Rozdział 4

Od interakcji do stosunków społecznych

Interakcje powtarzalne i regularne

Interakcja zachodzi tu między tymi samymi osobami, ma za każdym razem podobną treść i zdarza się nieregularnie, co jakiś czas. Jest także spontaniczna, wynika tylko z chęci pogadania sobie na luźny, dowolny temat. Taką interakcję nazwiemy powtarzalną.

Nieco odmienna od interakcji powtarzalnej jest interakcja regularna. Występuje ona wtedy, gdy pojedyncze interakcje układają się w jakiś czasowy rytm, powtarzają w pewnych określonych momentach, dzielą je stałe interwały.

Interakcje regulowane normatywnie istniała powinność, obowiązek, zasadne oczekiwanie, że je odbędę.

Stosunek społeczny

Relacja ta stwarza pewne ramy, schemat, w obrębie którego odbywa się bardzo wiele wzajemnie zorientowanych działań. Ale po drugie, nie są to ‐ jak w interakcjach powtarzalnych i regularnych ‐ interakcje tego samego rodzaju, lecz przeciwnie, bardzo różnorodne, czy inaczej wielotematyczne.

Trzecia ważna cecha tego stosunku społecznego to jego trwałość.

Czwarta istotna cecha interakcji, to ich normatywna regulacja.

W skrajnym przypadku spotykamy sytuację, gdy po jednej stronie występuje monopol praw, a po drugiej monopol obowiązków.

Regulacja normatywna wywodzi się z różnych systemów norm społecznych.

Piąta cecha stosunku społecznego zauważmy, że kiedy mówimy o powinnościach, oczekiwaniach społecznych, regułach, prawach i obowiązkach, które wiążą partnerów stosunku społecznego, to nie są one nakładane na konkretne osoby, z uwagi na jakieś ich cechy osobiste, indywidualne, unikalne, ale raczej na typowe miejsca, jakie zajmują w szerszym społeczeństwie.

Znajomość pozycji społecznej to klucz, który pozwala nam sformułować wiele różnorodnych oczekiwań co do reakcji partnera.

Oczywiście że może to być zawodne. Po pierwsze dlatego, że ludzie realizują wymagania swoich ról w różnym stopniu, a niekiedy nie realizują ich wcale. A po drugie, pomylić się możemy dlatego, że ludzie mogą pozorować pewne pozycje społeczne.

Typy stosunków społecznych

pozycja

Drugie kryterium pozwalające wyróżnić rozmaite rodzaje stosunków społecznych odwołuje się do typowych motywacji kierujących jednostkami wchodzącymi w trwałe, regulowane normatywnie relacje między sobą.

autoteliczne fundamenty społeczeństwa ludzkiego w stosunku miłości, którego cechą definicyjną jest kompletna bezinteresowność i czysta radość płynąca z obcowania z drugim człowiekiem.

Kolejna klasyfikacja odwołuje się do charakteru normatywnej regulacji, obecnej w każdym stosunku społecznym.

Wiele stosunków społecznych ma jednak charakter nieformalny, realizują się w ich ramach działania i interakcje o różnym kształcie i różnym przebiegu, w znacznym stopniu spontanicznie.

Czwarte kryterium dotyczy zakresu działań i interakcji mieszczących się w ramach stosunku społecznego.

czas

Szósty podział stosunków społecznych dotyczy tego, jak partnerzy sytuują się w porównaniu ze sobą na skali nierówności społecznej i innych społecznych zróżnicowań.

Siódma istotna sprawa, gdy patrzymy na pozycje połączone stosunkiem społecznym, to podobieństwa lub przeciwnie, różnice pod względem innych społecznie istotnych cech, nienarzucających hierarchicznych przewag czy przywilejów, a mimo to odbijających się na charakterze toczących się w ramach stosunku społecznego interakcji.

ósme kryterium odmienności stosunków społecznych o miejsce motywacji i ekspresji emocjonalnej we wzajemnych relacjach partnerów.

