Prawo Międzynarodowe Publiczne

1. Zagadnienia podstawowe.

1. Nazwa i pojęcie prawa międzynarodowego:

Prawo międzynarodowe - zespół norm regulujących stosunki między państwami oraz organizacjami międzynarodowymi i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych mających zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych. Prawo międzynarodowe nie jest tworzone przez władze jednego państwa. W tworzeniu tego prawa biorą udział niezależne od siebie i niepodporządkowanie żadnej wspólnej władzy podmioty, które wyrażają zgodę na związanie się z konkretną normą.

Prawo międzypaństwowe - zespół norm regulujących stosunki między państwami, nie wliczając organizacji międzynarodowych i innym podmiotów prawa międzynarodowego.

Prawo narodów - łac. ius gentium - w czasach rzymskich była to część prawa rzymskiego. Jest to dawna nazwa prawa międzynarodowego. Terminem „prawo narodów” posługiwała się też Konstytucja 3 Maja 1791 r. Obecnie nazwa ta nie jest raczej używana. Nazwa „prawo międzynarodowe” została wyprowadzona z ius inter gentes dopiero w XVII w. przez R. Zouche. W nazwie „prawo narodów” naród jest rozumiany jako synonim państwa, wniosek: prawo międzynarodowe reguluje stosunki między państwami (czyli między narodami zorganizowanymi w państwie) a nie między narodami nie posiadającymi organizacji państwowej.

Nazwa prawo międzynarodowe została wyprowadzona z ius inter gentes. Nazwy tej użył poraz pierwszy R. Zouche w XVII w. W słownictwie angielskim nazwę International Law wprowadził w XVIII w J. Benthama. Na grunt języka polskiego `prawo międzynarodowe' trafiło za sprawą krakowskiego prawnika Franciszka Kasparka.

W obu nazwach: prawo narodów i prawo międzynarodowe, naród rozumiany jest jako synonim państwa.

Prawo narodów wywodzi się z łac. ius gentium, w czasach rzymskich była to część prawa rzymskiego, regulującego stosunki prawne obywateli Rzymu z cudzoziemcami.

Prawo międzynarodowe reguluje przede wszystkim stosunki między państwami - czyli między narodami zorganizowanymi w państwa.

Podstawa obowiązywania prawa międzynarodowego - nauka i doktryna prawa międzynarodowego w tym kontekście mówi o dwóch zasadniczych koncepcjach: naturalistycznej i pozytywistycznej.

• Koncepcja naturalistyczna odwołuje się do prawa natury. W istocie jest przeniesieniem na grunt prawa międzynarodowego teorii naturalnych praw człowieka. Z samego faktu istnienia państwo ma przyrodzone, podstawowe czy fundamentalne prawa, które muszą być respektowane przez inne podmioty. Są to zwłaszcza:

• prawo do istnienia;

• prawo do niepodległości;

• prawo do równości;

• prawo do szacunku i uczestniczenia w obrocie międzynarodowym (do utrzymywania stosunków).

• Koncepcja pozytywistyczna (nazywana również woluntarystyczną) wskazuje, że podstawą obowiązywania prawa międzynarodowego jest wspólna wola państw. Wola ta znajduje swój wyraz bądź to w normach zwyczajowych, bądź to w normach konwencyjnych. Normy prawa międzynarodowego mogą być zmienione, ale tylko za zgodą wszystkich związanych nimi państw - poszczególne państwo (państwa) nie może w każdej chwili jednostronnie cofnąć swą zgodę na obowiązywanie określonej normy prawa międzynarodowego.

Międzynarodowe prawo publiczne - jest używane w znaczeniu prawa międzynarodowego.

Międzynarodowe prawo prywatne - zespół norm, których zadaniem jest wskazanie określonego systemu prawnego (własnego lub obcego państwa), właściwego dla dokonania oceny prawnej konkretnej sytuacji osobistej i majątkowej. Np. Francus sporządza testament w Warszawie, w którym dysponuje posiadłością w Portugalii. Powstaje pytanie: jakie prawo zastosować? Prawo międzynarodowe prywatne jest więc zespołem norm kompetencyjnych albo kolizyjnych, które rozgraniczają w stosunkach cywilnych, rodzinnych, opiekuńczych i stosunkach pracy, sfery działania systemów prawnych poszczególnych państw przez określenie, które z nich należy zastosować.

Prawo wspólnotowe - prawo składające się na system prawny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej. Całość dorobku prawnego Unii Europejskiej, łącznie z np. orzeczeniami ETS, nosi nazwę acquis communautaire. Prawo wspólnotowe dzielimy na:

• prawo pierwotne - stanowione przez państwa członkowskie jako część prawa międzynarodowego, Prawo pierwotne znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 48 Traktatu z Maastricht. Lista aktów prawa pierwotnego:

• traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej (Traktat paryski z 1951 r. Traktaty rzymskie z 1957 r. Traktat z Maastricht z 1992 r.

• umowy zawarte między państwami członkowskimi zmieniające i uzupełniające traktaty założycielskie (Konwencja o niektórych instytucjach wspólnych dla EWG i EWEA z 1957 r Protokół dotyczący Antyli Holenderskich z 1962 r. Traktat fuzyjny z 1965 r. Luksemburski traktat budżetowy z 1970 r. Brukselski traktat budżetowy z 1975 r. Traktat grenlandzki z 1984 r. Jednolity Akt Europejski z 1986 r. Traktat amsterdamski z 1997 r. Traktat nicejski z 2001 r.

• traktaty akcesyjne (Traktat o przystąpieniu Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii z 1971 r. Traktat o przystąpieniu Grecji z 1979 r. Traktat o przystąpieniu Hiszpanii i Portugalii z 1985 r. Traktat o przystąpieniu Austrii, Finlandii i Szwecji z 1994 r. Traktat ateński z 2003 r. Traktat o przystąpieniu Bułgarii i Rumunii z 2005 r.

• postanowienia Rady, gdy jej członkowie działają jako przedstawiciele państw członkowskich Akt dotyczący wyboru przedstawicieli Parlamentu Europejskiego w drodze powszechnych wyborów bezpośrednich z 1976 r.

• prawo wtórne - stanowione przez organy wspólnotowe. Prawo wtórne znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 249 TWE. Prawo wtórne jest tworzone przez organy Wspólnot na podstawie prawa pierwotnego. Składa się ono z ogromnej liczby aktów prawnych, z których każdy należy do jednej z pięciu kategorii:

• rozporządzenia - mają zasięg ogólny i nie mają sprecyzowanego adresata; nie można ich zmieniać ani uchylać się od ich stosowania

• dyrektywy - są wiążące co do rezultatu - zobowiązują wszystkie państwa członkowskie do wydania odpowiednich aktów prawnych; pozostawiając jednak owym państwom wybór środków

• decyzje - mają charakter indywidualny, w całości są wiążące dla adresata; mogą być kierowane do instytucji, jak też osoby fizycznej

• opinie - nie mają mocy wiążącej, zawierają określone oceny, często stosowane w postępowaniu między organami wspólnot;

• zalecenia - nie mają mocy wiążącej, sugerują podjęcie określonych działań.

W razie konfliktu, pierwszeństwo przysługuje zawsze prawu pierwotnemu.

1. Cechy charakterystyczne międzynarodowego prawa publicznego (odróżnienie od prawa wewnętrznego).

Cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego publicznego:

• normy prawa międzynarodowego mają w większości charakter norm względnie obowiązujących. Oznacza to, że na swój użytek dwa państwa lub grupa państwa mogą umówić się odmiennie. Istnieje wąska grupa norm bezwzględnie wiążących (imperatywnych, peremptoryjnych), z którymi inne normy prawa międzynarodowego nie mogą być sprzeczne.

• brak centralnego (nadrzędnego) ustawodawcy; same podmioty prawa międzynarodowego (przede wszystkim państwa) tworzą normy prawne, które je wiążą. Podstawą obowiązywania prawa międzynarodowego jest zgoda państw.

• brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego (aby sąd międzynarodowy lub arbitraż mógł sprawę rozstrzygać potrzebna jest na to zgoda stron sporu);

• brak zorganizowanego aparatu przymusu;

Cechy charakterystyczne prawa wewnętrznego:

• normy prawa wewnętrznego mają charakter norm powszechnych (dotyczą wszystkich obywateli);

• obowiązek tworzenia aktów prawnych przez wyznaczonego ustawodawcę, oraz ich nadzór i kontrola przez wyznaczone organy;

• sądownictwo stoi na straży praw obywateli;

• scentralizowany aparat przymusu, który zawsze stoi na straży prawa,

Podmioty prawa międzynarodowego można podzielić na:

• pierwotne (będące podmiotami przez sam fakt istnienia)

• wtórne albo pochodne (ich podmiotowość wynika z uznania ich przez podmioty pierwotne)

• pełne

• niepełne (zakres podmiotowości ograniczony do określonych czynności)

• suwerenne (podejmujące decyzje niezależnie od innych podmiotów)

• niesuwerenne

Za podmioty prawa międzynarodowego uznaje się:

• państwa (jako jedyne są podmiotami pierwotnymi, pełnymi i suwerennymi)

• Stolicę Apostolską, jako głowę kościoła rzymsko-katolickiego (mogącą też występować jako Państwo-Miasto Watykan o cechach podobnych państwu)

• Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich (utrzymujący stosunki dyplomatyczne z państwami, np. z Polską od 1990)

• organizacje międzynarodowe (wtórne, niepełne, niesuwerenne)

• niesuwerenne terytoria zależne (np. tzw. minipańtwa, u których za stosunki międzynarodwe odpowiadają państwa, np. Monako i Francja, Liechtenstein i Szwajcaria, San Marino i Włochy, czy Andora będąca de iure republiką feudalną Francji i biskupstwa Sao de Ugel w Hiszpanii i zobowiązana do corocznej symbolicznej daniny)

• partyzanci i strony walczące uznanie za stronę walczącą wymaga spełnienia następujących wymogów:

• należy sprawować władzę nad określonym terytorium

• posiadać władzę, będącą w stanie utrzymywać ew. stosunki dyplomatyczne

• przestrzegać konwencji i praw wojennych

• niestosowanie się do któregoś z powyższych wyklucza możliwość uznania za stronę walczącą. Partyzanci i strony walczące (również narody) sprawujące władzę nad danym terytorium, mogą dążyć do utworzenia tam państwa - do tego czasy określa się je jako państwa in statu nascendi (łac. w trakcie powstawania, rodzenia)

• narody (wg art. 1 Karty Narodów Zjednoczonych narody mają prawo do samostanowienia, tym samym mogą być podmiotami prawa międzynarodowego niezależnie od tego czy dążą o utworzenia państwa - np. Polska i Czechy w 1917-1918)

Zagadnienie przymusu - W prawie międzynarodowym nie ma scentralizowanego aparatu przymusu, przymus istnieje ale w innych formach niż w prawie wewnętrznym. Każde państwo indywidualnie lub wspólnie z innymi państwami może występować w niezbędnych przypadkach w obronie naruszonego prawa, stosując wobec państw naruszających prawo różne środki przymusu, odpuszczalne i uznane przez prawo międzynarodowe.

Przymus indywidualny - miał miejsce do powołania Ligi Narodów, był wykonywany przez poszczególne państwa, występujące niekiedy zbrojnie o dotrzymanie zobowiązań międzynarodowych.

Przymus zbiorowy = ONZ - instytucja międzynarodowa dysponująca prawem stosowania przymusu. ONZ nie wykluczając indywidualnego lub zbiorowego użycia siły dla odparcia zbrojnego ataku, ONZ a podstawie decyzji Rady Bezpieczeństwa może zastosować środki przymusu wobec państwa, które dopuściło się zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju lub aktów agresji. ONZ stosuje sankcje w obronie pokoju lub celem jego przywrócenia. Rodzaje sankcji stosowanych przez prawo międzynarodowe:

• sankcje natury psychologicznej - stwierdzenia naruszenia prawa i napiętnowanie naruszającego prawo przez światową opinię publiczną;

• sankcje natury odwetowej - stosowanie indywidualnie przez państwo pokrzywdzone lub zbiorowo przy udziale innych państw;

• sankcje zorganizowane - stosowane przez samego pokrzywdzonego lecz przez właściwy organ międzynarodowy;

2. Główne etapy rozwoju prawa międzynarodowego i jego nauki.

Najstarsze dokumenty prawa międzynarodowego to:

1. Zapis z IV tysiąclecia p.n.e. na stelli kamiennej. Były to ustalenia pomiędzy dwoma państwami - miastami Mezopotamii - Lagasz i Umma (?) - rozstrzygające spór graniczny między nimi. Rozstrzygnięcie doszło do skutku w drodze arbitrażu międzynarodowego. Miał zostać położony kamień graniczny między państwami toczącymi spór, zaś państwo trzecie - Kisz - miało czuwać nad egzekwowaniem postanowień traktatu

2. Zapis na tablicach glinianych - 1278 r. p.n.e., między królem Hetytów Hatuszylem III, a faraonem egipskim Ramzesem II. Był to traktat przymierza ogłaszający koniec wojny między tymi państwami, a także zawierający postanowienia migracyjne o deportacji. Postanowienia dotyczyły też wspólnej obrony systemu niewolniczego.

1. Ośrodki kształtowania zrębów prawa międzynarodowego w przeszłości.

Chiny- w starożytnych Chinach prawo międzynarodowe rozwijało się w okresie rozbicia Chin na wiele państw (770-221 p.n.e.). Rozwojowi sprzyjały wspólny język i dziedzictwo historyczne. Państwa miały podobny ustrój społeczno-gospodarczy i polityczny, W stosunkach międzychińskich obowiązywała zasada równości prawnej i suwerenności, Państwa chińskie jako pierwsze zawarły traktaty o nieagresji. Zakładano, że jeżeli bezie już prowadzona wojna to według reguł humanitarnych. Wypracowały też reguły dyplomatyczne np. poseł jest osobą nietykalną. Stworzono wspólny fundusz pomocy dla państwa dotkniętego klęska żywiołową. Filozofowie chińscy uważali, że państwa powinny łączyć się w większe organizmy i być reprezentowane przez przedstawicieli. Związek państw troszczyłby się o właściwe wykorzystanie bogactw naturalnych i dobrobyt wszystkich ludzi.

Bliski Wschód (Basen M. Śródziemnego) z tych terenów pochodzą 2 najstarsze dokumenty prawa międzynarodowego.

+ Grecja = Kształtowały sie tam stosunki traktatowe, prawo dyplomatyczne, rozwijała się instytucja opieki nad przybyszami przez bogatych obywateli (tzw. prostatesa) mająca charakter prywatny. Związki państw o charakterze świeckim - Związek Morski (Liga Ateńsko-Delfijska) pod hegemonią Aten, ok. 300 państewek, siedziba skarbca na wyspie Delos. Podejmowano tez próby zorganizowania konferencji międzynarodowej. W 338r. pne Filip Macedoński zwołał Kongres Koryncki, w związku z walkami przeciwko Persom. Przyjęto tam wspólną deklarację, w której władcy zobowiązali się do wspólnej obrony systemu niewolniczego. Deklaracja stanowiła podstawę kształtowania się stosunków ustrojowych we wszystkich państwach. Greckie państwa - miasta zawierały umowy międzynarodowe. W kontaktach międzynarodowych posługiwano się poselstwami - poseł był chroniony.

+ Rzym = Umowy międzynarodowe:

• traktaty przyjaźni zawarte pomiędzy państwami o równorzędnym statusie prawnym

• traktaty przymierza mające wymusić na słabszych określone roszczenia

• wojna sprawiedliwa, bo prowadzona według określonego ceremoniału

• realizacja prawa gościnności, patroni byli wyznaczanie przez Senat lub Zgromadzenie Ludowe, opieka nad cudzoziemcami

Ameryka - hasło „Ameryka dla Amerykanów”, doktryna Monroe z 1823 r. nieangażowanie się w spawy europejskie tylko hegemonia w stosunku do państw amerykańskich.

Europa Po upadku cesarstwa rzymskiego Europa weszła w kilkuwiekowy okres rozdrobnienia lennego i ustawicznych walk pomiędzy feudałami różnych szczebli, ten okres nie sprzyjał rozwojowi stosunków między państwami ani rozwojowi prawa regulującego te stosunki. Później ustaliła się struktura międzynarodowego układu średniowiecznego, co przyczyniło się do powstania środowiska państw o podobnym ustroju politycznym, społeczno-gospodarczym, religii i kulturze należały do niego poza cesarstwem rzymskim między innymi: Polska, Ruś Kijowska, Nowogród, Litwa, Węgry, Szwecja, Dania. Ponieważ traktaty zawierane prze państwo były wzmacniane przysięgą, która jest aktem religijnym kanoniści twierdzili, że papież może zwolnić od przestrzegania umów międzynarodowych, zwalniając od przysięgi. Średniowieczna chrześcijańska Europa pozostawała w wojnie z państwami islamu, dlatego z inicjatywy papieży i narodów organizowane były wyprawy krzyżowe mające na celu odzyskanie Ziemi Świętej. Przyczyniło się to do rozwoju handlu ze Wschodem. Przedstawiciele polskiej doktryny, gł. szkoła krakowska - Paweł Włodkowic z Brudzenia (wystąpienie podczas soboru w Konstancji przeciw krzyżakom), Stanisław ze Skarbimierza "Kazanie o wojnach sprawiedliwych"

Czynniki religijne miały istotny wpływ na rozwój prawa międzynarodowego:
- łagodzenie działań wojennych - humanitarne traktowanie uczestników konfliktów
- zaprzestano zabijania jeńców, przeznacza się ich na wymianę lub do przymusowej pracy
- treuga dei - pokój boży, zaprzestanie wojny w pewne dni w tygodniu lub okresy w roku
- Kobiety, dzieci oraz studenci znajdowali się pod ochroną.
- W ramach krucjat szerzono reguły rycerskie.

Rozpoczyna się era konkordatów:

* 1098 r. pierwsza umowa konkordatowa,
* 1122 r. konkordat wormacki Kalikst II - Henryk V

1. Powstanie islamu oraz instytucje zrodzone z walki i współistnienia państw muzułmańskich i chrześcijańskich.

a ) dla łagodzenia doktryny „dzihad” W stosunkach międzynarodowych pomiędzy państwami islamu zawierano zgodnie ze zwyczajami muzułmańskimi zakazującymi zawierania traktatów pokoju z chrześcijanami tzw. układy rozejmowe na okres do 10 lat. Tego rodzaju układy odpowiadały także stronie chrześcijańskiej gdyż obie strony traktowały wojny z niewiernymi jako „święte”. W stosunkach wzajemnych między państwami chrześcijańskimi a państwami islamu rozejmy były często przedłużane stwarzając stan, który jeden z hiszpańskich władców określił jako „wojnę zimną, która ani nie pociąga za sobą pokoju, ani nie przynosi zaszczytu temu, kto ją prowadzi”.

b ) dla bezpieczeństwa obrotu osobowego i handlowego - kapitulacje Doniosłym wydarzeniem w stosunkach między państwami chrześcijańskimi i państwami islamu było zawarcie 1535 r. przez króla francuskiego Franciszka I z sułtanem tureckim Solimanem Wspaniałym umowy międzynarodowej zwanej kapitulacją. Do zawarcia tej umowy skłoniło króla francuskiego zagrożenie Francji przez cesarstwo połączone więzami dynastycznymi z Hiszpanią. Kapitulacja z 1535 r. określała m.in. prawa Francuzów znajdujących się na terytorium państwa otomańskiego. Wyłączyła ich spod jurysdykcji sądów miejscowych, a w związku z tym zezwalała na ustanawianie konsulów francuskich, którzy mieli sprawować jurysdykcję w stosunku do Francuzów zarówno w sprawach cywilnych jak i karnych. W umowach tych sułtanowie ottomańscy:

• gwarantowali wolność religijną katolikom zamieszkałym na terenach podległych władzy Osmanów,

• uznawali (w pewnym zakresie) jurysdykcję francuskiego ambasadora w Konstantynopolu nad osmańskimi katolikami,

• zgadzali się na swobodny dostęp pielgrzymów z Zachodu do miejsc świętych w Jerozolimie i pozostałej części Palestyny,

• udzielali francuskim franciszkanom wyłączności w zarządzie miejscami świętymi w Palestynie.

1. Europejskie prawo międzynarodowe, z którego wyrosło dzisiejsze prawo światowe.

1. Wojna 30 letnia i Pokój Westfalski

Wojna trzydziestoletnia - była konfliktem zbrojnym w Europie toczącym się w latach 1618-1648 pomiędzy częścią państw Rzeszy niemieckiej wspieranych przez inne państwa europejskie (jak Szwecja czy Francja) a potęgą katolickiej dynastii Habsburgów. Mimo że wojna spowodowana była przyczynami natury religijnej, jednym z powodów jej długotrwałości stało się również dążenie mocarstw europejskich do osłabienia potęgi Habsburgów. W wojnie trzydziestoletniej, pośrednio lub bezpośrednio, wzięły udział niemal wszystkie państwa europejskie. Stronę katolicką reprezentowały państwa Habsburgów (Austria, Hiszpania i Państwo Kościelne), niektóre księstwa I Rzeszy (m.in. Bawaria). Po stronie protestanckich państw Rzeszy (m.in. Czech, Palatynatu) stanęła Dania (do 1629 r.), Szwecja, Francja, Siedmiogród. Wojna zakończyła się zwycięstwem strony protestanckiej.

SKUTKI:

• Francja stała się największą potęgą europejską i otrzymała prowincję Alzacja oraz miasta Metz i Verdun.

• Szwecja usadowiła się na południowych wybrzeżach Bałtyku, przypadły jej Pomorze Zachodnie i szereg portów, w tym Szczecin.

• Uznana została niepodległość Szwajcarii i Holandii (zniesiono nad nimi oficjalnie zwierzchnictwo cesarza rzymsko-niemieckiego i wyłączono je z terytorum Rzeszy).

• Księstwa niemieckie uniezależniły się od cesarza i, co było głównym powodem wojny,

• luteranie i kalwini uzyskali wolność wyznania.

Pokój westfalski - wielostronny układ kończący wojnę trzydziestoletnią 1618-1648, zawarty 24 października 1648 między Habsburgami austriackimi (cesarz Ferdynand III) a Francją (Ludwik XIV, kardynał Jules Mazarin) i jej sojusznikami w Münster oraz między Habsburgami a Szwecją w Osnabrück. Jeden z najbardziej znaczących traktatów międzynarodowych w historii nowożytnej Europy.

