Zadanie (2pkt) Schemat przedstawia piramidę pokarmową.

a) Wykorzystując zawarte w niej informacje, spośród niżej podanych wybierz i zaznacz trzy zasady prawidłowego żywienia:

1. Brak mięsa w codziennym jadłospisie należy uzupełnić zwiększonym spożyciem nabiału.

2. Urozmaicony posiłek powinien zawierać co najmniej po jednym produkcie z każdej grupy pokarmów.

3. Najwięcej powinno się spożywać produktów zawierających sacharozę i cukry proste.

4. Warzywa i owoce są istotnym składnikiem jadłospisu ze względu na ich znaczenie energetyczne.

5. W prawidłowo skonstruowanym jadłospisie powinny się znajdować zarówno tłuszcze roślinne, jak i zwierzęce.

6. Dobowe zapotrzebowanie na wodę zawartą w płynach jest dużo mniejsze niż zapotrzebowanie na tłuszcze.

2. Wykaż na odpowiednim przykładzie, że niedobór składników pokarmowych może przyczynić się do powstania wielu zaburzeń i chorób w organizmie człowieka.

3. Ustal i podaj, które z produktów żywnościowych przedstawionych w piramidzie pokarmowej mają znaczenie energetyczne dla organizmu człowieka.

d) Podaj przykład czynnika, od którego zależy zapotrzebowanie organizmu na energię.

Zadanie (2 pkt) Poniższa tabela podaje wartość energetyczną wybranych produktów spożywczych oraz zawartość węglowodanów, białek i tłuszczów.

Ułóż jadłospis na śniadanie dla osoby chorej na cukrzycę, wybierając cztery produkty spośród podanych w tabeli. Uzasadnij swój wybór jednym argumentem.

ZADANIE (1 p.) Piotrek wybiera się na wycieczkę rowerową. Zaplanował już trasę wycieczki. Obliczył, że pokona łącznie około 45 km i zajmie mu to około 2 godz. ciągłej jazdy. Piotrkowi pozostało jeszcze przygotowanie prowiantu na drogę.

Korzystając z tabel nr 1 i 2, zaproponuj koledze posiłek, który zrównoważy koszt energetyczny wykonanego

podczas wycieczki wysiłku. Załóż, że Piotr waży około 70 kg.

ZADANIE (2 p.) Wieczorami siadałam nad jeziorem i myślałam - jak dobrze, że cię mam, anoreksjo. Była dla mnie jak przyjaciółka. (…) Mam w domu żółwia. Lubię patrzeć, kiedy chowa się w skorupę. Anoreksja to moja skorupa. Nie

oddam jej, dopóki nie będę czuła, że naprawdę mam w kimś oparcie.

Gdyby były to słowa wypowiedziane przez Twoją koleżankę, co mógłbyś zrobić, aby jej pomóc? Przedstaw dwa przykłady działań, które mógłbyś jej zaoferować.

Zadanie (2 pkt) Wegetarianizm to sposób odżywiania się wyłącznie pokarmem roślinnym (wegetarianizm absolutny, weganizm). Jego mniej restrykcyjne odmiany dopuszczają uzupełnianie diety roślinnej produktami mlecznymi i jajami, a nawet pozwalają na spożycie w ograniczonych ilościach ryb i drobiu. Wyraź swoją opinię na temat diety wegetariańskiej, podając dwa argumenty.

ZADANIE (4 p.)

Prasa i telewizja zasypują nas informacjami o nowych sposobach zdrowego odżywiania. Często trudno wybrać

ten jeden najlepszy dla siebie.

Dieta optymalna dr. Jana Kwaśniewskiego zakłada stosowanie zasad żywienia optymalnego. Jego podstawą

jest zachowanie właściwych proporcji między białkami, tłuszczami i węglowodanami, które w przybliżeniu

można przyjąć jako 1:2,5-3,5:0,5. Według założeń dr Kwaśniewskiego, najważniejszym składnikiem pożywienia

jest tłuszcz, który powinien być spożywany w dużych ilościach. Najkorzystniejsze dla człowieka są

tłuszcze zawarte w żółtku i szpiku kostnym. Bardzo dobre są też: masło, tłusta śmietana, słonina, boczek.