Kontinuum przejawów aktywności ludzkiej

Spróbujmy podsumować sekwencję kategorii teoretycznych, które wprowadzaliśmy kolejno od rozdziału drugiego, dla oznaczania fundamentalnej dla socjologii domeny aktywności ludzkiej. Zaczęliśmy od zachowania, a więc zewnętrznie obserwowalnych ruchów fizycznych. Potem mówiliśmy o działaniach, a więc zachowaniach wyposażonych w znaczenie. Potem o czynnościach społecznych, a więc działaniach adresowanych ku innym ludziom. Następnie o działaniach społecznych, zorientowanych na potencjalne reakcje innych. Z kolei rozważaliśmy kontakty społeczne, a więc jednorazową, wzajemną wymianę reakcji na działania społeczne partnera. Prowadziło to do pojęcia interakcji, a więc sekwencji wzajemnie zorientowanych i wzajemnie modyfikowanych działań społecznych, zamkniętych w jednym epizodzie. Interakcja powtarzalna rozumiana była jako wielość przypadkowych epizodów interakcyjnych między tymi samymi partnerami. Interakcja regularna ‐ jako wielość epizodów interakcyjnych nieprzypadkowych, przebiegających według pewnego rytmu czasowego. Interakcja regulowana to taka, której cały przebieg jest wyznaczony normatywnie, wiążącymi regułami społecznymi. Doszliśmy w ten sposób do pojęcia stosunku społecznego, jako abstrakcyjnej relacji między pozycjami społecznymi, realizującej się w wielości interakcji polegających na wykonywaniu wzajemnie zorientowanych, normatywnie przepisanych ról społecznych.

Rozdział 5

Od stosunków społecznych do organizacji

Środowisko społeczne

jednorodny zbiór takich samych lub przynajmniej istotnie podobnych pozycji i ról nazwiemy środowiskiem społecznym.

Emile Durkheim wyróżniał swoistą formę integracji zbiorowości, którą określał jako solidarność mechaniczną. Rozumiał przez to poczucie wspólnoty oparte na podobieństwie ról, funkcji, sytuacji życiowej, wykonywanego zawodu

solidarność środowiskowa między takimi samymi pozycjami wynika z podobieństwa trzech atrybutów pozycji. Po pierwsze, oczywiście związanych z pozycjami ról, to znaczy właściwych sposobów zachowania. Po drugie, z pozycjami społecznymi związane są także typowe kompleksy przekonań, poglądów, swoisty zasób wiedzy. Po trzecie, atrybutem pozycji społecznej są także charakterystyczne dla niej interesy albo, używając terminu Maxa Webera, „szansę życioweʺ.

Na solidarność środowiskową składa się kilka elementów. Jednym jest pewna doza zaufania a priori, którym darzymy innych tylko z tego tytułu, że są podobni do nas swoim statusem społecznym. Innym składnikiem solidarności jest lojalność środowiskowa. Wreszcie środowiska cechują intensywne kontakty wewnątrzśrodowiskowe.

Krąg społeczny

jeśli weźmiemy dowolną pozycję, to jej atrybutem ‐ czwartym w kolejności, po roli, otoczce ideologicznej i typowych interesach ‐ jest zestaw typowych innych pozycji, z którymi jest powiązana, a zatem typowych kierunków interakcji i typowych partnerów, z którymi nawiązuje kontakt każdy, kto pozycję tę zajmuje. każdą pozycję społeczną otacza krąg innych pozycji powiązanych z nią typowymi dla niej stosunkami społecznymi. Proponuję, aby dla opisania tej konfiguracji pozycji przyjąć nazwę krąg społeczny, a każdą pozycję w obrębie kręgu społecznego nazywać pozycją perymetryczną.

często zdarza się, że oczekiwania rozmaitych partnerów zajmujących pozycje perymetryczne są odmienne, a nawet sprzeczne. Gdy wymagania różnych segmentów są niespójne, rozbieżne lub sprzeczne, mamy do czynienia z konfliktem w ramach pozycji społecznej, albo inaczej ‐ konfliktem pomiędzy segmentami roli. (wtedy albo przyjęte normy określają co jest ważniejsze a jak ich nie ma to subiektywna ocena)

Konglomerat pozycji

każda konkretna jednostka zajmuje równocześnie nie tylko jedną, lecz wiele pozycji społecznych.

pozycję społeczną, którą jednostka wskazuje sobie jako najważniejszą, nazywać będziemy pozycją centralną. Natomiast inne, o mniejszym subiektywnym znaczeniu, nazwiemy peryferycznymi.

