abelarda i Heloizy. Taką formę zastosował również Goethe w Cierpieniach młodego Wertera. O popularności powieści zadecydowała jego rzekoma autentyczność - książki te miały sprawiać wrażenie zbioru prawdziwych dokumentów dotyczących postaci.
9. Klasycyzm, jako prąd literacki, odwołuje się w swojej istocie do wzorów poezji:
a. renesansowej
b. antycznej
c. dworskiej
Klasycyzm jako prąd literacki odwołuje się w swej istocie, podobnie jak wcześniej renesans, do wzorów literatury antycznej. Klasycznymi nazywano najdoskonalsze dzieła starożytnych mistrzów, a także sztukę i literaturę okresów późniejszych opartą na tych wzorach. Szczyt klasycyzmu przypada na druga połowę XVII stulecia we Francji, wtedy to powstają najlepsze dzieła Moliera i Racine'a. W Polsce rozkwit klasycyzmu przypada na czasy panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, stąd okres ten nazywa się często epoką stanisławowską. Jego główne cechy w literaturze to: podporządkowanie utworów ścisłym normom, jasny i przejrzysty styl, pozbawiony zbędnych ozdobników, ład, umiar i harmonia, jako zasada budowania dzieła literackiego oraz walka o czystość i piękno języka.
10. Komedia należy do gatunków cenionych w epoce oświecenia, ze względu na swoje właściwości:
a. komiczne
b. dydaktyczne
c. ironiczne
Komedie, jak i wiele innych gatunków literackich, ceniono w dobie oświecenia głównie ze względu na ich walory dydaktyczne. Do takich dydaktycznych gatunków należą między innymi: powieść edukacyjna, satyra, bajka, poemat heroikomiczny oraz poemat epicki i opisowy. Literatura w czasie oświecenia uważana była za narzędzie tworzenia nowoczesnego i oświeconego społeczeństwa, stąd jej charakter dydaktyczny, a nierzadko wręcz perswazyjno-moralizatorski. Literatura i sztuka miały nie tylko służyć edukacji społeczeństwa, ale również ogólnemu pożytkowi. Stąd autor ponosił odpowiedzialność za swoje dzieło i nie mógł lekceważyć moralnych skutków własnej twórczości.
11. Sentymentalizm to prąd literacko-kulturowy, który rozwinął się w Europie:
a. w drugiej połowie XIX wieku
b. na przełomie XVIII i XIX wieku
c. w wieku XIX
Sentymentalizm zaczął rozwijać się pod koniec XVIII wieku, a więc u schyłku okresu oświecenia. Jednak nie traktuje się go jako fazy schyłkowej oświecenia, lecz jako odrębny, samodzielny nurt, gdyż kładł nacisk na zupełnie inne wartości niż klasycyzm. Nazwa pochodzi od angielskiego słowa sentiment, czyli uczucie, a wywodzi się od tytułu powieści Lawrence'a Sterna Podróż sentymentalna. W centrum zainteresowania sentymentalistów stał człowiek i jego uczucia. Prąd ten kładł duży nacisk na relacje międzyludzkie, wzajemną sympatię i życzliwość, które często łączono z krytyką cywilizacji, opartą na fałszywych i pozornych wartościach. Inaczej niż w klasycyzmie, gdzie niezmierne ważne były powinności obywatelskie, sentymentalizm koncentrował się na przeżyciach wewnętrznych człowieka i uczuciach. Ideałem było spokojne życie w zgodzie z naturą. Sentymentalizm odrzucał sztywne reguły tworzenia literatury, na pierwszy plan wysuwając wrażliwość i bezpośredniość odbioru. Stąd dzieło miało być czułe i proste, oddziaływać na odbiorcę i wzruszać go.
12. Ulubionym gatunkiem sentymentalnym jest:
a. oda
b. poezja
c. sielanka
Ulubiony gatunek sentymentalny to sielanka. Do jej głównych twórców w Polsce należeli Franciszek Karpiński i Franciszek Dionizy Kniaźnin. Sielanka, często ubrana w kostium pasterski, promowała melancholijną tęsknotę i rozmarzenie, posługiwała się czytelnymi symbolami: zaciszny gaik, wstążka, pamiętnik i łzy. Często powtarzające się motywy to spacer zakochanych, zwierzenia, łagodna zaduma, tęsknota, rozstanie kochanków. Gatunek ten, powtarzając wciąż te same motywy, szybko uległ konwencjonalizacji i schematyzacji, a zarzutem często wysuwanym pod jego adresem były sztuczność i sztampowość.
