Literatura Oświecenia . Temat 17

1. Publicyści Sejmu Czteroletniego.

W publicystyce , która należy do literatury politycznej szczególnie wyróżnili się : Stanisław Staszic Hugo Kołłątaj , Franciszek Salezy Jezierski
Utwór : „Publicystyka doby stanisławowskiej ”

Stanisław Staszic (1755-1826)w swoich wypowiedziach sformułował określone postulaty mające służyć poprawie sytuacji w kraju. Wśród owych postulatów znalazły się:
- dziedziczność tronu , która dla Polski w owym czasie była , zdaniem Staszica , najlepsza ,
- powszechne opodatkowanie dotyczące także szlachty ,
- stałe wojsko ,
- poprawa losu chłopów i ulepszenie gospodarki rolnej ,
- prawo nabywania majątków ziemskich dla mieszczan ,
- prawo piastowania urzędów przez mieszczan ,
- wspólna izba w sejmie dla przedstawicieli mieszczan i szlachty ,
- pojmowanie narodu jako całości społeczeństwa ,
- dobro ogółu jako wartość najwyższa ,
- docenienie roli edukacji .

Hugo Kołłątaj (1750-1812). Ten niewielki fragment mówi zaledwie o jednym postulacie wysuniętym przez Kołłątaja . Trzeba jednak wspomnieć o innych , równie ważnych , do których zaliczyć należy :
- zniesienie liberum veto ,
- powszechne opodatkowanie ,
- dziedziczność tronu ,
- usunięcie z sejmu szlachty zaściankowej ,
- stworzenie w sejmie oddzielnej izby dla szlachty i mieszczan ,
- nadanie wolności chłopom ,
- podkreślenie roli edukacji ,
- rozwój rzemiosła i handlu jako źródeł bogacenia się państwa.

Franciszek Salezy Jezierski (1740-1791). Utwór jest ostrą krytyką przyczyn upadku Polski i pod tym względem autor reprezentuje stanowisko zbliżone do twórców wcześniej przedstawionych .
Na uwagę zasługuje forma omawianego tekstu , który jest trawestacja katechizmu , zbudowany bowiem został z pytań i odpowiedzi.
Wyraźnymi cechami omawianego tekstu są ironią i sarkazmem . W połączeniu z formą wyostrzają jeszcze wymowę utworu .

Publicystyka Sejmu Czteroletniego to utworu wyrażające głębokie zaangażowanie autorów w sprawę reformy państwa .
Nacechowane krytycyzmem wysuwają jednocześnie konkretne postulaty zmian.
Konieczność oddziaływania na odbiorców powodowała , że sięgano po takie środki , jak :
- apostrofy ,
- pytania retoryczne ,
- aluzje ,
- peryfrazy ,
- sentencjonalność ,
- składnia retoryczna .

2. Anonimowa poezja polityczna .

Lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte XVII wieku były czasem bardzo trudnym dla Polaków, którzy dopiero po pierwszym rozbiorze Polski, w 1772 roku, zaczęli zdawać sobie sprawę z faktu, że ustrój Rzeczpospolitej jest rzeczywiście anachroniczny, skoro nie udało się zapobiec częściowej utracie suwerenności, ani szybko opracować planu naprawczego dla Polski. Okazało się, że Rzeczpospolita jest państwem wewnętrznie skłóconym, w którym wzajemnie zwalczają się dwa obozy polityczne. Pierwszym z nich była wewnętrznie niezorganizowana część polskiej szlachty i magnaterii, chcąca odsunięcia Stanisława Augusta od władzy, skora do ugody z zaborcami. Drugi obóz tworzyli zwolennicy reform ustrojowych, skupieni wokół króla. Oba stronnictwa potrzebowały silnego wsparcia ze strony pisarzy i poetów, aby przekonać do swych poglądów jak najszerszą część społeczeństwa. Dlatego, obok publicystyki, w okresie Sejmu Wielkiego rozwijała się również anonimowa poezja polityczna, będąca jeszcze jednym sposobem przyciągnięcia odbiorców i przemawiania w imię interesów politycznych.

- UTWÓR : „Literatura barska ”

3. Stronnictwa Sejmu Czteroletniego.

W pierwszym okresie obrad wyróżniły się trzy stronnictwa:

• obóz królewski (prymas Michał Poniatowski, kanclerz wielki koronny Jacek Małachowski i in.) pragnął wzmocnienia władzy monarszej i powiększenia wojska przy utrzymaniu Rady Nieustającej i sojuszu rosyjskiego.

• Stronnictwo reform, zwane patriotycznym, pragnęło rozbudowy armii, umocnienia władzy państwowej, zerwania z Rosją i oparcia się na Berlinie. Grupowało ono Czartoryskich i część Potockich, również ks. Hugona Kołłątaja, Juliana Ursyna Niemcewicza .

• Obóz hetmański (hetman Seweryn Rzewuski, hetman Franciszek Ksawery Branicki, Szczęsny Potocki) reprezentował interesy i poglądy większości magnaterii i części dostojników Kościoła. Pragnęli oni utrzymania "złotej wolności" i protekcji rosyjskiej, myśleli też o zniesieniu centralnej władzy a nawet monarchii

4. Program odnowy państwa .

a) Usprawniono administrację, porządkowano sprawy miejskie, rozwijano szkolnictwo.

b) Andrzej Zamoyski na polecenie sejmu opracował projekt kodeksu, który ujednolicał panujące prawo w Polsce ( autor przedstawił propozycję rozszerzenia praw mieszczan i chłopów)

c) powiększenie wojska.

d) Uchwalono podatki na wojsko .

e) Trójpodział władzy.

5.Przeciwnicy reformy: Ambasador rosyjski, szlachta

---