Opinia, że tłuszcze szkodzą wątrobie, nie jest prawdziwa. Przy żywieniu optymalnym nie szkodzą, ponieważ są

spożywane prawie bez węglowodanów. Przy tradycyjnym sposobie odżywiania wątrobie nie szkodzą zjadane

tłuszcze, lecz spożywane wraz z nimi węglowodany, które wątroba musi przerabiać na trójglicerydy i cholesterol.

Tłuszcze roślinne są natomiast w organizmie utleniane, czego skutkiem jest powstawanie tlenków

i nadtlenków. Powodują one u człowieka w różnych tkankach stany zapalne i uszkodzenia, a także miażdżycę,

nowotwory i starzenie się organizmu.

Dieta śródziemnomorska zakłada spożywanie 3-5 niewielkich posiłków dziennie. W każdym z nich powinny znajdować

się warzywa i owoce (ok. jednego kilograma dziennie). Należy unikać nasyconych kwasów tłuszczowych

(masła, smalcu, słoniny). Zamiast nich można stosować tłuszcze roślinne. Ryby i owoce morza, jaja, drób należy

spożywać 2-3 razy w tygodniu, a inne rodzaje mięsa tylko kilka razy w miesiącu. Słodycze jadać sporadycznie,

najlepiej zastąpić je owocami. W każdym posiłku powinny znajdować się produkty zbożowe. Należy ograniczyć

solenie. Korzystne jest picie dużych ilości wody mineralnej, najlepiej niegazowanej, lub soków warzywnych

[Na podstawie: Kwapiszewska M., Ryzyko w kilogramach, Wydawnictwo KUBAJAK, 2000]

Z podanych diet wybierz tę, której założenia są dla ciebie bardziej przekonujące. Wskaż dwie zalety wybranej przez siebie diety i dwie wady diety, której założeń nie popierasz.

Zadanie (1 pkt) Bilans energetyczny organizmu oznacza różnicę pomiędzy ilością energii dostarczanej do organizmu w pokarmie, a ilością energii wydatkowanej przez organizm w określonym czasie (np. w ciągu doby). Otyłość jest zawsze wynikiem utrzymującego się przez dłuższy czas dodatniego bilansu energetycznego.

Na podstawie tekstu określ dwie przyczyny powstawania dodatniego bilansu energetycznego organizmu.

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Zadanie (0-1) 2007 próbna Do oceny stopnia otyłości stosowany jest wskaźnik masy ciała, czyli BMI (skrót od angielskiego Body Mass Index). Wskaźnik masy ciała (BMI) = masa ciała (w kg) dzielona przez (wzrost (w m))2

Wskaźnik BMI: od 17 do 20 - niedowaga

od 20 do 25 - prawidłowa waga

od 25 do 30 - nadwaga

> 30 - otyłość

Oblicz, ile wazy osoba o wzroście 1,60 m, jeżeli ma wskaźnik BMI równy 31.

Zadanie (2 pkt) Jednym ze wskaźników zdrowego trybu życia i racjonalnego odżywiania się człowieka jest zachowanie prawidłowej masy ciała w stosunku do wysokości.

Na podstawie powyższego nomogramu podaj zakresy wartości masy ciała dla człowieka o wysokości 158 cm w przypadkach niedowagi i otyłości.

Zadanie (1 pkt) Zdrowy styl życia, prawidłowe odżywianie, dbałość o własną sylwetkę i kondycję są coraz powszechniejsze. Oto lista wybranych zaleceń zdrowego odżywiania się człowieka:

I - dbaj o różnorodność spożywanych produktów,

II - wypijaj codziennie co najmniej dwie duże szklanki mleka,

III - spożywaj zarówno białko roślinne, jak i zwierzęce,

IV - spożywaj tłuszcze (szczególnie zwierzęce) z umiarem,

V - zjadaj codziennie warzywa i owoce,

VI - nie objadaj się słodyczami,

VII - ograniczaj spożycie soli.

Zaznacz odpowiedź (spośród A, B, C, D) uwzględniającą dwa z powyższych zaleceń, których przestrzeganie bezpośrednio zapobiega otyłości.

A. I, II B. IV, VI C. III, V D. VI, VII

Zadanie (2 pkt) Dieta przeciętnego Polaka bardzo znacznie odbiega od zaleceń specjalistów ds. żywienia, dlatego pod względem zachorowalności i zgonów z powodu chorób cywilizacyjnych Polska zajmuje jedno z czołowych miejsc w Europie.