Znaczenie wojny trzydziestoletniej i pokoju westfalskiego

• Zwycięstwo monarchii absolutnych: największym zwycięzcą okazała się Francja. Upadła monarchia stanowa w Czechach. Rozpoczął się proces budowy monarchii absolutnych w Niemczech.

• Dowód na polityczne podłoże wojen religijnych.

• Dowód na nietrwałość pokoju augsburskiego, który wprowadzał wzajemną tolerancję tylko pomiędzy katolikami a luteranami, pomijał kalwinistów.

• Koniec wielkich konfliktów religijnych w Rzeszy.

• Wzrost znaczenia armii zawodowych.

1. Rozszerzenie europejskiego prawa międzynarodowego na Amerykę.

Doktryna Monroego wystąpienie Prezydenta Stanów Zjednoczonych Jamesa Monroe w 1823 r., w którym sformułował zasadę nieinterwencji państw europejskich w sprawy amerykańskie; hegemonia Stanów Zjednoczonych nad kontynentem amerykańskim.

2. Wkład Wielkiej Rewolucji Francuskiej 1789 r. do rozwoju prawa międzynarodowego, przyczynek Kongresu Wiedeńskiego 1815 r.

Mianem Wielkiej Rewolucji Francuskiej lub rewolucji francuskiej określa się okres w historii Francji (1789-1799), kiedy doszło do obalenia monarchii Burbonów. Za jej symboliczny początek uważa się zdobycie przez lud Paryża twierdzy Bastylia 14 lipca 1789, natomiast za koniec rewolucji uznaje się kres rządów Dyrektoriatu 9 listopada (18 brumaire'a) 1799, kiedy to Napoleon Bonaparte przeprowadził zamach stanu ogłaszając się Pierwszym Konsulem.

Przyczyny wybuchu rewolucji francuskiej:

• Głęboki podział społeczny, opory duchowieństwa, szlachty z powodu rezygnacji ze swojej uprzywilejowanej pozycji wobec mieszczaństwa

• Spadek autorytetu króla

• Wzrost cen towarów i inflacja

• Zwiększenie wpływu burżuazji w państwie bez gwarancji na stanowisko polityczne

• Burze i gradobicia pogorszyły sytuację gospodarczą na wsi

• Pogorszenie wzajemnych relacji w każdym stanie

• Rozrzutności królowej Marii Antoniny

• Układ handlowy z Anglią, w wyniku którego padły okręgi włókiennicze w Lyonie i w Anniens

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela Po 15 lipca 1789 r. Ludwik XVI wycofał wojsko z Paryża, zgodził się na burżuazyjno-mieszczańskie postulaty przebudowy ustroju państwa na monarchię konstytucyjną i na rezultaty paryskiej rewolucji ludowej. Lecz w sierpniu cała Francja znalazła się w ogniu wielkiej rewolty chłopskiej. Chłopi, stanowiący 80% społeczeństwa, domagali się w szczególności zniesienia przygniatających ich obciążeń feudalnych i obniżenia podatków, by ulżyć nędzy, w jakiej się znajdowali. Odpowiadając na to, Zgromadzenie Narodowe zniosło podatek (dziesięcinę na rzecz Kościoła), uchwaliło zasadę równości podatkowej, zlikwidowało sprzedawalność urzędów itp. Zaś 26 sierpnia 1789 r. uchwaliło Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, która stanowiła kres absolutyzmu królewskiego i zrównywała w prawach wszystkie stany. Uważa się powszechnie, iż wprowadzanemu nowemu ustrojowi towarzyszyło hasło: „Wolność, Równość, Braterstwo”.

Wpływ Rewolucji Francuskiej na Prawo międzynarodowe.

Rewolucja miała wpływ na kształtowanie się ustroju politycznego i społ. - gospodarczego państw europejskich oraz na stosunki między nimi; upadek rządów feudalnych, walka o władze burżuazji; zasada suwerenności zaczęła nabierać nowego znaczenia, nie dotyczyła teraz suwerennych władców absolutnych a suwerennych narodów, zasada zwierzchnictwa narodów; zasada nienaruszalności terytorium oraz nieinterwencji w sprawy wewnętrzne drugiego państwa (zasady te znalazły pełen wyraz w Deklaracji Prawa Narodów z 1795r.)

Kongres wiedeński (Kongres tańczący) - kongres przedstawicieli 16 większych państw europejskich, trwający od 1 października 1814 r. do 9 czerwca 1815 r. w Wiedniu, zwołany w celu dokonania zmian terytorialnych i ustrojowych po Wielkiej Rewolucji Francuskiej i wojnach napoleońskich. Głos decydujący mieli przedstawiciele 5 mocarstw: Wielkiej Brytanii (Robert Stewart, wicehrabia Castlereagh), Austrii (Klemens Lothar von Metternich), Rosji (Karl Nesselrode), Francji (Ch.M. Talleyrand) i Prus (Karl August von Hardenberg i Wilhelm von Humboldt).

Kongres międzynarodowy z udziałem monarchów dokonał dzieła stabilizacji stosunków w Europie na kilkadziesiąt lat;

1. ustalenia w stosunku do Niemiec i Polski: utworzono Związek Niemiec - luźne zrzeszenie państw pod władzą Austrii; usankcjonowanie rozbiorów Polski („czwarty rozbiór Polski”), utworzenie Wolnego Miasta Krakowa i Królestwa Polskiego;

2. w dziedzinie międzynarodowej postanowiono:

• uznać neutralność Szwajcarii,

• regulamin rang dyplomatycznych,

• zasada wolnej żeglugi na rzekach wspólnych (szczegółowe rozwiązania dot. Renu),

• deklaracja dot. Handlu Murzynami z Afryki zakazująca go.

3. „Święte Przymierze” zawarte we wrześniu 1815 r. miedzy Rosja, Prusami i Austrią - przestrzeganie przykazań Chrystusa w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych; w listopadzie przyłączyła się Anglia, a w 1818 r. Francja. W ten sposób powstał „syndykat monarchów” który miał decydować o sprawach europejskich; tępienie idei wolnościowych i utrzymanie zasady legitymizmu; realizując politykę „Świętego Przymierza” państwa należące często interweniowały w sprawy wewnętrzne innych państw.

1. Konferencja Paryska 1856 r. - po wojnie krymskiej.

Wojna krymska (1853- 1856) - wojna między Rosją a Turcją i jej sprzymierzeńcami (Anglią, Francją i Sardynią). W 1852 roku między Rosją i Francją rozpoczął się spór o prawa duchowieństwa prawosławnego, względnie katolickiego do opieki nad miejscami świętymi i w ogóle niemahometańską ludnością imperium tureckiego. Wojna ostatecznie zakończona została 30 marca 1856 roku traktatem pokojowym na kongresie w Paryżu. Wojna krymska oznaczała ostateczny rozpad „Świętego Przymierza”. Z postanowień kongresu paryskiego na uwagę zasługują:

• dopuszczenie Turcji do społeczności międzynarodowej

• utworzenie Serbii jako państwa wasalnego Turcji

• neutralizacja Morza Czarnego;

• utworzenie Europejskiej Komisji Dunaju z udziałem mocarstw europejskich, wyposażonej w szerokie kompetencje. Komisja ta miała przeprowadzić prace niezbędne do uczynienia dolnego Dunaju żeglownym.

• demilitaryzacja Wysp Alandzkich

• wydanie deklaracji dotyczącej prawa wojny morskiej. Deklaracja ta, w porównaniu z deklaracją Ligi Neutralności Zbrojnej z 1780 r. rozszerzyła ochronę własności prywatnej w wojnie morskiej.

1. Konferencje Haskie 1899 i 1907 r.

1899 r. - I konferencja pokojowa w Hadze, zebrała się z inicjatywy cara Mikołaja II:
- początek kodyfikacji prawa wojennego i prawa sporów międzynarodowych
- przyjęto 3 konwencje haskie, powołano Stały Trybunał Rozjemczy (od 1902 r.) - Rozstrzyga spory na zasadzie postępowania arbitrażowego. 3 konwencje dotyczące:

• pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych

• praw i zwyczajów wojny lądowej

• zastosowania do wojny morskiej przepisów konwencji Czerwonego Krzyża z 1864 r.

1907 r. - II konferencja pokojowa w Hadze, 13 konwencji dotyczących prawa wojennego i regulowania sporów międzynarodowych, uczestniczyli przedstawiciele 44 państw (dołączyły państwa Ameryki Łacińskiej).

1. I wojna światowa i rezultaty Paryskiej Konferencji Pokojowej 1919 r. (zwłaszcza Traktat Wersalski z Niemcami).

I wojna światowa (28 lipca 1914 - 11 listopada 1918), zwana również Wielką Wojną - konflikt zbrojny pomiędzy Ententą, do której należały Wielka Brytania, Francja, Rosja, Serbia, Japonia, Włochy (od 1915), Stany Zjednoczone (od 1917 r.) a Państwami Centralnymi, tj. Austro-Węgrami, Niemcami, wspieranymi przez Turcję i Bułgarię.

Traktat wersalski to główny układ pokojowy kończący pierwszą wojnę światową, podpisany przez Niemcy i państwa ententy 28 czerwca 1919 roku. Został ratyfikowany 10 stycznia 1920 roku i z tą datą wszedł w życie. Traktat ustalił wiele granic międzypaństwowych w Europie oraz wprowadził nowy ład polityczny. Państwa pokonane w I wojnie światowej (Niemcy, Austro-Węgry, Turcja, Bułgaria) nie zostały dopuszczone do konferencji. Przedstawiono im tylko traktaty do podpisania. Rosja Radziecka nie została zaproszona, gdyż mocarstwa Ententy nie uznawały rządu bolszewickiego, który podpisał osobny pokój z Niemcami w 1918 (pokój brzeski).

Po zawarciu traktatu z Niemcami nastąpiło zawarcie dalszych porozumień pokojowych z państwami pokonanymi:

• 10 września 1919 z Austrią w Saint-Germain-en-Laye (traktat pokoju z Austrią)

• 27 listopada 1919 z Bułgarią w Neuilly-sur-Seine (traktat pokojowy z Bułgarią)

• 4 czerwca 1920 z Węgrami w Trianon (traktat w Trianon)

• 10 sierpnia 1920 z Turcją w Sevres (Traktat pokojowy w Sèvres 1920)

W pierwszej części traktatu (artykuły 1-26), liczącego łącznie 440 artykułów zapisano powołanie Ligi Narodów. Dalsze części dotyczyły losów Niemiec.

Straty terytorialne Niemiec

• Francja odzyskała obszary utracone w 1871 r. tj. Alzację i wschodnią Lotaryngię

• Polska odzyskała znaczną część ziem zabranych jej przez Prusy w I i II rozbiorze: większą część Wielkopolski i poważną część byłych Prus Królewskich (zwanych pod zaborem: Prusy Zachodnie), z niewielkim jednak dostępem do morza; ponadto po plebiscycie na Górnym Śląsku w 1921 r., część górnośląskiego zagłębia przemysłowego

• Gdańsk z przyległymi gminami i miastami Oliwą i Sopotem stał się Wolnym Miastem o charakterze odrębnego państwa, ale z włączeniem w skład terytorium celnego Polski i zapewnieniem jej szerokich uprawnień w porcie gdańskim

• niemieckie terytoria kolonialne rozdzielono pomiędzy zwycięzców i przekazano pod opiekę Ligi Narodów, tworząc tam mandaty A, B i C.

• Luksemburg, który do tego czasu wchodził w skład obszaru celnego Niemiec, został z niego wydzielony

Demilitaryzacja Niemiec na terenie lewobrzeżnej Nadrenii i 50-kilometrowym pasie wzdłuż prawego brzegu Renu zakazano Niemcom posiadania wojsk. W części V traktatu nakazano zmniejszenie liczebności armii niemieckiej do 100 tys. żołnierzy oraz zakazano wprowadzania powszechnego obowiązku służby wojskowej (Reichswehra). Miał obowiązywać zakaz wyposażania armii w czołgi i samoloty bojowe.

Ciężary ekonomiczne nałożone na Niemcy Na konferencji zapadła jedynie decyzja, iż po raz pierwszy w historii, reparacje wojenne zostaną wypłacone jako rekompensata za faktycznie poniesione w wyniku działań wojennych straty. Oszacowanie ich wysokości oraz możliwości płatniczych Niemiec pozostawiono Komisji Odszkodowań, która zakończyła swoją pracę w maju 1921 ustalając ich wysokość na 132 mld marek w złocie, nigdy nie zostały spłacone.

Zobowiązania polityczne

• Niemcy zobowiązały się do poszanowania suwerenności Austrii i wyrzekały się zamiarów Anschlussu

• Niemcy uznały niepodległość Czechosłowacji i Polski

1. Ustanowienie zakazu wojny, jako narzędzia polityki państwowej (antywojenny Pakt Branda-Kellogga - 1928 r. i jego przyjęcie przez ówczesną społeczność międzynarodową),

Zgromadzenie Ligi Narodów przyjęło tzw. protokół genewski zobowiązujący do załatwiania wszystkich sporów międzynarodowych w drodze pokojowej, protokół ten nie został jednak ratyfikowany przez państwa, natomiast niemal wszystkie państwa podpisały lub przystąpiły do paktu paryskiego z 1928 r. (zwanego paktem Brianda Kelloga od nazwisk francuskiego ministra spraw zagranicznych i amerykańskiego sekretarza stanu), który zawierał uroczyste wyrzeczenie się wojny i zobowiązanie do załatwienia sporów środkami pokojowymi. Słabością paktu paryskiego był brak jakichkolwiek sankcji w stosunku do państw, które nie wypełniają przyjętych zobowiązań. Ponadto wiele państw przystępując do paktu zgłosiło zastrzeżenia ograniczające zakres jego stosowania.

2. II totalna wojna światowa rozpętana przez państwa osi hitlerowskiej, ukaranie przestępców wojennych (głównych przez Trybunały: Norymberski i Tokijski).

II wojna światowa - największy konflikt zbrojny w historii świata, trwający od 1 września 1939 do 2 września 1945 (działania zbrojne w Europie trwały do 8 maja 1945), obejmujący zasięgiem działań wojennych prawie całą Europę, Azję Wschodnią i Południowo-Wschodnią, północną Afrykę, część Bliskiego Wschodu i wszystkie oceany. Niektóre epizody wojny rozgrywały się nawet w Arktyce i Ameryce Północnej. Poza prawie wszystkimi państwami europejskimi, brały w niej udział główne państwa Ameryki Północnej i Azji oraz Australia. Głównymi stronami konfliktu były państwa osi i państwa koalicji antyhitlerowskiej (alianci).

Dopiero w czasie II wojny światowej, głównie pod wpływem polityki radzieckiej, zaczęto realizować zasadę odpowiedzialności indywidualnej za pogwałcenie prawa międzynarodowego. W deklaracji moskiewskiej z 1943r. 35 państw NZ walczących w koalicji antyhitlerowskiej postanowiło, że członkowie niemieckich sił zbrojnych i partii narodowosocjalistycznej, którzy są odpowiedzialni za okrucieństwa i zbrodnie lub brali w nich udział będą odesłani do kraju, w którym popełnili przestępstwa w celu ich ukarania zgodnie z prawem tych krajów. Ponadto deklaracja zapowiadała ukaranie na mocy prawa międzynarodowego materialnego i formalnego tzw. głównych zbrodniarzy wojennych, którzy popełnili przestępstwa, nie dające się zlokalizować na terytorium jednego państwa. Wymiar kary miał nastąpić łączną decyzją rządów sprzymierzonych.

Układ poczdamski z 1945r. potwierdził zasadę przyjętą w Moskwie. Na tych podstawach opiera się układ w Londynie z 1945r., który powołał do życia Międzynarodowy Trybunał Wojskowy (tzw. Trybunał Norymberski), ustalał ustrój, właściwość i procedurę sądu. Ponadto uznał odpowiedzialność karną osób oskarżonych z powodu czynów indywidualnych lub z powodu ich działalności w charakterze członków organizacji czy grup przestępczych, albo oskarżonych z obu powodów. Prawo to dotyczy ukarania tzw. głównych zbrodniarzy wojennych osi europejskiej i w niczym nie przesądza ukarania innych zbrodniarzy wojennych w krajach, gdzie popełnili zbrodnie.

Prawo londyńskie uznało odpowiedzialność indywidualną za trzy rodzaje zbrodni podlegające właściwości Trybunału. Są to:

• zbrodnie przeciwko pokojowi (planowanie, przygotowywanie, rozpętanie lub prowadzenie wojny napastniczej albo wojny podjętej z pogwałceniem traktatów międzynarodowych, porozumień, gwarancji, tudzież udział w planowaniu lub w spisku w celu dokonania tych czynów)

• zbrodnie wojenne (pogwałcenie praw lub zwyczajów wojennych)

• zbrodnie przeciwko ludzkości (mordowanie, eksterminacje, deportacje i inne akty nieludzkie, popełniane przed lub w czasie wojny wobec ludzkości cywilnej, prześladowanie ze względów politycznych, rasowych czy religijnych)

Prawo londyńskie przewidywało odpowiedzialność za wymienione czyny, nawet jeżeli czyn taki nie naruszał prawa krajowego. W 1946r. Trybunał Norymberski wydał wyrok skazujący głównych niemieckich zbrodniarzy wojennych. W dwa lata później w Tokio Międzynarodowy Trybunał Wojskowy Dalekiego Wschodu wydał wyrok skazujący japońskich zbrodniarzy wojennych, w którym jeszcze raz potwierdzono zasadę odpowiedzialności za pogwałcenie prawa międzynarodowego. Trybunał Norymberski i Trybunał Tokajski zostały powołane po II wojnie światowej w celu osądzenia głównych zbrodniarzy niemieckich i japońskich i po wykonaniu tych zadań przestały istnieć. jednakże zasady, na których były oparte statuty trybunałów i ich wyroki, mają charakter trwały. Prawo zastosowane wobec głównych zbrodniarzy wojennych nazywane jest prawem norymberskim. W 1946 r Zgromadzenie Ogólne ONZ powzięło uchwałę potwierdzającą zasady prawa międzynarodowego uznane przez statut Trybunału Norymberskiego i wyrok tego sądu.

W myśl zasad norymberskich jednostkę można pociągnąć do odpowiedzialności za pogwałcenie prawa międzynarodowego (za zbrodnię prawa międzynarodowego) i ulega ona ukaraniu na podstawie prawa międzynarodowego. Fakt, że prawo wewnętrzne nie przewiduje kary za czyn, który jest zbrodnią w świetle prawa międzynarodowego, nie zwalnia osoby, która ten czyn popełniła do odpowiedzialności międzynarodowej. Podobnie nie zwalnia od tej odpowiedzialności fakt, że jednostka działała jako głowa państwa lub członek rządu.

Zbrodniami prawa międzynarodowego, karanymi na podstawie tego prawa, są:

• zbrodnie przeciwko pokojowi

• zbrodnie wojenne

• zbrodnie przeciwko ludzkości

3. Źródła prawa międzynarodowego.

Źródła prawa w znaczeniu materialnym - zespół czynników, które doprowadziły do powstania konkretnych norm prawa międzynarodowego: współpraca, współzawodnictwo, walka państw, więź społeczna, świadomośćspołeczna.

Źródła prawa w znaczeniu formalnym - formy, w których tworzone są normy prawa międzynarodowego: umowy międzynarodowe i prawo zwyczajowe.

Źródło prawa w znaczeniu poznawczym - zbiory dokumentów, z których czerpie się znajomość prawa międzynarodowego: zbiory umów międzynarodowych lub zbiory praktyki państw w dziedzinie stosunków międzynarodowych.

1. Źródła wg art. 38 p. 1 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości.

Trybunał, którego zadaniem jest rozstrzygać przedłożone mu spory zgodnie z prawem międzynarodowym, stosuje:

• umowy międzynarodowe, bądź ogólne, bądź partykularne, ustanawiające normy wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące,

• zwyczaj międzynarodowy jako dowód powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo,

• ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane,

• z zastrzeżeniem art. 59, wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzenia przepisów prawnych.

Źródłami prawa międzynarodowego są przede wszystkim umowa i zwyczaj. Znajduje to potwierdzenie w wielu podstawowych dokumentach współczesnego prawa międzynarodowego. np. w Konwencji Wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 roku. - Polska przystąpiła do Konwencji Wiedeńskiej 22 kwietnia 1990 r.

Prawo międzynarodowe reguluje przede wszystkim stosunki między państwami. Ponieważ państwa są suwerenne i nie uznają nad sobą żadnej władzy ustawodawczej, są one związane tylko z tymi normami prawa międzynarodowego, na które wyraziły swoją zgodę, z tym że w pewnych przypadkach zgoda ta może być dorozumiana. WNIOSEK: źródła prawa międzynarodowego, formy w których jest ono tworzone, muszą przede wszystkim wyrażać zgodę państw.

Prawo międzynarodowe cechuje brak hierarchii źródeł prawa, która jest charakterystyczna dla prawa krajowego (konstytucja jest nadrzędna nad ustawami, te z kolei mają pierwszeństwo przez rozporządzeniami). Umowa międzynarodowa może zmienić zwyczaj, ale także (choć znacznie rzadziej) zwyczaj międzynarodowy może zmienić umowę międzynarodową.

1. Zwyczaj międzynarodowy i jego rola obecnie.

Zwyczaj międzynarodowy - zgodne postępowanie państw tworzące prawo. Zwyczaj powstaje wówczas, jeśli w podobnych sytuacjach państwa zachowują się i postępują jednakowo. Jednolita praktyka nie wystarcza jednak do powstania zwyczaju, musi to być praktyka prawotwórcza, czyli musi z nią łączyć się przekonanie, że postępowanie takie jest postępowaniem koniecznym, wymaganym przez prawo. Dla istnienia zwyczaju niezbędne są równocześnie:

• zgodna praktyka państw (element obiektywny lub materialny zwyczaju): Praktyka oznacza działalność organów państwowych, działających w obrocie międzynarodowym i uprawnionych do reprezentowania państwa w tym obrocie.

• przeświadczenie państw, że praktyka ta tworzy prawo (element subiektywny zwyczaju).

Jak dochodzi do zgodnej praktyki? Praktyka państw jest uwarunkowana istnieniem konkretnych interesów, zgodnych lub sprzecznych. Normy zwyczajowe powstają przede wszystkim w wyniku zgodnych interesów państw. Praktyka państw prowadząca do powstania normy zwyczajowej, w zasadzie powinna być odpowiednio długotrwała, jednakże element czasu nie ma zasadniczego znaczenia.