13. Termin libertynizm pojawia się:
a. w XVI wieku
b. na przełomie XV i XVI wieku
c. jeszcze w starożytności
Termin libertynizm pojawił się już w XVI wieku, jednak jako prąd filozoficzny i kulturalny rozwinął się w Europie dopiero w drugiej połowie XVII wieku. Jego znaczenie pochodzi od łacińskiego słowa libertinus, co oznacza wyzwolony. Początkowo słowo to oznaczało po prostu postawę światopoglądową, kwestionującą zasady i dogmaty religii chrześcijańskiej. Jako prąd filozoficzny libertynizm opierał się na racjonalizmie, sceptycyzmie i krytycyzmie. Nie posiadał żadnej sformułowanej doktryny. Jego przedstawiciele byli krytycznie nastawieni do Kościoła i jego hierarchii, negowali katolicką wizję świata, przeciwstawiali się wszelkim systemom ograniczającym wolność jednostki, a także potępiali fanatyzm religijny i nietolerancję.
14. Deizm to pogląd, wedle którego:
a. Boga nie ma
b. Bóg istnieje, ale nie interesuje się światem ziemskim
c. Bóg istnieje, ale nie ma mocy rządzenia światem
Deizm to pogląd, wedle którego Bóg stworzył świat, ale potem przestał interesować się jego losem. Deiści powoływali się na wyobrażenie Stwórcy jako wielkiego zegarmistrza, który wprowadził w ruch mechanizm świata, a następnie zapomniał o jego istnieniu. Zanegowali również ideę opatrzności bożej, którą uważali za nie do pogodzenia ze złem panującym na świecie. Uważali, że gdyby Bóg był naprawdę dobry i wszechmocny, nie pozwoliłby na istnienie zła na ziemi, a ponieważ zło istnieje, Bóg nie jest albo dobry, albo wszechmocny. Jest raczej obojętny na to, co dzieje się na ziemi.
15. Głównym prądem filozoficznym epoki oświecenia był:
a. empiryzm
b. racjonalizm
c. scjentyzm
Głównym kierunkiem filozoficznym oświecenia był racjonalizm. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa ratio, czyli rozum. Racjonalizm to pogląd, zgodnie z którym rzeczywistość jest racjonalna, czyli podlega prawom rozumu i za pomocą rozumu należy ją poznawać. Za twórcę kierunku uważa się Rene Descartesa, który tę nową metodę filozoficzną wyłożył w dziele zwanym Rozprawa o metodzie. Kartezjusz poszukując nowej metody filozoficznego poznania, doszedł do przekonania, że rozum jest jedynym pewnym źródłem poznania rzeczywistości. Racjonalizm przeciwstawny jest irracjonalizmowi, czyli wierze w pozarozumową możliwość poznania świata, tę opartą na intuicji, wierze, uczuciu i instynktowi.
16. Bohaterem satyry Pijaństwo jest:
a. szlachcic - Sarmata
b. inteligent
c. bezdomny hulaka
Satyra Pijaństwo jest dialogiem między dwoma szlachcicami-Sarmatami. Jeden z nich opowiada drugiemu historię pijatyki, w której uczestniczył i jej skutki. Narrator znajduje wytłumaczenie dla picia w obowiązkach towarzyskich, zwyczajach czy w końcu w jego korzystnym wpływie na trawienie. Zdarzenie, o którym opowiada narrator, kończy się bójką, co skłania go do podjęcia decyzji o abstynencji. Jego rozmówca reaguje na to tak długim i nudnym monologiem na temat zgubnych skutków picia, że narrator zrezygnowany postanawia skończyć spotkanie i pójść napić się wódki. Satyra ta jest doskonałym studium psychologicznym i obyczajowym odkrywającym mechanizmy pijaństwa.
17. Satyra Żona modna jest:
a. dialogiem
b. monologiem
c. komedią
Podobnie jak Pijaństwo satyra Żona modna jest dialogiem pomiędzy dwoma szlachcicami. Główny bohater, pan Piotr, opowiada przygodnie spotkanemu znajomemu o swoim małżeństwie. Żona wprowadziła do jego domu nowe porządki, bezkrytycznie naśladując modę francuską. Kreuje się ona na kobietę arcymodną, niwecząc przy tym majątek męża. Autor z jednej strony ośmiesza bezkrytyczne naśladownictwo zachodnich mód, które nie pasują do rzeczywistości i obyczajowości szlacheckiej, z drugiej strony zaś chciwość szlachecką, gdyż wspomniany pan Piotr zdecydował się na małżeństwo dla korzyści finansowych, jakie płynęłyby z powiązania przylegających do siebie majątków jego i żony. Szkopuł w tym, że roztropna małżonka roztrwoniła majątek, zanim pan Piotr zdołał się nim nacieszyć.
