WYKŁAD 1. 01.03.2007r.

Temat: Czym zajmuje się makroekonomia?

Makroekonomia jest częścią ekonomii, która zajmuje się badaniem procesów gospodarczych w skali gospodarki jako całości i wykrywaniem w tych procesach prawidłowości. Prawidłowości odkryte przez makroekonomistów to prawa ekonomiczne.

Przedmiotem badania są procesy gospodarcze rozpatrywane w całej gospodarce, np. procesy podziału, konsumpcji.

Gospodarka składa się z szeregu elementów:

• Różne rynki (towarów, pracy, pieniężny, kapitałowy);

• Sfera realna i sfera regulacyjna:

a) s. realna - to realne procesy gospodarcze dotyczące produkcji, konsumpcji, eksportu,

b) s. regulacyjna - dotyczy oddziaływania pewnych instytucji, zwłaszcza państwa.

• Zbiór różnych dziedzin gospodarki

• Różnorodne podziały gospodarcze:

a) grupa przedsiębiorstw - wytwarzają produkty,

b) grupa gospodarstw domowych - konsumuje

G. przedsiębiorstw sprzedaje produkty g. gospodarstw domowych i z tego ma pieniądze. G. gospodarstw domowych pracuje w przedsiębiorstwach i dostaje za to pieniądze.

Aby poznać procesy gospodarcze trzeba wejść w zależności między nimi.

Prawa ekonomiczne - są związkami i zależnościami (o charakterze trwałym, typowym i powtarzającym się) jakie występują między elementami gospodarki. Żeby zrozumieć procesy gospodarcze, to trzeba zrozumieć związki między nimi.

Funkcje makroekonomii:

• f. poznawcza - pozwala zrozumieć na czym polegają związki i zależności występujące w gospodarce (rozumiemy funkcjonowanie gospodarki jako całości);

• f. aplikacyjna - dotyczy spraw bardziej praktycznych, czyli co można zrobić w gospodarce, aby funkcjonowała ona lepiej, sprawniej.

Mikro- i makroekonomia posiadają ten sam przedmiot badań, tzn. te same problemy są badane w mikro- i makroekonomii. Różnica leży w perspektywie badawczej. W makroekonomii koncentrujemy uwagę na funkcjonowaniu gospodarki jako całości.

Podstawowe problemy makroekonomiczne:

• problem produkcji - od czego zależy wielkość produkcji w gospodarce, co wpływa na tempo wzrostu produkcji, czy polityka gospodarcza może oddziaływać na tempo produkcji;

• bezrobocie - jakie są determinanty, przyczyny bezrobocia, co może zrobić państwo dla likwidacji bezrobocia;

• inflacja - (proces wzrostu cen) - jak wpływa inflacja na rozwój podmiotów gospodarczych;

• problem gospodarki otwartej - (wszystkie gospodarki rynkowe są otwarte na świat - eksport, import, wymiana walut i kapitału) - jak można wpływać na import, eksport, wymianę walut czy towarów;

• problem polityki gospodarczej państwa - czy państwo powinno odgrywać rolę aktywną czy bierna, jeśli aktywną to w jakim stopniu, za pomocą jakich instrumentów (administracyjnych czy ekonomicznych) ingerować, czy ingerencja jest skuteczna.

W makroekonomii toczą się spory gdyż nie ma jednego stanowiska teoretycznego. Trudności tej można zapobiec poprzez przyglądanie się argumentom, analizowanie ich i wybieranie najbardziej słusznych - poznawanie różnych teorii.

Model makroekonomiczny - (instrument analizy rzeczywistości) - to upraszczające odzwierciedlenie rzeczywistości gospodarczej, która jest skomplikowana; dlatego też ekonomiści konstruują modele (teoretyczne).

W modelach przyjmuje się pewne uproszczone założenia, np. gospodarka jest zamknięta.

Makroekonomia jest działem ekonomii rozwijającym się od lat 30-stych XX wieku. Wtedy powstał spójny system teoretyczny sformułowany przez Keynes`a, w którym podjęto próby sformułowania procesów gospodarki jako całości.

Podstawowe kierunki makroekonomiczne:

1. Ekonomia klasyczna (XVIII - XIX w.),

2. Marksizm ( od pocz. XIX w.),

3. Ekonomia neoklasyczna (XIX - pocz. XX w.),

4. Keynesizm (od lat 30-stych XX w.),

5. współczesne:

1. monetaryzm

2. neokeynesizm

3. nowa makroekonomia klasyczna.

Idee wysuwane na podstawie współczesnych kierunków:

1.Ekonomia klasyczna ( A. Smith, D. Ricardo)

1. homo oeconomicus (A. Smith) - w procesach gospodarczych ludzie zachowują się jak homo oeconomicus, tzn. kierują się własnym, egoistycznym interesem ekonomicznym;

2. liberalizm gospodarczy (A. Smith) - polega na tym, że gospodarka funkcjonuje najlepiej, najsprawniej, najracjonalniej wtedy, gdy jej działanie opiera się na wolnych, swobodnych mechanizmach rynkowych (apoteoza wolnego rynku - wolny rynek jest najlepszym regulatorem procesów gospodarczych);

3. bierna rola państwa - jest implikacją idei o liberalizmie gospodarczym, i polega na tym, że państwo nie powinno aktywnie ingerować w gospodarkę, gdyż szkodzi; Smith mówi, że państwo powinno pełnić rolę „stróża nocnego” - dbać o porządek;

4. dychotomia sfery realnej i pieniężnej - te dwie sfery funkcjonują niejako niezależnie od siebie (pieniądz nie ma znaczenia dla procesów realnych).

Idee opisane powyżej mają zarówno swoich zwolenników jak i przeciwników.

2.Marksizm - rozwijał się w pewnej opozycji do ekonomii klasycznej.

1. społeczeństwo klasowe - społeczeństwo składa się z klas, a kryterium wyodrębnienia klas społecznych stanowi stosunek do środków produkcji (właściciele i pracownicy); istnienie klas wywołuje zjawisko wyzysku;

2. wyzysk - robotnicy wyzyskiwani są przez właścicieli, gdyż nową wartość w procesach produkcji tworzą według Marksa tylko robotnicy, a właściciele przywłaszczają sobie zysk (część wartości wytworzonej przez robotników), dopiero później ustalono, że wartość nowa stworzona jest przez robotników i właścicieli;

3. niesprawna gospodarka kapitalistyczna - według Marksa jest gospodarką nieracjonalną i niesprawiedliwą, pojawia się w niej szereg problemów, np. polaryzacja dochodów, ubóstwo niektórych grup społecznych, kryzysy, bezrobocie; przyczyna tego wszystkiego jest odział na klasy i wyzysk;

Idea o niesprawności gospodarki kapitalistycznej jest wciąż uznawana za słuszną.

4. wnioski rewolucyjne - gospodarka kapitalistyczna działająca niesprawnie usi zostać zlikwidowana przez robotników, bo jest niesprawiedliwa.

Marksizm jako idea jest mało popularny w Polsce i innych krajach po transformacji, w innych państwach problem marksizmu jest bardziej żywy.

3.Ekonomia neoklasyczna (A. Marshall, A. Pigoń) - nazwa kierunku wskazuje, że kierunek ten nawiązuje do ekonomi klasycznej

1. indywidualizm metodologiczny - polega na tym, że żeby zrozumieć (objaśnić) procesy gospodarcze, to należy rozpoznać reguły postępowania indywidualnych podmiotów gospodarczych (zasady ich działania); jeśli indywidualne podmioty gospodarcze działają racjonalnie, to system gospodarczy działający jako całość jest racjonalny (założenie to w późniejszym czasie wzbudziło szereg kontrowersji);

2. giętkie ceny - oznacza to iż przyjmuje się silną reakcję cen na wszelkie zmiany sytuacji na rynku (giętkie ceny, płace, stopy procentowe zmieniają się pod wpływem sytuacji rynkowej);

3. skuteczny mechanizm rynkowy:

- prawo Say`a

- wyznacznik produkcji

Nawiązuje do liberalizmu ekonomii klasycznej oraz do praw Say`a (I-S) co oznacza, że nie może powstać nierównowaga globalnej podaży i globalnego popytu;

PRAWO SAY`A - produkcja sama tworzy sobie rynki zbytu, bo jeśli produkcja rośnie to rosną również dochody uczestników, a w konsekwencji rośnie też popyt.