Rola zwyczaju: Współcześnie, w związku ze znacznie ściślejszą współpracą państw, lepszą komunikacją i łącznością , a co za tym idzie - w związku ze znacznie intensywniejszymi stosunkami międzynarodowymi normy zwyczajowe mogą powstawać szybciej niż w poprzednich epokach. Z kolei inni autorzy uważają, że zwyczaj międzynarodowy jest zdecydowanie mniej chętnie stosowany przez państwa czyli nie tworzy norm wystarczająco precyzyjnych, które mogą być stosowane we współczesnych stosunkach międzynarodowych.

2. „Ogólne zasady prawa” a „podstawowe zasady prawa międzynarodowego”.

Ogólne zasady - zasady wspólne dla wszystkich systemów prawnych., tzn zarówno prawa międzynarodowego jak i wewnętrznego. Zasady musza być uznawane powszechnie a więc przez systemy prawne i praktykę wszystkich państw.

• obowiązek dotrzymywania zaciągniętych zobowiązań,

• Zasadę dobrej wiary (bona fides) zgodnie z którą przyjmuje się, że podmioty prawa działają w dobrej wierze. 

• Zasada słuszności 

• Zasada sprawiedliwości 

• Zasada estopel. Instytucja estopel polega na tym, że pewne faktyczne zachowania państwa na płaszczyźnie międzynarodowej są wyraźnie akceptowane przez inne państwa, które opierając się na tego rodzaju postępowaniu zmieniają swoje zachowanie, ewentualnie mogą też ponieść szkodę. 

Podstawowe zasady prawa międzynarodowego - Niektóre z zasadach zostały sformułowane już w prawie rzymskim - muszą być uznawane we wszystkich systemach prawnych. np :

• nikt nie może przekazać więcej praw niż sam posiada,

• nikt nie może wyciągać korzyści z własnego bezprawia,

• prawo szczególne uchyla prawo ogólne,

• nikt sędzią we własnej sprawie

• nie można dwa razy sądzić tej samej sprawy.

Podstawowe zasady prawa międzynarodowego - są one zawarte w Deklaracji Przyjaznych Stosunków i Współdziałania Państw (została ona uchwalona na podstawie KNZ 1870 r.):
1. zasada powstrzymania się przez państwa od groźby lub użycia siły
2. zasada rozstrzygania sporów międzynarod. środkami pokojowymi
3. zasada obowiązku nie mieszania się bezpośr. Z jakiegokolwiek powodu w sprawy wew. i zew. Jakiegokolwiek państwa
4. zasada obowiązku współdziałania ze sobą bez względu na ustrój, różnice kulturowe i społeczne
5. zasada równouprawnienia i samostanowienia narodów
6. zasada równości suwerennej
7. zasada wypełniania obowiązków międzynar. Związanych z przestrzeganiem KNZ

1. Kodyfikacja prawa międzynarodowego (prywatna i oficjalna).

Prawo międzynarodowe jako całość nie jest skodyfikowana, co powoduje trudności przy stosowaniu norm prawa międzynarodowego.

Kodyfikacja prawa międzynarodowego - systematyczne zestawienie jego przepisów, ich równoczesne sprecyzowanie i uściślenie, jak również ich uzupełnienia i rozwinięcia, tak aby w pełni obejmowały i należycie regulowały określoną dziedzinę stosunków międzynarodowych odpowiednio do aktualnego stanu ich rozwoju.

Charakter prawny kodyfikacji - moc wiążąca dla państw, zależna od tego, kto dokonuje kodyfikacji.

RODZAJE:

• Kodyfikacje prywatne - kodyfikacji dokonuje osoba prywatna (tworząc kodeksy prywatne) oraz międzynarodowe stowarzyszenia prywatne (np. Instytut Prawa Międzynarodowego, który opracował wiele wartościowych projektów, oraz Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego, które posiada oddziały krajowe w wielu państwach np. w Polsce).

• Kodyfikacje oficjalne - podejmowane przez poszczególne państwa i przez powszechne i regionalne organizacje międzynarodowe. Jedynym rodzajem kodyfikacji wiążącym dla państw jest ujęcie kodyfikowanych norm w umowę międzynarodową - kodyfikacja taka jest formalnie wiążąca dla stron umowy, np.:

• konferencje pokojowe haskie z 1899 i 1907 r. Na konferencjach tych skodyfikowano m.in. prawo wojny lądowej i częściowo prawo wojny morskiej.

• W Hadze w 1930 Liga Narodów zajęła się kodyfikacją zagadnień: obywatelstwa, wód terytorialnych i odpowiedzialności państw za czyny popełnione na ich terytorium.

Obecnie kodyfikacją prawa międzynarodowego zajmuje się przede wszystkim ONZ. Karta NZ przewiduje specjalne uprawnienia Zgromadzenia Ogólnego w tym zakresie. Statut Komisji Prawa Międzynarodowego określa kodyfikację jako formułowanie w sposób bardziej ścisły i usystematyzowanie norm prawa międzynarodowego w sprawach, w których już istnieje znaczna praktyka państw, precedensy i opinie naukowe. Komisja składa się z 34 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne. Komisja raz w roku zbiera się na sesje. Sprawozdania z prac Komisji publikuje się w Rocznikach.

Procedura kodyfikacyjna - po przyjęciu tematu kodyfikacji Komisja wyznacza spośród swoich członków referenta, który przygotowuje odpowiednie sprawozdania i projekty dyskutowane następnie przez Komisje. Projekt zaakceptowany przez Komisję przestawiony jest państwom, które mogą formułować swoje uwagi. Następnie projekt zostaje przedstawiony Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ, które decyduje jak postąpić dalej z projektem Komisji. Może nie podejmować żadnej dalszej akcji, albo może przyjąć projekt lub zwołać konferencję dyplomatyczną w celu opracowania umowy międzynarodowej na podstawie projektu Komisji.

2. Umowa międzynarodowa jako podstawowe źródło prawa:

Umowa międzynarodowa - podstawowe źródło prawa międzynarodowego. Jest to porozumienie zawarte między państwami regulowane prawem międzynarodowym w jednym, dwóch lub więcej dokumentów. Ma charakter prawotwórczy. Są różne nazwy umów międzynarodowych: traktat, konwencja, umowa, układ, porozumienie, deklaracja, protokół, pakt, statut, karta, konstytucja, konkordat.

Budowa umowy międzynarodowej - nie ma żadnych przepisów dotyczących formy i budowy umowy międzynarodowej. O tym jak zostanie zredagowany tekst umowy decydują strony, które ją zawierają. Ale są pewne wzory umów. np. załącznik zarządzenia nr 20 Prezesa RM z 14 lutego 1969 r. w sprawie formy umów międzynarodowych.

- Tytuł umowy (oznaczenie nazwy umowy, wskazanie stron, określenie przedmioty umowy),

- Wstęp umowy (preambuła, określenie organów, w których imieniu umowa jest zawierana, podanie motywów, którymi kierują się strony, zamierzonego celu, okoliczności poprzedzających bądź towarzyszących zawarciu umowy lub stwierdzenie określonej zasady czy poglądu stron, wzmiankę o pełnomocnikach, stwierdzenie uzgodnienia tekstu umowy),

- Dyspozycja (merytoryczna część umowy, zawiera zasadnicze postanowienia umowy, część ta zwykle podzielona jest na artykuły),

- Postanowienia końcowe (różne zagadnienia formalnoprawne związane z trybem zawarcia umowy i jej wejście w życie, określają czas obowiązywania umowy, możliwości jej wypowiedzenia, tryb zgłaszania zastrzeżeń, miejsce i data jej sporządzenia, liczba egzemplarzy, języku w jakich umowa została sporządzona oraz podpisy i pieczęcie).

Języki umowy międzynarodowej - kiedyś były spisywane w języku łacińskim. W XVIII językiem dyplomacji stał się język francuski. W okresie I wojny światowej - angielski. Obecnie umowy są sporządzane w językach obydwu kontrahentów. Uznanymi językami światowymi stosowanymi w umowach wielostronnych są: angielski, francuskim hiszpański, rosyjski i chiński. W tych językach została sporządzona Karta NZ. W ostatnich latach językiem światowym stał się arabski.

Klasyfikacja umów międzynarodowych:

• W zależności od tego kto jest stroną umowy na:

a) zawierane pomiędzy państwami

b) zawierane pomiędzy państwami i innymi podmiotami prawa międzynarodowego

c) zawierane tylko pomiędzy innymi podmiotami prawa międzynarodowego

• Kryterium liczby stron:

a) umowy dwustronne (bilateralne)

b) umowy wielostronne (multilateralne)

• Ze względu na wzajemny stosunek do siebie umów:

a) umowy główne

b) umowy wykonawcze (o charakterze pomocniczym)

• Ze względu na tryb zawierania umów:

a) umowy w trybie prostym (kończy się podpisaniem lub wymianą dokumentów stanowiących umowę)

b) umowy w trybie złożonym (występuje dodatkowo ratyfikacja, zatwierdzenie, przyjęcie lub przystąpienie do traktatu)

• Ze względu na czas na jaki umowa jest zawierana:

a) umowy terminowe (krótkoterminowe zwykle roczne, średnioterminowe do 5 lat , długoterminowe na 10, 20 lat lub dłuższe )

b) umowy bezterminowe (w przeszłości popularne tzw. traktaty wieczyste, zawierane po wszeczasy)

• Ze względu na organ uczestniczący w zawarciu umowy:

a) zawierane przez głowę państwa (państwowe)

b) zawierane w imieniu rządu (rządowe) c) umowy zawierane pomiędzy przedstawicielami obu resortów, ministerstw (resortowe)

• Ze względu na możliwość przystąpienia kolejnych kontrahentów do umowy:

a) otwarte (wyróżnia się niekiedy: otwarte warunkowo i otwarte bezwarunkowo)

b) zamknięte

• Ze względu na pozycje stron:

a) umowy równoprawne

b) umowy nierównoprawne (uprzywilejowują niektóre państwa kosztem innych państw)

• Ze względu na przedmiot regulacji:

a) umowy polityczne

b) umowy gospodarcze

c) umowy wojskowe

d) umowy dotyczące współpracy kulturalnej

e) umowy z zakresu stosunków dyplomatycznych

Typowe klauzule występujące w umowach międzynarodowych:

1. Klauzula wzajemności - traktowanie obywateli, osób prawnych, towarów itp. Układającej się drugiej strony w taki sam sposób, w jaki jej obywatele, osoby prawne itd. Są traktowani przez to państwo.

2. Klauzula narodowa - traktowanie obywateli itd. drugiej strony tak, jak traktuje własnych obywateli itd.

3. Klauzula największego uprzywilejowania - przyznanie drugiej stronie praw i przywilejów, które zostały lub zostaną przyznane jakiemukolwiek państwu trzeciemu.

4. Klauzula arbitrażowa (koncyliacyjna) - zobowiązanie do przekazywania jakichkolwiek sporów wynikłych na tle stosowania umowy do sądu rozjemczego (komisji koncyliacyjnej).

5. Klauzule o ratyfikacji lub zatwierdzeniu.

Obowiązywanie umów w czasie i przestrzeni

1. prawo nie działa wstecz (lex retro non agit) - art.28 Konwencji wiedeńskiej

2. umowa zawarta później uchyla moc obowiązującą umowy zawartej wcześniej, dot. tego samego przedmiotu (lex posterior derogat legi priori); art.30 Konwencji wiedeńskiej:

1. ust. 2: „Jeżeli traktat precyzuje, że jest podporządkowany traktatowi wcześniejszemu lub późniejszemu, bądź nie należy uważać go za niezgodny z takimi traktatami, postanowienia tego traktatu maja przewagę.”

2. Ust. 3. „Jeżeli wszystkie strony traktatu wcześniejszego sa zarazem stronami traktatu późniejszego, lecz traktat wcześniejszy nie wygasł ani stosowanie jego nie zostało zaiweszone zgodnie z art. 59, traktat wczesniejszy ma zastosowanie tylko w tym zakresie, w jakim jego postanowienia można pogodzić z postanowieniami traktatu późniejszego.”,

3. ust. 4. „Jeżeli strony traktatu późniejszego nie obejmują wszystkich stron traktatu wcześniejszego :

1. w stosunkach między państwami będącymi stronami obu traktatów ma zastosowanie ta sama reguła, co w ust. 3;

2. w stosunkach między państwami będącymi stronami obu traktatów a państwem będącym stroną jedynie jednego traktatu ich wzajemne prawa i obowiązki reguluje traktat, którego stronami są oba państwa.”

3. art. 103 Karty NZ mówi, iż w razie sprzeczności zobowiązań członków ONZ, wynikającymi z Karty, a ich zobowiązaniami z jakiejkolwiek innej umowy m., zobowiązania wynikające z Karty mają pierwszeństwo.

4. Umowa wiąże każde państwo w odniesieniu do całego terytorium, chyba, że umowa postanawia inaczej (art.29)

Zakres mocy obowiązującej umów wobec państw trzecich

1. zasada, że umowa m. wiąże strony tej umowy i nie wpływa na sytuacje prawną państw trzecich; postanowienia umów, które formułują przepisy prawa zwyczajowego, są obowiązujące dla państw trzecich, gdyż czerpią one moc obowiązującą ze zwyczaju.

2. Zawierane są umowy wywierające skutek prawny w państwach trzecich: umowy ustanawiające prawa dla państw trzecich i umowy ustanawiające obowiązki dla państw trzecich (nie bez zgody państwa trzeciego).

1. Strony umów międzynarodowych - są nimi przede wszystkim państwa. Tylko państwom przysługuje pierwotne (wynikające z samego faktu istnienia) prawo zawierania umów międzynarodowych.

Art. 6 Konwencji Wiedeńskiej: „Każde państwo ma zdolność zawierania traktatów”.

• Szczególna sytuacja prawna występuje w przypadku państw złożonych. Z reguły prawo zawierania umów międzynarodowych ma tylko władza centralna (federacja), która występuje w imieniu całego państwa. Wyjątkowo, zdarza się, że obok federacji prawo zawierania umów (w ograniczonym zakresie) mają części składowe państwa złożonego.

• Szczególna sytuacja jest również w przypadku Stolicy Apostolskiej, która zawiera z państwami umowy dwustronne (konkordaty) oraz uczestniczy w wielu umowach wielostronnych.

• Czasami stronami umowy może być strona wojująca, powstańcy lub organizacja narodu walczącego o wyzwolenie.

Czy każda organizacja może być stroną umowy międzynarodowej?

Tylko niektóre, tzw organizacje międzyrządowe, których członkami są państwa. Organizacje które mają osobowość prawnomiędzynarodową. Mają odpowiednie uprawnienia wynikające ze statutu organizacji. Z umów międzynarodowych wynikają dla organizacji dodatkowe szczególne uprawnienia. Przedmiotem umów są różne zagadnienia:

• umowy w sprawie stałej siedziby i czasowego przebywania organów organizacji na terytorium państwa.

• umowy w sprawie udzielania pomocy przez organizację

• umowy w sprawie stowarzyszenia państw z organizacją

• umowy o współpracy i koordynacji działania - zawierane między organizacjami międzynarodowymi.

1. Organy kompetentne do zawierania umów międzynarodowych.

Organy państwowe: umowy podpisywane przez głowę państwa, głównie umowy o zasadniczym znaczeniu np. traktaty pokojowe, układy o przyjaźni i dobrym sąsiedztwie, umowy o obrocie prawnym z zagranicą. Umowy zawierane przez głowę państwa nazywane są umowami państwowymi i wymagają ratyfikacji przez Prezydenta RP.

Organy rządowe: umowy podpisywane przez Rada Ministrów, są to umowy, które nie spełniają warunków zaliczenia ich do umów państwowych a ponadto jeżeli ich przedmiot objęty jest właściwością dwóch lub większej liczby ministrów. Wymagają ratyfikacji przez Prezydenta RP, jeżeli mają zasadnicze znaczenie dla państwa, lub jeśli wyraźnie przewidują ratyfikację, w pozostałych przypadkach są zatwierdzane przez Radę Ministrów lub Prezesa RM.

Organy resortowe: podpisywane przez właściwego ministra, ich przedmiot należy do właściwości ministra. Umowy są zatwierdzane przez Radę Ministrów lub Prezesa RM.

2. Pełnomocnictwa. Za przedstawiciela państwa do przyjęcia lub ustalenia autentycznego tekstu umowy, jak i w celu wyrażenia zgody państwa na związanie się umową, uważa się osobę, która przedstawi odpowiednie pełnomocnictwa, bądź państwa pragną uważać daną osobę za przedstawiciela bez pełnomocnictwa.

Za przedstawicieli uważa się następujące osoby:

• szefów państw, rządów i ministrów spraw zagranicznych,

• szefów misji dyplomatycznych,

• przedstawicieli akredytowanych przez państwa bądź na konferencji międzynarodowej bądź przy organizacji międzynarodowej.

W Polsce pełnomocnictwa do prowadzenia rokować i parafowania umów podpisują bądź minister spraw zagranicznych bądź właściwy minister w odniesieniu do przedmiotu umowy.

Komu nie potrzeba pełnomocnictwa do zawierania umów międzynarodowych?

• szef państwa,

• szef rządu

• minister spraw zagranicznych,

• ambasador.

1. Procedura zawierania (rokowania, przyjęcie tekstu, ustalenie jego autentyczności, prosty i różny tryb zawarcia umowy międzynarodowej - ratyfikacja, zatwierdzenie, przyjęcie). Przebieg zawierania umowy zależy przede wszystkim od tego, czy umowa ma charakter dwustronnych czy wielostronny, czy jest ona zawierana w trybie prostym (rokowania kończą się podpisami stron wyrażającymi zgodę) czy też w trybie złożonym (zgoda państw wyrażana poprzez ratyfikację lub zatwierdzenie).

Rokowania (negocjacje) - prowadzą do uzgodnienia treści umowy i ostatecznego zredagowania jej tekstu.

• Przy umowach dwustronnych: państwa prowadzą rokowania przez swoich upełnomocnionych do tego przedstawicieli. Rokowania są prowadzone w formie ustanej lub pisemnej na szczeblu uzgodnionym przez strony. Często uczestniczą w nich przedstawiciele dyplomatyczni.

• Przy umowach wielostronnych: projekt umowy jest uzgadniany na konferencjach dyplomatycznych z udziałem przedstawicieli zainteresowanych państw. W przygotowaniu projektów udział biorą ONZ i inne organizacje międzynarodowe np. Komisja Prawa Międzynarodowego.

Parafowanie - pełnomocnicy stron, którzy prowadzili rokowania, umieszczają pod przygotowany tekstem swoje inicjały, czyli parafy. Parafowanie oznacza, że tekst został przygotowany do podpisania.

Podpisanie - zasada: umowa musi być podpisana przez upoważnionych pełnomocników stron. Wyjątek stanowią konwencje prawy uchwalane przez Międzynarodową Organizację Pracy, które od razu podlegają ratyfikacji.

Ratyfikacja - zatwierdzenie umowy przez kompetentny do tego organ państwowy. Organ ten określa prawo wewnętrzne, z reguły jest nim głowa państwa. Ratyfikacja oznacza ostateczne wyrażenie zgody na związanie się z umową.

Konstytucja RP:

• Rada Ministrów zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza inne umowy międzynarodowe,

• Prezydent RP ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat.

Ustawa i umowach międzynarodowych z 2000 r: Związanie RP umową wymaga zgody wyrażonej w drodze ratyfikacji i przez zatwierdzenie.

Ratyfikacja jest aktem należącym do kompetencji Prezydenta ale umowy podlegające ratyfikacji zawiera także RM.

Rodzaje ratyfikacji:

• ratyfikacja duża - wymaga wcześniejszej zgody wyrażonej w formie ustawy (konieczność uzyskania zgody Sejmu i Senatu), do umów dotyczących:

• pokoju, sojuszy, układów politycznych i wojskowych,

• wolności, praw lub obowiązków obywatelskich,

• członkowstwa RP w organizacji międzynarodowej,

• znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

• spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy,

• ratyfikacja szczególna - przewidziana w Konstytucji, w odniesieniu do umów, na podstawie których Polska może przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację takiej umowy musi zostać uchwalona przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Wyrażenie zgody na ratyfikację może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym.

• ratyfikacja mała - Prezes RM jest zobowiązany do powiadomienia Sejmu o zamiarze przedłożenia umowy Prezydentowi do ratyfikacji.

Ratyfikacji nie podlegają:

• deklaracje o treści politycznej przyjęte na spotkaniu mężów stanu (karta atlantycka podpisana przez Prezydenta USA i Premiera Wielkiej Bryt. 14 sierpień 1941 r.),

• umowy resortowe zawierane przez poszczególnych ministrów w zakresie ich kompetencji,

• umowy zawierane podczas wojny przez dowódców wojskowych np. dotyczące zawieszenia broni, kapitulacji bronionego miasta.

Zatwierdzenie - umowa, która nie podlega ratyfikacji wymaga zatwierdzenia przez RM.

Rodzaje:

• zatwierdzenie dokonywane w trybie złożonym - państwo składa dwa oświadczenia woli, umowa jest najpierw podpisana a następnie zatwierdzona przez RM. RM udziela zgody na podpisanie umowy i na związanie Polski umową. Głównie przy umowach wielostronnych.

• zatwierdzenie dokonywane w trybie prostym - państwo składa oświadczenie woli. Dotyczy umów zawieranych tylko poprzez podpisanie, wymianę not i inne uproszczone formy. RM udziela zgody na podpisanie umowy.

1. Dyspozytariusz umowy - państwo, na którego terytorium została podpisana umowa.

Polska jest dyspozytariuszem Konwencji Warszawskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu lotniczego z 19 października 1929 r. W ostatnich czasach powstała praktyka wyznaczania w niektórych umowach kilku dyspozytariuszy. Funkcja dyspozytariusza powierzana jest niekiedy również organizacjom międzynarodowym. (np. Sekretarzowi Generalnemu ONZ). Dyspozytariusz informuje strony umowy o wszystkich dokumentach, notyfikacjach i zawiadomieniach dotyczących umowy.

2. Szczególne instytucje umów wielostronnych (przystąpienie, zastrzeżenia).

Przystąpienia - na skutek przystąpienia ( akcesji) do umowy międzynarodowej państwo, które nie brało udziału procedurze zawierania umowy staje się stroną umowy. Od przystąpienia, niektórzy autorzy odróżniają adhezję obejmując tym terminem przystąpienie do części umowy, może być to dokonane w sposób nieformalny, a nawet milczący. W doktrynie sporna była kwestia czy dopuszczalne jest przystąpienie do umowy, która jeszcze nie weszła w życie ( na konferencji dominował pogląd, że nie ma ku temu przeszkód) W efekcie przystąpienia państwo dokonujące tej czynności nabywa prawa i obowiązki stron, może zgłaszać zastrzeżenia w tym samym zakresie, co inne umawiające się strony przy podpisywaniu lub ratyfikowaniu umowy. Konwencja wiedeńska stanowi, że „Zgoda państwa na wiązanie się traktatem jest wyrażona przez przystąpienie gdy:

• traktat postanawia, że zgoda taka może być wyrażona przez to państwo w drodze przystąpienia

• w inny sposób ustalono, że państwa negocjujące ustaliły, iż zgoda taka może być wyrażona prze to państwo w drodze przystąpienia

• wszystkie strony później zgodziły się, że taka zgoda może być przez to państwo wyrażona w drodze przystąpienia

Zastrzeżenia - od dawna przyjęła się praktyka, że państwa w związku z przystąpieniem do umowy zgłaszają zastrzeżenia ( rezerwacje) dotyczące poszczególnych postanowień umowy.