18. Adresatem satyry Do króla jest:
a. społeczeństwo polskie
b. Stanisław August Poniatowski
c. szlachcic-Sarmata
Satyra Do króla skierowana jest do króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Narrator przedstawia królowi pięć zarzutów, krytykując jego szlachecki rodowód, młodość, łagodność, mądrość i pochodzenie. Tym samym, pragnąc ośmieszyć króla, w rzeczywistości ośmiesza samego siebie. W uzasadnieniu każdego z zarzutów kryje się zjadliwa ironia, poprzez którą krytyka władcy - pochodząca z kręgów szlacheckich - ośmiesza w rzeczywistości samą szlachtę. Domniemywane bowiem wady okazują się być zaletami. Poprawnie odczytana satyra ma charakter panegiryku, czyli utworu pochwalnego na cześć władcy.
19. Tematem satyry Świat zepsuty jest:
a. żal za minionymi wiekami
b. narzekanie na zepsucie polityków
c. postulat naprawy współczesności
Tematem satyry Świat zepsuty jest krytyka współczesności i żal za utraconymi świetnymi wiekami. Jest to wariant toposu ubi sunt? wyrażający żal za utraconą na zawsze przeszłością. Utwór ten zawiera program dydaktyczny Krasickiego, pragnącego przywrócenia utraconego porządku. Obraz kreślony przez autora jest celowo przejaskrawiony. Współczesne zepsucie przeciwstawia on utopijnemu wyobrażeniu czasów minionych, którym rządziły, takie wartości jak: honor, uczciwość, bezinteresowność, religijność, których to miejsce dziś zajęły obłuda i rozpusta. Utwór kończy się obrazem ojczyzny jako tonącego okrętu, który wcześniej wykorzystał już ksiądz Skarga w swoich Kazaniach.
20. W bajce Ptaszki w klatce Krasicki czyni aluzje do:
a. sytuacji ówczesnej Polski
b. Wielkiej Improwizacji Adama Mickiewicza
c. swojej sytuacji jako biskupa warmińskiego
W bajce Ptaszki w klatce Krasicki czyni aluzję do sytuacji Polski będącej pod zaborami. Rozmowa, którą toczy para czyżyków, dotyczy istoty wolności. Starszy z ptaszków, zamknięty w klatce głośno wzdycha i ubolewa nad własnym losem. Drugi, młodszy, dziwi się przyczynie smutku kolegi, bo klatka jest wygodna, ciepła i sucha. Starszy ripostuje, że nie sposób docenić uroków pełnej niewygody i niebezpieczeństw wolności, gdy się urodziło w klatce. Bajka ta ilustruje dwie podstawowe postawy Polaków wobec zaborów: jedni rozpamiętują i wciąż rozpaczają nad utraconą wolnością, drudzy cieszą się spokojem, uważając, że z każdej sytuacji można czerpać korzyści. Autor nie wskazuje, którą z postaw uważa za słuszną, jednak dosadnie ją sugeruje.
21. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki to pierwsza polska:
a. powieść w listach
b. powieść nowożytna
c. powieść przygodowa
Powieść Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego została wydana w 1776 roku. Jest to pierwsza polska powieść nowożytna. Autor wykorzystał w niej elementy powieści satyryczno-obyczajowej, przygodowej i robinsonady, nadając całości formę pamiętnika. Pierwowzorem powieści był Robinson Crusoe, bohater powieści Daniela Defoe, dlatego Doświadczyńskiego nazywa się często polskim Robinsonem.
22. Metamorfoza Mikołaja Doświadczyńskiego następuje pod wpływem nauk mędrca:
a. Nipu
b. Xaoo
c. Woltera
Nauczyciel Doświadczyńskiego nazywa się Xaoo. Uciekając z Paryża przed wierzycielami, Mikołaj trafia na wyspę Nipu, gdzie styka się z systemem społecznym, który zmienia całkowicie jego nastawienie do otaczającego go świata. Szczególnie ważne w procesie przemiany Doświadczyńskiego są nauki mędrca Xaoo, które sprawiają, że z hulaki Mikołaj przemienia się w przykładnego obywatela i postanawia po powrocie do Polski wziąć udział w procesie odnowy Rzeczpospolitej.
23. Monachomachia to pod względem gatunkowym:
a. satyra
b. epos
c. poemat heroikomiczny
Monachomachia jest poematem heroikomicznym. Jego cechą charakterystyczną jest złamanie zasady decorum, czyli niezgodność stylu w stosunku do treści. Charakterystyczne dla poematu jest posługiwanie się wysokim stylem eposu rycerskiego w celu opisania wydarzeń błahych. Na zderzeniu pełnej patosu i wzniosłości stylistyki oraz błahej tematyki rodzi się komizm, który nadaje Monachomachii charakter satyryczny. Poemat wzorowany jest na utworach antycznych.