Konflikt między pozycjami zajmowanymi przez jedną osobę może polegać nie tylko na sprzecznościach ról (oczekiwań normatywnych), ale także na niemożności pogodzenia innych atrybutów różnych pozycji. po drugie, dysonans pomiędzy poglądami i przekonaniami narzucanymi przez każdą z nich Po trzecie, sprzeczność dotyczyć może charakterystycznych dla różnych pozycji interesów. po czwarte, różne pozycje narzucają różne kierunki kontaktów społecznych i interakcji.

Sekwencja pozycji

W perspektywie czasu codziennego jednostka zmienia wielokrotnie swoją pozycję, aktywizuje jedną, zawiesza drugą. pozycję zaktywizowaną w danym kontekście społecznym, najważniejszą dla działań i interakcji podejmowanych tam właśnie, nazwiemy pozycją widoczną. Natomiast wszelkie pozycje danej osoby nieaktywne w danym momencie nazwiemy utajonymi.

Zmienność pozycji może występować nie tylko w czasie codziennym, ale także w dłuższych przedziałach czasowych, a wreszcie w całym okresie życia ludzkiego, w czasie biograficznym.

Takie pozycje, które zwiększają szansę zajęcia innej pozycji w sekwencji pozycji czy karierze zawodowej, nazwiemy pozycjami predestynującymi. takie, które utrudniają albo nawet zamykają dalszy krok kariery, nazwiemy pozycjami dyskryminującymi.

organizacja społeczna to dla socjologa zintegrowany zbiór pozycji społecznych i stosunków społecznych, realizujący wspólnie jakieś istotne społecznie funkcje, tworzący swoistą całość odróżnialną od innych podobnych całości.

Rozdział 6

Od organizacji do struktury społecznej

W pojęciu organizacji społecznej ludzie byli jeszcze obecni, aczkolwiek pozbawieni swojej indywidualnej tożsamości. Występowali bowiem jako typowi przedstawiciele pozycji społecznych czy wykonawcy ról społecznych. W pojęciu struktury społecznej (Georg Simmel) znikają jednostki, pozycje społeczne czy role, a pozostaje jedynie czysta sieć relacji między nimi, sam kształt czy forma organizacji, a nie organizacja w jej pełnej treści.

mikrostruktura to sieć powiązań między elementarnymi składnikami życia społecznego, czyli takimi, które z punktu widzenia socjologii są traktowane jako ostateczne i dalej nierozkładalne. makrostruktura to jakby struktura drugiego rzędu, sieć powiązań między złożonymi obiektami społecznymi, a więc takimi, które same są wyposażone w strukturę.

Determinacja strukturalna

sama struktura, niezależnie od wszelkich innych czynników istotnych dla funkcjonowania organizacji społecznych, w bardzo dużym stopniu decyduje o tym, co się w organizacji dzieje, jak ona funkcjonuje, jak realizuje swoje cele.

rozróżnić cztery wymiary struktur. Nazwijmy je: strukturą normatywną, strukturą idealną, strukturą interesów i strukturą interakcyjną. Struktura normatywna to sieć relacji między występującymi w obrębie organizacji regułami działania różnych osób zajmujących różne pozycje. Struktura idealna to sieć relacji pomiędzy występującymi w obrębie organizacji przekonaniami i poglądami osób zajmujących różne pozycje. Struktura interesów (szans dostępu do społecznie cenionych dóbr, a więc przywilejów lub upośledzenia). struktury interakcyjne, czyli typowe formy komunikacji między osobami zajmującymi różne pozycje w organizacji, mogą charakteryzować się otwartością, a więc łatwością nawiązania i kontynuowania kontaktów, albo przeciwnie, przeszkodami i ograniczeniami w tym zakresie.