Przy podpisywaniu ratyfikacji, przyjęciu lub zatwierdzeniu traktatu oraz przy przystąpieniu do niego państwo może zgłosić zastrzeżenia chyba, że:

• zastrzeżenie jest zakazane przez traktat

• traktat postanawia, że mogą być składane tylko określone zastrzeżenia a dane zastrzeżenie do nich nie należy

• w przypadkach nieokreślonych wyżej, a zastrzeżenie jest niezgodne z przedmiotem i celem traktatu

Zastrzeżenie, na które umowa zezwala nie wymagają przyjęcia przez pozostałe chyba, że umowa tak stanowi lub wynika to z ograniczonej liczby państw negocjujących oraz przedmiotu i celu umowy. Gdy umowa jest aktem konstytutywnym organizacji międzynarodowej zastrzeżenie wymaga przyjęcia przez właściwy organ tej organizacji w innych przypadkach akt zawierający wyrażający zgodę na związanie się umową a zawierający zastrzeżenia jest skuteczny, gdy choć jedno państwo przyjmie zastrzeżenia. Przyjęcie zastrzeżenia może być wyraźne lub milczące. Następstwem przyjęcia zastrzeżenia państwo zgłaszające je staje się stroną umowy w stosunku do państwa, które przyjęło zastrzeżenia. Zgłoszenie sprzeciwu przez inne pastwo nie stanowi przeszkody do wejścia w życie umowy międzynarodowej między państwem sprzeciwiającym się a państwem zgłaszającym zastrzeżenia. Skutkiem sprzeciwu jest niezastosowanie między tymi państwami postanowień, których dotyczy zażalenie, chyba, że państwo wyrazi swój zamiar żeby umowa w całości nie weszła w życie między nim a państwem zgłaszającym zastrzeżenie. Zastrzeżenia oraz sprzeciwy powinny być formułowane na piśmie i przedstawione umawiającym się państwom oraz państwom, które są upoważnione by stać się stroną umowy.

1. Rejestracja i publikacja umów międzynarodowych.

Rejestracja została po raz I przewidziana w Pakiecie Ligi Narodów. Była to próba eliminacji tajnych umów. Z rejestracją umowy powiązana jest jej publikacja. W praktyce nie zdało to egzaminu.

Art. 102 Karty NZ - wszyscy członkowie mają obowiązek rejestrowania umów zawartych po wejście w życie Karty, a jeśli umowa nie zostanie zarejestrowana, wówczas żadna ze stron umowy nie może powoływać się na tą umowę wobec jakiegokolwiek organu ONZ.

Wszystkie umowy są publikowane w wydawnictwie United Nations Treaty Series we wszystkich tekstach autentycznych, z dodaniem tłumaczenia angielskiego i francuskiego.

Publikacja wewnętrzna - w dziennikach urzędowych i wydawnictwach poszczególnych podmiotów umów. Publikacja wewnętrzna może być niezbędna do zapewnienia stosowania umowy w danym państwie. W Polsce wszystkie umowy ratyfikowane są ogłaszane w Dzienniku Ustaw. Publikowane są w języku w którym zostały sporządzone (+ polskie tłumaczenie). niektóre umowy ogłaszane są w dziennikach urzędowych resortów.

2. Miejsce umów międzynarodowych w systemie prawa polskiego.

1. brak wyraźnego postanowienia konstytucyjnego spowodował dyskusję w nauce.

2. postulat wyraźnego uznania w konstytucji wyższości wiążących norm międzynarodowych nad normami wewnętrznymi został uwzględniony w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997r

art. 89 ust. 1 Konstytucji RP stwierdza: „Ratyfikacja przez RP umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

1. pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

2. wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

3. członkostwa RP w org. międzynarodowej,

4. znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

5. spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.”

Artykuł 91 Konstytucji RP określa relacje między PW a PM - „ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP, stanowi integralna część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana.”

1. wyższość umownych norm PM nad PW: „Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.”

2. jeżeli Polska stanie się członkiem organizacji, która ma kompetencje do stanowienia prawa, prawo to będzie miało pierwszeństwo nad ustawodawstwem polskim,

3. normy zwyczajowe i umowy międzynarodowe niepodlegające ratyfikacji nie mają pierwszeństwa przed ustawami polskimi.

1. Współczesna rola uchwał powszechnych organizacji światowych w tworzeniu prawa międzynarodowego.

Organizacja międzynarodowa-to zrzeszenie się państw bądź innych osób prawnych (najczęściej krajowych związków lub stowarzyszeń) lub osób fizycznych z różnych krajów powołane do życia dla realizowania zadań określonych w statucie

Podział organizacji:

Organizacja międzynarodowa (międzyrządowa) to forma współpracy państw, ustalona w wielostronnej u.m., obej­mująca względnie stały zakres uczestników i której podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających dla realizacji wspólnych celów;

• współpraca państw → w wyjątkowych przypadkach inne podmioty, którym przysługuje z reguły jakiś zakres podmiotowości prawnomiędzynarodowej;

• współpraca stała, zinstytucjonalizowana;

• u.m. stanowi statut organizacji;

• względnie stały zakres uczestników, względnie gdyż z mogą do niej przystąpić nowe podmioty albo wystąpić;

• stałe organy, które zapewniają ciągłość i instytucjonalizację współpracy;

• wspólne cele, ale też forum ścierania się poglądów i koncepcji;

Organizacja pozarządowa

• członkowie → nie państwa, a związki, instytucje, osoby prawne i fizyczne z różnych państw mające wspólne interesy czy zainteresowania;

• nie działają na podstawie u.m, lecz na podstawie porozumień nieformalnych i wewnętrznoprawnych, co wg Rady Gosp.-Społ. jest podstawową cechą odróżniającą je od organizacji rządowych;

• wg Karty NZ Rada Gosp.-Społ. może nawiązywać stosunki z pozarządowymi organizacjami celem konsultacji, stąd niektóre organizacje uzyskały status konsultacyjny (uczestniczą w posiedzeniach Rady jako obserwatorzy, itp.), dzięki czemu mają pośredni wpływ na państwa;

• należą do nich min.: Światowa Federacja Związków Zawodowych, Liga Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża, Instytut P.M., Stowarzyszenie P.M. (ILA) i in.;

Organizacja rządowa

• organizacje powszechne/uniwersalne → zmierzają do objęcia wszystkich państw i których statuty przewidują, że są one dostępne dla wszystkich państw, ale np. ONZ ze względów politycznych przez wiele lat była zamknięta dla byłej NRD;

• organizacje regionalne/partykularne → ich członkostwo w samym założeniu jest ograni­czone np. do państw pewnego regionu geograficznego (jak Unia Afrykańska) lub pewnego regionu geograficznego i pewnej kultury (jak Liga Państw Arabskich);

• organizacje o kompetencjach ogól­nych → rozwijają działalność we wszystkich ważniejszych dzie­dzinach stos. m., np. ONZ, OPA, LPA, UA;

• organizacje specjalne/funkcjonalne → kompetencje ich są ograniczone do określonych, specjalnych dziedzin stos. m. np. Wspólnoty Europejskie i wszystkie tzw. organizacje wyspecjalizowane związane z ONZ;

• organizacje o charakterze koordynacyjnym → (klasyczny typ) koordynują i uzgadniają działalność państw, oparte na zasadzie suwerenności państw członkowskich;

• organizacje ponadpaństwowe → mają kompetencje ograniczające suwerenność państw członkowskich, głównie poprzez podejmowanie niektórych decyzji jako wiążących większością głosów, np. WE;

• organizacje operacyjne (powołane do celów operacyjnych, np. m. instytucje finansowe i organizacje zapewniające łączność satelitarną) → podejmują decyzje i ustalają normy dla wszystkich państw, które w nich uczestniczą lub chcą z nich korzystać;

Ze względu na kryterium terytorialne dzieli się organizacje międzynarodowe na:

a)organizacje uniwersalne-organizacje należące do systemu ONZ

b)organizacje regionalne- rozwinęły się głownie w rejonie Europy ,Ameryki Afryki

Obecnie przyjmuje się ,że współczesne państwo posługuje się do realizacji zadań swej polityki zagranicznej nie tylko służba dyplomatyczną ,ale również działalnością w organizacji. międzynarodowej. Uważany jest obok kanału dyplomatycznego za drugi kanał w którym toczą się kontakty polityczne.

Funkcje organizacji międzynarodowych:

1)funkcja regulacyjna- ustanowienie norm i wzorców o charakterze moralnym , politycznym, lub prawnym.

2)funkcja kontrolna- kontrolowanie postępowania państw z ustalonymi wzorcami i normami

3)funkcja operacyjna- polegająca na świadczeniu usług na postawie własnych decyzji przy użyciu zasobów ludzkich i materiałowych znajdujących się w dyspozycji danej organizacji.

1)organizacja międzynarodowa typu „forum”- tzn. organizowanie różnych spotkań, dyskusji. Zajmuje się tym głównie UNCTAD -(Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju) oraz GATT(Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu)

2)organizacje typu „usługowego”- ok.90% wydatków w Światowej Organizacji Zdrowia przekazywane jest na funkcje usługowe.

1)Funkcje w zakresie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

2)Funkcje w zakresie pokojowego załatwienia sporów

3)Funkcje w dziedzinie gospodarczej, komunikacyjnej, nauki i kultury.

Uchwały organów organizacji międzynarodowych - można w pewne mierze dopatrywać się źródeł PM w uchwałach org. m., zwłaszcza Zgromadzenia Ogólnego ONZ; charakter prawotwórczy i moc obowiązującą przypisuje się przede wszystkim prawu wewnętrznemu organizacji międzynarodowych.

• miękkie PM - soft law w przeciwieństwie to prawa twardego (hard law);„słabe prawo”, „zobowiązania pozaprawne” itp.

• Akty normatywne należące do „miękkiego” PM - uchwały organów org. m. skierowane do państw członkowskich; porozumienie międzypaństwowe (wielostronne, dwustronne), którym z różnych względów nie nadano charakteru prawa „twardego” (charakteru umów); umowy, które nie zostały jeszcze ratyfikowane lub zatwierdzone przez odpowiedni organ.

Przykładem porozumienia międzynarodowego, któremu świadomie nie nadano charakteru umowy jest Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1975 r.

Jaki jest charakter prawny tego typu rodzaju uchwał?

część autorów przyjmuje prawotwórczy charakter uchwał- Organy uchwalające na mocy kompetencji przyznanym im w umowach międzynarodowych tworzą na podstawie porozumienia państw nowe normy prawne. Stanowią one specjalny rodzaj umów międzynarodowych zawieranych przez państwo w drodze pośredniej poprzez organy organizacji m

-inna określa działalność organizacji m jako prawotwórcza o charakterze szczególnym

-inna redukuje znaczenie uchwał do roli niewiążących zaleceń

W jakim zakresie uchwały są obowiązujące dla państw członkowskich?

Np. odnośnie do uchwał Rady Bezpieczeństwa ONZ są wiążące dla państw członkowskich ale nie oznacza to , by decyzje wszystkich organów organizacji mn były obowiązujące dla rządów , które nie przyjęły tych decyzji Uchwały Zgromadzenia Ogólnego ONZ mają charakter zaleceń, które rodzą dla państw obowiązki prawne.

Czy można te uchwały uznać za prawo międzynarodowe?

Uchwały organizacji m nie mogą pretendować na równi z umową i zwyczajem do rangi źródła prawa międzynarodowego.

Rodzaje uchwał:

• uchwały organizacji m zwane „prawem wewnętrznym” organizacji mn czyli przyjęcie uchwał dotyczących ściśle wewnętrznych spraw organizacji. Uchwały te są wiążące dla członków danej organizacji

• uchwały mogące wyjaśniać i konkretyzować obowiązujące normy prawne [secundum legem]

• uchwały mogą obejmować dziedziny nie objęte dotychczas normami prawa międzynarodowego [praeter legem] Uchwały tego rodzaju nie mają mocy obowiązującej.

Uchwały Zgromadzenia Ogólnego oddziałowują silnie na proces tworzenia prawa międzynarodowego i jego kodyfikację

4. Podmioty prawa międzynarodowego - uczestnicy stosunków międzynarodowych, posiadający zdolność do aktywności międzynarodowej, tzn mogących zmieniać i utrwalać stan środowiska międzynarodowego.

Podmioty prawa międzynarodowego posiadają następujące atrybuty:

• ius tractatuum - zdolność zawierania umów międzynarodowych. W ramach ius tractatuum upatruje się także zdolności uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, jako że tworzone są one właśnie na mocy umów międzynarodowych,

• ius legationis - zdolność uczestniczenia w stosunkach dyplomatycznych, czyli przyjmowania (legacja bierna) i wysyłania (legacja czynna) przedstawicieli dyplomatycznych innych podmiotów,

• ius standi - zdolność występowania z roszczeniami, ale też odpowiedzialnośc wobec prawa międzynarodowego

Podmioty (w skrócie, szerzej patrz punkt I.):

- Państwo,

- Organizacja międzynarodowa,

- Naród walczący o niepodległość,

- Organizacja narodowo-wyzwoleńcza,

- Ruch narodowo-wyzwoleńczy,

- Stolica Apostolska

1. Elementy państwa.

1. ludność

2. terytorium

3. władza publiczna

Państwo - suwerenna organizacja terytorialna.

Rodzaje państw ze względu na ich strukturę.

Państwa jednolite

• występuje na zewnątrz jako jedne podmiot

• istnieje zcentralizowana władza, nie ma podziału suwerenności między całość i części składowe

• jednostki administracyjne nie mają żadnej zdolności prawnej o zdolności do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych,

• stosunki zagraniczne należą wyłącznie do kompetencji władz centralnych.

Państwa złożone

• istotą państwa złożonego jest podział suwerenności między całość i części składowe.

• Państwa związkowe - całość jest podmiotem PM a części składowe mogą mieć jedynie ograniczoną zdolność do utrzymywania stos. międzynarodowych - federacje. Federacja występuje jako jeden podmiot w stosunkach międzynarodowych.

• Związki państw - podmiotami PM są części składowe, a całość albo w ogóle nie, albo ma ograniczoną zdolność do czynności - konfederacje. Konfederacja jest luźnym związkiem państw opartym na umowie międzynarodowej dla prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej i obronnej. Państwa związkowe pozostają suwerenne i stanowią odrębne podmioty PM.

• W przeszłości - unie realne i personalne.

1. Związek Radziecki - związkowe państwo wielonarodowe składające się z 15 republik. Specyfiką federalizmu radzieckiego miała być zdolność do działań w stos. międzynarodowych (podmiotowość) republik związkowych.

2. Wspólnota Niepodległych Państw - utworzona w grudniu 1991 r. po rozpadzie ZSRR (częściowy sukcesor ZSRR). Skład: Rosja, Białoruś, Ukraina, Armenia, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenia, Uzbekistan i Gruzja

• założenia - członkami są państwa niepodległe, suwerenne, prowadzące własną politykę zagraniczną, należące do ONZ; współpraca gospodarcza, wprowadzenie ekonomii wolnorynkowej itp.

Rodzaje państw ze względu na ograniczenie zdolności do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych.

• Państwa zależne (niesuwerenne) - w rozumieniu PM zależne jest państwo, którego zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych i prowadzenia polityki zagranicznej jest ograniczona na rzecz innego podmiotu (występowanie w imieniu jednego państwa przez inne państwo). Upośledzenie podmiotowości międzynarodowej poprzez odebranie zdolności do czynności prawnych.

• Protektoraty - międzynarodowe (państwa)- umowa między 2 państwami, w której jedno państwo zrzeka się swojego prawa do czynności prawnych w stos. międzynarodowych na rzecz drugiego państwa - Bhutan (Indie); kolonialne (terytoria) Bhutan - Indie ponoszą odpowiedzialność za jego obronę i reprezentują go w stosunkach międzynarodowych. Jest członkiem ONZ.

• Państwa wasalne - istnienie państwa wasalnego i państwa suwerennego; zobowiązania charakterystyczne dla stosunków feudalnych w postaci daniny - Andora - opłaca symboliczną daninę Francji (960 franków) i biskupowi Urgel (460 peset). Jest członkiem ONZ i Rady Europy.

• Minipaństwa - Lichtenstein, Monako i San Marino można uznać za protektoraty międzynarodowe ze względu na maleńkie terytorium i niewielką liczbę mieszkańców. Lichtenstein jest reprezentowany przez Szwajcarię, Monako - Francja (prawo reprezentowania i zawierania umów międzynarodowych), Republika San Marino - Włochy. Minipaństwo stanowi specyficzny rodzaj protektoratu międzynarodowego. Zasadnicza różnica polega na tym, że "klasyczny" protektorat może być niekorzystny dla protegowanego. Natomiast minipaństwo choćby z powodu swoich rozmiarów nie jest w stanie w pełni brać udziału w obrocie międzynarodowym (np. ma bardzo ograniczoną liczbę placówek dyplomatycznych). Dla takiego państwa przekazanie części suwerenności w płaszczyźnie zewnętrznej jest więc korzystne.

• Państwa trwale neutralne - przyjęcie trwałej neutralności powoduje pewne ograniczenia zdolności do czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej. Państwo takie w zamian za uzyskana gwarancję niepodległości i integralności terytorialnej zobowiązuje się nie używać siły zbrojnej przeciwko innemu państwu (wyjątek samoobrona).

• Wyłączenie z możliwości przystąpienia do sojuszy i org. wojskowych, uczestniczenia w systemie bezpieczeństwa zbiorowego itp.

• Status trwałej neutralności musi być zaakceptowany przez inne państwa.

• Szwajcaria od 1648 r., Austria 1955 r.

UZNANIE MIĘDZYNARODOWE jest to stwierdzenie przez podmiot udzielający uznania istnienia pewnych faktów i gotowość respektowania związanych z tym skutków prawnych;

• przedmiotem może być podmiotowość: nowo powstałe państwo; rząd, który doszedł do władzy w niekonstytucyjny sposób; naród walczący o niepodległość; powstańcy; strona wojująca;

• nie zostało ani skodyfikowane ani określone w żadnej normie;

podstawy uznania

• czy istnieje obowiązek prawny uznania? → kwestia sporna: uznanie należy do kompetencji własnej państwa; zasada samostanowienia narodów krępuje swobodę uznania państwa; tym bardziej konieczne jest uznanie rządu, który wykonuje rzeczywistą władzę na całym lub części terytorium w sposób zgodny z wolą mieszkańców; swoboda, ale w dobrej wierze i zgodnie z wymogami p.m.;

• gdy istnieją wszelkie przesłanki uznania, a jego brak może to być uznane za akt nieprzyjazny i niezgodny z zasadą rozwijania przyjaznych stosunków m. → ale brak roszczenia, choć powinno być uznanie dokonywane zgodnie z ogólnymi zasadami p.m. (w szczególności z zasadą samostanowienia i Kartą NZ);

charakter prawny uznania

• deklaratywne - uznanie państwa i rządu;

• konstytutywne - uznanie powstańców i strony wojującej;

formy uznania

• wyraźne - gdy państwo oświadcza, że uznaje nowy podmiot;

• dorozumiane (milczące) - polega na określonym zachowaniu, z którego wynika uznanie, np. nawiązanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych, ale nie uczestnictwo w konferencji m. lub wielostronnej u.m.;

uznanie de iure i de facto

• de iure - pełne, ostateczne. Gdy uznawany podmiot spełnia wszelkie przesłanki uznania;

• de facto - niepełne, prowizoryczne, może być w każdej chwili cofnięte. Gdy podmiot nie spełnia wszystkich przesłanek, ale uznający ma interes w nawiązaniu z nim stosunków, np. 1918 r. Francja uznaje Finlandię, a następnie cofa uznanie po zawarciu sojuszu fińsko-niemieckiego;

5. Ludność w prawie międzynarodowym.

Ludność państwa - osoby fizyczne zamieszkujące terytorium danego państwa i podlegające jego prawu do sądzenia. Ludnością państwa są w większości obywatele podlegający stałej więzi prawnej państwa oraz cudzoziemcy przebywający okresowo na jego terytorium. W skład ludności nie wchodzą cudzoziemcy uprzywilejowani, niepodlegający prawu do sądzenia.

Państwo określa położenie prawne ludności. W swym ustawodawstwie ustala zakres praw i obowiązków obywateli i cudzoziemców. Status prawny ludności regulowany jest przez ustawodawstwo wewnętrzne poszczególnych państw. Umowy międzynarodowe zawierane są dla zapobiegania powstawaniu podwójnego obywatelstwa, regulują dostęp i położenie prawne cudzoziemców. Umowy zobowiązują do dostosowania lub wydania odpowiednich przepisów wewnętrznych. Państwa współpracują w kwestiach dotyczących praw politycznych, obywatelskich, ekonomicznych i kulturalnych.

Ludność jest elementem decydującym o kształcie swojej państwowości, ustroju i losach swego terytorium (zgodnie z zasadą samostanowienia narodów). W ramach ONZ przyjęto szereg ustaw dotyczących praw człowieka, kobiet, dzieci, zwalczania dyskryminacji, tortur, przymusowej pracy, niewolnictwa.

Ludność składa się z kilku kategorii:

• obywatele,

• cudzoziemcy czasowo lub stale przebywający,

• apatrydzi - bezpaństwowcy, biorą się z rewolucji, konfliktów zbrojnych, duża fala po I wojnie światowej i po rewolucji w Rosji.

Rola Prawa międzynarodowego:

• w niektórych przypadkach wyprowadza wyłącznie określone osoby spod władzy i prawa państwa pobytu. Są to tzw immunitety, które przysługują np. dyplomatom.

• wprowadza pewne zobowiązania państw w sprawach traktowania cudzoziemców oraz pewnych grup ludności (np. mniejszości narodowych) oraz wprowadza ogólne zasady traktowania ludności (np. w paktach praw człowieka).

• harmonizuje ustawodawstwa poszczególnych państw w takich dziedzinach jak obywatelstwo lub międzynarodowy ruch osobowy.