24. W odpowiedzi na krytykę Monachomachii ze strony kręgów zakonnych Krasicki napisał:
a. satyrę Świat zepsuty
b. bajkę Dewotka
c. Antymonachomachię
Krasicki w Monachomachii ośmieszył głupotę, lenistwo i pijaństwo zakonników, pokazał, że życie zakonneniewiele ma wspólnego z ideałami ubóstwa, wiary, pokory i ascezy. Należy pamiętać, że tej krytyki dopuściła się osoba duchowna, która w swoim życiu nieraz miała wgląd w to, jak żyje się za murami klasztorów. Nic więc dziwnego, że ze strony środowisk zarówno zakonnych, jak i świeckich posypały się gromy krytyki. Domagano się przeprosin i grożono zemstą. Krasicki w odpowiedzi napisał utwór zwany Antymonachomachia, w którym tylko pozornie odwołuje stawiane zakonnikom zarzuty, w rzeczywistości zaś uwypukla elementy krytyki.
25. Postać francuskiego filozofa Woltera to symbol:
a. oświeceniowego racjonalizmu
b. oświeceniowego sceptycyzmu
c. zjadliwej krytyki społecznej
Wolter, francuski filozof, jeden z autorów encyklopedii francuskiej, uważany jest za symbol oświeceniowego racjonalizmu. Choć jego filozofia nie wnosi właściwie nic nowego do historii myśli filozoficznej Europy, to jednak zyskał on ogromną popularność jako krzewiciel ideologii epoki i człowiek znakomitego pióra. Podstawowe cechy jego filozofii to: racjonalizm - wynoszący rozum jako główne źródło poznania, naturalizm - znoszący podział na to, co naturalne i nadprzyrodzone, oraz deizm - koncepcja Boga jako wielkiego zegarmistrza,który nie interesuje się losami świata.
26. Wolter jest uważany za mistrza:
a. satyry
b. bajki filozoficznej
c. powiastki filozoficznej
Woltera uważa się za mistrza powiastki filozoficznej. Powiastka to gatunek narracyjny, jej celem jest ilustracja jakiejś tezy filozoficznej lub nauki moralnej. W swojej strukturze nawiązuje ona do romansu awanturniczego. Świadczą o tym: epizodyczna fabuła i uproszczony rysunek postaci. Powiastka uformowała się w dobie oświecenia i wpisuje się w nurt literatury dydaktycznej. Najbardziej znanym utworem Woltera jest Kandyd, czyli Optymizm.
27. Jean d'Alembert to w filozofii prekursor:
a. racjonalizmu oświeconego
b. relatywizmu poznawczego
c. pozytywizmu filozoficznego
Jean d'Alembert to prekursor pozytywizmu filozoficznego. Doprowadził on do ekstremum oświeceniowe idee rozumu i zdobywania wiedzy przez doświadczenie, stwierdzając, że istnieje tylko to, co empiryczne i naukowo doświadczalne. Zdaniem filozofa, nauka i myśl filozoficzna powinny skupić się na tym, co poznawalne i obiektywne, w przeciwnym razie filozofowanie stanie się zwykłą stratą czasu. Kwestionuje on tym samym zasadność metafizyki jako gałęzi filozofii.
28. Jean Jacques Rousseau to przedstawiciel:
a. sentymentalizmu
b. relatywizmu
c. romantyzmu
Jean Jacques Rousseau jako myśliciel był przedstawicielem sentymentalizmu, poglądu zakładającego, iż człowiek poznaje rzeczywistość i doświadcza jej jedynie za pośrednictwem swych uczuć. Rozum zaś i jego nakazy raczej unieszczęśliwiają człowieka i ograniczają jego naturę. Zdaniem filozofa, to, co naturalne, pozostaje stale w konflikcie z ograniczeniami rozumu. W wyniku tych założeń traktował on cywilizację i postęp jako wartości negatywne. Poglądy Rousseau, zupełnie przeciwne oświeceniowym ideałom, stały się podwaliną pod myśl filozoficzną nowej epoki i zapowiadały nadejście romantyzmu.
29. Przedstawicielem sentymentalizmu w Polsce był:
a. Ignacy Krasicki
b. Julian Ursyn Niemcewicz
c. Franciszek Karpiński
Polskim reprezentantem sentymentalizmu był Franciszek Karpiński. Jest on autorem około dwudziestu sielanek, z których najbardziej znana jest Laura i Filon. Jej bohaterami są pasterze o wyszukanych imionach. Spotykają się oni co wieczór, by razem wpatrywać się w księżyc, słuchać śpiewu słowików i cieszyć się zapachem róż. Nie zajmują się ciężką pracą, ale miłosnymi kłopotami i jedzeniem malin. Wszystkie elementy tej scenerii: wieś, słowik, księżyc tworzą konwencjonalną scenerię sielankową powielaną częstokroć w utworach epoki.