4. pieniądz neutralny - oznacza to, że nie wpływa on na sferę realną gospodarki, podaż pieniądza nie wpływa na produkcję

M * V = P * T

M - podaż pieniądza w gospodarce

V - szybkość obiegu pieniądza w gospodarce

P - poziom cen towarów

T - ilość transakcji towarowych

5. bierna rola państwa

4.Keynesizm (od 1936 r.) - idea podważająca teorię ekonomii neoklasycznej

1. podejście makroekonomiczne - odrzucił indywidualizm metodologiczny oraz stwierdził, że nie wystarczy poznać działań indywidualnych podmiotów, żeby poznać działania gospodarki jako całości; żeby zrozumieć ją, należy spojrzeć z punktu makroekonomicznego;

2. machanizm rynku nieskuteczny:

- odrzucenie praw Say`a

- popytowe podejście

Keynes zgadza się z podejściem Marksa. Uważa, że gospodarka oparta na wolnym rynku ma wiele słabości - odrzuca liberalizm gospodarczy. A skoro kapitalizm działa niesprawnie, to trzeba go poprawić ( nie zlikwidować), a dokonać tego przez aktywną rolę państwa w gospodarce;

3. aktywna rola państwa - poprzez aktywność państwo może polepszy działanie mechanizmu rynkowego, jest to tzw. interwencjonalizm gospodarczy, a mówi on o tym co powinien robić rząd, bank centralny, aby korzystnie wpływać na gospodarkę;

4. nieneutralność pieniądza - pieniądz ma znaczenie w gospodarce i wpływa on na sferę realną, np. produkcję, bezrobocie.

Keynes w swej pracy z 1936 r. odrzucił założenia swego nauczyciela Pigoń, za co ten w 1937 r. napisał bardzo złośliwą recenzję, w której mówi, że Keynes uważa się za Einsteina. Jednak w roku 1947 Pigou opublikował ponowną recenzję w której przyznaje swojemu uczniowi rację.

WYKŁAD 2. 08.03.2007r.

Temat: Mierniki działalności gospodarczej.

I. PKB - produkt krajowy brutto

Dla pomiaru działalności gospodarczej najczęściej stosowanym miernikiem jest produkt krajowy brutto (PKB) i wyraża on efekty działalności gospodarczej. Jest to miernik w wyrażeniu pieniężnym, który obrazuje wartość wytworzonych dóbr i usług w gospodarce w danym okresie (najczęściej jest to okres jednego roku). PKB jest miarą działalności gospodarczej danego kraju.

Jest to miernik, którego agregacja następuje przy pomocy cen dla wytworzonych dóbr i usług zawartych w PKB.

PKB można liczyć przy pomocy trzech metod:

1. metoda sumowania produkcji,

2. metoda sumowania dochodów,

3. metoda sumowania wydatków.

Ad. 1. Metoda sumowania produkcji oznacza, że do PKB wlicza się wartość produktów i usług wytworzonych w danym kraju w danym okresie (rok) oraz wartość produkcji podmiotów zagranicznych, ale tylko tej która jest wytworzona w danym kraju.

Metoda sumowania produkcji polega na dodawaniu do siebie wartości wytworzonej produktów przedsiębiorstw działających na terenie danego kraju w danym okresie (rok).

Jednak nie wszystkie produkty są wliczane do PKB, gdyż nie wlicza się wartości produkcji tzw. Dóbr pośrednich, a jedynie wlicza się wartość dóbr finalnych.

DOBRA POŚREDNIE - są to dobra, które wykorzystywane są w danym roku do produkcji innych dóbr, np. surowce, paliwa, minerały, półprodukty; dobra te zużywane są całkowicie w procesie produkcji innych dóbr.

DOBRA FINALNE - są to dobra, które kupują ostateczni nabywcy i użytkownicy; mogą to być dobra konsumpcyjne jak i dobra inwestycyjne, np. budynki, maszyny, sprzęt komputerowy, czyli elementy inwentarza trwałego.

Wartość zużytych w danym okresie (roku) dóbr pośrednich uwzględniana jest w wartości dóbr finalnych wytworzonych przy pomocy dóbr pośrednich. Gdyby w danym roku liczyć wartość dóbr pośrednich i dóbr finalnych to zawyżona zostałaby faktyczna wartość wytworzonego PKB. A zatem uwzględniając przy liczeniu PKB tylko wartość dóbr finalnych unikamy wielokrotnego liczenia wartości tych samych dóbr.

Ten sposób liczenia PKB w ramach metody sumowania produkcji nosi nazwę sumowania wartości produkcji finalnej wytworzonej w danym okresie (roku).

Niektóre dobra mogą mieć charakter zarówno dóbr pośrednich jak i dóbr finalnych, np. cukier, węgiel. Jeżeli dobro służy do produkcji innych dóbr, wykorzystywane jest w przedsiębiorstwie to jest dobrem pośrednim i jego wartość nie jest wliczana do PKB. A gdy dobro nabywane jest przez gospodarstwa domowe w sklepie, np. cukier w torebkach, to jest wtedy dobrem finalnym i jego wartość wliczana jest do PKB.

PKB jest miernikiem, który odzwierciedla wartość wszystkich dóbr finalnych wytworzonych w gospodarce w danym okresie (roku).

W ramach metody sumowania produkcji można stosować jeszcze jeden sposób liczenia PKB. Polega ona na sumowaniu tzw. wartości dodanej, która powstała w gospodarce w danym okresie (roku). Wartość dodana również pozwala wyeliminować kilkakrotne liczenie wartości tych samych produktów.

Oblicza się ją poprzez odjęcie od wartości dóbr wytworzonych w każdym przedsiębiorstwie sumy poniesionych kosztów rzeczowych zużytych przy produkcji tych dóbr.

Wartość dodana to nowa wartość powstająca w przedsiębiorstwach na różnych etapach produkcji, np. w przemyśle wytwórczym lub w przedsiębiorstwach handlowych.

PRZYKŁD:

Dane dobro przechodzi przez trzy stadia produkcji:

a) I stadium - przedsiębiorstwo wytwarza surowiec do dalszych procesów produkcji, np. cukier z własnych buraków cukrowych; wartość tej produkcji wynosi 10 mln zł;

b) II stadium - cukier ten przechodzi do przedsiębiorstwa produkcyjnego i służy tam do wytworzenia różnego rodzaju słodyczy; przedsiębiorstwo produkcyjne sprzedaje te słodycze za 20 mln zł przedsiębiorstwu handlowemu;

c) III stadium - przedsiębiorstwo handlowe sprzedaje słodycze gospodarstwom domowym za 30 mln zł.

Jeżeli bierzemy pod uwagę tylko wartość finalną to PKB wzrośnie dzięki tym działaniom o 30 mln zł.

Ale jeśli chcemy liczyć to za pomocą wartości dodanych, to w pierwszym etapie wartość dodana jest równa wartości sprzedaży, gdyż przedsiębiorstwo nie dokonuje zakupu od innych przedsiębiorstw (nie kupuje buraków), czyli wartość dodana wynosi 10 mln zł. W II etapie przedsiębiorstwo produkcyjne zakupuje surowce za 10 mln zł co oznacza , że wartość dodana wynosi : 20 mln zł - 10 mnl zł= 10 mln zł. III etap polega na tym, że przedsiębiorstwo handlowe płaci 20 mln zł za słodycze, a sprzedaje je za 30 mln zł, wtedy wartość dodana wynosi : 30 mln - 20 mln zł= 10 mln z.

10 mln z + 10 mln zł + 10 mln zł = 30 mln zł

Wynika z tego, że niezależnie od sposobu liczenia PKB musimy otrzymać taką samą wartość . Niezależnie od metod wartość PKB musi być taka sama!

Ad. 2. Metoda sumowania dochodów polega na sumowaniu dochodów czynników wytwórczych powstających w procesie produkcji dóbr i usług w danym okresie (roku). Czyli są to dochody związane ze świadczeniem usług czynników wytwórczych, a z tymi czynnikami wytwórczymi są związane pewne dochody. Dochody czynników wytwórczych są to dochody z tytułu pracy (wynagrodzenie) oraz dochody z tytułu kapitału, czyli dochody w postaci renty, czynszu dzierżawczego, jak również dochody w postaci zysku i procentu. Tylko dochody z tych czynników są wliczane do PKB!

Suma tych dochodów w danym roku jest równa sumie wartości dodanych powstałych w danym okresie (roku). Suma dochodów czynników wytwórczych jest równa sumie wartości dodanych, czyli do PKB nie wlicza się innych dochodów, które powstają poza działalnością gospodarczą , tzn. nie wlicza się pieniężnych świadczeń socjalnych ponieważ nie są one wynikiem działalności gospodarczej, ale wynikiem redystrybucji dochodu narodowego - (wtórnego podziału dochodów). Np. nie wlicza się stypendiów, rent inwalidzkich, zasiłków, itp.

Ad. 3. Metoda sumowania wydatków polega na sumowaniu wydatków na dobra finalne wytworzone w danej gospodarce w danym okresie (roku).