Dynamika struktur

Elias wprowadził pojęcie figuracji jako struktur w nieustannym procesie krystalizowania się i rozpadu.

Struktura normatywna zakazuje pewnych działań lub stara się do nich zniechęcić, ale także nakazuje określone działania lub skłania do ich podejmowania.

Struktura idealna sugeruje odrzucenie pewnych przekonań, ale zarazem wymaga uznawania innych

Rozdział 7

Od działań masowych do ruchów społecznych

Społeczeństwo masowe

Wyróżnimy trzy rodzaje aktywności zbiorowej: działania masowe, zachowania zbiorowe i działania zbiorowe, ze szczególnie ważnym przejawem tych ostatnich, jakim są ruchy społeczne.

Działania masowe

W przypadku działań masowych ludzie działają jeszcze pojedynczo, każdy dla jakichś swoich własnych prywatnych celów, kierując się indywidualnymi motywacjami, racjami i intencjami. w przypadku działań masowych jedyna różnica w stosunku do działań indywidualnych to ich wielość i równoczesność. Kiedy wielu ludzi w podobnym czasie podejmuje podobne działania, pojawiają się ich skutki zagregowane i skumulowane, wykraczające poza zakres prywatny i jednostkowy, a uzyskujące znaczenie ogólnospołeczne.

Zachowania zbiorowe

Wielość działań może jednak cechować się jeszcze dodatkowymi właściwościami. Działający ludzie mogą być mianowicie zgromadzeni w jednej przestrzeni, a także doświadczać tej samej sytuacji. Ciągle jeszcze działają jednak w pojedynkę, na własną rękę: w bliskości przestrzennej, w tych samych warunkach sytuacyjnych, ale niejako obok siebie, a nie wspólnie. Przyjęło się tego rodzaju aktywność określać mianem zachowania zbiorowego.

Działania zbiorowe

Aktywność ludzi w zbiorowościach przebiega nie tylko „obok siebieʺ, nolegleʺ z aktywnością innych ‐ jak w przypadku tłumu, audytorium, publiczności, pokolenia ‐ ale także wspólnie. Taka wspólna aktywność pojawia się wtedy, gdy ludzie zdają sobie sprawę, że celów, jakie sobie postawili, nie da się zrealizować w pojedynkę, a jedynie razem z innymi, z udziałem innych, przy pomocy innych. Działająca wspólnie zbiorowość staje się wówczas instrumentem niezbędnym do realizacji celów poszczególnych członków. Aby takie działania były skuteczne, konieczna jest, po pierwsze, wyraźna artykulacja celów działania, po drugie, określenie strategii postępowania, po trzecie, podział funkcji między uczestników, po czwarte, koordynacja różnych funkcji. Najczęściej spełnieniu tych wymogów służy, po piąte, wyłonienie się przywództwa. Kiedy zbiorowość działa w celu realizacji wyraźnie określonych celów, przyjmując określone strategie działania, dzieląc między siebie zadania i koordynując je między sobą, a także poddając się wyłonionemu spontanicznie przywódcy, mamy coś więcej niż zachowania zbiorowe. Na ogół wiąże się z tym także większa trwałość tego rodzaju działań.

Ruchy społeczne

ruchy społeczne po pierwsze, są one ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś rodzaju zmiany społecznej. A po drugie, przebiegają w ramach niezinstytucjonalizowanych i niesformalizowanych.

Dynamika ruchów społecznych

Ruchy społeczne rodzą się, rozwijają, odnoszą sukcesy lub porażki, ale w końcu rozpadają się i zanikają.

Sprzyjający kontekst strukturalny tworzy dopiero pewne ogólne tło, na którym ruchy społeczne mogą powstać, ale oczywiście nie przesądza o ich powstaniu. Kolejny warunek niezbędny, ale też sam w sobie niewystarczający to, według Smelsera, pojawienie się „strukturalnego napięciaʺ.