Podaj dwie wady typowej polskiej diety oraz uzasadnij wpływ każdej z nich na zdrowie człowieka.

Zadanie (2 pkt) Ryby morskie są cennym źródłem łatwo przyswajalnego białka. Ich tłuszcz zawiera kwasy tłuszczowe omega-3, które przeciwdziałają zmianom miażdżycowym poprzez zmniejszenie stężenia trójglicerydów i cholesterolu LDL we krwi. Zapobiegają one także powstawaniu zakrzepów naczyniowych oraz powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych, obniżając ciśnienie krwi.

Na podstawie analizy tekstu podaj dwa argumenty uzasadniające wprowadzenie ryb do naszego jadłospisu.

Zadanie (2 pkt) Weganizm jest ścisłą formą wegetarianizmu polegającą na odrzuceniu wszelkich produktów pochodzenia zwierzęcego. Dieta wegan nie dopuszcza mięsa i jego przetworów, ryb, produktów mlecznych, jaj, miodu itp. Podstawą wyżywienia są wyłącznie produkty zbożowe, warzywa, owoce i orzechy. Stwierdzono, że dieta taka ma negatywny wpływ na wzrost i rozwój dzieci. Określ czynnik, którego brak jest przyczyną, dla której dieta wegan nie powinna być stosowana u dzieci. Swoją odpowiedź uzasadnij.

Zadanie Lekarze zalecają zastąpienie tłuszczów zwierzęcych tłuszczami roślinnymi. Jaką cechę budowy biorą pod uwagę?

…………………………………………………………………………………………………………………………………

Zastanów się i odpowiedz na pytanie , czy należy całkowicie wyeliminować z diety tłuszcze zwierzęce

…………………………………………………………………………………………………………………………………

Zadanie (3pkt) Przeprowadzono doświadczenie na dwóch grupach zwierząt tego samego gatunku. W każdej grupie była taka sama liczba zwierząt, wszystkie zwierzęta były bardzo zbliżonych rozmiarów i kondycji.

Grupa I - zwierzęta tej grupy otrzymywały dietę zrównoważoną, która pokrywała wszystkie ich potrzeby energetyczne i budulcowe.

Grupa II - zwierzęta tej grupy otrzymywały dietę, która różniła się od diety grupy I brakiem witaminy A.

1. Wskaż, która grupa zwierząt była grupą kontrolną, a która grupą doświadczalną. Odpowiedź uzasadnij.

2. 
   Sformułuj problem badawczy do tego doświadczenia.

Zadanie 7. (2 pkt)maj 2007 Różne badania prowadzone na całym świecie potwierdzają związek między rodzajem diety a zapadalnością na chorobę wieńcową. W tabeli zestawiono wyniki przeprowadzonych badań. Na podstawie analizy przedstawionych danych sformułuj dwa wnioski dotyczące wpływu rodzaju spożywanego tłuszczu na zapadalność na chorobę wieńcową.

1. .....................................................................................................................................................................

2. ...............................................................................................................................................................................................

Zadanie (2 pkt)maj 2007 W tabeli przedstawiono normy zapotrzebowania na białko, czyli ilość białka, jaka powinna znajdować się w żywności spożywanej przez osoby w różnym wieku (w gramach na 1 kg masy ciała człowieka w ciągu doby).

Podane w tabeli dane przedstaw w postaci diagramu słupkowego.

Zadanie (1 pkt) Sformułuj zależność wynikającą z analizy powyższych danych.

......................................................................................................................

Zadanie (1 pkt)

Wyjaśnij, dlaczego ustalone normy zapotrzebowania na białko u dzieci są wyraźnie inne niż u osób dorosłych.

......................................................................................................................

Zadanie (2 pkt) maj 2007 W proponowanych zasadach zdrowego żywienia wskazywane są najczęściej grupy pokarmów, które należy spożywać i określana jest liczba posiłków w ciągu dnia. Posiłki powinny zawierać w odpowiednich proporcjach wszystkie niezbędne do życia człowieka składniki odżywcze czyli białka, węglowodany, tłuszcze i witaminy. Podstawę wielu zaleceń żywieniowych i codziennej diety stanowią produkty zbożowe (np. płatki, kasze, pieczywo pełnoziarniste) lub ziemniaki.