Ogól wydatków obejmuje wydatki:

a) konsumpcyjne (C) - na dobra żywnościowe (obuwie, odzież) oraz na usługi konsumpcyjne (edukacja, usługi fryzjerskie czy krawieckie);

b) inwestycyjne (I) - dla sektora prywatnego są to wydatki związane z zakupem finalnych dóbr inwestycyjnych (narzędzi, sprzętu, maszyn, budynków), a także są to wydatki sektora gospodarstw domowych na zakup budynków mieszkalnych i domów (nieruchomości);

c) rządowe (G) - mają charakter wydatków inwestycyjnych (związane z funkcjonowaniem obrony narodowej, renowacja szkolnego budynku) i wydatków konsumpcyjnych (konsumpcja dla wojsk, wyposażenie w sprzęt szkoły, np. ławki, tablice);

d) związane z wymianą międzynarodową (wymianą handlową z zagranicą) - określa się jako eksport netto (Exnetto) - związane jest z eksportem i importem dóbr, jest równy różnicy między wartością eksportu i importu:

Exnetto = eksport (Ex) - import (Im)

Odjęcie wartości importu związane jest z obliczeniem PKB (wydatków wytworzonych danym kraju). Exnetto nie zawsze przyjmuje wartości dodatnie, może także przyjmować wartości ujemne, przez co wpływa na zmniejszenie wartości PKB w danym roku.

Exnetto > 0 jeśli istnieje nadwyżka eksportu nad importem (Ex > Im), a taka wartość Exnetto decyduje o dodatnim saldzie bilansu handlowego (zestawia przychody i wydatki związane z handlem z zagranicą).

Jeśli Ex < Im to Exnetto < 0, a saldo z bilansu handlowego jest ujemne.

Gdy Ex = Im to Exnetto = 0, czyli saldo bilansu handlowego równa się 0 (bilans zrównoważony).

PKB = C + I + G +Exnetto

W Polsce Import przewyższa eksport, ale eksport rozwija Si i jest dynamiczny dlatego też różnica ta zmniejsza się.

Wartość PKB liczona metodą sumowania wydatków różni się od wartości PKB, która liczona jest metodą sumowania produkcji i metodą sumowania dochodów. PKB obliczany przez sumowanie produktów i dochodów jest liczony w cenach czynników produkcji (metody dają ten sam wynik). PKB liczony metodą sumowania wydatków uwzględnia ceny rynkowe dóbr finalnych, dlatego od PKB w cenach rynkowych należy odjąć podatki pośrednie, które uwzględniane są w cenach dóbr i usług finalnych, tj. VAT i akcyzę, a także należy dodać subsydia dotacji (otrzymywane przez przedsiębiorstw z budżetu, które zwiększają przychody przedsiębiorstw i w rezultacie dochody przedsiębiorstw).

PKB _{w cenach czynników produkcji} = PKB _{w cenach rynkowych} - podatki pośrednie + subsydia

PKB może mieć charakter nominalny i realny:

PKB nominalny - występuje wówczas gdy jego wartość liczona jest w bieżących cenach rynkowych.

PKB realny - odzwierciedla obliczanie PKB w tzw. Cenach stałych z określonego roku przyjętego jako rok bazowy; odzwierciedla wartość rzeczywistej produkcji finalnej wytworzonej w danym okresie (roku).

Rozróżnienie to ma znaczenie przy określaniu tempa zmian PKB w pewnym czasie (np. z roku na rok), czyli tendencje świadczą o wzroście gospodarczym, a spadkowe o recesji gospodarczej.

PKB może się zmieniać pod wpływem zmian cen w gospodarce (np. inflacja), a także może się zmieniać pod wpływem zmian w fizycznych rozmiarach produkcji.

Stosowanie cen stałych w obliczaniu PKB, zwłaszcza w pewnym okresie czasu, pozwala wyeliminować dokonujący się w tym czasie wpływ wzrostu cen na wartość PKB. Widoczne są wtedy faktyczne efekty procesu produkcyjnego.

Ceny stałe z danego roku bazowego są stosowane przy obliczaniu wartości PKB w danym (badanym) okresie, czyli fizyczna wielkość produkcji razy ceny stałe: (fizyczna wielkość produkcji * ceny stałe).

PKB realny oczyszcza PKB z wpływów procesów inflacyjnych, czyli wskaźnik ten nazywa się deflatorem PKB (koryguje on zmiany PKB o skutki zmian cen):

PKB nominalne ( w cenach bieżących)

deflator PKB = * 100

PKB realne (w cenach stałych)

WYKŁAD 3. 15.03.2007r.

II. PNB - produkt narodowy brutto

Jak już wcześniej zostało wspomniane PKB dotyczy rezultatów działalności przedsiębiorstw i instytucji funkcjonujących w kraju. Oznacza to, że uwzględniamy tutaj wszelkie produkty wytworzone w kraju zarówno przez przedsiębiorstwa polskie jaki i zagraniczne.

Natomiast kategoria PNB - produktu narodowego brutto, jest miarą, która uwzględnia rezultaty działalności podmiotów krajowych wyłącznie, nie zależnie od tego czy ta działalność jest prowadzona w kraju czy zagranicą. PNB nie uwzględnia dochodów czy zysków osiągniętych przez przedsiębiorstwa zagraniczne, które są transferowane poza granice. Np. w skład PNB w Polsce wejdą również rezultaty działalności gospodarczej prowadzonej zagranicą kraju (PNB, produkt narodowy brutto, wskazuje, że chodzi o rezultaty podmiotów krajowych).

A zatem różnica pomiędzy PKB i PNB nie jest istotna w sensie procentowym, gdyż wartości różnią się najczęściej o zaledwie 1-2%.

III. DN - dochód narodowy

Dochód narodowy (DN) to syntetyczna miara produkcji w gospodarce jako całości, która w sensie definicyjnym jest tożsama z produktem narodowym netto (PNN). Natomiast różnica między nimi dotyczy amortyzacji. DN uwzględnia amortyzacje, natomiast w PNN amortyzacja nie jest uwzględniona.

AMORTYZACJA ŚRODKÓW TRWAŁYCH (w postaci maszyn i urządzeń) - środki trwałe podlegają amortyzacji, co oznacza, że zużywają się stopniowo, a amortyzacja to pieniężna wartość zużytych w danym roku określonych środków trwałych.

IV. Czy PKB, PNB, DW są dobrymi miarami dobrobytu?

Te trzy miary są powszechnie wykorzystywane w świecie dla oceny dobrobytu mieszkańców krajów. W tym celu miary przelicza się w odniesieniu do jednostek (per capita).

DOBROBYT - pojęcie używane przez ekonomistów w różnych analizach, jest to poziom zaspokojenie potrzeb, a jest rezultatem poziomu rozwoju gospodarczego danego kraju. Im większa wartość miernika produkcji w przeliczeniu na jedną osobę tym wyższy poziom dobrobytu i poziom zaspokojenia potrzeb i rozwoju gospodarczego.

Miary te jednak nie są doskonałe i można wysunąć następujące zastrzeżenia pod ich adresem:

• PKB, PNB, DW nie uwzględniają tzw. szarej strefy gospodarki (miejsca produkcji produktów, które nie są rejestrowane). W różnych krajach poziom rozwoju jest różny, a tam gdzie szara strefa ma wysoki poziom i jest silnie rozwinięta to wskaźnik mierników produkcji niedoszacowują faktycznego poziomu dobrobytu.

• Mierniki produkcji nie uwzględniają tzw. produkcji domowej. Bo w gospodarstwach domowych wykorzystywana jest pewna produkcja, która przeznaczona jest na zaspokojenie potrzeb gospodarstwa domowego, a te rezultaty nie są uwzględnione w PKB, PNB, DN, a wpływają na poziom dobrobytu.

Czy poziom rozwoju produkcji domowej jest taki sam we wszystkich krajach?

W krajach bardziej rozwiniętych stopień rozwoju produkcji domowej jest mniejszy niż w krajach mniej rozwiniętych (takie porównania można też rozpatrywać w przypadku miast i wsi). Dlatego też różnice między takimi krajami są nieco mniejsze niż wskazywałyby na to mierniki produkcji.

• Ostatnio bardzo ważne są tzw. efekty zewnętrzne, czyli to jak gospodarka wpływa na środowisko. One również nie są odzwierciedlone w miernikach produkcji, a mają wpływ na dobrobyt, np. to czy żyjemy w miejscu gdzie powietrze jest bardzo zanieczyszczone czy też jes względnie czyste.

• Jeśli założymy, że Pan X zatrudnia Panią Y jako pomoc domową, a usługi tej Pani Y wpływają na wzrost dobrobytu Pana X i jeśli Pani X jest zarejestrowana, to jej dochody wchodzą w PKB. Natomiast jeśli Pan X i Pani Y pobiorą się, to PKB spadnie (Pani Y nadal będzie świadczyć te same usługi na rzecz Pana X, ale nie będzie jej zatrudniał, co oznacza, że nie będzie odprowadzał składek.

• Nie uwzględniają czasu wolnego.

A zatem na podstawie wyżej zamieszczonych informacji można stwierdzić, że wskaźniki produkcji nie są doskonałymi miarami dobrobytu. Są jednak powszechnie stosowane na świecie, gdyż jak dotąd nie wymyślono lepszych miar.

W Polsce PKB jest dużo niższe niż w UE, ale dystans ten zmniejsza się gdyż PKB w Polsce rośnie szybciej niż w krajach UE.