30. Utwór Woltera Kandyd jest satyrą na optymistyczną filozofię:
a. Pascala
b. Spinozy
c. Leibniza
Leibniz to autor twierdzenia, że żyjemy w najlepszym z możliwych światów. Słowa te w utworze Woltera przytoczone zostają przez Panglossa, uczonego towarzysza wędrówki Kandyda. Jednak całość utworu jest zaprzeczeniem filozofii Leibniza. Kandyd, człowiek o łagodnym usposobieniu, bez własnej winy doświadcza strasznych przeżyć. Wokół dzieją się gwałty i wojny, trzęsienie ziemi niszczy Lizbonę, wędrowcy niemalże co krok stykają się ze zbrodnią i okrucieństwem. Wszystko to nie jest w stanie zachwiać naiwnego optymizmu Panglossa. Utwór Woltera jest satyrą na naiwną filozofię Leibniza, odcina się jednak również od głębokiego pesymizmu, konstatując, iż każdy winien uprawiać swój ogródek, a więc robić to, co do niego należy, mimo przeciwności losu.
31. Faust to dramat Johanna Wolfganga Goethego, który poeta pisał:
a. w 1772 roku
b. w 1831 roku
c. przez całe swoje życie
Goethe pisał Fausta niemalże przez całe swoje życie. Rozpoczął w 1772 roku, zaś ukończył dopiero przed śmiercią w 1831 roku. Przez cały ten czas dopisywał nowe sceny, a także wprowadzał poprawki do tych już napisanych, niejednokrotnie zmieniając całkowicie ich wymowę. Dlatego mówi się często, że dramat ten jest dziełem życia artysty. Stał się on również niewątpliwie najbardziej znanym utworem poety. Jest to dramat trudny, pełno w nim nawiązań do mitologii, Biblii, tradycji literackiej i wiedzy tajemnej - alchemii, jego pełne odczytanie wymaga więc od czytelnika pewnej erudycji.
32. Faust to dramat o kompozycji:
a. luźnej i synkretycznej
b. zgodnej z regułą klasycznej jedności miejsca, czasu i akcji
c. podobnej do średniowiecznego moralitetu
Struktura Fausta jest bardzo złożona. Goethe pisał ją jako tragedię, jednak dzieło w rezultacie jest zaprzeczeniem klasycznej tragedii charakteryzującej się jednością miejsca, czasu i akcji. Kompozycja Fausta jest luźna, charakteryzuje ją również synkretyzm gatunkowy. Pierwsza część dramatu składa się z Przypisania, Prologu w teatrze i Prologu w niebie oraz dwudziestu czterech scen niepodzielonych na akty. Druga część dramatu, bardziej regularna, składa się z pięciu aktów. Wszystkie te cechy utworu wskazują na to, że Faust już zapowiada kolejną epokę w dziejach literatury, a w szczególności bardzo ważny dla tej epoki gatunek, jakim jest dramat romantyczny.
33. Faust to postać:
a. mityczna
b. historyczna
c. literacka, wymyślona przez Goethego
Doktor Faust jest postacią historyczną. Żył on w latach 1480 - 1540, był alchemikiem, studiował teologię w Heidelbergu oraz magię i czarnoksięstwo w Krakowie. Uważano go za heretyka i oszusta, a jego działalność szybko stała się tematem wielu legend. Swoją wizję wyłożył Faust w dziele zatytułowanym Hollenzwang, czyli Zmuszenie piekła. Przed Goethem dziejami szalonego doktora zainteresował się między innymi Johann Spiess w Dziejach Johanna Fausta, słynnego czarnoksiężnika i mistrza czarnej magii oraz Christopher Marlowe, autor dramatu Tragiczne dzieje doktora Faustusa.
34. Głównym tematem dramatu Goethego jest:
a. nieszczęśliwa miłość Fausta i Małgosi
b. pragnienie wiecznej młodości
c. poszukiwanie wiedzy absolutnej
Faust to dramat o poszukiwaniu wiedzy absolutnej, dążeniu do prawdziwego, całkowitego poznania. W dramacie poznajemy Fausta jako uczonego mędrca rozczarowanego nieprzydatnością i nikłością wiedzy, którą starał się gromadzić przez całe swoje życie. Bohater rozliczając się ze swoim życiem, dochodzi do wniosku, że chociaż posiadł rozległą wiedzę z licznych dziedzin, to tak naprawdę, niczym Sokrates, nic nie wie. Uczony doktor jest maksymalistą, dlatego zawiera pakt z diabłem, który daje mu dostęp do wiedzy zakazanej. Faust zaprzedaje swoją duszę w zamian za wieczną młodość i możliwość podróżowania w czasie i przestrzeni.