• powiązane jest z prawem wewnętrznym w sprawach obywatelstwa i traktowania os. fizycznych.

Międzynarodowy system ochrony praw człowieka.

W wyniku zorganizowanej współpracy państw-członków Narodów zjednoczonych doszło do wypracowania całego międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka. U źródeł owej współpracy leżą tragiczne doświadczenia II wojny światowej. Na istniejący obecnie międzynarodowy system ochrony praw człowieka składają się liczne umowy, przyjęte przez Organizacje Narodów Zjednoczonych, organizacje wyspecjalizowane, zwłaszcza MOP i UNESCO, oraz organizacje regionalne: Rade Europy, Unię Europejską i OBWE, Organizację Państw Amerykańskich oraz Organizację Jedności Afrykańskiej. Prawa człowieka traktowane są obecnie jako niepodzielna całość złożona zarówno z praw politycznych, obywatelskich, jak i z praw ekonomicznych, socjalnych, kulturalnych. Prawa człowieka zarówno polityczne jak i ekonomiczne, ciągle są naruszane w wielu częściach świata.

Zasada suwerennej równości w odniesieniu do prawa człowieka i wyjątki od niej.

Współczesne prawo człowieka odzwierciedla akceptację zasady że każda jednostka powinna posiadać prawa które wszystkie państwa powinny szanować i ochraniać.

Ograniczenia prawa człowieka - dochodzenie roszczeń przed sądami lub innymi organami międzynarodowy, w zakresie przyznanym przez państwa. Jednostka nie ma prawa do tworzenia norm międzynarodowych lub ich zmiany. Prawo dotyczące prawa człowieka zawsze powstaje wskutek działań państw lub organizacji międzynarodowych.

Prawa człowieka:

- prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa jednostki,

- zakaz niewolnictwa, i pracy przymusowej,

- zakaz tortur lub okrutnego i nieludzkiego traktowania,

- prawa do osobowości prawnej,

- równość wobec prawa,

- prawo do sprawiedliwego procesu,

- prawo do prywatności,

- wolność wyznania,

- wolność słowa i zgromadzeń,

- prawo do pracy i równej płacy, ubezpieczeń społecznych,

- prawo do nauki.

1. Obywatelstwo - podwójne obywatelstwo (w tym obywatelstwo UE).

Obywatelstwo jest szczególnym węzłem prawnym łączącym jednostkę z państwem. Wynika z niego obowiązek wierności i lojalności w stosunku do państwa oraz zwierzchnictwo osobowe państwa nad własnymi obywatelami niezależnie od tego, gdzie się znajdują.

Głównym obowiązkiem obywatela jest szanowanie prawa swego państwa. Obywatel jest uprawniony do korzystania z opieki swojego państwa (opieka dyplomatyczna - państwo może występować na forum międzynarodowym w imieniu swoich obywateli w stosunku do innych państw oraz przed sądami międzynarodowymi i komisjami arbitrażowymi).

1997 r. - Rada Europy przyjęła Konwencję o obywatelstwie, którą Polska podpisała w 1999 r. Konwencja stanowi, że obywatelstwo, jako związek prawny między os. fizyczną a państwem, nie określa przynależności etnicznej jednostki. Państwo samo określa, kto może być jego obywatelem. Przyjęte warunki muszą być zgodne z umowami międzynarodowymi, prawem zwyczajowym oraz powszechnie uznanymi zasadami prawa odnoszącymi się do obywatelstwa. Powinny nadto uwzględniać: prawo do posiadania obywatelstwa, dążenie do unikania statusu bezpaństwowca, zakaz arbitralnego pozbawienia obywatelstwa.

Nabycie obywatelstwa, przez:

• urodzenie (prawo międzynarodowe zmierz do tego, aby każde dziecko nabywało przy urodzeniu obywatelstwo i to tylko jednego państwa).

• nadanie, tzw. naturalizacja ( Warunki niezbędne do nadania obywatelstwa określa praw wewnętrzne poszczególnych państw. Są to np. określony czas zamieszkania, węzły rodzinne z jego obywatelami itp. Wg prawa polskiego cudzoziemcowi można nadać obywatelstwo tylko na jego wniosek, jeżeli zamieszkuje w Polsce co najmniej 5 lat. Obywatelstwo nadaje Prezydent RP. Nadanie obywatelstwa polskiego może być uzależnione od złożenia dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa obcego.).

• zamążpójście,

• adopcję,

• opcję (prawo wyboru jednego obywatelstwa spośród tych, które posiada osoba, a zrzeczenie się drugiego).

• repatriację.

Zasady nabycia obywatelstwa:

• zasada prawa krwi ius sanguinis jednostka przez urodzenie nabywa obywatelstwo państwa, którego obywatelami są rodzice (stosowana w byłych państwach socjalistycznych i w większości państw europejskich, powód: są to państwa emigracyjne, w których interesie leży aby utrzymać łączność emigrantami przez zachowanie więzów narodowości i obywatelstwa w drugim pokoleniu);

• zasada prawa ziemi ius soli o obywatelstwie jednostki decyduje jej miejsce urodzenia, urodzenie na statku lub w samolocie traktuje się zazwyczaj tak samo jak gdyby nastąpiło na terytorium państwa przynależności statku lub samolotu (stosowana w państwach imigracyjnych np. w USA i niektóre państwa południowoamerykańskie, w ich interesie jest najszybsza asymilacja imigrantów, ich drugiego pokolenia);

Prawo polskie oparte jest na zasadzie krwi. Dziecko nabywa obywatelstwo przez urodzenie, jeżeli oboje rodzice są obywatelami polskimi, lub jeżeli jeden z rodziców jest obywatelem polskim, a drugi jest nieznany lub nie posiada żadnego obywatelstwa. Ale pomocna jest zasada prawa ziemi: dziecko nabywa obywatelstwo poprzez urodzenie lub znalezienie, gdy oboje rodzice są nieznani, nie posiadają żadnego obywatelstwa lub jeśli ich obywatelstwo jest nieokreślone.

Utrata obywatelstwa - decyduje prawo wewnętrzne. Rola prawa międzynarodowego sprowadza się do wyeliminowania lub ograniczenia liczby przypadków, których utrata dotychczasowego obywatelstwa powoduje, że jednostka stanie się bezpaństwowcem. Obywatel polski traci obywatelstwo na swój wniosek po uzyskaniu zgody Prezydenta RP.

Wielokrotne obywatelstwo - jest problem: która z placówek dyplomatycznych ma opiekować się osobą z paroma obywatelstwami? Funkcją prawa międzynarodowego jest dążenie do eliminacji lub zmniejszenia liczby przypadków wielokrotnego obywatelstwa. Innym sposobem jest przyznanie osobom mającym podwójne obywatelstwo prawo opcji. Niektóre państwa nie uznają wielokrotnego obywatelstwa np. Polska: Obywatel Polski nie może być równocześnie obywatelem drugiego państwa.

Obywatelstwo UE - przyjęte przez Traktat z Maastricht. Każda osoba posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego UE jest jednocześnie obywatelem UE. Obywatelstwo UE uzupełnia a nie zastępuje obywatelstwo krajowe. Współistnienie obywatelstwa krajowego z obywatelstwem UE nie należy utożsamiać z wielokrotnym obywatelstwem. Obywatele UE korzystają z praw określonych w Traktacie o utworzeniu UE z 1992 oraz podlegają określonym w nim obowiązkom. Obecnie obywatelom UE przysługują uprawnienia:

• prawo do swobodnego poruszania się i przebywania na terytorium państw członkowskich,

• czynne i bierne prawo wyborcze do wybranych organów samorządowych państw członkowskich oraz do Parlamentu Europejskiego w państwie członkowskim stałego pobytu a nie w państwie obywatela.

• prawo do korzystania z opieki dyplomatycznej i konsularnej władz każdego z państw członkowskich,

• prawo do składania petycji do Parlamentu Europejskiego,

• prawo do wnoszenia skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich UE,

• prawo dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady UE oraz Komisji Europejskiej.

1. Prawo azylu, ekstradycja.

Prawo azylu - polega na udzieleniu schronienia (prawa wjazdu i osiedlenia się) cudzoziemcowi ściganemu w kraju ojczystym lub w państwie trzecim za popełnienie przestępstwa politycznego lub z innych względów politycznych. Udzielenie azylu wiąże się z odmową wydania (ekstradycji) cudzoziemca.

Rodzaje azylu:

• terytorialny - deklaracja uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ: udzielenie azylu jest aktem pokojowym i humanitarnym, azyl udzielony przez państwo powinien być respektowany przez inne państwa, prawo azylu nie przysługuje osobom winnym zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko pokojowi.

• dyplomatyczny - instytucja prawa międzynarodowego Ameryki Łacińskiej, może być udzielany w pomieszczeniach misji dyplomatycznej, na pokładzie okrętu wojennego i samolotu wojskowego oraz w bazach wojennych, azyl jest traktowany jako prawo państwa i od oceny państwa, do którego skierowana jest prośba o azyl, zależy ostateczna decyzja w sprawie przyznania lub odmowy azylu. O azyl dyplomatyczny mogą ubiegać się osoby ścigane ze względów dyplomatycznych i przestępcy polityczni.

1. Ekstradycja - wydanie władzom obcego państwa osoby ściganej przez te władze za popełnione przestępstwa.

Nie ma zwyczajowej normy prawa międzynarodowego, która by nakazywała lub zakazywała ekstradycji. Władze każdego państwa opierając się na prawie wewnętrznym i swoim uznaniu, same decydują czy osobę ściganą wydać obcemu państwu. Od XVIII zaczęto zawierać dwustronne umowy ekstradycyjne, w których strony zobowiązywały się wzajemnie do wydawania, na żądanie drugiej strony, osób ściganych lub skazanych za popełnienie określonego przestępstwa. Zazwyczaj umowy przewidują wydawanie przestępców pospolitych, a nie tych ściganych za przestępstwo polityczne. Ocena charakteru przestępstwa należy do państwa wydającego. Wyjątkiem jest tzw klauzula zamachowa - przewiduje ekstradycję osób, które dopuszczają się z motywów politycznych zabójstwa głowy państwa, szefa rządu lub innych osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe i polityczne.

W Polsce: ekstradycja jest niedopuszczalna gdy:

• wniosek o wydanie dotyczy obywatela polskiego,

• osoba korzysta w Polce z prawa azylu.

Ekstradycji można odmówić z tego powodu, że przestępstwo zostało popełnione na terytorium państwa polskiego albo a polskim statku morskim lub powietrznym, a także gdy państwo które złożyło wniosek o wydanie, nie zapewnia wzajemności.

Po I wojnie światowej powstało zagadnienie: ekstradycja przestępców wojennych. Zostało to przewidziane w Deklaracji Moskiewskiej 3 mocarstw: USA ZSRR i Wielka Bryt z 30 października 1943 r. Postanowienie: odsyłanie przestępców wojennych do krajów, gdzie popełnili zbrodnie.

6. Terytorium w prawie międzynarodowym.

Terytorium - przestrzeń, w której działają ludzie. Wszystkie terytoria można podzielić na 3 zasadnicze kategorie:

• podlegające suwerennej władzy państwowej

• niepodlegające suwerennej władzy

• podlegające władzy wyłącznej mniemającej charakteru suwerennego.

Prawo międzynarodowe wyróżnia 4 rodzaje terytoriów:

• podległe suwerenności poszczególnych państw,

• zależne, które nie podlegają suwerenności żadnego państwa, lecz za ich stosunki międzynarodowe odpowiedzialność ponoszą jedynie inne państwa, ewentualnie organizacje międzynarodowe,

• nie podlegające suwerenności żadnego państwa, lecz dostępne dla wszystkich państw, w celu ich działalności w zakresie określonym przez umowy międzynarodowe i prawo zwyczajowe,

• niczyje, które mogą być poddane suwerenności jakiegoś państwa.

1. Pojęcie terytorium oraz zwierzchnictwa terytorialnego.

Terytorium państwowe stanowi przestrzeń, na którą rozciąga się władza suwerenna (zwierzchnictwo terytorialne) określonego państwa. Terytorium stanowi istotny element państwa. „Państwo może istnieć tylko wtedy gdy posiada pewne terytorium.” „Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać określone terytorium” Terytorium państwa jest trójwymiarową przestrzenią, na którą rozciąga się suwerenność państwa.

W skład terytorium wchodzą:

• obszar lądowy (terytorium lądowe) - najważniejsza część terytorium, utożsamia się go z całym terytorium państwowym. Do obszaru lądowego zaliczamy wyspy, wody śródlądowe. Terytorium lądowe może być jednolite lub rozczłonkowane (obejmujące wyspy). W skład terytorium nie wchodzą kolonie - wg Karty NZ: terytorium kolonii posiada na mocy Karty status odrębny i różny od terytorium państwa nim administrującego.

• obszar morski (morskie wody przybrzeżne) - władza suwerenna państw, z wyjątkiem państw śródlądowych (mniemających dostępu do morza) rozciąga się również na morskie wody przybrzeżne w skład których wchodzą: morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne, a w tzw państwach archipelagowych: wody położone pomiędzy wyspami archipelagu.

• wnętrze ziemi (pod obszarem lądowym i morskim) - zasięg władzy państwowej ograniczony jest wyłącznie możliwościami technicznymi - rozciąga się ono tak głęboko jak głęboko można sięgać a teoretycznie aż do środka kuli ziemskiej.

• przestrzeń powietrzna nad obszarem lądowym i morskim - nie ma górnej granicy przestrzeni powietrznej.

Zwierzchnictwo terytorialne - władza państwa jest władzą najwyższą, pełną i wyłączną. Wszystkie osoby i rzeczy znajdujące się na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu. Żadna inna władza nie może działać na terytorium państwa bez jego zgody. Każde państwa ma prawo wykonywania jurysdykcji nad swoim terytorium oraz nad wszystkimi osobami i rzeczami znajdującymi się tam, z zastrzeżeniem immunitetów uzyskanych przez prawo międzynarodowe. Polskawykonuje swoje zwierzchnictwo nad terytorium lądowym oraz wnętrzem ziemi znajdującym się pod nim, morskimi wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym oraz dnem i wnętrzem ziemi znajdującymi się pod nimi, a także w przestrzeni powietrznej znajdującej się nad terytorium lądowym, morskimi wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym. Żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który narusza suwerenność terytorialną innego państwa.

1. Terytorium lądowe.

Obszar lądowy (terytorium lądowe) - najważniejsza część terytorium, utożsamia się go z całym terytorium państwowym. Do obszaru lądowego zaliczamy wyspy, wody śródlądowe. Terytorium lądowe może być jednolite lub rozczłonkowane (obejmujące wyspy). W skład terytorium nie wchodzą kolonie - wg Karty NZ: terytorium kolonii posiada na mocy Karty status odrębny i różny od terytorium państwa nim administrującego.

2. Nabycie i utrata terytorium.

Nabycie pierwotne - państwo nabywa terytorium, które do tego czasu nie pozostawało pod władzą żadnego państwa. Do pierwotnych sposobów nabycia terytorium zalicza się:

• zawłaszczenie ziemi niczyjej (okupacja) - nie nic wspólnego w okupacją wojenną. Zawłaszczenie ziemi niczyjej miało wielkie znaczenia w okresie ekspansji kolonialnej państw europejskich od XV do XIX w. Obecnie nie ma obszarów ziemi niczyjej więc ten sposób nabycia terytorium stracił swoje znaczenie. Ale pozostała kwestia Antarktydy o którą kłócą się głownie Rosja i USA. Zawłaszczeniu nie podlega przestrzeń kosmiczna, łącznie z księżycem i innymi ciałami niebieskimi.

• przyrost - może on nastąpić w sposób naturalny wskutek działalności sił przyrody, lub sztuczny w rezultacie pracy człowieka. Powiększenie terytorium może być następstwem wielu zjawisk zachodzących na wybrzeżu morskim, morzu terytorialnym lub rzekach granicznych. Terytorium państwa może także ulec powiększeniu poprzez budowę na morzu portów, falochronów, tam lub osuszenie części obszaru morskiego. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego nie stanowi powiększenia terytorium państwa osuszenie morskich wód wewnętrznych - następuje bowiem jedynie zmiana terytorium morskiego na lądowe.

Nabycie pochodne - państwo nabywa terytorium, które do czasu nabycia należało do innego państwa. Terytorium przechodzi spod władzy jednego państwa pod władzę drugiego. Sposoby pochodnego nabycia terytorium są:

• cesja - polega na odstąpieniu przez jedno państwo części swego terytorium drugiemu państwu. Podstawą cesji jest umowa międzynarodowa, w której państwo cedujące określony obszar zrzeka się wszelkich swoich praw i tytułów do niego na rzecz innego państwa, które równocześnie ten obszar nabywa. Treścią cesji jest przeniesienie suwerenności terytorialnej (zwierzchnictwa terytorialnego). Z cesją mamy do czynienia w umowach kończących stan wojny - w traktatach pokojowych.

• cesja wzajemna - wymiana terytoriów. Państwo A ceduje określony obszar na rzecz państwa B, a państwo B ceduje w zamian inny obszar na rzecz państwa A. np. umowa polsko-radziecka o zmianie odcinków terytoriów państwowych z 15 lutego 1951 r. ZSRR cedował Polsce część swojego terytorium o pow. 480 km² a Polska scedowała o na rzecz ZSRR część terytorium o identycznej powierzchni woj. lubelskiego.

• cesja odpłatna - państwo A ceduje na rzecz państwa B określone terytorium, w zamian za co państwo B wypłaca państwu A ustaloną sumę pieniędzy. np. USA w 1803 r nabyły od Francji za 60 mln franków Luizjanę.

• plebiscyt - o przynależności państwowej jakiegoś terytorium decyduje głosowanie ludności zamieszkałej na danym terenie. Plebiscyty pojawiały się w początkowym okresie kapitalizmu. np. plebiscyt ludności Avignonu i hrabstwa Venaissin w 1791 r za przyłączeniem tych obszarów do Francji. W Polsce - plebiscyty przewidziane w traktacie wersalskim.

Utrata terytorium - Prawo międzynarodowe zna tyle samo sposobów nabycia, co utraty terytorium. A więc cesja, zasiedzenie może być sposobem nabycia jak i utraty terytorium. Efektywna okupacja ma odpowiednik porzucenia, a przyrost - zmniejszeniu itp. Zwykle, jeśli jedno państwo nabywa terytorium to inne je traci, zdarza się jednak, że traci się nie na rzecz innego państwa, lecz np. ono zanika na skutek działania żywiołów itp.

Derelikcja. Jest przykładem utraty terytorium, nie na rzecz innego podmiotu. Może również być tak, że państwo przestaje wykonywać swe kompetencje na danym obszarze i porzuca je, co prowadzi do przekształcenia w ziemie niczyją. Wspólnym mianownikiem wszystkich sposobów utraty terytorium jest brak lub niemożliwość wykonywania kompetencji państwowych, bez względu na powody z wyjątkiem zawojowania, które jest wyłączone z możliwości.

1. Granice państwowe (ustalenie i administracja).

Granica - płaszczyzna prostopadła do powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela terytorium państwa od innych obszarów, tzn. od terytoriów innych państw lub terytoriów nie podlegających niczyjej suwerenności.

Rodzaje granic:

• naturalne - przebiegające zgodnie ze zjawiskami geograficznymi i rzeźbą terenu.

• sztuczne - stworzone przez człowieka bez uwzględnienia charakterystyki terenu.

• np. geometryczne - przebiegające wzdłuż linii prostych (np. astronomiczne - zgodne z równoleżnikami i południkami).

Podstawą prawną ustalenia granicy jest z reguły umowa międzynarodowa. Prawo zwyczajowe może mieć w pewnych okolicznościach znaczenie posiłkowe. Proces ustalania konkretnej granicy państwowej z reguły można podzielić na 3 etapy:

• ogólne określenie i opis granicy państwowej - wyznaczenie ogólnego przebiegu linii granicznej na mapie w dużej podziałce. np. w traktacie pokojowym.

• delimitacja - ustalenie szczegółowego przebiegu granicy wraz z naniesieniem na mapę. Musi być dokonana zgodnie z postanowienia umowy dotyczącej przebiegu granicy.

• demarkacja - szczegółowe wytyczenia granicy w terenie czyli oznaczenie jej specjalnymi znakami.

Przebieg granicy:

• na lądzie jest oznaczona betonowymi słupkami, numerowanymi z godłami.

• na rzekach jest zależna od ich żeglowności - na nieżeglownych granica biegnie środkiem rzeki, na żeglownych - linią najgłębszego koryta. Strony w umowie mogą przyjąć też inne rozwiązania.

• na mostach jest wyznaczana w jego połowie.

• na wodach stojących zamkniętych - są dzielone między państwa nadbrzeżne, nie ma reguły, granica zależy do woli sąsiadujących państw.

System kontroli granicznej - Jeśli umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej to państwo samo reguluje ruch osób i rzeczy przez swoją granicę. Zezwoleniem na przekroczenie granicy przez konkretną osobę cele wjazdu jest wydanie wizy wjazdowej lub tranzytowej. W celu ochrony granic państwo polskie ustala pas drogi granicznej (15 m szerokości od granicy w głąb kraju) podlegający ochronie, strefę nadgraniczną (odległość 15 km od granicy w głąb kraju) oraz pas graniczny (pogranicze). Na tych obszarach obowiązują szczególne przepisy prawne.

Administracja granicy państwowej: Sprawy związane z ochroną granicy, przekraczaniem czy eksploatacją bogactw naturalnych. Przekraczanie granicy jest dozwolone przez przeznaczone oraz otwarte dla ruchu granicznego przejścia graniczne na podstawie dokumentów uprawniających do jej przekroczenia. Do ochrony granicy państwowej na lądzie i na morzu oraz kontroli ruchu granicznego tworzy się jednolitą, umundurowaną i uzbrojoną formację- Straż Graniczną. Nie wszystkie problemy graniczne można rozwiązać czy określić w trybie jednostronnym. Konserwacja znaków granicznych, zmiana zniszczonych lub ustawienie dodatkowych może się odbywać tylko w porozumieniu z sąsiadem. Dlatego graniczące ze sobą państwa zawierają umowy o współpracy i wzajemnej pomocy w sprawach granicznych.

1. Delimitacja i demarkacja (lądowych) granic Polski.

Delimitacja granicy państwowej- jest ustaleniem przebiegu granicy państwowej. Obejmuje ona sporządzenie opisu granicy oraz naniesienie jej przebiegu na mapę o stosunków małej skali: 1:1 000 000, 1:500 000, 1:250 000 i 1:100 000, jednakże bez przeprowadzenia jakichkolwiek prac na miejscu.