V. Miary rozwoju gospodarczego.

Dane mierniki produkcji są również wykorzystywane jako miary dynamiki (miara rozwoju gospodarczego). Wykorzystamy w analizach dwie mary: stopę wzrostu oraz indeks wzrostu.

Miary wzrostu:

a) stopa wzrostu

∆Y Y₁ - Y₀

r = --------- *100% = --------------*100%

Y Y

∆Y - przyrost absolutny

Y₀ - wartość miernika w roku wyjściowym analizy

Y₁ - wartość miernika w roku następnym analizy

Wskaźnik ten można interpretować następująco: pokazuje on o ile procent (%) zwiększa się wartość miernika z roku na rok ( w Polsce dla 2006 r. wyniósł 5,8%).

b) indeks wzrostu

Y₁

i= ------- *100

Y₀

Wskaźnik ten wskazuje na poziom miernika w roku badanym w stosunku do poziomu danego miernika w roku wyjściowym, przy założeniu, że miernik wynosi 100 w roku wyjściowym. Wskaźnik ten jest dobry do pomiaru zmian mierników w dłuższych okresach.

Przy analizie wzrostu PKB w czasie trzeba uporać się z następującymi problemami:

• Ekonomiści analizując wzrost PKB, traktują go jako wzrost w kategoriach realnych.

• Chcemy w analizie wzrostu operować wskaźnikami obrazującymi ilościowy wzrost produkcji. Dlatego też gdy wartość PKB z roku na rok wzrasta to ten wzrost może być wynikiem dwóch procesów:

• wzrostu ilości wytworzonych produktów;

• wzrostu cen.

Dlatego też, gdy ekonomiści badając wzrost produkcji chcą opierać się na wzroście ilości, as problem polega na tym, że należy wyeliminować wpływ wzrostu cen na wzrost wartości PKB.

Jak wyeliminować wpływ wzrostu cen na wartość PKB? Odpowiedz jest prosta, tzn. trzeba brać pod uwagę PKB w cenach stałych (bieżących).

PRZYKŁAD

	1998 r.	1999 r.
PKB w cenach bieżących	553 560,1	615 559,6
Wskaźnik wzrostu cen (1998 = 100)	100	106,8
PKB w cenach z 1998 r.	553 560,1	576 366,7 615 559,6 (x = --------------- *100) 106,5
Indeks wzrostu PKB (1998 = 100)	100	104,12
Stopa wzrostu PKB w stosunku do roku poprzedniego		4,12%

Znaczenie poziomu i wzrostu PKB:

• dla stopy życiowej ludności (im wyższe PKB tym wyższa stopa życiowa ludności);

• dla liczby miejsc pracy (im wyższe PKB tym wyższa liczba miejsc pracy);

• dla potencjału gospodarczego (im wyższe PKB tym to potencjał gospodarczy wyższy), bardziej w odniesieniu ogólnym rozpatrywanie niż per capita;

• dla dynamiki rozwoju gospodarczego (im wyższe PKB tym dynamika wyższa);

• dla importu i eksportu (im wyższe PKB tym zapytać na ćwiczeniach!!!);

• dla napływu kapitału zagranicznego.

Temat: Od czego zależy poziom i wzrost produkcji w gospodarce ?

Problem ten jest podmiotem badań już od dawna ale słuszne odpowiedzi pojawiły się dopiero w wieku XX.

Wtedy to teoria ekonomii zwróciła uwagę na znaczenie czasu dla procesów wzrostu produkcji - horyzont czasowy analizy odgrywa istotna role w odpowiedzi na nasze pytanie.

Podział analizy na krótkookresowa i długookresową :

OKRES KRÓTKI - rozumiemy taki, w którym zdolności produkcyjne gospodarstw są stałe.

OKRES DŁUGI - rozumiemy taki, w którym zdolności produkcyjne gospodarstw mogą być powiększane.

Przez zdolności produkcyjne gospodarstw rozumiemy maksymalne rozmiary produkcji, jakie można wytworzyć w gospodarce wykorzystując w pełni istniejące czynniki produkcji.

Gdyby założyć, ze dwa główne czynniki produkcji to kapitał rzeczowy i siła robocza (w danym okresie mamy pewne zasoby tych dwóch czynników). Z jednej strony zasób kapitału rzeczowego w postaci hal fabrycznych i urządzeń a z drugiej zasób siły roboczej gotowej do pracy. Zakładamy że w krótkim okresie czynniki te są stałe.

Gdyby zasoby czynników produkcji wykorzystać w pełni, to wytworzona wówczas produkcja wyznacza zdolności produkcyjne w gospodarce. A te zdolności są w krótkim okresie stałe i nie można ich powiększyć. Natomiast dla okresu długiego zdolności produkcyjne gospodarki mogą być powiększane. Podstawowym sposobem ich zwiększania jest powiększenie zasobów czynników produkcji, przede wszystkim kapitału rzeczowego. A sposobem poszerzania kapitału rzeczowego są inwestycje powiększające zdolności produkcyjne w gospodarce.

Dualny efekt inwestycji:

Każda inwestycja polegająca na powiększeniu zasobu kapitału rzeczowego i powiększeniu rozmiarów zdolności produkcyjnych wywołuje dwa skutki (efekty) :

a) efekty popytowe - polegają na tym, iż inwestycje zwiększają popyt na produkty inwestycyjne i konsumpcyjne z chwila rozpoczęcia inwestycji.

b) efekty podażowe - polegają na tym, ze inwestycja, która polega na zwiększeniu zasobów kapitału rzeczowego zwiększa możliwości podażowe, a więc zdolności produkcyjne, z chwilą zakończenia inwestycji i oddania obiektu inwestycyjnego do użytku.

PRZYKŁAD :

Inwestycja polega na budowie nowej fabryki obuwia:

efekty popytowe (wzrost popytu na dobra konsumpcyjne i inwestycyjne)

efekty popytowe są nieco słabsze

|------------------------------------------------------------------------------------------------------|---------------------------------------------------

01.01.2005 01.01.2006 efekty podażowe

Istnienie luki czasowej jest ważne, bo gdyby dużo inwestycji rozpoczęto w tym samym czasie, to brak efektów podażowych mógłby wywołać nadwyżkę popytu nad podażą. Ale luka czasowa powinna być na tyle krótka żeby efekty podażowe pojawiły się szybko. Efekty popytowe pojawiają się w krótkim okresie, a nie bierze się wówczas pod uwagę efektów podażowych. Te drugie uwzględnia się w analizie długookresowej.

Ogólna charakterystyka analiz
Długi okres (neoklasyczna teoria)	Krótki okres (KEYNESOWSKA teoria)
Zdolności produkcyjne decydują o produkcji	Popyt decyduje o produkcji
Skuteczny mechanizm rynkowy (odwołanie do praw Say'a)	Mechanizmy rynkowe nie zawsze są skuteczne
Pełne wykorzystanie czynników produkcji dzięki działaniu mechanizmów rynkowych	Niepełne wykorzystanie czynników produkcji

ANALIZA KRÓTKOOKRESOWA

Teoria jest rozwinięta przy założeniu stałych zdolności produkcyjnych. Podejście popytowe:

1.Zdolności wytwórcze są stałe.

|------------------------|

O A

2.zdolności produkcyjne nie są wykorzystywane całkowicie.

|----------------------|-----|-----|

O B B' A

|OB| - liczba wykorzystanych czynników produkcji zdolności produkcyjnych.

|BA| - fabryki i ludzie w nich zatrudnieni nie pracują

Rozmiary faktycznej produkcji wytworzonej w gospodarce zależą nie od całych zdolności produkcyjnych lecz od wykorzystywanych zdolności produkcyjnych. Kaynes zauważył że stopie wykorzystania zdolności produkcyjnej zmienia się: |OB| |OB'|, np. wzrost z 70% do 80%.

Im większy stopień wykorzystania danych zdolności, tym wyższy rozmiar faktycznej produkcji.

Od czego zależy stopień wykorzystania zdolności produkcyjnej w gospodarce?

Decydującą rolę odgrywają rozmiary popytu na dobra produkowane.

3. Popyt decyduje o poziomi produkcji faktycznej, wyznacza go:

Y = A * Pp

A*Pp Y - poziom produkcji faktycznej dostosowuje się do agregatowego popytu;

A*Pp - agregatowy popyt na produkty (łączny popyt);

Jeżeli rośnie popyt to rośnie poziom faktycznej produkcji. Równanie spełniają punkty: B, B', A.

Teoria Keynes'a to tzw. teoria popytowa.

4. Równowaga może wystąpić także przy niepełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.

Rys. Równowaga przy stałym poziomie agregatowego popytu.

A*Pp₀ < Y₀ spada produkcja

A*Pp₀ > Y₁ produkcja wzrasta

W gospodarce rynkowej działają mechanizmy, które sprowadzają produkcję do poziomu popytu.

WYKŁAD 4. 29.03.2007r.

Temat: Efekty mnożnikowe.

MNOŻNIK - określa w jakim stopniu zmienia się wielkość produkcji i dochodu w gospodarce pod wpływem zmiany dowolnego składnika popytu na towary.