Podaj nazwę składnika odżywczego, którego największą ilość zawierają produkty zbożowe i ziemniaki oraz określ jego rolę dla organizmu człowieka.

.............................................................................................................................................................................................................

ZADANIE 20. (4 pkt)

Kwas solny jest istotnym skladnikiem soku zoladkowego. W jego obecnosci enzymy zoladkowe trawia pokarm bialkowy. Ze wzgledu na dzialanie kwasu i enzymów sciana zoladka wytwarza bariery, które chronia zoladek przed podraznieniem i samostrawieniem. Jednak sa sytuacje, w których one zawodza. Powstaja owrzodzenia scian. Nalezy zatem unikac pokarmów, które wzmoga wydzielanie kwasu solnego - tak jak na zalaczonym wykresie,

Jakich pokarmów powinien unikac pacjent z choroba wrzodowa?

Zaproponuj calodzienna diete, która pozwoli unikac wzmozonego wydzielania kwasu solnego.

Zadanie 29. (2 pkt)

Choroby układu krążenia występują obecnie u ludzi z niepokojąco wysoką częstością. Jednym ze sposobów obniżenia ryzyka zaburzeń w pracy serca i naczyń krwionośnych jest stosowanie właściwej diety.

Wybierz z proponowanych trzech jogurtów ten, który jest najbardziej wskazany dla osoby zagrożonej miażdżycą naczyń krwionośnych. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem.

Zadanie 7. (2 pkt)2007

Różne badania prowadzone na całym świecie potwierdzają związek między rodzajem diety a zapadalnością na chorobę wieńcową. W tabeli zestawiono wyniki przeprowadzonych badań.

Na podstawie analizy przedstawionych danych sformułuj dwa wnioski dotyczące wpływu rodzaju spożywanego tłuszczu na zapadalność na chorobę wieńcową.

1. ..................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

2. ..................................................................................................................................................

...............................................................................................................................

probna XII 2007 W tabeli przedstawiono zawartość wybranych związków chemicznych i błonnika w trzech serkach homogenizowanych A, B i C oraz wartości energetyczne tych serków.

Zadanie (2 pkt) Narysuj diagram słupkowy porównujący zawartości białek i tłuszczów w 100 gramach trzech różnych serków homogenizowanych oznaczonych w tabeli literami A, B i C.

Zadanie (2 pkt) Przeanalizuj dane zawarte w tabeli i wybierz spośród serków A, B i C jeden, w którym zawartość składników odżywczych jest najkorzystniejsza dla zdrowia. Uzasadnij swój wybór dwoma argumentami.

1. ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Zadanie 4. (1 pkt) probna XII 2007 Spożywanie pokarmów bogatych w tłuszcze zwierzęce, brak aktywności fizycznej oraz stresogenny tryb życia to podstawowe przyczyny chorób układu krążenia. Wykaż, przy użyciu jednego argumentu, że dieta bogata w tłuszcze zwierzęce niekorzystnie wpływa na układ krążenia człowieka.

Zadanie 6. (2 pkt) probna XII 2007 W poniższej tabeli podano wartość energetyczną wybranych produktów spożywczych oraz zawartość węglowodanów, białek i tłuszczów w tych produktach (w g). Korzystając z informacji zawartych w tabeli, podaj numery trzech produktów najbardziej odpowiednich na śniadanie dla osoby otyłej. Uzasadnij swój wybór jednym argumentem.

.............................................................................................................................................................................................................

Zadanie 11. (3 pkt)2008 p W tabeli przedstawiono dzienne zapotrzebowanie na energię (kcal) w zależności od płci, masy ciała i aktywności fizycznej człowieka.

a) Narysuj diagram słupkowy (w jednym układzie współrzędnych), ilustrujący dzienne zapotrzebowanie na energię kobiet i mężczyzn o masie ciała 65 kg, wykazujących się umiarkowaną i bardzo dużą aktywnością fizyczną.

b) Sformułuj jeden wniosek wynikający z przedstawionych na diagramie zależności.

.............................................................................................................................................................................................................

Zadanie 19. (2 pkt)2008 p Na schemacie przedstawiono nową piramidę żywieniową opracowaną przez Amerykański Departament Rolnictwa (USDA) w 2005 r. Nowym elementem piramidy są schody, przypominające o codziennej aktywności fizycznej.

a) Określ, co obrazują szerokości poszczególnych „promieni” piramidy.