Zdarzenie inicjujące zamyka genezę ruchu społecznego.

W toku rekrutacji wyróżniają się na ogół dwie kolejne fale. Pierwsza, którą określa się jako rekrutację pierwotną, obejmuje tych, którzy przyłączają się do ruchu z pobudek ideologicznych czy moralnych. Druga fala rekrutacji, rekrutacja wtórna, opiera się na zupełnie innej motywacji. Gdy ruch już istnieje i gdy, co więcej, odnosi jakieś widoczne sukcesy, sama przynależność staje się atrakcyjna „autotelicznieʺ, niezależnie od instrumentalnych celów ruchu.

W znacznej liczbie ruchów społecznych bardzo wcześnie pojawia się jakaś postać centralna: przywódca charyzmatyczny.

Każdy ruch społeczny w jakimś momencie się kończy. Jego kres może w naturalny sposób przynieść zwycięstwo, osiągnięcie tych zmian społecznych, reform czy rewolucyjnych przekształceń, o które ruch walczył. ruch ponosi klęskę, gdy nie udaje mu się zrealizować celów.

Rozdział 8

Od wielości jednostek do grupy społecznej

Cechy grupotwórcze

społeczeństwo to wielość jednostek albo inaczej ‐ pewna populacja.

Jeżeli mówimy o jakiejkolwiek zbiorowości ludzi, to jej podstawową charakterystyką jest skład: kto do niej należy, kim są te jednostki, które do niej zaliczamy?

Na drugim biegunie znajdują się takie cechy, które przysługują wyłącznie danej jednostce, których z nikim nie dzieli, które tworzą jej niepowtarzalną indywidualną tożsamość.

Ale jest jeszcze trzeci typ cech: takie mianowicie, które dzielimy z niektórymi tylko ludźmi, a które tym samym różnią nas razem z nimi od innych ludzi.

Cechy uniwersalne natury ludzkiej, wspólne wszystkim ludziom, konstytuują ludzkość, mieszkańców planety Ziemia, niezróżnicowane społeczeństwo globalne. Cechy indywidualne, niepowtarzalne, prywatne, nie konstytuują żadnej całości, lecz tylko luźny zbiór odrębnych i osobnych jednostek. Natomiast dzięki cechom pośredniej natury, podobieństwom i różnicom cząstkowym, wielość ludzi, populacja, dzieli się na mniejsze całości, czyli inaczej ‐ strukturalizuje się wewnętrznie.

każdą jednostkę cechuje równocześnie wiele takich cech cząstkowych.

Odmiany zbiorowości ludzkich

Zbiorowości ludzkie, konstytuowane przez cechy tego pośredniego rodzaju ‐cząstkowo upodabniające i różniące ‐ mogą występować w różnych postaciach. Zbiór jednostek podobnych pod jakimś względem i różniących się pod tym względem od innych nazwiemy kategorią statystyczną albo inaczej zbiorem statystycznym.

waga tych rozmaitych cech, które przysługują jednej i tej samej osobie, jest nierówna.

Zbiór ludzi podobnych pod względem cech społecznie doniosłych w danym miejscu i w danym czasie stanowi już coś więcej niż zbiór statystyczny. Wspólnota nie wynika już tylko z operacji liczbowych, ale z realnego podobieństwa sytuacji życiowej, interesów, szans będziemy w tym przypadku mówić o kategorii socjologicznej.

Gdy wspólnej sytuacji życiowej, podobnemu położeniu społecznemu danej zbiorowości, towarzyszy rozwinięta samoświadomość czy tożsamość zbiorowa, mamy coś więcej niż tylko kategorię socjologiczną. Dlatego nazwiemy taką zbiorowość kategorią społeczną.