Wysokość mnożnika jest większa od 1, co oznacza, ze gdy popyt na towary zwiększa się o pewną wartość, to produkcja wzrasta w sposób mnożnikowy (zwielokrotniony). Natomiast gdy jakiś składnik popytu zmniejsza się o pewną wielkość to produkcja i dochody zmniejszają się w sposób zwielokrotniony.

∆Y = ∆A * m m = ∆Y/∆A

∆A - element autonomiczny zagregowanego popytu,

m - mnożnik

1,26 (gosp. Niemiecka) - 1,81 (gosp. USA) - w praktyce, wartość mnożnika w rzeczywistości

Gdy Y = C + I + G + X to mamy 4 efekty mnożnikowe:

1) mnożnik inwestycyjny ( inwestycje oddziaływują najsilniej)

∆Y = ∆I * m

2) mnożnik konsumpcyjny

∆Y = ∆C * m

3) mnożnik wydatków rządowych

∆Y = ∆G * m

4) mnożnik eksportu netto

∆Y = ∆X * m

∆ - zmiana autonomicznego składnika zagregowanego popytu.

PRZYKŁAD:

APp = C + I Y = 10 + 0,8Y +10

C = 10 + 0,8Y Y = 20 + 0,8Y

I = 10

∆I = 10 autonomiczne inwestycje wzrosły dwukrotnie.

Wzrost inwestycji generuje wzrost popytu

Y = 10 + 10 + 10 + 0,8Y

0,2Y = 30

Y = 150

∆Y = 150 - 100 = 50 przyrost dochodu narodowego wynosi 50.

Mnożnik: m = ∆Y/∆I = 50 /10 = 5 m = 1/ 1- 0,8 = 5

FORMUŁA MNOŻNIKA:

a) załóżmy, że:

APp = C + I

Y = C + I Y - dochód narodowy

m = ∆Y/∆I

∆Y = ∆C + ∆I ∆I = ∆Y - ∆C

m = ∆Y / ∆Y - ∆C

m = ∆Y / ∆Y(1 - ∆C/∆Y)

m = 1 / 1 - ∆C/∆Y

k_sk - krańcowa skłonność do konsumpcji

m = 1 / 1 - k_sk

Wartość mnożnika zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji. Kiedy krańcowa skłonność do konsumpcji rośnie, to mnożnik rośnie. Gdy k_sk maleje, to mnożnik też maleje.

b) Ca + Ia

Y =

1 - k_sk

Ca - autonomiczne wydatki konsumpcyjne

Ia - autonomiczne wydatki inwestycyjne

dY 1

=

d I 1 - k_sk

1 - k_sk = k_so m = 1/ k_so

Efekty mnożnikowe pokazują, że w celu pobudzenia produkcji w gospodarce wystarczy nieznacznie pobudzić zagregowany popyt, co spowoduje zwielokrotnione efekty po stronie produkcji.

Zjawisko to jest bardzo ważne z punktu widzenia polityki antykryzysowej zmierzającej do poprawy koniunktury.

- Jeżeli rząd zwiększy wydatki budżetowe o pewną wielkość, to w rezultacie nastąpi zwielokrotniony wzrost produkcji.

- Innym sposobem uzyskania takich efektów byłoby podjęcie działań zmierzających do pobudzenia popytu inwestycyjnego (inwestorów).

Dlaczego działa zwielokrotniony mnożnik?

1. Zmiana w popycie powoduje zmiany w produkcji i w dochodzie.

2. Wzrost dochodu przekłada się na wzrost popytu konsumpcyjnego w gospodarstwach domowych.

3. Wzrost konsumpcji powoduje ponowny przyrost produkcji w gospodarce.

4. Zaczynają się generować cykliczne wzrosty produkcji w gospodarce.

∆I = 1000

∆Y = 1000

∆C = k_sk * ∆Y = 0,8 * 1000 = 800

∆Y = 800

∆C = k_sk *(k_sk * ∆Y) = 640

itd.

Mnożnik działa dlatego, że dodatkowy popyt wywołuje wzrost produkcji i dochodów, a ten ostatni pociąga za sobą wzrost konsumpcji. Wzrost konsumpcji generuje zaś ponowny wzrost dochodów.

Wynika z tego, iż mechanizm mnożnika opiera się na procesach kumulacyjnych.

Innym sposobem spojrzenia na ten problem jest podzielenie zagregowanego popytu na 2 części: część o charakterze autonomicznym oraz część zależną od dochodu. Łączny popyt jest sumą tych dwóch składników, a wielkość produkcji Y wyznaczana jest przez zagregowany popyt.

APp

APp_a APp_Y

(popyt autonomiczny) (popyt zależny od dochodu)

Y = APp

Procesy te kumulują się w gospodarce - trwają przez pewien czas.

Koniecznym warunkiem działania mnożnika w górę jest istnienie w gospodarce stanu NIEPEŁNEGO WYKORZYSTANIA ZDOLNOŚCI PRODUKCYJNYCH. Tylko wówczas bowiem wzrost popytu może powodować szybki wzrost produkcji.

Wzrost produkcji w krótkim okresie czasu odbywa się poprzez pełniejsze wykorzystanie istniejących rezerw czynników produkcji. Można powiedzieć, że w warunkach niepełnego wykorzystania czynników zdolności produkcyjnych produkcja jest wysoce elastyczne względem popytu.

Jeśli gospodarka znajduje się w stanie pełnego wykorzystania czynników produkcji, wówczas efekty działania mnożnikowego w górę nie występują.

Natomiast bariery w działaniu efektów mnożnikowych w dół nie występują gdy w rozważaniu uwzględnimy państwo i system podatkowy (podatki autonomiczne).

GOSPODARKA OTWARTA Z UDZIAŁEM PAŃSTWA

1) APp = C + I + G

Podatki wiążące się z ingerencją państwa: T = Ta T - podatki, Ta - podatki autonomiczne

Mnożnik inwestycyjny i mnożnik wydatków rządowych:

m_i = 1/ 1 - k_sk ; m_g = 1/ 1 - k_sk m_i = m_g

Mnożnik podatków autonomicznych:

m_Ta = -k_sk/ 1 - k_sk

2) APp = C + I + G

T = Ta + t*Y t*Y - podatki płacone od dochodów

Mnożnik inwestycyjny i mnożnik wydatków rządowych:

m_i = 1/ 1 - k_sk(1 - t)

m_g = 1/ 1 - k_sk(1 - t)

Mnożnik podatków autonomicznych:

m_Ta = -k_sk/ 1 - k_sk(1 - t)

Mnożnik stopy podatkowej:

-k_sk * Y

m_Ta =

1 - k_sk(1 - t)

WYKŁAD 5. 05.04.2007r.

Temat: Determinanty długookresowego wzrostu gospodarczego.

OKRES DŁUGI - to taki w którym dokonuje się proces zwiększania zdolności produkcyjnych w gospodarce.

ZDOLNOŚCI PRODUKCUJNE - to maksymalna produkcja jaką można wytworzyć wykorzystując w pełni wszystkie czynniki produkcji.

Można powiedzieć, że zdolności produkcyjne w gospodarce wyznaczają rozmiary produkcji potencjalnej (jest to produkcja jaką można w gospodarce wytworzyć w pełni wykorzystując czynniki produkcji: prace, ziemię, kapitał).

PRODUKCJA FAKTYCZNA - dotyczy rozmiarów produkcji rzeczywiście wytworzonej w gospodarce.

PRODUKCJA POTENCJALNA - dotyczy produkcji, którą można w gospodarce wytworzyć przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji (zdolności produkcyjnych). Produkcja potencjalna wyznacza pewien górny pułap produkcji faktycznej.

Determinanty produkcji potencjalnej w długim okresie.

Długookresowy wzrost produkcji jest zdeterminowany przez wzrost produkcji potencjalnej (przez wzrost zdolności produkcyjnych w gospodarce).

Od czego zależą zdolności produkcyjne? Generalnie biorąc zdolności te zależą od dwóch czynników:

1. Zasoby czynników produkcji:

1. praca ludzka (siła robocza)

2. kapitał rzeczowy

2. Efektywność wykorzystania tych zasobów

Im większe zasoby czynników produkcji, tym większe rozmiary zdolności produkcyjnych.

Im większa efektywność ich wykorzystania, tym większe zdolności produkcyjne.

EFEKTYWNOŚĆ - jest to ilość produktów wytworzonych przez jedną jednostkę czynnika produkcji. Im ta ilość większa, tym efektywność większa.

Przez zasoby pracy ludzkiej należy rozumieć liczbę osób zdolnych i gotowych do pracy na warunkach typowych, istniejących w gospodarce, wraz z ich kwalifikacjami i umiejętnościami (w Polsce ok. 17 mln osób).

Przez kapitał rzeczowy należy rozumieć stojącą do dyspozycji w gospodarce ilość hal, maszyn, fabryk, urządzeń produkcyjnych, itp.