35. Prolog w teatrze mówi o kilku koncepcjach:
a. piękna
b. sztuki
c. życia pozaziemskiego
Prolog w teatrze, czyli jedna z części wprowadzająca we właściwą akcję Fausta, przedstawia kilka koncepcji sztuki, a ściślej sztuki scenicznej. Pierwszą reprezentuje Komik, który opowiada się za sztuką ludyczną, drugą Poeta, zwolennik wielkich dzieł, z gruntu negujący sztukę służącą wyłącznie rozrywce. Zwolennikiem trzeciej jest Dyrektor teatru, który z racji swojej funkcji patrzy na teatr od strony interesów widza. Dyrektor zachęca do pisania sztuk różnych, gdyż widzów chodzących do teatru nie jest łatwo zadowolić i każdy winien znaleźć coś dla siebie.
36. Pakt między diabłem a Faustem zostaje zawarty w:
a. niebie
b. piekle
c. pracowni doktora
Faust zawiera pakt z diabłem podczas drugiego spotkania z nim, które ma miejsce w pracowni filozofa. Faust wypowiada podczas tej rozmowy ważne słowa: Za starym już, by wiecznie tylko śmiać się. Zbyt młody zaś, bym żyć bez pragnień mógł. Jakąż mi może świat ten dać odpowiedź? Zawsze tę samą. Wciąż obejdź się, obejdź! Faust podpisuje cyrograf z Mefistofelesem własną krwią. Od tej pory obowiązuje ich umowa: szatan wejdzie w posiadanie duszy Fausta w chwili, gdy ten zapragnie zatrzymać jakąś chwilę na wieczność, czyli w momencie, gdy bohater osiągnie największe szczęście.
37. Faust odzyskuje utraconą młodość dzięki:
a. pigułce, jaką podaje mu diabeł
b. płynowi, którym skrapia całe ciało
c. zabiegom czarownicy
Faust odzyskuje utraconą młodość dzięki wizycie u czarownicy. Udaje się tam razem z Mefistofelesem tuż po podpisaniu cyrografu na swą duszę. Co prawda, uczony przyznaje, iż czuje do tego rodzaju praktyk pewną odrazę, jednak chęć zdobycia wiecznej młodości okazuje się silniejsza. Już odmłodzony Faust spotyka na ulicy Małgosię, skromną, a zarazem trochę przekorną dziewczynę z miasta, która bardzo mu spodobała. Faust postanawia nawiązać z nią bliższą znajomość i nakazuje Mefistofelesowi przygotować dla niej podarunek.
38. Ostatnia scena z pierwszej części Fausta rozgrywa się:
a. w więzieniu
b. na ulicy
c. nad rzeką
Ostatnia scena z pierwszej części dramatu rozgrywa się w więzieniu. Małgosia oskarżona o zabójstwo swojego dziecka zostaje zatrzymana w areszcie. Faust winą za nieszczęście ukochanej obarcza Mefistofelesa i zmusza go, by pomógł mu w uwolnieniu dziewczyny. Filozof przedostaje się do więzienia, gdzie przedstawia ukochanej plan ucieczki. Ta jednak odmawia, powierzając swój los Bogu. Mefistofeles osądza, że za swój czyn Małgorzata zostanie potępiona na wieki, jednak głos z góry wykrzykuje: Zbawiona!
39. Słynne słowa: „Jam cząstką tej siły, która wiecznie zła pragnąc, wiecznie czyni dobro” wypowiada:
a. Bóg
b. Faust
c. Mefistofeles
Słowa te wypowiada Mefistofeles. Jest to drugi protagonista w dramacie. Goethe wprowadził do literatury diabła inteligentnego, sztukmistrza i kusiciela, który wabi człowieka mocą spełniania życzeń. W wersji niemieckiej diabeł ma czerwoną kurtkę i kogucie piórko na kapeluszu. Łatwo daje się rozpoznać dzięki dziwnym oczom: jedno z nich jest puste, jakby nie miało dna.
40. Bohater typu faustowskiego to osoba, która wiecznie pragnie:
a. miłości
b. wiedzy tajemnej
c. mocy władania duszami
Bohater typu faustowskiego to osoba, która pragnie wiedzy tajemnej, pokonania czasu, dotarcia do wiecznej młodości. Goethe podjął w swym dramacie temat ogólnoludzki, który później wielokrotnie podejmowany był w literaturze i sztuce. Późniejsze epoki wciąż powracały do problemu starego doktora alchemii: poszukiwania prawdziwej wiedzy, pytania o sens życia i o definicję śmierci, o to, czym jest zło, dobro, a także miłość. Do motywu tego nawiązał też m.in. Tomasz Mann w powieści Doktor Faustus.