Jedną z najważniejszych odmian więzi subiektywnej jest więź moralna. Proponuję określić tym terminem więź społeczną w jej aspekcie kulturowym. Wszak sam termin „moralnośćʺ zawiera oba tak istotne tu składniki znaczeniowe: a) relację jednych ludzi do drugich oraz b) normatywną, powinnościową charakterystykę tej relacji.

składniki więzi moralnej to: a) zaufanie, czyli oczekiwanie godnego postępowania innych wobec nas, b) lojalność, czyli powinność nienaruszania zaufania, jakim jesteśmy obdarzeni przez innych, i wywiązywania się z podjętych zobowiązań, c) solidarność, czyli troska o interesy innych i gotowość podjęcia działań na ich rzecz, nawet gdy narusza to nasze własne interesy.

Zarówno intensywność, jak i zasięg więzi moralnej są zmienne.

Patologia więzi moralnej

Są sytuacje, gdy więź moralna ulega osłabieniu i zawężeniu. gdy odczuwane zagrożenia mają charakter indywidualny, a nie kolektywny, gdy niepewność dotyczy losu jednostkowego, a nie zbiorowego, gdy realizacja własnych interesów może dokonywać się w pojedynkę, na własny rachunek, bez udziału zbiorowości. Trzy przejawy atrofii to: a) antyteza zaufania, jaką jest kultura cynizmu, czyli rozpowszechniona podejrzliwość b) antyteza lojalności, jaką jest kultura manipulacji c) antyteza solidarności, jaką jest kultura obojętności.

„amoralnego familizmuʺ

Zjawisko równoczesnej partycypacji

Ludzie należą równocześnie do wielu grup.

Można też wskazać tendencję historyczną, która polega na stopniowym mnożeniu tego wachlarza grup, jaki jest dostępny dla jednostek. Niebywale zwiększyła się liczba grup, do których przynależność jest dobrowolna, a nie przypisana, do których przystępujemy, zapisujemy się, przyłączamy.

Jeżeli typowe dla tych grup interesy czy lojalności są niezgodne, albo wchodzą ze sobą w sprzeczność, a uczestnictwo w jednych wymaga zaniedbania innych, ludzie doświadczają konfliktu partycypacji.

Grupy zorganizowane

Otóż kontakty i interakcje między członkami grupy, gdy stają się powtarzalne i regularne, mogą przerodzić się w regulowane normatywnie. Wtedy pojawiają się między członkami grupy stosunki społeczne wskazujące na ich wzajemne powinności i uprawnienia, zdefiniowane zostają pozycje społeczne, które zajmują członkowie grupy, a z tymi pozycjami wiążą się właściwe dla nich role. Oznacza to, jak pamiętamy, że w zbiorowości pojawiła się organizacja społeczna. pewna zbiorowość jest organizacją społeczną, albo inaczej ‐ grupą zorganizowaną.

Emile Durkheim określał więź tego rodzaju między dopełniającymi się, komplementarnymi pozycjami mianem „solidarności organicznejʺ, wskazując, że w odróżnieniu od prymitywnej „solidarności mechanicznejʺ opiera się ona nie na podobieństwie między ludźmi, lecz właśnie na różnicach między nimi.

Rozdział 9

Odmiany grup społecznych

Obiektywne kryteria klasyfikacji

wielkość- grupy małe i wielkie

rwałość-grupy istniejące krótko, grupy długotrwałe

sposób rekrutacji- grupy, do których jest się przypisanym, wchodzi do nich bez własnego aktu woli, przez urodzenie, przez przymus; grupy, do których przystępujemy::: ekskluzywne inkluzywne

intensywności uczestnictwa-

sumy czasu i energii ‐ fizycznej, ale i zaangażowania myślowego, jakich grupa wymaga od swoich członków

rygoryzm i zakres kontroli, jaką grupa rozciąga nad swoimi członkami.

charakter korzyści, jakie przynosi jednostce członkostwo w grupie.

stopień zorganizowania grupy

psychologiczna relacja jednostki do grupy

Syntetyczne typologie grup

Bardzo istotne przeciwstawienie dwóch typów grup: grup pierwotnych i grup wtórnych. (Cooley)

Toennies- Gemeinschaft und Gesellschaft,

Putnam kapitał społeczny

Stefan Nowak „próżniasocjologiczna” Autokratyczna i pozbawiona mocnej legitymizacji społecznej władza partii komunistycznej doprowadza, jego zdaniem, do wytrzebienia sfery autentycznych inicjatyw obywatelskich, spontanicznych form organizacyjnych, oddolnych przejawów mobilizacji.