Demarkacja granicy państwowej- ma na celu szczegółowe wytyczenie i oznakowanie przebiegu granicy państwowej w terenie. Podstawą prawną do jej przeprowadzenia jest albo umowa o delimitacji, albo porozumienie o wytyczeniu istniejącej już granicy. Wśród zasad, jakie powinno się uwzględnić przy demarkacji, wymienia się konieczność zachowania niezbędnych warunków dla prowadzenia normalnej gospodarki rolnej(nie powinno dzielić się gosp. Rolnych, odcinać im źródeł wody, pastwisk, dróg itp.) oraz nie przeprowadzanie w miarę możliwości granicy przez miejscowości i wsie.

Granica polsko-radziecka - ustalona na konferencji krymskiej: wsch granica powinna biec wzdłuż liniiCurzona z odchyleniem na korzyść Polski od 5 do 8 km. Odcinek granicy polsko-radzieckiej w części przylegającej do Morza Bałtyckiego został szczegółowo określony w umowie z 5 marca 1957 r.

Granica polsko-niemiecka - w układzie poczdamskim z 2 sierpnia 1945 r stwierdzono że obszary leżące na wsch od linii biegnącej od Morza Bałtyckiego na Zach od Świnoujścia, wzdłuż rzeki Odry do ujścia Zachodniej Nysy i wzdłuż Nysy Zachodniej do granicy Czechosłowacji będą znajdować się pod zarządem państwa polskiego. Przebieg tej granicy został potwierdzony w układzie Polska NRD z 6 lipca 1950 r. Po zjednoczeniu państw niemieckich został podpisany w 1990 traktat o istniejących granicach.

Granica polsko-słowacka - określona w umowie z 6 lipca 1995 r.

Granica polsko-czeska - na podstawie umowy polsko-czechosłowackiej z 1958, potwierdzona w 1995 r.

7. Międzynarodowe prawo zasobów wodnych (słodkich).

Rys historyczny rozwoju rzek międzypaństwowych.

Historycznie najpierw powstał problem zapewnienia wolności żeglugi na rzekach przepływających przez kilka państw i niejednokrotnie stanowiących najbardziej dogodną drogę handlową, dającą połączenie z morzem.

• W okresie rewolucji francuskiej zasada wolności żeglugi na rzekach wspólnych była uważana za jedno z praw naturalnych.

• Kongres wiedeński 1815 - stwierdzono że na określonych rzekach przepływających przez równe państwa od miejsca gdzie rzeka staje się żeglowana będzie zupełnie wolna i dla potrzeb handlu nikomu nie będzie wzbroniona. zawarto szczególne umowy przez państwa nadbrzeżne dotyczące rzek np. Renu.

• konferencja berlińska 1885 - wprowadziła wolność żeglugi i handlu na rzekach afrykańskich Kongo i Nigrze.

• Konwencja i Statut o ustroju dróg żeglownych o znaczeniu międzynarodowym podpisane w Barcelonie w 1921 - nie odegrał większej roli, nie ratyfikowały go państwa: Polska Belgia Holandia Szwajcaria.

Rzeka międzynarodowa to ta, która spełnia określone warunki geograficzne i na której mocą umowy międzynarodowej została ustanowiona wolność żeglugi dla statków handlowych wszystkich państw. np. Dunaj, Ren.

Warunki uznania za rzekę międzynarodową:

• przepływa przez terytoria minimum 2 państw lub stanowi między nimi granicę,

• jest żeglowna,

• jest połączona z morzem,

• decydująca jest umowa międzynarodowa która określa terytorialny i rzeczowy zakres umiędzynarodowienia.

Państwo nadbrzeżne nie traci całkowitego zwierzchnictwa terytorialnego nad odcinkiem rzeki, ma prawo np. do kabotażu - prawo statków państwa nadbrzeżnego do żeglugi i przewozu osób i towarów między portami tego samego państwa nadbrzeżnego.

A. Dunaj. Płynie przez RFN, Austrie, Słowacje, Węgry, Chorwacje, Serbie, Rumunie, Bułgarie i Mołdawie. Został najpierw on umiędzynarodowiony na mocy traktatu paryskiego z 30 marca 1856r. i później jego status był regulowany wieloma innymi traktatami.

Konwencja belgradzka z 18 sierpnia 1948r. obecnie reguluje status prawny Dunaju i mówi, że żegluga na Dunaju jest wolna i otwarta dla obywateli, statków handlowych i towarów wszystkich państw na zasadzie równości.

B. Ren. Szczegółowe przepisy dotyczące Renu zostały ustanowione przez konwencję moguncką 31 marca 1831r. Obecny status Renu jest określony przez konwencję mannheimską z 17 października 1868r., która przewiduje wolność żeglugi statków wszystkich państw. W 1963r w Strasburgu konwencja mannheimska została poddana rewizji.

C. Niger. Akt generalny konwencji berlińskiej z 1885r. podpisany przez państwa kolonialne, proklamował wolność żeglugi na rzece Niger i równe traktowanie wszystkich państw. Po uzyskaniu niepodległości państwa nadbrzeżne przyjęły w 1963r. nową konwencję, która utrzymała swobodę żeglugi.

D. Indus. Traktat regulujący wykorzystanie Indusu został podpisany w 1960r. i zakończył spory między Indiami i Pakistanem. Został podzielony na dwie części i 3 cieki wschodniej części są dla Indii, a 3 cieki zachodniej dla Pakistanu. Strony zachowują też pewne prawa w części rzeki należącej do drugiej strony.

E. Amazonka. Traktat o współpracy dorzecza Amazonki został podpisany w 1978r. przez Boliwię, Brazylię, Gujanę, Ekwador, Kolumbię, Peru, Surinam i Wenezuelę. Całkowita swoboda żeglugi handlowej jest zagwarantowana na zasadach wzajemności. Daje równe prawa wszystkim państwom nabrzeżnym.

1. Berlińskie Reguły Stowarzyszenia Prawa Międzynarodowego w sprawie zasobów wodnych (ILA 2004)

Zasady prawa międzynarodowego dotyczące użytkowania wszystkich wód:

Omówione są w Regułach Berlińskich, jest ich 6. Przyjęte zasady prawa międzynarodowego dotyczące zarządzania wszystkimi wodami, stanowią niezbędny trzon całego systemu nowoczesnego prawa zasobów wodnych i wszystkie one służą możliwie najpełniejszej realizacji podstawowej, ogólnej zasady współczesności zwanej jako rozwój zrównoważony.

Uczestnictwo osób- państwa podejmą kroki umożliwiające osobom narażonym przygotowywanymi decyzjami związanym z zarządzaniem wód- uczestniczenie w procesie ich przygotowywania.

Spójne zarządzanie- państwa dołożą wszelkich starań, by w sposób jednolity i całościowy zarządzać powierzchniowymi, podziemnymi i innymi odnośnymi wodami.

Zintegrowane zarządzanie- państwa dołożą wszelkich starań, by odpowiednio zintegrować zarządzanie wodami z zarządzaniem innymi zasobami naturalnymi.

Zarządzanie zrównoważone- państwa podejmą wszelkie stosowne kroki dla zrównoważonego zarządzania wodami. Oznacza zintegrowane zarządzanie zasobami dla zapewnienia wydajnego ich użytkowania oraz sprawiedliwego dostępu do wody z korzyścią dla obecnych i przyszłych pokoleń, poprzez zachowanie zasobów odnawialnych i oszczędzanie nieodnawialnych w racjonalnie maksymalnym stopniu.

Minimalizowanie szkód środowiskowych- państwa podejmą wszelkie właściwe środki do zapobiegania powstawania szkód środowiskowych bądź ich minimalizacji.

Interpretacja Reguł w świetle tych zasad: Wszystkie Reguły powinny być interpretowane zgodnie z zasadami w niniejszym rozdziale. Wymienienie państw w niniejszych regułach odpowiednio państwa działające indywidualnie lub zbiorowo, a także państwa działające z organizacjami międzynarodowymi lub poprzez te organizacje.

Wody międzynarodowo dzielone:

Uczestnictwo państw zlewniowych: Państwa zlewniowe mają prawo uczestniczyć w zarządzaniu wodami zlewni międzynarodowej w sposób sprawiedliwy, rozsądny i zrównoważony. Państwa określą wody, do których odnosić się będzie umowa międzynarodowa dotycząca zarządzania wodami zlewni międzynarodowej. Umowa taka może dotyczyć całości lub części wód zlewni, albo konkretnego przedsięwzięcia lub użytkownika, z zastrzeżeniem by takie użytkowanie, jednego lub więcej państw zlewni, nie przyniosło znaczących szkód w prawach lub użytkowaniach innemu państwu zlewniowemu bez jego wyraźnej zgody.

Zasady współpracy - państwa zlewni mają obowiązek współpracować w dobrej wierze w zarządzaniu wodami zlewni międzynarodowej dla wzajemnego dobra państw uczestniczących.

Sprawiedliwe użytkowanie: Państwa zlewniowe powinny na swym terytorium użytkować wody zlewni międzynarodowej w sposób sprawiedliwy i rozsądny, z należytym przestrzeganiem obowiązku niepowodowania znaczących szkód innym państwom zlewniowym. W szczególności, państwa zlewni powinny urządzać jej wody i użytkować je w sposób optymalny i zrównoważony oraz korzystać z nich z uwzględnieniem interesów innych państw zlewniowych, zgodnie z należytą ich ochroną.

Ustalanie sprawiedliwego i rozsądnego użytkowania: Sprawiedliwe i rozsądne użytkowanie powinno być ustalone poprzez rozważeni wszystkich odnośnych elementów w każdym z osobna wziętym przypadku.

Odnośne elementy do rozważenia obejmują, choć nie ograniczają się do:

• geograficznych, hydrogeologicznych, hydrologicznych, klimatycznych, ekologicznych i innych elementów naturalnych;

• społecznych i ekonomicznych potrzeb zainteresowanych państw zlewni;

• ludności zależnej od wód zlewni międzynarodowej w każdym z jej państw;

• oddziaływań użytkowania lub użytkowań wód zlewni międzynarodowej w jednym państwie na inne państwa zlewniowe;

• istniejących lub potencjalnych użytkowań wód zlewni międzynarodowej;

• konserwacji, ochrony, rozwoju i oszczędnego korzystania z zasobów wodnych zlewni międzynarodowej oraz kosztów przedsięwzięć dla osiągnięcia tych celów;

• możliwości alternatyw o porównywalnych walorach dla odnośnego planowanego lub istniejącego użytkowania;

• równoważenie proponowanych lub istniejących użytkowań;

• oraz minimalizowania szkód.

Waga każdego z elementów powinna być ustalona przez określenie jego znaczenia w porównaniu z innymi odnośnymi elementami. W ustalaniu rozsądnego i sprawiedliwego użytkowania, wszystkie odnośne elementy powinny być rozpatrywane łącznie a konkluzja powinna wynikać z całości rozważań.

Preferencje wśród użytkowań: Przy określeniu sprawiedliwego i rozsądnego użytkowania, państwa powinny najpierw przydzielić wodę do zaspokojenia żywotnych potrzeb ludzkich. Żadne inne użytkowanie lub jakaś jego kategoria nie ma przyrodzonego pierwszeństwa wśród innych użytkowań lub ich kategorii.

8. Prawo morza.

Międzynarodowe prawo morza jest działem prawa międzynarodowegodotyczącym obszarów morskich, żeglugi oraz innych sposobów korzystania z morza.

Prawo morza określa sytuację prawną:

• obszarów morskich,

• statków,

• reguluje zasady korzystania z obszarów morza pełnego znajdującego się poza zasięgiem zwierzchnictwa terytorialnego państw nadbrzeżnych,

• dokonuje unifikacji przepisów wewnętrznych dotyczących obrotu morskiego.

W praktyce żeglugowej za wody morskie uważa się:
-  rejony wód śródlądowych połączonych z morzem, na których stale uprawiana jest żegluga,
-  wody kanałów przeznaczonych dla żeglugi morskiej,
-  wody rzek na odcinkach łączących porty z morzem.

W prawie morza przyjęto następujący podział wód morskich:
-  wody wewnętrzne,
-  wody terytorialne,
-  morze pełne,
-  morski pas przyległy.

1. Kodyfikacje prawa morza.

Źródłem prawa morza był i jest przede wszystkim zwyczaj. Umowy odgrywały mniejszą rolę. Do kodyfikacji norm zwyczajowych doszło w 1958 r. na konferencji genewskiej. Wynikiem jej było przyjęcie 4 Konwencji prawa morza: o morzu terytorialnym i strefie przyległej, o morzu pełnym, o rybołówstwie i ochrnie zasobów biologicznych morza pełnego, o szelfie kontynentalnym.

2. Główne przyczyny III-ej Konferencji kodyfikacji prawa morza.

• wiele państw nie podpisało i nie przystąpiło do Konwencji Genewskich,

• w ostatnich latach wystąpiły silne tendencje do zwłaszcza wśród państw rozwijających się do ich rewizji - chodziło zwłaszcza o rozszerzenie władzy państw nadbrzeżnych.

od 1973 były prowadzone prace przez ONZ nad III Konferencją Prawa Morza. Konferencja zakończyła się 19 grudnia 1982 r. Polska podpisała ją w 1998 r. W 2002 r = 140.




Znaczenie III Konferencji Prawa Morza w zakresie międzynarodowego podziału wód morskich.




Dopiero III Konferencja Prawa Morza doprowadziła w 1982r. do przyjęcia Konwencji Prawa Morza z Montego Bay ( Kingston, Jamajka), która rozwinęła, ustaliła i kodyfikowała większość zagadnień prawa morza, w tym również takie, które już były objęte konwencjami brukselskimi. Konwencja z Montego Bay wymagała ratyfikacji 60 państw i weszła w życie 16.11.1994r. III Konwencja Prawa Morza ustala zasady międzynarodowego prawa morza, między innymi określa status prawny wód wewnętrznych i innych obszarów morskich (zasady delimitacji). Państwa nadbrzeżne, które są członkami Konwencji wprowadzają ją w życie, wydając szczegółowe ustawy , rozporządzenia i zarządzenia. W Polsce tymi aktami ustawodawczymi są ustawa z dnia 21 marca 1991r. o obszarach morskich 1ZP i administracji morskiej (zgodna z treścią III Konwencji Prawa Morza) oraz ustawa o zapobieganiu zanieczyszczania morza przez statki z 16.3.1995r.

1. Poszczególne obszary morskie, ich granice oraz status prawny wg. Konwencji z Montego Bay (1982 r.).

Wody wewnętrzne - stanowią część terytorium państwa nadbrzeżnego i sprawuje ono na nich pełną władzę suwerenną. Państwo może w zasadzie zabronić obcy statkom korzystania ze swoich wód wewnętrznych.

W skład wód wchodzą:

• zatoki - jeżeli odległość między punktami wytyczającymi naturalne wejście zatoki przy najdalszym odpływie nie przekracza 24 mil, linię zamykającą zatokę można wytyczyć między tymi dwoma punktami najdalszego odpływu, jeżeli odległość ta przekracza 24 mile, wytacza się linię prostą długości 24 mil poprzez zatokę alby zamknąć nią jak największą powierzchnię wód.

• zatoki i wody historyczne - nawet bardzo rozległe zatoki, mogą stanowić wody wewnętrzne, jeżeli państwo nadbrzeżne ma do nich tytuł historyczny np. może Karskie leżące przy wybrzeżach Syberii należy do wód rosyjskich.

• porty: otwarte dla statków handlowych są portami handlowymi w odróżnieniu od portów zamkniętych, przeznaczonych np. wyłącznie dla własnych statków rybackich. Porty wojenne są przeznaczone dla własnej marynarki wojennego. Państwo samo decyduje o charakterze poszczególnych portów. W Polsce portami otwartymi są np. Gdynia i Gdańsk. Nie można odmówić zezwolenia na wejście do portu zamkniętego statkowi, który na skutek sztormu lub awarii znalazł się w niebezpieczeństwie.

• redy - rzecz sporna, obszar wodny leżący przed wejściem do portu, który służy do postoju statków oczekujących na wpłynięcie do portu.

Morze terytorialne - pas wód morskich stanowiących część terytorium państwa nadbrzeżnego, który jest położony między morzem pełnym lub strefą ekonomiczną z jednej strony a wybrzeżem lub wodami wewnętrznymi względnie archipelagowymi z drugiej strony. Władza państwa nadbrzeżnego rozciąga się na przestrzeń powietrzną nad morzem terytorialnym oraz na jego dno i wnętrze ziemi pod nim.

Szerokość miała być ustalona na konferencji kodyfikacyjnej w 1930 r ale wiele państw odrzuciło 3 milową szerokość morza terytorialnego. Konwencja prawa morza z 1982: szerokość morza nie może przekraczać 12 mil. Szerokość mierzy się od linii podstawowej czyli do linii wybrzeża lub granicy zewnętrznej wód wewnętrznych (zatok, portów) a w państwach archipelagowych - granica wód archipelagowych.

Suwerenność państwa nadbrzeżnego na morzu terytorialnym ograniczona jest zwyczajowym prawem nieszkodliwego przepływu obcych statków = zasada wolności żeglugi. Ten kto korzysta z nieszkodliwego przepływu nie może zagrażać pokojowi, porządkowi, lub bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego, statek musi przestrzegać praw i przepisów wydanych i ogłoszonych przez państwo nadbrzeżne. Wyróżnia się 3 rodzaje przepływu:

• przepływ boczny - przepłynięcie przez morze terytorialne bez wpływania na wody wewnętrzne;

• przepływ w celu wpłynięcia na wody wewnętrzne (z morza pełnego na wody wewnętrzne),

• przepływ w celu wypłynięcia z wód wewnętrznych na morze pełne,

Morska strefa przyległa - nie stanowi terytorium państwa nadbrzeżnego, lecz część morza pełnego przyległą do morza terytorialnego, w której posiada ono specjalne uprawnienia, ściśle określone i służące mu do specjalnych celów. Konwencja prawa morza dopuszcza 24 milową strefę przyległą. Od 1978 Polska nie posiada morskiej strefy przyległej, ma za to 12 mil morza terytorialnego.

Strefa wyłącznego rybołówstwa - obszar na którym państwo nadbrzeżne ma odnośnie do rybołówstwa takie same uprawnienia jak na morzu terytorialny tzn może zastrzec wyłączność rybołówstwa dla swoich obywateli. Zgodnie z Konwencją prawa morza strefa ta nie może przekraczać 200 mil. Polska od 1971 - 12 mil ale od 1977 polska strefa wyłącznego rybołówstwa pokrywa się ze strefą ekonomiczną i rozciąga się na cały obszar morza Bałtyckiego do którego jesteśmy uprawnieni.

Sfera ekonomiczna - obszar rozciągający się poza morzem terytorialnym, na którym państwo nadbrzeżne posiada suwerenne prawa do celu poszukiwania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, zarówno żywymi jak i mineralnymi, wód morskich, jak również dna morskiego i jego podziemia. Szerokość tej strefy nie może przekraczać 200mil.

Status prawny przejścia przez cieśniny używane do żeglugi międzynarodowej - cieśniny morskie są naturalnymi wąskimi połączeniami dwóch rozleglejszych obszarów morskich. Zasada wolności żeglugi która obowiązuje na morzu pełnym i strefie ekonomicznej, ma wpływ na sytuacje prawną cieśnin. Jeżeli szerokość cieśniny przekracza podwójną szerokość morza terytorialnego państwa nadbrzeżnego lub państw nadbrzeżnych wówczas na części cieśniny znajdującej się poza granicami morza terytorialnego obowiązuje pełna wolność żeglugi. Jeżeli cieśnina jest węższa wówczas przepływając przez nią trzeba przepływać przez morze terytorialne a to już rodzi pewne problemy. Konwencja przyjęła że w takich cieśninach obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu którego nie można zawiesić. Okręty wojenne - mogą swobodnie przepływać przez cieśniny używane do żeglugi międzynarodowej, pod warunkiem że ich przepływ jest nieszkodliwy. W Konwencji przyjęto również zasadę obowiązującą na cieśninach terytorialnych: zasada przejścia tranzytowego przez cieśniny wykorzystywane do żeglugi międzynarodowej. Przejście tranzytowe oznacza wolność żeglugi i przelotu przez cieśninę, musi być ono wykonywane w sposób ciągły i bez zwłoki,a jednostki korzystające z przejścia nie mogą prowadzić w cieśninie żadnej innej działalności poza wykonywaniem przepływu i przelotu.

„Państwo archipelagowe” i status prawny przejścia archipelagowego - Państwa archipelagowe mają prawo ustanawiania tzw wód archipelagowych. np. Filipiny, Indonezja. Państwo archipelagowe może wytyczyć proste linie podstawowe łączące najbardziej wysunięte w morzu punkty zewnętrzne wysp. Konwencja nakłada na te państwa ograniczenia co do maksymalnej długości linii archipelagowych. Wody leżące wewnątrz archipelagowych linii to wody archipelagowe, znajdujące się pod suwerenną władzą państwa archipelagowego, ograniczoną prawem niszkodliwegoprzepływu. Państwo archipelagowe wyznacza szlaki morskie nadające się do nieprzerwanego, szybkiego niezakłóconego przejścia obcych statków morskich przez wody archipelagowe. Jeżeli nie są one wyznaczone, statki mogą korzystać z tras normalnie używanych w żegludze.

Może pełne - jest otwarte dla wszystkich narodów i żadne państwo nie może legalnie rościć sobie prawa do poddania jakiejkolwiek jego części pod swą suwerenność.

Wolności pełnego morza:

• wolność żeglugi,

• wolność rybołówstwa,

• wolność zakładania kabli podmorskich i rurociągów,

• wolność przelotu nad morzem pełnym,

• wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji,

• wolność badań naukowych.

Obszary morskie podlegające ograniczonej jurysdykcji lub suwerenności państwa nadbrzeżnego.

Morski pas przyległy. Obszar morza o określonej szerokości, przylegający do zewnętrznej granicy morza terytorialnego, na którym państwo nadbrzeżne sprawuje w odniesieniu do obcych statków kontrolę w specjalnie przewidzianych dziedzinach i ograniczonym zakresie. Konwencja o prawie morza przewiduje możliwość ustanawiania morskiego pasa przyległego o szerokości nie przekraczającej 24 mil.

Morska strefa ekonomiczna i strefa rybołówstwa. Faktycznymi twórcami tej koncepcji są państwa afrykańskie, a ich stanowisko zostało sformułowane na regionalnym seminarium prawa morza, jakie odbyło się w Jaunde w czerwcu 1972r.