1. Które z pojęć określających światopogląd najważniejszych myślicieli epoki oświecenia przyporządkowano błędnie?
a) Kartezjusz - empiryzm
b) France Bacon - racjonalizm
c) Jon Locke - sensualizm
2. Które z oświeceniowych dzieł rozpoczyna się słowami: „Oświeceniem nazywamy wyjście człowieka z niepełnoletności…”
a) „Zasady umowy społecznej” J.J.Rousseau
b) „Rozprawa o metodzie” Kartezjusza
c) „Co to jest oświecenie?” Kanta
3. Autorem maksymy: „Cogito ergo sum” jest:
a) Wolter
b) Kartezjusz
c) Jon Locke
4. Pojęcie „tabula rasa” („czysta karta”) wprowadził:
a) John Locke
b) J.J.Rousseau
c) Wolter
5. Myśliciele oświecenia, którzy opracowali „Encyklopedię” to:
a) Kartezjusz
b) Denis Diderot
c) Wolter
6. Hasło powrotu do natury głosił:
a) Wolter
b) Francis Bacon
c) J.J.Rousseau
7. Deizm to pogląd:
a) negujący istnienie Boga
b) uznający Boga za przyczynę świata i źródło nakazów moralnych, ale odrzucający jego dalszą interwencję w bieg zdarzeń i życie ludzkie
c) zakładający, że prawdziwe poznanie świata możliwe jest jedynie dzięki rozumowi
8. Autorem słów: „Trzeba uprawiać nasz ogródek” jest:
a) John Locke
b) Denis Diderot
c) Wolter
9. Z wymienionych niżej twórców doby oświecenia wskaż przedstawicieli sentymentalizmu:
a) I. Krasicki
b) J. J.Rousseau
c) F. Karpiński
10. Działacz polityczny polskiego oświecenia, który założył Collegium Nobilium to:
a) S. Konarski
b) S. Staszic
c) H. Kołłątaj
11 Autorzy oświeceniowych powieści to:
a) J. Swift
b) F. Karpiński
c) I. Krasicki
12 Które z wymienionych cech charakteryzują bajkę jako gatunek literacki:
a) zwięzłość
b) alegoryzacja treści
c) rozbudowane tło zdarzeń
13. W bajce I. Krasickiego „Jagnię i wilcy” zastosowano zabieg:
a) hiperbolizacji
b) typizacji postaci
c) miniaturyzacji świata przedstawionego
14. Wskaż poprawną definicję poematu heroikomicznego:
a) utwór, którego fabuła rozgrywa się w planie realistycznym
b) utwór epicki, wierszowany, który podniosłym stylem i kunsztownym językiem opisuje błahe wydarzenia
c) utwór liryczny, rozbudowany, który zawiera parodię scen batalistycznych
15. Jaki zabieg artystyczny zastosował I. Krasicki w satyrze „Do króla”, aby przeprowadzić rozrachunek z konserwatyzmem szlacheckim?
a) ironia
b) parodia
c) kontrast
1. Podaj tytuły utworów, z których pochodzą podane fragmenty, a także określ, kto, do kogo i o czym mówi:
a) „Znam ja ich dobrze, zna ojciec Antoni:
Pijemy my nieźle, ale lepiej oni.”
b) „Praca oddala od nas trzy wielkie niedole: nudę, występek i ubóstwo.”
c) „Już tyle razy słońce wracało/ I blaskiem swoim dzień szczyci,
A memu światu cóż to się stało/ Że mi dotychczas nie świeci.
d) „… ogromna większość twych rodaków to najzłośliwszy rodzaj małych obrzydliwych robaków
e) „Smacznyś, słaby i w lesie! - Zjedli niezabawem.”
f) „Potok płynie doliną,/ nad potokiem jawory,/ tam ja z tobą Justyno, / słodkie pędził wieczory.”
g) „Kształcił kalectwo przez chwalebne blizny, / gnieździsz w umyśle rozkoszy prawdziwe.”
h) „Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka: /Wielbi urząd, czci króla, lecz sądzi człowieka.”