Najważniejsze pojęcia wprowadzone w rozdziale

Rozdział 13

Kultura zaufania

Zaufanie i nieufność: „zakładyʺ na temat przyszłości

Ryzyka tworzonego przez skomplikowane środowisko społeczne nie da się uniknąć, na to bowiem aby żyć, musimy wchodzić w interakcje z innymi. Musimy więc nieustannie podejmować grę, czynić zakłady, stawiać na takie lub inne przyszłe działania naszych partnerów. Czynimy to, udzielając im lub odmawiając zaufania.

trzy kategorie oczekiwań: 1. efektywnościowe- dotyczą one instrumentalnych właściwości działań podejmowanych przez partnerów. Oczekujemy tu, że działania innych będą regularne, prawidłowe, przewidywalne. racjonalności czy przemyślanej kalkulacji w działaniach innych. kompetencji, sprawności, skuteczności czy wydajności działań. 2. oczekiwania aksjologiczne 3. oczekiwania opiekuńcze, liczymy na to, że inni będą bezinteresownie dbać o nasze sprawy, że będą szlachetni, pomocni, altruistyczni, że będą nam pomagać.

wyrażanie nieufności: 1. uznanie, że inni działać będą egoistycznie i interesownie, dbając przede wszystkim o własne sprawy. 2. oczekiwanie, że inni zawsze działać będą amoralnie, stronniczo, oszukańczo, kłamliwie, oportunistycznie. 3. oczekiwanie, że inni działać będą irracjonalnie, przypadkowo i chaotycznie.

zaufanie osobiste w stosunku do konkretnych, znajomych osób. zaufanie pozycyjne, kierowane do określonych ról społecznych, zawodów, stanowisk, urzędów, bez względu na to, kto je konkretnie zajmuje. zaufanie komercyjne, kierowane do towarów: produktów określonej marki, firmy, pochodzących z określonego kraju. zaufanie technologiczne ‐ do rozmaitych skomplikowanych systemów technicznych. zaufanie instytucjonalne, do złożonych bytów organizacyjnych. zaufanie systemowe, kierowane pod adresem całego systemu społecznego i jego uczestników.

Zaufanie i nieufność mogą mieć także charakter uogólniony, „kultura zaufaniaʺ lub „kultura nieufnościʺ.

Zasadność zaufania lub nieufności

Kryteria immanentne (dotyczące bezpośrednio obiektów czy osób), jakie bierzemy pod uwagę, są trojakiego rodzaju: reputacja, aktualne osiągnięcia, fizjonomia.

czy zachowanie jest skutecznie monitorowane i kontrolowane, a w konsekwencji zagrożone negatywnymi sankcjami w razie naruszenia zaufania.

nasza własna skłonność do udzielania lub do odmowy zaufania, osobista ufność łub nieufność.

tendencja do obdarzania zaufaniem lub odwrotnie ‐ odmawiania zaufania, może przybrać charakter zbiorowy, społeczny.

Strukturalne źródła kultury zaufania

dziedzictwo historyczne

aktualny kontekst strukturalny: stabilność normatywna, przejrzystość organizacji społecznej, trwałość porządku społecznego, podporządkowanie władzy regułom prawa, konsekwentne realizowanie uprawnień i egzekwowanie obowiązków.

Podmiotowe czynniki kultury zaufania

Do pierwszej kategorii ‐ rysów osobowościowych ‐ zaliczymy wysokie aspiracje, aktywizm, optymizm, orientację ku przyszłości, afirmację sukcesu. Do drugiej kategorii czynników podmiotowych ‐ szeroko rozumianych zasobów kapitałowych ‐ należy wykształcenie, majątek, kontakty i znajomości, oparcie rodzinne, stan zdrowia, religijność, bogactwo duchowe.

