WPROWADZENIE DO NEUROPSYCHOLOGII KLINICZNEJ

NEUROPSYCHOLOGIA - dziedzina teoretyczna i praktyczna zajmująca się badaniem i opisywaniem związków zachodzących między tkanką nerwową a funkcjami poznawczymi.

• Dziedzina wiedzy z pogranicza psychologii i nauk o układzie nerwowym, zajmująca się poznawaniem związków między czynnością mózgu a funkcjonowaniem psychicznym i zachowaniem się człowieka;

• Dostarcza wiedzy na temat mózgowych mechanizmów złożonych form zachowania (np. pamięci, mowy) i roli, jaką w ich regulacji odgrywają poszczególne struktury mózgu;

• Jej wyniki są wykorzystywane w praktyce klinicznej, w diagnozowaniu i rehabilitacji osób ze schorzeniami neurologicznymi i psychicznymi.

Przedmiot badań neuropsychologii klinicznej

1. Diagnoza psychologiczna zaburzeń zachowania

2. Usuwanie lub łagodzenie tych zaburzeń przy pomocy określonych metod psychokorekcyjnych

3. Profilaktyka zaburzeń zachowania

Papirus Edwina Smitha - najwcześniejsza informacja o lokalizacji funkcji w mózgu i o związku mózg - zachowanie. Zawiera obserwacje i opisy leczenia 48 chorych z urazami różnych części ciała, w tym głowy i szyi. (2500-3000 lat p.n.e.)

Traktat “O Świętej Chorobie”- najlepsze w starożytności omówienie anatomii mózgu; Hipokrates koniec V i połowa IV w p.n.e. „…nie grzebać po omacku w ranie czaszki w okolicy skroniowej, ponieważ w konsekwencji może wystąpić paraliż po przeciwległej stronie ciała…”

Dowody na operacje mózgu w starożytności:

• czaszki z otworami o różnym kształcie we wszystkich ich częściach

• zachowane narzędzia służące do operacji: dłuta, skalpele

Powód operacji: uszkodzenia podczas walki, także zabiegi religijne i mistyczne, wypuszczanie demonów z czaszki, bóle głowy

XIX-to wieczne poglądy na temat odrębnej lokalizacji zdolności psychicznych w mózgu:
procesy psychiczne dzielono na wiele odrębnych, wyspecjalizowanych zdolności

• frenologia (Gall, wykładowca we Wiedniu od 1796 r.)- spekulatywna fizjologia

• mózg składa się z szeregu odrębnych `organów' odpowiedzialnych za odrębne, wrodzone zdolności: w korze mózgu istnieje tyle `organów', ile jest zdolności

• wszelkie zdolności psychiczne mają odrębne umiejscowienie w mózgu

• na czaszce istnieją wypukłości odpowiadające poszczególnym `organom'

• teoria holistyczna (Flourens)

4 przełomowe koncepcje w neuropsychologii współczesnej

1. przyjęcie koncepcji „zespołu objawów” (syndromy) w odróżnieniu od „jednostkowej” koncepcji uszkodzenia mózgu

Zespół - konstelacja objawów przedmiotowych i/lub subiektywnych, która wskazuje na obecność danego schorzenia lub lezji. Niepowtarzalna specyfika całej postaci „GESTALT”

Rola diagnozy różnicowej, tj. nie-ilościowej, ale określającej stopień przybliżenia, niejednowartościowość objawów (symptomów)

2. przewartościowanie koncepcji funkcji - układu funkcjonalnego jako neurologicznej podstawy złożonych funkcji psychicznych

Funkcja - opisuje działanie poszczególnych narządów lub komórek

Układ funkcjonalny - bardziej złożone procesy, wymagające zintegrowanego działania wielu komórek lub tkanek w zintegrowanym procesie funkcjonalnym np. trawienie, krążenie krwi

3. „podwójna dysocjacja funkcji” zwiększa pewność orzekania o związku struktura -funkcja

podwójna dysocjacja funkcji Taubera - podwójna dysocjacja wymaga by objaw A występował przy uszkodzeniach w obrębie jednej struktury lecz nie przy uszkodzeniach innej struktury oraz by objaw B występował przy uszkodzeniach tej 2. struktury ale nie przy uszkodzeniach w obrębie tej pierwszej.

4. „zespół dyskoneksji” dla wyjaśnienia nowych danych i prognozowania

koncepcja teoretyczna, obejmująca zespoły zaburzeń związanych z uszkodzeniami szlaków kojarzeniowych włókien nerwowych.

Włókna nerwowe mogą mieć różnego rodzaju charakter w zależności od tego jakie informacje są przenoszone. Szlaki kojarzeniowe (asocjacyjne) mogą przebiegać w obrębie jednej półkuli (wewnątrzpółkulowe) lub między dwiema półkulami (międzypółkulowe, spoidłowe).