Efektywność wykorzystania czynników produkcji można mierzyć ilością produktów wytworzonych przez jedną osobę gotową do pracy - tzw. wydajność pracy.

PRACOCHŁONNOŚĆ - relacja zasobów pracy do wytworzonej produkcji - to wskaźnik jak dużo pracy ludzkiej trzeba włożyć dla wytworzenia jednostki produkcji.

Efektywność wykorzystania kapitału - chodzi tutaj o ilość produktów wytworzonych przez jednostkę kapitału (produktywność kapitału).

Relacja kapitału do produkcji to tzw. kapitałochłonność.

KAPITAŁOCHŁONNOŚĆ - pokazuje jak dużo kapitału rzeczowego trzeba wykorzystać dla wytworzenia jednej jednostki produkcji.

Jeżeli produkcja jest bardziej pracochłonno, to jest mniej kapitałochłonna i odwrotnie

PRZYKŁAD:

Porównanie dwóch dziedzin wytwórczości:

HUTNICZY	ODZIEŻOWY
Trzeba wykorzystać duże nakłady kapitału rzeczowego - produkcja bardziej kapitałochłonna.	Bardziej liczy się praca ludzka, a zatem produkcja jest bardziej pracochłonna.

Im większe zasoby pracy ludzkiej wykorzystane w gospodarce, tym większe rozmiary produkcji w długim okresie.

Im wyższy poziom wydajności pracy, tym wyższe rozmiary produkcji w długim okresie.

Poziom zatrudnienia w długim okresie jest skorelowany dodatnio z wydajnością. Gdy wydajność wzrasta to wzrasta produkcja (przy tym samym zatrudnieniu) - krzywa przerywana.

Krańcowy produkt pracy - przyrost produkcji związany z przyrostem zatrudnienia o jednostkę. Obserwacje empiryczne wskazują, że w miarę wzrostu zatrudnienia przyrosty produkcji są coraz mniejsze, więc krańcowy produkt pracy maleje.

Krzywa ciągła ilustruje malejący krańcowy produkt pracy.

Istnieje przedsiębiorstwo posiadające dwa działy: pracę i kapitał. Gdy ilość zatrudnionych jest niska to produkcja jest wysoka, a zatrudnienie nowych pracowników powoduje wolniejsze powiększanie produkcji. Dlatego też, krańcowy produkt pracy jest coraz mniejszy przy wyższych obszarach zatrudnienia.

Y = Z * W

Y - produkcja

Z - liczba zatrudnionych

W - wydajność pracy

∆Y = ∆Z * W + ∆W * Z + ∆Z * ∆W

Tempo wzrostu produkcji: ∆Y ₌ ∆Z ₌ ∆W

Y Z W

Tempo wzrostu produkcji zależy od dwóch czynników:

• Tempa wzrostu zatrudnienia (∆Z / Z)

• Tempa wzrostu wydajności pracy (∆W / W)

Z wzoru na tempo wzrostu widać, że produkcja wzrasta w rezultacie tempa wzrostu zatrudnienia, tempa wzrostu wydajności lub obu.

Jeśli produkcja rośnie bardziej zależnie od tempa wzrostu zatrudnienia - to jest to wzrost ekstensywny, a jeżeli zależnie bardziej od tempa wzrostu wydajności- to jest to wzrost intensywny.

Wzrost produkcji od strony kapitału rzeczowego: im wyższe zasoby kapitału rzeczowego w gospodarce tym produkcja w długim okresie wyższa.

Krzywa ciągła zakłada stały poziom efektywności kapitału, krzywa przerywana zakłada wyższy poziom efektywności kapitału. Należy zauważyć, że przyrosty produkcji są coraz mniejsze.

Y = K * E => E = ^Y/_K

K - zasób kapitału rzeczowego

E - efektywność kapitałowa

k_p = ¹/_E = ^K/_Y - kapitałochłonność

∆Y = ∆K * E + ∆E * K + ∆K * ∆E ostatni iloczyn można pominąć, bo jego wartość jest mała

∆Y ₌ ∆Z ₌ ∆W

Y Z W

Tempo wzrostu produkcji zależy od tempa wzrostu kapitału rzeczowego w gospodarce oraz od tempa wzrostu efektywności tego kapitału.

Warunkiem wzrostu kapitału rzeczowego oraz warunkiem wzrostu efektywności kapitału są inwestycje. Są one głównym sposobem powiększania zdolności produkcyjnych w gospodarce poprzez powiększanie zasobów kapitału i jego efektywności.

Wzrost produkcji, a inwestycje:

Inwestycje są podstawowym czynnikiem wzrostu produkcji (np. budowa hal fabrycznych, instalacje nowych maszyn i urządzeń, modernizacje). Duży wkład w objaśnienie tego problemy, dotyczącego związków produkcji i inwestycji w długim okresie , wniósł polski ekonomista Michał Kalecki.

Zależności w teorii Kaleckiego:

a) ∆Y = I * ¹/_k

I - inwestycje; k - kapitałochłonność produkcji.

k = ^I/_∆Y = ^∆K/_∆Y

k - kapitałochłonność krańcowa; ∆K - przyrost kapitału rzeczowego

b) tempo wzrostu produkcji:

^∆Y/_Y = ^I/_Y * ¹/_k

^I/_Y - stopa inwestycji; ¹/_k - efektywność inwestycji

Produkcja (Y) obejmuje produkcję dóbr konsumpcyjnych . Stopa inwestycji (^I/_Y) określona jest przez udział produkcji dóbr inwestycyjnych w łącznej produkcji.

Podnoszenie tempa wzrostu produkcji wymaga zwiększenia stopy inwestycji, a to wymaga zwiększenia procentowego udziału produkcji dóbr inwestycyjnych w łącznej produkcji w gospodarce.

Z teorii Kaleckiego wynika, że aby produkcja w długim okresie wzrastała to należy zwiększyć produkcję dóbr inwestycyjnych (zwiększanie produkcji dóbr inwestycyjnych umożliwia szybszy wzrost produkcji w długim okresie). Kalecki podkreśla, że proces ten nie jest łatwy. W kraju rozwijającym się nie jest łatwy gdyż przyspieszanie wzrostu produkcji dóbr inwestycyjnych wymaga ograniczenia produkcji dóbr konsumpcyjnych (decydującej o bieżącej stopie życiowej). Kalecki dostrzega w tym pewien konflikt interesów, między bieżącą, a przyszła stopą życiową. Żeby stopa życiowa ludności w przyszłości była wyższa, to trzeba obecnie wytwarzać więcej dóbr inwestycyjnych, a mniej konsumpcyjnych. Trzeba ograniczyć bieżącą stopę życiową, dla przyszłej stopy życiowej.

Te dwie proste charakteryzują się różnym nachyleniem, a więc mają dwa różne poziomy efektywności (1/k i 1/k'). Przy bardziej stromej prostej efektywność jest wyższa.

Prosta g pokazuje, że:

-tempo wzrostu zależy od stopy inwestycji. Im wyższa stopa tym wyższe tempo wzrostu,

-tempo wzrostu produkcji zależy od efektywności. Im wyższa efektywność tym większe tempo wzrostu.

INWESTYCJE A WZROST PRODUKCJI
Krótki okres - podejście popytowe ∆Y = ∆I * mi	Okres długi - podejście podażowe ∆Y = I * 1/k
Mechanizm wpływu inwestycji na produkcję w każdym z okresów jest różny
- popytowe efekty inwestycji	- podażowe efekty inwestycji

Temat: Polityka makroekonomiczna państwa (polityka pieniężna systemu bankowego i polityka fiskalna, tzn. budżetowa, prowadzona przez rząd).

Polityka makroekonomiczna próbuje wpływać na przebieg procesów w gospodarce, a szczególnie na procesy produkcji, zatrudnienia, bezrobocia i dynamiki cen.

CYKL KONIUNKTURALNY - gospodarka rozwija się w nie sposób równomierny lecz cykliczny (periodyczne zmiany aktywności gospodarczej), a podstawową wartością ekonomiczną jest produkcja, która nie rozwija się równomiernie; równomierny wzrost produkcji oznaczałby, że z roku na rok wzrost produkcji jest taki sam (występuje bardzo rzadko w gospodarce rynkowej).

Produkcja i inne wielkości ekonomiczne rozwijają się cyklicznie (okresy przyspieszonego lub spowolnionego wzrostu, a nawet spadku).

Klasyczna teoria cyklu zawiera 4 fazy:

1. ożywienie - charakteryzuje się przyspieszonym wzrostem produkcji, zatrudnienia i inwestycji; spada bezrobocie.

2. rozkwit - stabilizują się wielkości ekonomiczne na dość wysokim poziomie.

3. kryzys - spowolniony wzrost lub spadek wielkości ekonomicznych; rośnie bezrobocie.

4. depresja - stabilizacja wielkości ekonomicznych na relatywnie niskim poziomie.

WYKŁAD 6. 12.04.2007r.

Rys. Amplituda wahań koniunkturalnych.