1. Pogląd, wg którego Bóg istnieje, ale nie ingeruje w losy świata to:
a) deizm
b) ateizm
c) krytycyzm
2. Prostota, harmonia, antyczne wzory, precyzja myśli to cechy;
a) rokoko
b) klasycyzmu
c) manieryzm
3. Sielanka to gatunek charakterystyczny dla:
a) klasycyzmu
b) baroku
c) sentymentalizmu
4.Wielkie zasługi w tworzeniu Encyklopedii Francuskiej miał:
a) Monteskiusz
b) D. Diderot
c) G. W. Leibniz
5. Klasycyzm w architekturze polskiej to:
a) Łazienki
b) zamek w Malborku
c) Wilanów
6. Która odpowiedź nie odnosi się do oświecenia:
a) fascynacja śmiercią i przemijaniem
b) harmonia w sztuce
c) kult wiedzy
7. Bajka to gatunek typowy dla:
a) klasycyzmu
b) sentymentalizmu
c) rokoko
8. Wiara potęgę ludzkiego rozumu to podstawa:
a) utylitaryzmu
b) racjonalizmu
c) empiryzmu
9.Empiryzm za najlepszy sposób poznania świata uznaje:
a) rozum
b) doświadczenie
c) wiarę
10. Użyteczność społeczna to podstawa:
a) racjonalizmu
b) utylitaryzmu
c) klasycyzmu
11. Satyra to gatunek typowy dla:
a) baroku
b) sentymentalizmu
c) klasycyzmu
12. Uczuciowość, wiejskie klimaty, natura to cech:
a) sentymentalizmu
b) manieryzmu
c) klasycyzmu
13. Która wypowiedź nie odnosi się do oświecenia:
a) nietolerancja religijna
b) człowiek w centrum myśli
c) rozwój szkół
14. Pojecie imperatywu kategorycznego łączy się osobą:
a) G. W. Leibniza
b) I. Kanta
c) J. Locka
15. Zmysły jako źródło poznania świata to podstawa:
a) manieryzmu
b) sensualizmu
c) racjonalizmu
Klucz odpowiedzi:
1-a; 2-b; 3-c; 4-b; 5-a; 6-a; 7-a; 8-b; 9-b; 10-b; 11-c; 12-a; 13-a; 14-b; 15-b
1. W Polsce etap oświecenia dojrzałego trwał:
od lat 40 XVIIIw
w 1822r
w czasach stanisławowskich
w 1795r
2. Ludzie epoki oświecenia charakteryzowali się przede wszystkim:
wrozumiałością
krytyką
tolerancją
3. Nurty literackie oświecenia to:
klasycyzm
indywidualizm
sentymentalizm
rokoko
4. Sentymentazlizm charakteryzował się:
upodobaniem do form niezwykłych i oryginalnych
fascynacją starożytności
przywiązywaniem dużej wagi do uczuć
5. Charakterystyczne gatunki dla rokoko to:
sielanka
bajka
satyra
erotyk
epigramat
6. Wybierz właściwe określenia i nurty klasycyzmu oświeceniowego:
nacisk na czar, elegancję
pochwała rozumu i racjonalności
tradycjonalizm
hasło powrotu do natury
hedonizm
utylitaryzm
tworzenie według zasad i reguł
7. Cechy literatury oświecenia to:
realizm
fikcja
dydaktyzm
moralizatorstwo
8. Znanym publicystą oświecenia był:
Stanisław Staszic
Franciszek Karpiński
Stanisław Konarski
Józef Wybicki
Hugo Kołłątaj
9. Utwór zwylke anonimowy lub publikowany pod pseudonimem, wymierzony przeciw konkretnej osobie, mający na celu jej wyszydzenie to:
satyra
paszkwil
powieść epistolarna
10. Przedstawiciele epoki oświecenia to:
Ignacy Krasicki
Denis Diderot
Julian Ursyn Niemcewicz
Henryk Sienkiewicz
Molier
Franciszek Kniaźnin
11. Gatunek literatury dydaktycznej, którego przedmiotem jest opis idealnego społeczeństwa, opartego na równości i sprawiedliwości to:
powieść utopijna
powieść epistolarna
powiastka filozoficzna
12. Pogląd filozoficzny, zakładający, że wszelka wiedza jest wynikiem doświadczeń zmysłowych, które ludzki umysł przyswaja i przetwarza to:
racjonalizm
empiryzm
sensualizm
13. Immanuel Kant twierdził że:
nie istnieją idee wrodzone
punktem wyjścia wszelkiej refleksji jest pewność rozmyślającego o własnym istnieniu
system filozoficzny łączy osiągnięcia empiryzmu i racjonalizmu
człowiek powinien kierowac się w życiu imperatywem moralnym
niektóre idee np idea Boga są u człowieka wrodzone
14. Ignacy Krasicki utworzył bajkę:
epigramatyczną
narracyjną
podmiotową
15. Krasicki w swych satyrach porusza problem:
picia bez umiaru szlachty
szukania najbłahszych okazji do pijaństwa
bójek
traktowania alkoholu jako lekarstwa na wszelkie dolegliwości
16. Franciszek Karpiński jest autorem:
Żony modnej
Żali sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta
Powrotu posła
17. Nową Heloizę napisał:
Denis Diderot
Jean Jacques Rousseau
Ignacy Krasicki
18. Morał, mówiący, iż pobożne gesty i modlitwy nie zawsze świadczą o dobrym sercu pochodzi z bajki:
Dewotka
Przyjaciele
Wilczki
Ptaszki w klatce
19. Twórcą racjonalizmu jest:
Etiene Bonnot
Francis Bacon
Kartezjusz
20. Głównym przedstawicielem sentymentalizmu w Polsce był:
Ignacy Krasicki
Denis Diderot
Franciszek Karpiński
2