.............................................................................................................................................................................................................

b) Wyjaśnij, dlaczego w nowej piramidzie przypomina się o codziennej aktywności fizycznej jako nieodłącznym elemencie zdrowego trybu życia.

...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Zadanie 5. (1 pkt)2008 probna Nieprawidłowe odżywianie się człowieka może być przyczyną wielu zaburzeń w funkcjonowaniu jego organizmu. Przyporządkuj zaburzeniom 1 i 2 po jednym przykładzie błędu żywieniowego (spośród A, B, C), który może być przyczyną tych zaburzeń.

1. zaparcia A. pokarm ubogi w witaminy

2. miażdżyca B. niedobór błonnika w pokarmie

C. nadmiar tłuszczu zwierzęcego w pokarmie

1. ............................. 2. ………………...............

Zadanie 23. (2 pkt) Poznań 2008 Mięso zwierząt dzikich i hodowlanych może być źródłem zakażenia chorobami pasożytniczymi.

Spośród A-E zaznacz te dwa działania profilaktyczne, które dotyczą profilaktyki zakażenia włośniem krętym.

A. Higiena podczas przygotowania posiłków. B. Kupowanie wyłącznie mięsa przebadanego przez lekarza weterynarii.

C. Poddawanie mięsa wieprzowego obróbce termicznej. D. Mycie rąk przed posiłkiem.

E. Unikanie spożywania surowego mięsa wołowego.

2009 Zadanie 4. (1 pkt) Na śniadanie uczeń zjadł posiłek złożony wyłącznie z węglowodanów (skrobi i sacharozy). Zaznacz informację, która prawidłowo opisuje trawienie wyżej wymienionego posiłku.

A. Większa część tego posiłku nie ulegnie strawieniu, ze względu na brak odpowiedniego enzymu trawiennego w przewodzie pokarmowym człowieka.

B. Trawienie zachodzić będzie stopniowo, we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego, aż po jelito cienkie.

C. Trawienie tego posiłku zachodzić będzie głównie w żołądku, ze względu na obecność specyficznych enzymów.

D. Trawienie zachodzić będzie tylko w tych odcinkach przewodu pokarmowego, w których jest środowisko obojętne lub zasadowe.

2009 Zadanie 5. (1 pkt) Ważnym posiłkiem jest pierwsze śniadanie. Powinno ono pokrywać nieco ponad jedną trzecią

całodziennego zapotrzebowania na energię i składniki pokarmowe. W Polsce głównym posiłkiem jest zwykle obiad. Kolacja nie powinna przekraczać 1/4 wartości całodziennej racji żywieniowej. Wykresy przedstawiają możliwe udziały trzech głównych posiłków w całodziennym zapotrzebowaniu człowieka na składniki pokarmowe.

Na podstawie tekstu zaznacz wykres (1, 2 lub 3), który obrazuje prawidłowy udział poszczególnych posiłków w całodziennym zapotrzebowaniu człowieka na składniki pokarmowe.

Zadanie 6. (2 pkt)2009 podst. Cholesterol wiąże się we krwi z białkami, tworząc kompleksy lipoproteinowe o dużej gęstości

(HDL) lub małej gęstości (LDL). Kompleksy te różnią się funkcjami pełnionymi w organizmie. Nadmiar znajdującego się we krwi cholesterolu transportowany jest przez LDL, przy czym cholesterol często przenika do ścian tętnic lub osadza się na ich wewnętrznej ścianie. Lipoproteiny HDL mogą chronić tętnice przed rozwojem miażdżycy, transportują bowiem

cholesterol z ich ścian do wątroby, gdzie ulega on przemianie na kwasy żółciowe. Stwierdzono, że wysokiemu poziomowi LDL sprzyja dieta bogata w tłuszcze zwierzęce (oprócz ryb), natomiast spożywanie tłuszczów roślinnych powoduje wzrost poziomu HDL.

Korzystając z powyższego tekstu wyjaśnij, uwzględniając obecność HDL lub LDL, w jaki sposób spożywanie każdego z wymienionych rodzajów tłuszczów (roślinne, zwierzęce) może wpływać na rozwój miażdżycy w organizmie człowieka.

Tłuszcze roślinne:........................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................

Tłuszcze zwierzęce: ..................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................

6

---