Amplituda wahań koniunkturalnych - różnica dotycząca podstawowych wielkości makroekonomicznych między tzw. dolnym punktem zwrotnym, a górnym punktem zwrotnym w cyklu. Im różnica większa tym amplituda większa.

Dolny punkt zwrotny - to przejście z fazy złej koniunktury gospodarczej w fazę dobrej koniunktury gospodarczej; występuje w fazie depresji i oznacza przejście ze spadkowej tendencji do wzrostowej tendencji.

Górny punkt zwrotny - to przejście od dobrej do złej koniunktury gospodarczej; występuje w fazie rozkwitu, gdzie kończą się tendencje wzrostowe, a zaczynają spadkowe.

Cykl, a wzrost gospodarczy:

a)Gospodarka stacjonarna - oznacza wahania faktycznych wielkości makroekonomicznych wokół stacjonarnego trędu.

b)Gospodarka wzrostowa - oznacza wahania faktycznych wielkości makroekonomicznych wokół rosnącego trędu.

Równomierny wzrost gospodarczy - linia przerywana na rys. powyżej.

Nierównomierny wzrost gospodarczy - okresy szybkiego i spowolnionego wzrostu (spadku) przeplatają się.

Teorie wahań cyklicznych:

1. Teoria neoklasyczna

Podstawową cechą tej teorii są 2 twierdzenia:

a) wahania cykliczne w gospodarce są rezultatem oddziaływania czynników egzogenicznych.

CZYNNIKI EGZOGENICZNE - czynniki o charakterze zewnętrznym w stosunku do systemu gospodarczego, np. klimat, konflikty zbrojne, osiągnięcia techniczne.

b) czynniki endogeniczne (wewnętrzne) systemu gospodarczego prowadzą do stabilizacji systemu gospodarczego (stanu równowagi).

Mechanizmy rynkowe działają skutecznie i prowadzą do ustalenia się stanów równowagi gospodarczej. Czynniki egzogeniczne wytrącają gospodarkę z równowagi, dzięki czemu powstają wahania cykliczne.

Innowacyjna teoria Schumpetera:

Istnieje ciągły strumień innowacji:

a)produktowe - polegają na powstawaniu nowych produktów;

b) procesowe - polegają na wdrażaniu do procesu produkcji nowych metod produkcji (są zazwyczaj mniej pracochłonne, a bardziej kapitałochłonne).

Rola przedsiębiorcy:

Przedsiębiorca odgrywa ważną rolę, jest jednostką twórczą, kreatywną, podejmuje ryzyko (pracownicy nie są tacy, nie chcą podejmować ryzyka). Przedsiębiorcy za swe postępowanie (podejście) powinni być wynagradzani. Ci którzy pierwsi wprowadzą innowacje uzyskają największe zyski.

Wdrażanie innowacji przez przedsiębiorców zapoczątkowuje dobrą koniunkturę.

Dyfuzja innowacji (upowszechnienie) spada zysk kryzys :

Następuje spadek koniunktury po upowszechnieniu się innowacji, a w rezultacie tego następuje kryzys. Trwa aż do okresu wprowadzenia nowych innowacji.

Konieczność nowych wdrożeń innowacji:

Wtedy koniunktura się poprawia.

Później cykl rozpoczyna się od nowa…

2. Teoria keynesistowska

Charakterystyczną cechą jest endogeniczny charakter. Teorie keynesistowskie doszukują się przyczyn wahań w czynnikach wewnętrznych.

Inwestycyjna teoria cyklu:

Przyczyną wahań cyklicznych są wahania w rozmiarach inwestycji. Dopóki inwestycje wzrastają to gospodarka znajduje się w okresie dobrej koniunktury. Gdy inwestycje przestją wzrastać lub obniżają się to gospodarka wchodzi w fazę złej koniunktury. Zmiany wydatków inwestycyjnych są dla Keynes'a podstawowym źródłem wahań koniunktury.

Determinanty inwestycji:

- przewidywana stopa zysku - to stopa zysku oczekiwana przez przedsiębiorców w przyszłości, po zakończeniu inwestycji;

- bieżąca stopa procentowa.

Każdy przedsiębiorca podejmując decyzje inwestycyjne porównuje dwie wielkości: przewidywaną stopę zysku od właśnie podjętych inwestycji oraz bieżącą stopę procentową. Jeśli w ocenie przedsiębiorcy przewidywana stopa zysku jest większa to decyduje się on na inwestycje. Ale jeśli to bieżąca stopa procentowa jest wartością wyższą to przedsiębiorca odrzuca decyzje o rozpoczęciu inwestycji.

Według Keynes'a w pewnym okresie dobrej koniunktury przewidywana stopa zysku spada, gdyż spada bieżąca stopa zysku. Zdaniem Keynes'a bieżąca stopa zysku jest podstawowym czynnikiem na podstawie którego przedsiębiorca szacuje przewidywaną stopę zysku.

Jest kilka powodów dla których bieżąca stopa zysku w pewnym okresie dobrej koniunktury spada:

a). Wzrost cen surowców („wąskie gardła”)

W okresie dobrej koniunktury rośnie popyt na surowce i materiały, ale podaż jest dość mało elastyczna (nie można jej w krótkim czasie istotnie zwiększyć). W związku z tym ceny surowców rosną, a więc rosną koszty, a stopa zysku spada.

zysk

Stopa zysku = koszty * 100%

b). Silniejsza presja płacowa

Rośnie nacisk pracowników, związków na wzrost płac. Poziom sytuacji płacowej zależy od sytuacji na rynku pracy. Większe bezrobocie presja płacowa mniejsza i odwrotnie.

W okresie dobrej koniunktury mamy przyspieszony wzrost płac (czyli elementu kosztów)

c). Wykorzystanie mniej wydajnych maszyn i urządzeń

gdy koniunktura się poprawia to przedsiębiorcy włączają do produkcji niewykorzystane do tej pory maszyny i urządzenia.

W okresie dobrej koniunktury rośnie produkcja. Włączone do produkcji maszyny i urządzenia w okresie dobrej koniunktury są mniej wydajne. Pracują przy wyższych kosztach jednostkowych.

Gdy bieżąca stopa zysku zacznie spadać to przedsiębiorcy zakładają, że przewidywana stopa zysku będzie niższa. Dlatego tez rezygnują z niektórych projektów inwestycyjnych. A ten spadek inwestycji inicjuje poprzez mechanizmy mnożnikowe proces spadku koniunktury gospodarczej.

Przedsiębiorcy kształtują swoje oceny na przyszłość na podstawie bieżącej stopy zysku. I od tego w dużej mierze zależą inwestycje.

Temat: Pieniądz, banki i polityka pieniężna.

I. Pieniądz

Pieniądz pełni szereg różnych funkcji, a w szczególności jest środkiem wymiany, tzn. ułatwia wymianę towarów na rynku, jest środkiem płatniczym - wykorzystujemy go w celu realizacji płatności, jest tzw. środkiem tezauryzacji - środkiem gromadzenia majątku, jest miernikiem wartości - mierzymy nim wartość towarów.

PODAŻ PIENIĄDZA - jest to ilość pieniądza w obiegu gospodarczym. W praktyce bankowej są stosowane różne miary podaży pieniądza, np. miara obejmująca pieniądz gotówkowy + depozyty na rachunkach bieżących. Jest wielkością kontrolowaną, ustalaną, regulowaną przez bank centralny. Może on ją zwiększać lub zmniejszać.

POPYT PIENIĄDZA - to zapotrzebowanie na pieniądze zgłaszane przez podmioty.

Motywy popytu na pieniądz:

a) tzw. popyt transakcyjny na pieniądz - zapotrzebowanie zgłaszane na pieniądz w celu dokonywania transakcji; im większy dochód tym większy popyt transakcyjny na pieniądz.

b) popyt spekulacyjny na pieniądz - to zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty w celach spekulacyjnych, a więc w celu kupowania innych aktywów (gdy nadarzy się dobra okazja); majątek może występować w różnych formach: nieruchomości, akcje, obligacje, pieniądze.

Motywy te różnią się przede wszystkim stopniem płynności.

STOPIEŃ PŁYNNOŚCI - to okres w jakim można dokonać zamiany danego aktywa na inną formę aktywów. Aktywem o najwyższej płynności SA pieniądze, dlatego też podmioty zgłaszają popyt spekulacyjny na pieniądz, aby dokonać szybkiej transakcji (szybki zakup innych aktywów gdy nadarzy się okazja).

Keynes uzależnia wielkość popytu spekulacyjnego od bankowej stopy procentowej. Jeśli stopy procentowe rosną, to maleje popyt spekulacyjny. Gdy rosną stopy procentowe to korzystnie jest trzymać pieniądze w banku. Gdy stopy procentowe maleją, to popyt spekulacyjny rośnie.

II. Banki i system bankowy

System bankowy - to system obejmujący Bank Centralny oraz różnorodne banki komercyjne.