• Następstwa wprowadzenia stref. Oznaczało, że poza granicami morza terytorialnego, na obszarze morza otwartego, przekreślona została dotychczasowa zasada wolności rybołówstwa. Strefy obejmują także zasoby naturalne dna, i to nie tylko szelfu kontynentalnego, gdzie państwa już obecnie mają wyłączne prawa, lecz również leżących poza krawędzią szelfu w obrębie 200mil.

• Istota prawna. W wyłączonej strefie ekonomicznej, której szerokość nie morze przekroczyć 200 mil, państwo nadbrzeżne ma prawa suwerenne o badania i eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi. W wyłączonej strefie ekonomicznej wszystkie państwa korzystają z wolności żeglugi i przelotu, układania kabli i rurociągów itp.

• Zasady uprawiania rybołówstwa w strefie. Zgodnie z konwencją z roku 1982 państwo nadbrzeżne samo określa wysokość dopuszczalnego połowu żywych zasobów w strefie, przy czym biorąc pod uwagę najlepsze z dostępnych mu informacji naukowych, powinno chronić żywe zasoby od niebezpieczeństwa przełowienia. Jeśli państwo nie jest w stanie pozyskać dopuszczalnego odłowu, powinno udostępnić innym państwom możliwość korzystania z nadwyżki.

• Praktyka międzynarodowa. Strefy rybołówstwa utrzymało do chwili obecnej tylko 25 państw, podczas gdy wyłączną strefę ekonomiczną posiada 81 państw, gdyż daje ona znacznie dalej idące uprawnienia.

Szelf kontynentalny. Do jego powstania doprowadził rozwój nauki i techniki umożliwiający prowadzenie badań oraz eksploatacji bogactw naturalnych znajdujących się na dnie morskim. Wiele państw wysuwało jednostronne roszczenia do szelfu, trzeba było, więc uregulować ten problem, co nastąpiło w IV konwencji genewskiej.

• IV konwencja genewska z 1958r. Szelf wg niej to dno morskie oraz warstwy ziemi pod dnem morskim przylegające do wybrzeża, lecz znajdujące się poza granicami morza terytorialnego. Zewnętrzna granica szelfu przebiega w miejscu gdzie głębokość wody nie przekracza 200 metrów, może ona jednak wykraczać poza nią, jeśli istnie możliwość eksploatacji zasobów naturalnych.

• Prawo państwa nadbrzeżnego. Państwo wykonuje nad szelfem kontynentalnym prawa suwerenne w celu badania i eksploatacji jego naturalnych zasobów. Prawa mają charakter ekskluzywny tzn., że nawet, jeśli nie prowadzi badań to żadne inne państwo nie może tego robić. Nie daje mu suwerenności nad szelfem.

• Zewnętrzna granica szelfu. Zgodnie z definicją szelfu kontynentalnego, przyjętą w konwencji o prawie morza, sięga on do zewnętrznego skraju krawędzi kontynentalnej, która zgodnie z tzw. Formułą irlandzką może być wyznaczana albo linią łączącą najbardziej wysunięte punkty zewnętrzne, albo linią wyznaczającą punkty znajdujące się w odległości nie większej niż 60 mil od podnóża zbocza kontynentalnego.

Dno mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej.

Problemy statusu prawnego dna mórz i oceanów. Ustalono, że postanowienia dotyczące szelfu kontynentalnego nie mogą się odnosić do całego dna mórz i oceanów. Na dnie znajdują się nadające się do eksploatacji przemysłowej tzw. Konkrecje polimetaliczne zawierające min. Nikiel, miedź, kobalt, mangan.

Prace ONZ. 17 grudnia 1970r. Zgromadzenie Ogólne uchwaliło deklarację zasad dotyczących dna mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej.

Deklaracja zasad dotycząca dna mórz i oceanów. Dno mórz i oceanów oraz jego wnętrze, leżące poza granicami jurysdykcji państwowej zostało uznane za wspólne dziedzictwo ludzkości. Obszar jest dostępny do użytkowania wyłącznie celach pokojowych, a badania i eksploatacja prowadzone są wyłącznie dla dobra całej ludzkości.

Konwencja o prawie morza z 16 listopada 1944r. Obszar międzynarodowy, znajdujący się po zewnętrznej stronie szelfu kontynentalnego został uznany za wspólne dziedzictwo ludzkości. Korzyści osiągane z eksploatacji zasobów obszaru będą dzielone przez Zgromadzenie Organizacji Dna Morskiego na podstawie zasady niedyskryminacji.

Status prawny „obszaru” Zewnętrzna granica szelfu kontynentalnego jest granicą władzy i jurysdykcji państw nadbrzeżnych na dnie mórz i oceanów. Poza tą granicą dno morza nie podlega władzy żadnego państwa i przez nikogo nie może być zawłaszczone. Obszar ten wraz z jego zasobami naturalnymi stanowi wspólne dziedzictwo ludzkie. Organem nadzorującym eksploatacje dna morskiego a jednocześnie upoważnionymi do prowadzenia jej na własną rękę jest Organizacja Dna Morskiego. Organizacja dzieli korzyści pochodzące z eksploatacji między wszystkie państwa ze szczególnym uwzględnieniem interesów i potrzeb państw rozwijających się.

Eksploatacja dna morskiego jest prowadzona przez:

• Organizacją Dna Morskiego za pośrednictwem międzynarodowego przedsiębiorstwa.

• w stowarzyszeniu z ODM i na podstawie kontraktów przez państwa i upoważnione przez nie przedsiębiorstwa osoby.

Wolności pełnego morza:

• wolność żeglugi - statki wszystkich państw mogą płynąć po morzu pełnym tam gdzie chcą i jeżeli znajdują się na morzu pełnym wówczas podlegają wyłącznej władzy i jurysdykcji państwa bandery a kontrolę nad nimi mogą sprawować jedynie okręty wojenne i statki strażnicze tego państwa. Państwa mogą jednak w imię wyższych interesów poddać swoją żeglugę specjalnym przepisom. Okręty wojenne korzystają na pełnym morzu z pełnego immunitetu jurysdykcyjnego wobec państw innych niż państwo bandery.

• wolność rybołówstwa,

• wolność zakładania kabli podmorskich i rurociągów,

• wolność przelotu nad morzem pełnym,

• wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji,

• wolność badań naukowych.

Ochrona środowiska morskiego przed zanieczyszczeniami - Zanieczyszczenia morza pochodzą z żeglugi, z eksploatacji dna morskiego oraz z lądu. Głównymi substancjami powodującymi zanieczyszczenie jest ropa naftowa i jej pochodne, różne szkodliwe substancje chemiczne, w tym sile metali ciężkich oraz środki ochrony roślin, ścieki przemysłowe i komunalne. Poważnym problemem jest również zatapianie w morzu substancji radioaktywnych. Z celu ochrony środowiska morskiego zawarto umowy:

Najważniejsza konwencja o ochronie środowiska: Prawno międzynarodowe aspekty ochrony środowiska morskiego konwencja (Montego Bay) prawa morza 18 XII 1982 r. Obowiązkiem wszystkich państw jest ochrona środowiska morskiego - zakaz wprowadzania przez człowieka umyślnie lub nie, substancji lub energii mogących przynieść szkodliwe następstwa, pogorszenie jakości wód i warunków wypoczynku. Państwo nadbrzeżne może wydawać akty prawne dot. ochrony środowiska, nie może jednak przeszkadzać realizacji zasady swobodnego przepływu. Działania mogące przepływ obcego statku uczynić „szkodliwym” to min. umyślne i poważne zanieczyszczenie wód. Sprzeczne z konwencją.

Cztery zasady ochrony śródowiska morskiego:

1. Obowiązek ochr. środowiska morskiego przez Państwa powiązane z uprawnieniami do eksploatacji zasobów.

2. Zasada współpracy Państw, min notyfikacje szkód faktycznych lub grożących wskutek zanieczyszczenia.

3. Zasada samoobrony - prawo do podjęcia wszelkich środków koniecznych do zapobiegania, zmniejszenia lub usunięcia zanieczyszczeń.

4. Zasada odpowiedzialności za zanieczyszczenie środowiska. Odpowiedzialność państwa bandery za szkody dokonane przez okręty wojskowe lub statki państwowe.

• w Londynie w 1954 - Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza olejami, poprawki w 1962. Konwencja stworzyła obszary zakazane w których nie można pozbywać się olejów lub mieszanki oleistej ze statków. taką strefą jest całe morze Bałtyckie i Północne.

• 1969 - IMCO - Konwencja o prawie do interwencji na morzu pełnym w razie zanieczyszczenia morza pełnego olejami. Strony mogą zastosować konieczne środki w celu zapobieżenia, złagodzenia lub usunięcia niebezpieczeństwa grożącego ich wybrzeżom lub interesom na skutek zagrożenia lub zanieczyszczenia morza olejami w następstwie wypadku. Jeżeli Państwo nadbrzeżne stosuje środki to: przed podjęciem ich prowadzi konsultacje z innymi Państwami poszkodowanymi i Państwem bandery. Podjęte środki muszą być proporcjonalne do zagrożenia, i wstrzymane w chwili osiągnięcia celu. Strona która podjęła środki niezgodnie z konwencją zobowiązana jest do zapłaty odszkodowania.

• 1972 - Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczeniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji. Strony uznają że środowiska morskie i org. żywe mają zasadnicze znaczenie dla ludzkości, zdolność morza do wchła­niania odpadów nie jest nieograniczona, Państwa mają suwerenne prawa do eksploatowania swoich zasobów. Strony będą popierać indywidualnie i zbiorowo walkę z źródłami zanieczyszczeń. Zatapianie - rozmyślne usuwanie do morza odpadów i innych substancji ze statków, samolotów, platform itp. Zatapianie innych odpadów i substancji wymaga zezwolenia ogólnego.

• 1973 - Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczeniu mórz przez statki

• 1992 - Konwencja o odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniami olejami.

Zawierane są również umowy regionalne o ochronie środowiska morskiego. Przykład: Konwencja o ochronie środowiska obszaru morza bałtyckiego podpisana w Helsinkach 1974 roku.

9. Organizacja Narodów Zjednoczonych i jej system.

Organizacja Narodów Zjednoczonych uniwersalna organizacja międzynarodowa, z siedzibą w Nowym Jorku, powstała 24 października 1945 r. w wyniku podpisania Karty Narodów Zjednoczonych. ONZ jest następczynią Ligi Narodów.

Idea powołania nowej organizacji, powstała jeszcze w czasie trwania II wojny światowej, na konferencji w Teheranie w 1943. Jej głównym pomysłodawcą był prezydent USA Franklin Delano Roosevelt, a jej nazwę zaproponował premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill (określenie "narody zjednoczone" w trakcie wojny stosowano nieraz dla Aliantów). W drugiej połowie 1944 przedstawiciele Francji, Chin, Wielkiej Brytanii, USA i ZSRR spotkali się w Waszyngtonie, gdzie przedyskutowano zakres, cele i sposoby działania nowej organizacji. 25 kwietnia 1945 roku zwołano pierwszą konferencję ONZ w San Francisco, w której uczestniczyło 50 państw z całego świata - pierwszych członków organizacji. Za członka ONZ od założenia uznawana jest też Polska, której przedstawiciele z powodów politycznych nie mogli uczestniczyć w konferencji w San Francisco. Podczas konferencji, 26 czerwca, podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych, akt prawny regulujący działalność ONZ. Organizację Narodów Zjednoczonych powołano do życia 24 października 1945, kiedy postanowienia konferencji ratyfikowało pięciu przyszłych stałych członków Rady Bezpieczeństwa (Chiny, Francja, ZSRR, Wielka Brytania i USA), oraz większość pozostałych państw członkowskich. Powołanie ONZ położyło jednocześnie kres działalności Ligi Narodów, która rozwiązała się formalnie 18 kwietnia 1946, przekazując pełnienie swej misji nowej organizacji. W grudniu 1945 Senat i Kongres USA wystosowały propozycję, aby siedziba ONZ mieściła się w Nowym Jorku, co zostało przez organizację zaakceptowane. Budynek siedziby głównej otwarto 9 stycznia 1951 roku na terenach podarowanych ONZ przez Johna Rockefellera, gdzie mieści się do dziś. Część instytucji funkcjonuje jednak w innych miastach świata, m.in. w Genewie, Hadze, Nairobi i Wiedniu.

Zasady Karty NZ


1. zasada suwerennej równości państw - Suwerenność oznacza, że władza państwa nie podlega żadnej innej władzy zewnętrznej. Na własny terytorium jest władzą najwyższą, pełną i wy łączną. Państwa posiadają pełną kompetencję do regulowania swoich stosunków z innymi państwami zgodnie z własnymi potrzebami i interesami. Każde państwo może podejmować wszelkie działania, które nie są zakazane przez normy prawa MN wiążące to państwo.
2. Zasada interwencji - wynika z zasady suwerennej równości. Skoro państwa są równe i suwerenne to żadne państwo lub grupa państw nie może mieszać się w sprawy należące do kompetencji własnej i innych państw. W myśl zasady poszanowania kompetencji wewnętrznej państwa. Kompetencja własna państwa obejmuje sprawy zewnętrzne i wewnętrzne. Sprawy zewnętrzne to polityka zagraniczna i stosunki MN.
3. Zasada równości państw - (równość łączy się z suwerennością) Państwa są równe wobec prawa korzystają z jednakowej ochrony prawnej. Ich pozycja MN nie zależy od wielkości terytorium, liczby ludności, ustroju, potencjału gospodarczego i wojskowego. Równość dotyczy praw zasadniczych, a nie praw nabytych. Z równości praw wynika m.in. immunitet jurysdykcyjny państwa czyli żadne państwo nie może sądzić innego państwa.
4. Zasada pakta sund serwanda - umów należy przestrzegać.

5. Zasada pokojowego załatwiania spaw MN - Prawo MN nie tylko wprowadza obowiązek pokojowego rozwiązywania sporów ale i zobowiązuje państwa w konkretnych przypadkach do poddania się określonemu sposobowi załatwienia spaw, oraz tworzy systemy i sposobi ich pokojowego załatwienia. Głównym organem sądowym jest MN Trybunał Sprawiedliwości. Poddanie sporu MTS opiera się na zgodzie państw.
6. Zasada wyrzeczenia się siły - zakazana jest wojna agresywna ale nie jest wykluczona wojna obronna. Wojna agresywna jest bezprawna. Karta NZ zawiera bezwzględny zakaz agresji. Naruszenie zakazu agresji to zbrodnia przeciwko pokojowi. Zakaz agresji to norma bezwzględnie wiążąca. Karta NZ dopuszcza samoobronę i zbrojną akcję przeciwko agresorowi.
7. Zasada bezpieczeństwa zbiorowego - oznacza obowiązek wszystkich członków udzielania ONZ wszelkiej pomocy w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą oraz obowiązek wstrzymania się od udzielenia pomocy jakiemukolwiek państwu, przeciwko któremu ONZ podjęło akcję zapobiegawczą lub przymusową. W systemie bezpieczeństwa zbiorowego ONZ centralną rolę pełni Rada Bezpieczeństwa.

1. Cele i zadania ONZ oraz sprzężonych z nią organizacji jej systemu.

ONZ stawia sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami oraz popieranie przestrzegania praw człowieka.

Zadania ONZ:

• Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa za pomocą zbiorowych i pokojowych wysiłków.

• Rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami na zasadach samostanowienia i równouprawnienia.

• Rozwiązywanie konkretnych problemów międzynarodowych (gospodarczych, społecznych, kulturalnych, humanitarnych, czy dotyczących praw człowieka) na zasadzie współpracy międzynarodowej oraz uznania równości ras, płci, języków i wyznań

• Stanowienie ośrodka uzgadniania działań narodów w imię wspólnych celów.

Członkiem ONZ, wg artykułu 4. Karty NZ może być "każde państwo miłujące pokój, które przyjęło zobowiązania zawarte w Karcie" i - zdaniem ONZ - "jest w stanie je wypełniać".

Przyjęcie następuje na podstawie uchwały Zgromadzenia Ogólnego podjętej na wniosek Rady Bezpieczeństwa.

Wystąpienie i wykluczenie z ONZ

Karta NZ nie określa konkretnych procedur wystąpienia z ONZ, wystąpienie takie jest więc możliwe na mocy jednostronnej deklaracji. Jak dotąd z ONZ wystąpiło tylko jedno państwo - Indonezja w 1965 roku, powróciła jednak do Organizacji już rok później.

Za uporczywe łamanie zasad Karty NZ państwo członkowskie może być usunięte z ONZ przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa. Taka sytuacja nie miała dotąd miejsca, choć dyskutowano nad wykluczeniem RPA za stosowanie apartheidu. Istnieje też procedura zawieszenia w prawach członka, podejmowana przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa (w obu przypadkach większością 2/3 głosów)

Członkowie pierwotni

Za członków pierwotnych uznano 51 państw:

państwa, które wzięły udział w konferencji założycielskiej ONZ w San Francisco, podpisały i ratyfikowały Kartę NZ

albo

państwa, które podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych z 1942 r., podpisały i ratyfikowały Kartę NZ.

Drugie kryterium dodano specjalnie dla Polski, która nie mogła uczestniczyć w konferencji w San Francisco z powodu braku rządu uznawanego przez wszystkie mocarstwa (państwa zachodnie nadal uznawały rząd emigracyjny w Londynie, z kolei Związek Radziecki popierał podporządkowany sobie Tymczasowy Rząd w Warszawie).

Obecni członkowie

Obecnie członkami ONZ są 192 państwa. Do ONZ nie należą: Watykan (status obserwatora), Palestyna (status obserwatora), Tajwan, Somaliland i Sahara Zachodnia.

Zasady członkostwa

• suwerenna równość wszystkich członków

• wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych

• rozwiązywanie sporów środkami pokojowymi

• powstrzymanie się od groźby użycia siły lub użycia jej w sposób nieuzgodniony z celami ONZ

• okazywanie wszelkiej pomocy ONZ w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych, jako środka zapobiegawczego lub przymusu

• wpływanie na państwa, które nie są członkami ONZ, aby postępowały zgodnie z jej zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa

• nie ingerowanie ONZ w sprawy, które należą do kompetencji wewnętrznej państwa

1. Główne organy ONZ i podstawowe zasady ich funkcjonowania.

Zgromadzenie Ogólne - Składa się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich ONZ, z których każde ma jeden głos. Odbywa coroczne sesje zwyczajne, które rozpoczynają się każdego roku we wtorek następujący po drugim poniedziałku września. Decyzje w najważniejszych kwestiach, jak wybór niestałych członków Rady Bezpieczeństwa, wybór członków Rady Gospodarczej i Społecznej, przyjmowanie nowych członków Organizacji Narodów Zjednoczonych, zawieszanie w korzystaniu z praw i przywilejów członkowskich, sprawy budżetowe oraz dotyczące pokoju i bezpieczeństwa, przyjmowane są większością 2/3 głosów. W pozostałych sprawach - zwykłą większością głosów.

W ramach Zgromadzenia Ogólnego funkcjonuje sześć tzw. Głównych Komitetów, które stanowią forum dyskusji dla państw-członków ONZ na temat zagadnień pogrupowanych tematycznie:

- I Komitet -ds. rozbrojenia i międzynarodowego bezpieczeństwa,
- II Komitet -ds. ekonomicznych i finansowych,
- III Komitet - ds. społecznych, humanitarnych i kulturalnych,
- IV Komitet - ds. specjalnych politycznych i dekolonizacji,
- V Komitet - ds. administracyjnych i budżetowych,
- VI Komitet - ds. prawnych.

Rada Bezpieczeństwa - najważniejszy organ ONZ, W skład Rady Bezpieczeństwa wchodzi 15 państw, z czego pięć posiada status stałych członków (ChRL, Francja, Rosja, USA i Wielka Brytania). Pozostałe 10 państw wybieranych jest przez Zgromadzenie Ogólne na kadencję dwuletnią, przy czym co roku wybieranych jest pięciu niestałych członków. Państwom Afryki i Azji przysługuje 5 miejsc, państwom Europy Wschodniej 1, 2 miejsca państwom Ameryki Łacińskiej i Karaibów oraz 2 miejsca państwom Europy Zachodniej i z pozostałych regionów. Rada Bezpieczeństwa funkcjonuje w systemie ciągłym, w związku z czym przedstawiciele jej członków muszą być zawsze obecni w siedzibie Rady w Nowym Jorku. Posiedzenia Rady Bezpieczeństwa zwoływane są przez jej Przewodniczącego. Funkcja ta sprawowana jest co miesiąc przez inne państwo członkowskie Rady, w kolejności alfabetycznej nazw państw, zgodnie z alfabetem angielskim. Każdy członek Rady Bezpieczeństwa dysponuje jednym głosem. Decyzje w sprawach proceduralnych zapadają większością 9 głosów. Wszystkie inne decyzje wymagają większości 9 głosów, włączając w to głosy wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa. Zasada ta nazywana jest prawem veta, ponieważ sprzeciw jednego ze stałych członków powoduje odrzucenie projektu.

Organy pomocnicze Zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych Rada Bezpieczeństwa może tworzyć organy pomocnicze, jeśli uzna to za konieczne do pełnienia swych funkcji. Do najważniejszych organów funkcjonujących obecnie przy Radzie, należą:

• komitety stałe - Komitet Ekspertów ds. Zasad Procedury (Committee of Experts on Rules of Procedure), Komitet ds. Przyjmowania Nowych Członków (Committee on Admission of New Members);

• komitety ad hoc - Komitet ds. Posiedzeń Rady Bezpieczeństwa poza siedzibą ONZ (Security Council Committee on Council Meetings away from Headquarters), Rada Zarządzająca Komisji Narodów Zjednoczonych ds. Kompensacji ONZ (Governing Council of the United Nations Compensation Committee) oraz Komitet Antyterrorystyczny (Counter-Terrorism Committee, powołany rezolucją RB 1373 w roku 2001);

• Wojskowy Komitet Sztabowy, utworzony na podstawie art. 47 Karty NZ;

• komitety sankcji (Sanctions Committees) - Komitet rezolucji 751 (Somalia), Komitet rezolucji 918 (Ruanda), Komitet rezolucji 1132 (Sierra Leone), Komitet rezolucji 1267 (dot. Al Kaidy oraz Talibów), Komitet rezolucji 1518 (sytuacja pomiędzy Kuwejtem a Irakiem), Komitet rezolucji 1521 (Liberia);

• Komisja Monitorowania, Weryfikacji i Inspekcji NZ (UN Monitoring, Verification and Inspection Commission - UNMOVIC);

• Międzynarodowy Trybunał Karny dla Ruandy (International Tribunal for Rwanda);

• Międzynarodowy Trybunał Karny dla Byłej Jugosławii (International Tribunal for the Former Yugoslavia).