Funkcje i dysfunkcje zaufania i nieufności

Zasadne zaufanie jest korzystne (funkcjonalne) zarówno dla obdarzającego zaufaniem, jak i dla zaufaniem obdarzanego. pozytywne funkcje może mieć także nieufność, pod warunkiem, że jest epistemologicznie ugruntowana. Nieufność wobec niegodnych zaufania jest oczywiście racjonalna.

Dysfunkcjonalnymi stają się natomiast wtedy, gdy brak im epistemologicznych podstaw.

Rozdział 16

Władza jako odmiana nierówności

posiadający władzę, aby ją zabezpieczyć i umocnić musi: a) nie przyjmować za swoje dobra czy usługi niczego innego niż podległość, a więc wykazywać obojętność na próby odwzajemnienia się w innej „walucieʺ, b) monopolizować własne dobra czy usługi, odcinając podległych sobie od dostępu do alternatywnych źródeł, c) wzmagać przez odpowiednią indoktrynację lub propagandę poczucie absolutnej niezbędności oferowanych dóbr czy usług, d) zabezpieczyć się przed możliwością buntu podległych swojej władzy i zagarnięcia przez nich potrzebnych im dóbr siłą.

władzy podlega, aby uniezależnić się i odzyskać wolność, powinien: a) Zwiększać zasób takich strategicznych dóbr, które mogą być wymienione za wolność b) likwidować monopol partnera posiadającego władzę. c) Uczyć się rezygnacji z dóbr czy usług, za które nie można zapłacić inaczej niż zniewoleniem d) Zwiększać własną siłę nacisku na partnera, aż do możliwości zdobycia potrzebnych dóbr czy usług przemocą.

Odmiany władzy

dominacja- asymetryczna relacja władzy występuje pomiędzy zbiorowościami (grupami, klasami, warstwami, kategoriami społecznymi), z których jedna ma możliwość zagwarantowania swoich interesów kosztem interesów, czy wbrew interesom drugiej Według Webera, władza to taka relacja między jednostkami, w której istnieje prawdopodobieństwo, że jedna z nich przeprowadzi swoją wolę, nawet mimo oporu drugiej.

autorytet osobisty

Przemoc

relacje między pozycjami społecznymi (statusami) w ramach stosunków społecznych [autorytetem pozycji (statusu)]

przymus

władza osadzona w stosunku społecznym

Max Weber wprowadza rozróżnienie trzech form legitymizacji, czy inaczej ‐ umocowania władzy: legalną, tradycyjna, charyzmatyczna.

Max Weber opisywał przejście władzy charyzmatycznej w legalną, co określał jako rutynizację charyzmy.

Przywództwo

konieczności funkcjonalnych, które występują w większości grup:1. z potrzeby koordynacji działań zmierzających do realizacji celów grupowych., 2. z potrzeby zapewnienia wewnętrznej integracji czy spoistości grupy, 3. z potrzeby afirmowania ważnych dla grupy ideałów i wartości przez dostarczanie wzorów osobowych, a w razie potrzeby egzekwowanie właściwych sposobów postępowania.

Co pomaga zdobyć przywództwo: 1. wysoki stopień pewności siebie 2. zdolności towarzyskie 3. ujawniana i dostrzegana szczególna kompetencja w dziedzinach przez grupę cenionych 4. wzorowe stosowanie się do uznanych w grupie norm i wartości

trzy style przywództwa: autokratyczne, demokratyczne i permisyjne (zwane też czasem leseferystycznym).

Przywódca autokratyczny sprawuje władzę samodzielnie i monopolistycznie.

Przywódca demokratyczny koordynuje, doradza, sugeruje decyzje członkom grupy. Przywódca permisyjny jest realizatorem ustaleń podjętych swobodnie przez grupę i minimalnie wtrąca się do procesu decyzyjnego, służąc jedynie grupie swoimi kompetencjami i umiejętnościami wykonawczymi.

---