Pola recepcyjne nie mają połączeń między sobą tylko połączenia do nowej kory okolicami asocjacyjnymi. Okolice asocjacyjne w obrębie każdego zmysłu, każdej okolicy wysyłają sygnały do innych okolic asocjacyjnych tej samej półkuli i do przeciwnej (integracja). Okolice asocjacyjne łączą się już ze sobą za pośrednictwem włókien asocjacyjnych kojarzeniowych w obrębie jednej półkuli i między dwoma. W ramach integracji międzypółkulowej są połączenia między okolicami asocjacyjnymi prawej i lewej półkuli i te są czasem bardzo długie (to długie pęczki, włókna kojarzeniowe) łączą odległe okolice mózgowe ale tylko okolice asocjacyjne (nie recepcyjne, nie percepcyjne).

Wyróżnienie dyskoneksji trzech rodzajów:

• wewnątrzpółkulowa (afazja przewodzenia)

• międzypółkulowa (apraksja spoidłowa)

• złożona (oba rodzaje połączeń zostają zerwane)

ROZWÓJ PSYCHICZNY tzw. LIFE SPAN DEVELOPMENT

1. Niemowlęctwo (pierwszy rok życia)

2. Okres poniemowlęcy (do 4. r.ż)

3. Dziecięctwo przedszkolne (do 7 r. ż)

4. Dziecięctwo szkolne (do 12 r. ż)

5. Wiek młodzieńczy (dziewczęta 16-20 r. ż/ chłopcy 18-24 r. ż)

6. Dojrzałość psychiczna i fizyczna

7. Starzenie biologiczne (od 65 r. ż)

TERMINOWI CHOROBA ODPOWIADAJĄ 3 RÓŻNE ZAKRESY ZNACZENIOWE:

• disease - patologiczna zmiana struktury anatomicznej organizmu, którą można mierzyć obiektywnie (medyczny aspekt choroby: tkanka, narząd, badania lab.)

• illness - stan subiektywny jednostki, jej złe samopoczucie, poczucie dyskomfortu (nierzadko bez zmian struktury anatom.) Odzwierciedla to psychologiczny aspekt choroby, brak rejestracji w badaniu laboratoryjnym

• sickness - choroba w sensie społecznym, często nie odczuwana przez człowieka, ale spostrzegana przez środowisko w postaci nietypowych zachowań

MIĘDZYNARODOWE SYSTEMY KLASYFIKACJI CHORÓB

Dwie równoległe światowe klasyfikacje zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania

• ICD -10 (Genewa, 1992)

Intern. Classific.of Mental and Behav. Dis. Międzyn. Klas. Chorób i Probl. Zdrow., rewizja 10 (polskie tłum. Rozdz. V 2000 r); WHO

• DMS -IV (Waszyngton 1994)

Diagn. and Statistical Manual of Mental Dis. Diagnostyczna i Statyst. Klas. Zaburzeń Psych.;

Amerykańskie Tow. Psychiatryczne (APA)

• Różni się od ICD głównie liczba wyróżnianych grup i kategorii

ZDOLNOŚCI POZNAWCZE - to specyficzne funkcjonalne właściwości człowieka, które nie są bezpośrednio obserwowalne, ale w istotny sposób wpływają na jego zachowanie

Zasada wielorakich uwarunkowań:

w wielu wypadkach określenie tych właściwości i natura ich wzajemnych powiązań oraz wpływ

na nasze zachowanie pozostaje nieokreślony

ZMYSŁ - zdolność ludzi i zwierząt do odbioru określonych kategorii bodźców (czyli bodźców w zakresie określonej modalności czuciowej), która jest uwarunkowana istnieniem:

• narządu zmysłu,

• dróg przewodzących impulsy z narządu zmysłu do mózgu

• ośrodków mózgowych, do których trafia informacja z danego narządu zmysłu

RECEPTOR - narząd odbiorczy reagujący wybiórczo na określone zmiany w środowisku, nawet przy znikomym natężeniu czynników, na które jest wrażliwy (np. światło)

ANALIZATOR - struktury i drogi nerwowe wyspecjalizowane w analizie bodźców o danej modalności, np. wzrokowych, słuchowych, węchowych

PERCEPCJA - złożony układ procesów, dzięki którym powstaje subiektywny obraz rzeczywistości zwany spostrzeganiem

Procesy percepcyjne - zasady mózgowej organizacji percepcji reprezentowane są w 3 funkcjonalnych piętrach kory mózgu

• pierwszorzędowe

• drugorzędowe

• trzeciorzędowe

wieloetapowość procesów percepcji, które są regulowane przez wiele systemów mózgowych

- odbiór wrażeń

- postrzeganie w wąskim znaczeniu

- identyfikacja i rozpoznawanie

2

---