RB ustanawia ponadto operacje i misje pokojowe.

Rada Gospodarcza i Społeczna - zajmuje się sprawami gospodarczymi, społecznymi i kulturalnymi, prawami człowieka, przygotowuje projekty konwencji, ustala wytyczne dla organów pomocniczych. Koordynuje prace 16 organizacji wyspecjalizowanych NZ, 10 komisji funkcjonalnych oraz 5 komisji regionalnych; rozpatruje raporty 11 funduszy i programów; udziela zaleceń systemowi NZ oraz krajom członkowskim. W skład ECOSOC wchodzą 54 państwa wybierane przez ZO ONZ na okresy 3-letnie zgodnie z zasadą sprawiedliwej geograficznie dystrybucji miejsc: 14 miejsc przypada grupie państw afrykańskich, 11 azjatyckich, 6 wschodnioeuropejskich (EW), 10 latynoskich, 13 zachodnioeuropejskich i innych (EZ).

Rada Powiernicza - obecnie praktycznie nie działa, Rada Powiernicza utworzona została w celu administracji obszarów powierniczych znajdujących się w Międzynarodowym Systemie Powierniczym. Rada zajmowała się rozpatrywaniem sprawozdań władz administrujących, przyjmowaniem i badaniem skarg ludności terytoriów administrowanych, a także przeprowadzaniem okresowych wizytacji. Do 1976 roku prawie wszystkie terytoria powiernicze odzyskały niepodległość lub połączyły się z sąsiadującymi państwami z wyjątkiem wysp na Oceanie Spokojnym, które jako ostatnie odzyskało niepodległość, stając się 185 państwem członkowskim ONZ. Ten fakt spowodował, iż zadania Rady, do których wypełniania została ona powołana przestały istnieć, dlatego też w 1994 roku Sekretarz Generalny NZ wystąpił z inicjatywą likwidacji tego organu na podstawie art. 108 Karty NZ.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości jest głównym organem sądowniczym ONZ, ustanowionym w 1945 roku na mocy Karty Narodów Zjednoczonych. Siedzibą MTS jest Haga (Królestwo Niderlandów). Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości nie rozpatruje skarg osób indywidualnych, lecz jedynie skargi wnoszone przez państwa. Trybunał składa się z 15 sędziów z tym, że nie może w nim zasiadać 2 obywateli tego samego państwa. Sędziowie Trybunału wybierani są przez Zgromadzenie Ogólne NZ i Radę Bezpieczeństwa na 9 letnią kadencję i mogą ubiegać się reelekcję. W czasie sprawowania funkcji członkowie Trybunału nie mogą pełnić innych obowiązków. Aby zapewniona została ciągłość prac Trybunału co 3 lata wymianie podlega 1/3 składu MTS.

Sekretariat - organ wykonawczy pod przewodnictwem Sekretarza Generalnego, pełni funkcję usługową w stosunku do innych organów ONZ, zajmuje się zabezpieczeniem ich pracy , a także nadzoruje i realizuje uchwalone przez nie programy. Zajmuje się także administrowaniem operacji pokojowych przeprowadzanych pod auspicjami ONZ oraz pośredniczy w rozwiązywaniu sporów międzynarodowych, Pracownikami Sekretariatu są również obywatele Polscy. Obecnie Polakiem piastującym najwyższe stanowisko w Sekretariacie ONZ jest Eugeniusz Wyzner, Zastępca SG i Zastępca Przewodniczącego Komisji Międzynarodowej Służby Cywilnej. Obecnie funkcję Sekretarza Generalnego ONZ sprawuje (drugą kadencję) od 1 stycznia 1997 roku Kofi Annan.

Istnieje również wiele organów doradczych, np. Wojskowy Komitet Sztabowy

Organizacje wyspecjalizowane ONZ: Jest to system organizacji międzynarodowych funkcjonalnie powiązanych z ONZ na mocy art. 57. Karty NZ: "różnego rodzaju organizacje wyspecjalizowane, utworzone na podstawie porozumień zawartych między rządami i posiadające z mocy swych statutów rozległe kompetencje międzynarodowe w dziedzinach gospodarczej, społecznej, kulturalnej, wychowawczej, zdrowia publicznego i innych dziedzinach pokrewnych, będą związane z Organizacją Narodów Zjednoczonych ()". Musi ona spełnić następujące warunki:

• musi być organizacją międzynarodową rządową,

• musi mieć charakter powszechny, tj. otwarty dla wszystkich państw,

• musi posiadać szerokie kompetencje choćby w jednej z dziedzin o której mowa w art. 57,

• musi być związana z ONZ stosowną umową, przewidzianą przez art. 63: "Rada Gospodarcza i Społeczna może zawierać z [tymi] organizacjami porozumienia określające warunki, na jakich odnośna organizacja ma być związana z Organizacją Narodów Zjednoczonych. Takie porozumienia podlegają zatwierdzeniu przez Zgromadzenie Ogólne".

ONZ odgrywa w tym systemie centralą rolę, posiadając uprawnienia koordynacyjne, co ma na celu zapobieżenie dublowaniu prawy i osiągnięciu większej efektywności działania. W tej dziedzinie ONZ jest reprezentowana przez Radę Gospodarczą i Społeczną, która "może uzgadniać działalność organizacji wyspecjalizowanych w drodze porozumiewania się z nimi i udzielania im zaleceń, jak również w drodze udzielania zaleceń Zgromadzeniu Ogólnemu i członkom Organizacji Narodów Zjednoczonych" (art. 63 ust. 2 Karty NZ).

Do najważniejszych organizacji wyspecjalizowanych należą obecnie (tzw. "rodzina Narodów Zjednoczonych"):

• Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP, ILO)

• Organizacja do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO)

• Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO)

• Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO)

• Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD)

• Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW, IMF)

• Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

• Powszechny Związek Pocztowy (UPU)

• Międzynarodowa Unia Telekomunikacyjna (ITU)

• Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO)

• Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO)

• Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC)

• Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA)

• Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju Przemysłu (UNIDO)

• Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO)

• Światowa Organizacja Turystyki (UN WTO)

Ponadto z ONZ są związane inne organizacje o charakterze powszechnym, m.in.:

• Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA)

• Światowa Organizacja Handlu (WTO)

1. Bilans osiągnięć 60-lecia ONZ.

Obserwacja sceny międzynarodowej w minionych 60-leciu wykazuje, ze istnienie ONZ znacząco przyczyniło się do utrzymywania pokoju i bezpieczeństwa światowego. Organizacja osiągnęła także porozumienie swych członków w wielu istotnych kwestach ich życia i współżycia międzynarodowego, a także postępowania osób. Sukces te należy doceniać tym bardziej, ze ¾ wspomnianego 60-lecia przypada na niebezpieczna rywalizacje dwóch przeciwstawnych systemów politycznych i społeczno-gospodarczych. W ogólnym bilansie trzeba jednak przyznać, ze ONZ zadowalająco wywiązała się z najważniejszego ze swych zadań-utrzymania światowego pokoju.

Ujęte w karcie NZ przepisy- a zwłaszcza jej cele i zadania także wytrzymały próbę czasu i mogą nadal być podstawą działalności ONZ.

Z kolei poszukiwanie sposobów realizacji celów ONZ w minionym 60-leciu doprowadziło na jej forum do wielu epokowych osiągnięć w dziedzinie prawa międzynarodowego i uzgodnień wolnych zasad polityki międzynarodowej oraz wewnętrznej, ważnych dla utrzymywania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

Kolejnym ważnym osiągnięciem końca lat 60.ub. wieku było podjecie ONZ mobilizowania swych członków do działań na rzecz ochrony zdegradowanego środowiska naturalnego, którego już dawno w wielu państwach stało się niezbędne do samoregulacji. Degradacja ta wiąże się z potrojeniem ludności świata pod koniec mienionego 60-lecia w stosunku do okresu II wojnie światowej i nieliczących się z tym zjawiskiem sposobami produkcji i konsumpcji.

Niektóre możliwe pytania:

1. Scharakteryzuj ogólne prawa i obowiązki cudzoziemców w świetle standardów międzynarodowych.

Prawa przysługujące cudzoziemcom są z natury rzeczy węższe niż prawa obywateli państwa. Ograniczenia te to: brak prawa do uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi, korzystania z czynnego i biernego prawa wyborze go oraz dostępu do służb publicznych. Ograniczenie tyczy się też prawa posiadani własności i wykonywania pewnych zawodów (kapitanowie, oficerowie) ograniczenia w zakupie własności ruchomej takiej jak samoloty, czy statki . Mają oni dostęp do sądów prokuratury, czy organów notarialnych. Posiadają prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania, do posiadania i wyrażania własnych opinii. Obowiązki cudzoziemców: respektowanie ustawodawstwa i zarządzeń regulujących jego pobyt, w sytuacjach klęsk żywiołowych jest zobowiązany do tych samych świadczeń co obywatele, jeśli nie korzysta z immunitetu podatkowego, musi płacić podatki i opłaty celne.

2. Na jakich podstawach prawnych opiera się administracja granic państwowych.

Sprawy związane z ochroną granicy, przekraczaniem czy eksploracją bogactw naturalnych w pobliżu granicy, regulowane są przepisami wewnętrznymi.

Dokumenty regulujące status prawny granicy państwa:

• ustawa z 12.10.1990 r. O ochronie granicy państwowej,

• Deklaracja ONZ z 1970 r.

• Deklaracja KBWE

3. Na jakich zasadach osoba fizyczna może przystąpić do organizacji ochrony prawa człowieka?

Jeżeli jest to międzynarodowa organizacja praw człowieka - osoba fizyczna nie może do niej przystąpić, gdyż członkami takich organizacji są państwa.

Jeżeli jest to pozarządowa organizacja prawa człowieka - osoba fizyczna może do niej przystąpić, te organizacje nie zostały założone w drodze umowy międzynarodowej w przeciwieństwie do międzynarodowych organizacji.

Organizacje ochrony praw człowieka:

• Międzynarodowe Stowarzyszenie Czerwonego Krzyża i Półksiężyca

• Międzynarodowa Liga Praw Człowieka

• Międzynarodowa Federacja Helsińska na rzecz praw człowieka

• Amnesty International (zrzesza 170 państw

10 grudnia - Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka

4. Scharakteryzuj pojęcie linii podstawowej i podaj sposoby jej wyznaczania.

Linia podstawowa to linia, od której mierzy się szerokość morza terytorialnego i jest to linia wybrzeża lub granica zewnętrzna wód wewnętrznych, a w państwach archipelagowych granica wód archipelagowych;

Sposoby wyznaczania:

• metoda linii najdalszego odpływu (linia najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża, oznaczona na mapach o dużej skali uznanych oficjalnie przez państwo nadbrzeżne);

• metoda prostych linii podstawowych ( w miejscach, gdzie linia wybrzeża jest bardzo wygięta i wcina się w głąb lądu albo gdzie wzdłuż wybrzeża w jego bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się łańcuch wysp, można stosować metodę prostych linii podstawowych łączących odpowiednie punkty przy wytyczaniu linii podstawowej, od której mierzy się szerokość morza terytorialnego. Przy wytyczaniu prostych linii podstawowych nie można wyraźnie odstępować od ogólnego kierunku wybrzeża, a obszary morskie znajdujące się po wewnętrznej stronie takich linii muszą być dostatecznie ściśle związane z obszarem lądowym, aby można było rozciągnąć na nie status wód wewnętrznych).

5. Jaki status mają redy i porty morskie?

Porty morskie - podlegają prawu i władzy państwa nadbrzeżnego, co oznacza, że statki obcych bander podlegają również jego jurysdykcji. Jurysdykcji nie podlegają okręty wojenne, które mogą przebywać na wodach wewnętrznych tylko za zgodą państwa nadbrzeżnego Redy - wejścia do portów zwane redami są w ustawodawstwie niektórych państw traktowane jako wody wewnętrzne. Konwencja genewska i o prawie morza traktują je jako część morza terytorialnego nawet wówczas , gdy w całości leżą poza jego granicami.

6. Scharakteryzuj pojęcie kanału międzynarodowego i podaj ich przykłady.

Międzynarodowymi kanałami morskimi nazywa się sztuczne drogi wodne łączące dwa otwarte dla żeglugi międzynarodowej obszary morskie. W kanałach stanowiących wody wewnętrzne państwa obowiązuje wolność żeglugi ustanowiona umowami międzynarodowymi.

Przykłady: Kanał Sueski, Panamski, Kiloński, Koryncki.

7. Jaki akt prawny reguluje obszary morksie RP?

Ustawa z 21 marca 1991 roku o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz. U. nr 32 z 1991 roku, poz. 131).

   Art. 2. 1. Obszarami morskimi Rzeczypospolitej Polskiej są:

  1)  morskie wody wewnętrzne,

  2)  morze terytorialne,

  3)  wyłączna strefa ekonomiczna

- zwane dalej "polskimi obszarami morskimi".

   2. Morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne wchodzą w skład terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

   3. Zwierzchnictwo terytorialne Rzeczypospolitej Polskiej nad morskimi wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym rozciąga się na wody, przestrzeń powietrzną nad tymi wodami oraz na dno morskie wód wewnętrznych i morza terytorialnego, a także na wnętrze ziemi pod nimi.

   Art. 4. Morskimi wodami wewnętrznymi są:

  1)  część Jeziora Nowowarpieńskiego i część Zalewu Szczecińskiego wraz ze Świną i Dziwną oraz Zalewem Kamieńskim, znajdująca się na wschód od granicy państwowej między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec, oraz rzeka Odra pomiędzy Zalewem Szczecińskim a wodami portu Szczecin,

  2)  część Zatoki Gdańskiej zamknięta linią podstawową biegnącą od punktu o współrzędnych 54°37'36" szerokości geograficznej północnej i 18°49'18" długości geograficznej wschodniej (na Mierzei Helskiej) do punktu o współrzędnych 54°22'12" szerokości geograficznej północnej i 19°21'00" długości geograficznej wschodniej (na Mierzei Wiślanej),

  3)  część Zalewu Wiślanego, znajdująca się na południowy zachód od granicy państwowej między Rzecząpospolitą Polską a Federacją Rosyjską na tym Zalewie,

      4)  wody portów określone od strony morza linią łączącą najdalej wysunięte w morze stałe urządzenia portowe, stanowiące integralną część systemu portowego. 

Zatoki zaliczamy do morskich wód wewnętrznych, jeżeli:

      a) odległość między punktami wyznaczającymi naturalne wejście do zatoki przy najniższym stanie wody nie przekracza 24 mil morskich

      b) jeżeli odległość między punktami wyznaczającymi naturalne wejście do zatoki przy najniższym stanie wody przekracza 24 mile morskie, wytycza się wewnątrz zatoki prostą linię podstawową o długości 24 mil morskich w taki sposób, aby zamknąć nią możliwie największy obszar wody;

      c) WYJĄTEK: zatoki historyczne (Zatoka Hudsona w Kanadzie, Morze Białe i Morze Karskie w Rosji; sporny status zatoki Wielka Syrta na Morzu Libijskim) 

8.Na czym polega zasada suwerennej równości państw ONZ (na podstawie Karty narodów Zjednoczonych?

Wszystkie państwa korzystają z suwerennej równości. Mają one równe prawa i obowiązki i są równymi członkami społeczności międzynarodowej bez względu na różnice natury ekonomicznej społecznej politycznej i innej.

Suwerenna równość obejmuje następujące elementy:

• państwa są równe wobec prawa,

• każdemu państwu przysługują prawa wynikające z pełnej suwerenności,

• każde państwo ma obowiązek respektowania osobowości innych państw,

• integralność terytorialna i niezawisłość polityczna państwa są nietykalne,

• każde państwo ma prawo swobodnego wybory i rozwijania swego ustroju politycznego społecznego gospodarczego kulturalnego

• każde państwo ma obowiązek wywiązywania się w pełnym zakresie i w dobrej wierze ze swych zobowiązań międzynarodowych oraz żyć w pokoju z innymi państwami.

9. Scharalteryzuj podtsawowe Konwencje o prawie morza z 1982r.

• nawiązanie do zasady pokojowego wykorzystania mórz i oceanów i słusznego i efektywnego użytkowania ich zasobów.

• mowa o potrzebie ustanowienia słusznego i równoprawnego międzynarodowego ładu gospodarczego,

• art. 59 „słuszność”- bezpośrednia podstawa rozstrzygnięcia konfliktu interesów między państwem nadbrzeżnym a państwami korzystającymi z wyłącznej strefy ekonomicznej.

• art. 69 i 70 zasada optymalnego wykorzystania zasobów żywych wyłącznej strefy ekonomicznej na słusznej podstawie państw śródlądowych i państw o niekorzystnym położeniu geograficznym, czyli takich, które leżą nad morzami zamkniętymi, czy półzamkniętymi, czyli takimi, które nie mają możliwości ustanowienia wyłącznej strefy ekonomicznej na dystans max.200 mil morskich licząc od linii podstawowej morza terytorialnego. Zasada przyjęta dla morskiej strefy ekonomicznej: wykorzystanie optymalne, czyli takie wykorzystanie, które pozwoli na jak najkorzystniejsze połowy, a jednocześnie nie doprowadzi do dewastacji środowiska naturalnego i umożliwi racjonalny, maksymalnie wydajny rozwój gatunków żywych. Chodzi tu przede wszystkim o ryby. Jeśli okaże się, że jest nadwyżka, a państwo nadbrzeżne nie jest w stanie tej nadwyżki wykorzystać, wówczas państwa wymienione mają dostęp do tej wyłącznej strefy ekonomicznej regionu na słusznej podstawie.

• art. 74 i 83 odnoszą się do rozgraniczenia wyłącznej strefy ekonomicznej i szelfu kontynentalnego. Delimitacja wyłącznej strefy ekonomicznej i szelfu kontynentalnego pomiędzy państwami z wybrzeżami leżącymi naprzeciwko, czy przylegającymi do siebie, powinno nastąpić:

1. W drodze traktatu międzynarodowego

2. Zgodnie z prawem międzynarodowym

3. W celu osiągnięcia słusznego rozstrzygnięcia

• art. 82 wiąże się z eksploatacją zasobów mineralnych szelfu kontynentalnego poza wyłączną strefą ekonomiczną. Jeśli szelf kontynentalny sięga poza wyłączną strefę ekonomiczną, czyli przekracza maksymalny dystans 200mil morskich licząc od linii podstawowej to wówczas za eksploatację tych zasobów mineralnych należy dokonać świadczeń w naturze lub wpłat. Te wpłaty i świadczenia dokonane w Międzynarodowej Organizacji Dna Morskiego powinny być podzielone między wszystkie państwa stron Konwencji, na równej, słusznościowej podstawie, ze szczególnym uwzględnieniem interesów i potrzeb krajów rozwijających się, w szczególności państw śródlądowych i państw najmniej rozwiniętych.

• część XI dotycząca tzw. obszaru (dno mórz i oceanów poza zasięgiem jurysdykcji państwowej, poza zewnętrzną granicą szelfu kontynentalnego) Zasada: państwa rozwijającię za pozwoleniem państw rozwiniętych, mają dostęp na słusznej podstawie do podmorskiej technologii wydobywczej.

10. Co wiesz o sporach międzynarodowych?

Spory międzynarodowe wynikają ze sprzeczności interesów poszczególnych państw i ich ugrupowań, z ich odmiennej polityki i podejścia do wielu zagadnień. Spory te mają różnorodny charakter. Trwanie niektórych sporów może zagrażać międzynarodowemu pokojowi., inne z kolei mogą tylko w pewnym stopniu niekorzystnie wpływać na stosunki międzynarodowe.

Rola współczesnego prawa międzynarodowego w odniesieniu do sporów międzynarodowych polega na:

• wprowadza ono obowiązek pokojowego załatwiania sporów,

• zobowiązuje w konkretnych przypadkach państwa do poddania się określonemu sposobowi załatwiania sporów,

• tworzy systemy i sposoby pokojowego załatwiania sporów.

Obowiązek załatwiania sporu wyłącznie metodami pokojowymi, co nie oznacza, że państwa mają obowiązek załatwiania wszystkich sporów (np. sporów zwykłych - nie zagrażające pokoju). Obowiązek ten istnienie tylko w przypadku sporów kwalifikowanych czyli zagrażających pokojowi (zajmuje się nimi RB ONZ).

Swoboda wyboru załatwiania sporu i jej ograniczenia. Strony sporu nie są zobowiązane do zastosowania jakieś sposobu załatwiania sporu. Wybór zależy od stron. Swoboda ta zostaje ograniczona w umowach międzynarodowych - w nich państwa z góry godzą się na jakiś konkretny sposób załatwienia sporu.

Sposoby załatwiania sporów:

• nie prowadzące do wiążącego dla stron rozstrzygnięcia:

• dyplomatyczne czyli bez udziału organu międzynarodowego (rokowania, dobre usługi, pośrednictwo)

• postępowania z udziałem organów międzynarodowych: badania i koncyliacja

• kończące się wiążącym rozstrzygnięciem - arbitraż i postępowanie sądowe.

Źródła prawa dotyczącego załatwiania sporów międzynarodowych:

• umowy wielostronne (Konwencja Haska o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych z 1907 r.

• Karta NZ (obszerne postanowienia dotyczące sposobu załatwiania sporów w rozdziałach VI i XIV oraz SMTS w załączniku do Karty)

• traktaty arbitrażowo-koncyliacyjne - umowy dwustronne poświęcone w całości załatwianiu sporów

11. Scharakteryzuj Konwencje o ochronie środowiska Morza Bałtyckiego z 1974 r.

Konwencja o ochronie środowiska obszaru morza bałtyckiego podpisana w Helsinkach 1974 roku. Określa zasady współpracy 9 państw nadbałtyckich w zakresie ochrony Bałtyku.

Jej celem jest kompleksowa ochrona Morza Bałtyckiego. Szczególny nacisk położony został na zapobieganie zanieczyszczeniom, wprowadza zasadę przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko planowanej działalności, umożliwia tworzenie obszarów chronionych w rejonie morza. Nakłada ona obowiązek prowadzenia kontroli zanieczyszczeń wody i powietrza, gwarantuje społeczeństwu dostęp do informacji o stanie środowiska Bałtyku, zakazuje rozmyślnego spalania odpadów na morzu. Nakazuje ochronę przyrody i bioróżnorodności jak również zobowiązuje do wymiany informacji. Ponadto każde państwo musi zapobiegać wyciekom ropy naftowej, państwa powinny udzielać sobie pomocy w dziedzinie zwalczania zanieczyszczeń.

---