Bank Centralny to bank państwowy, stąd też może prowadzić politykę państwa. Banki komercyjne to w większości banki prywatne ( wyjątkiem jest Bank Gospodarstwa Krajowego, gdyż jest w całości państwowy). Banki komercyjne to podmioty gospodarcze nastawione na zysk.

Funkcje banków:

1. przyjmowanie wkładów

Wkładca (osoba „wnosząca” wkład do banku) trzymając wkład w banku oczekuje od banku przechowania wkładu, oddania po jakimś czasie wkładu i uzyskania odsetek określonych przez stopę procentową od wkładów.

Istnieją wkłady na żądanie (awista), terminowe (miesięczne, roczne, kilkuletnie), a stopy dla różnych okresów są różne. Każdy bank komercyjny ustala samodzielnie wysokość stóp procentowych od wkładów. Zauważmy, że im wyższe stopy procentowe tym wyższe koszty działalności banku komercyjnego.

2. udzielanie kredytów i pożyczek

Różnica między kredytem, a pożyczką polega na tym, że kredyty mają ściśle sprecyzowany cel ich wykorzystania przez kredytobiorcę. Natomiast pożyczki nie są uwarunkowane konkretnym celem wykorzystania.

Udzielając pożyczek i kredytów bank oczekuje zwrotu kwoty pożyczki bądź kredytu oraz oczekuje otrzymania odsetek określonych przez stopę procentową od pożyczek i kredytów. Każdy bank komercyjny sam ustala wysokość stóp procentowych od pożyczek i kredytów. Zauważmy, że odsetki od pożyczek i kredytów są elementem przychodów pieniężnych banku. Stąd też im wyższe stopy procentowe od pożyczek i kredytów, tym wyższe (ceteri paribus) przychody pieniężne banku.

3. obsługa finansowa podmiotów

To dokonywanie rozliczeń transakcji zawieranych przez podmioty.

Podmioty gospodarcze mają swoje konta bankowe. Gdy podmiot A kupuje towar od podmiotu B, to transakcja jest obsługiwana finansowo przez banki. Podmiot A daje zlecenie swojemu bankowi aby przekazał pewną sumę pieniędzy podmiotowi B. Bank pobiera opłatę za wykonanie transakcji, a jest to element przychodów pieniężnych banku.

PRZYCHDY - KOSZTY = ZYSK

odsetki pobierane opłaty odsetki wypłacane

od pożyczek i kredytów przez bank

Stopy procentowe od wkładów oraz od pożyczek i kredytów zmieniają się zawsze w tym samym kierunku, bo bank komercyjny zorientowany jest na zysk. Rosną stopy procentowe od wkładów, to banki podnoszą stopy procentowe od pożyczek i kredytów. Dokonują tego aby nie dopuścić do spadku zysków. Istnieje również sytuacja odwrotna.

4. kreacja pieniądza

Jest to zjawisko polegające na tym, iż system bankowy posiada możliwość udzielania pożyczek i kredytów na wielokrotnie przewyższające wkłady pierwotne wniesione do banku. Mówi się więc, że banki kreują pieniądz - tworzą go z niczego.

WYKŁAD 7. 19.04.2007r.

Temat: Budżet i polityka budżetowa (fiskalna).

Państwo realizuje swoje funkcje wydatkując określone środki pieniężne pochodzące z różnych dochodów (podatkowych i nie podatkowych) wpływających do budżetu państw. Kształtowanie dochodu i wydatków budżetowych stanowi istotę polityki budżetowej państwa. Dochody i wydatki budżetowe są odzwierciedlone w budżecie państwa.

BUDŻET PAŃSTWA - jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej; sporządzony jest na okres jednego roku, musi być zatwierdzony przez władzę ustawodawczą, gdyż staje się wtedy aktem prawnym co umożliwia organom wykonawczym gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków; w budżecie zestawia się i porównuje przyszłe wydatki i planowane dochody.

Budżet jest funduszem zcentralizowanym zasobów pieniężnych posiadanych przez państwo. Budżet sporządzony jest w ściśle określonym układzie formalnym. Budżet jest aktem prawnym obowiązującym przez dany okres czasu (w Polsce rok budżetowy jest rokiem kalendarzowym). Budżet jest sporządzany w roku poprzedzającym z rokiem jego wykonania ( w Polsce sejm do 30 września musi zatwierdzić budżet, jeżeli tego nie zrobi może wprowadzić prowizorium budżetowe). (może pojawić się na egzaminie)

Budżet państwa pełni trzy podstawowe funkcje ekonomiczne

1. Funkcja fiskalna - polega na gromadzeniu dochodów budżetowych potrzebnych do utrzymania administracji państwowej i samorządowej oraz do realizacji zaplanowanych zadań.

2. Funkcja redystrybucyjna - polega na dokonywaniu określonych zmian w podziale dochodu narodowego, które maja na celu zmniejszenie dysproporcji, czyli nadmiernych różnic między dochodami różnych grup ludności, a także miedzy dochodami różnych regionów. Chodzi także o zapewnienie minimalnych dochodów dla osób słabych ekonomicznie, czyli stworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego, tzn zapewnienie minimalnego wynagrodzenia (w Polsce 946 zł brutto). Funkcja redystrybucyjna realizowana jest poprzez system podatkowy, a także poprzez transfery środków pieniężnych z budżetu ( notatce, subwencje). Państwo poprzez progresywne podatkowanie dochodów zmniejsza, określoną wielkość podatków, dochody najwyższe i otrzymuje środki na dokonywanie transferów, czyli wtórny podział pierwotnych dochodów (brutto) poprzez system podatkowy.

3. Funkcja stymulacyjna - polega na oddziaływaniu budżetu na życie społeczne i gospodarcze. Państwo wspomaga zmiany strukturalne w gospodarce w kierunku szybszego rozwoju gospodarczego oraz unowocześnienia struktury gospodarczej. Państwo przeznacza określone środki finansowe na badania naukowe, wdrożenie postępu np. technicznego, budowę infrastruktury. Polega na ograniczeniu bezrobocia poprzez finansowanie programów aktywnych dla bezrobotnych, (np. staże u pracodawców), ale także dofinansowanie, tworzenie miejsc pracy poprzez pracodawców.

Zasady polityki budżetowej - określają pewne reguły prowadzenia tej polityki i sporządzania budżetu, są to:

1. Zasada jedności polityki budżetowej - oznacza ona konieczność udostępniania treści budżetu społeczeństwu na etapie jego projektu, jego uchwalania, wykonywania, a także podawania wyników kontroli budżetu. Uchwały budżetowe są publikowane (dziennik ustaw), a także są dostępne obrady budżetowe.

2. Zasada roczności budżetu - oznacza, że budżet sporządzony jest na określony rok budżetowy.

3. Zasada przejrzystości budżetu - tzn że budżet musi być czytelny, zrozumiały i logicznie uporządkowany.

4. Zasada zupełności budżetu - oznacza, ze w budżecie muszą być uwzględnione wszystkie dochody i wydatki, ich struktura (rodzaje dochodów i wydatków), a także określone kwoty przeznaczone na określone wydatki i kwoty wpływających dochodów.

5. Zasada jedności budżetu - oznacza ona, że środki pieniężne pochodzące z różnych źródeł (od różnych podmiotów), które wpływają do budżetu tworzą jeden zasób, z którego finansowane są różne wydatki. Środki pieniężne musza być wykorzystywane w całości na różne wydatki, czyli dany rodzaj wydatku nie jest powiązany ściśle z określonym źródłem dochodu (np. dochody z tytułu podatków od nieruchomości nie muszą być przeznaczone np. na remont budynków). Taka jedność budżetu pozwala na samodzielność w określaniu kierunków wydatkowania środków według określonej hierarchii potrzeb w danym roku. Unika się takiej sytuacji, że środki z danego źródła przeznacza się na zadania zajmujące dalsze miejsce w strukturze potrzeb.

6. Zasada równowagi budżetowej - zasada ta teoretycznie oznacza równość dochodów i wydatków budżetowych. W praktyce trudno jest zrealizować tak rozumianą zasadę równości, dlatego zasada ta oznacza dopuszczalność określonego deficytu budżetowego (dotyczy budżetu centralnego i samorządowych). Zasada ta dyscyplinuje rząd jeśli chodzi o wielkość wydatków budżetowych. W Polsce granica dopuszczalnego deficytu budżetowego wynosi 3% PKB.

7. Zasada racjonalnego wydatkowania środków budżetowych - środki te powinny być wydatkowane w sposób celowy na zadania, które zostały zaplanowane muszą być wydatkowane w sposób oszczędny i w sposób terminowy.

8. Zasada zewnętrznego zasilania budżetów i jednostek samorządowych - oznacza ona konieczność udzielania założonych subwencji dla tych jednostek oraz przewidzianych dotacji celowych, np. subwencje te obejmują subwencje oświatową: remonty szkół, wypłaty dla nauczycieli lub subwencja wyrównawcza stosowana dla gmin, województw mniej rozwiniętych. Natomiast dotacje celowe wspomagają realizacje zadań przez jednostki samorządowe i mają na celu dofinansowanie ich działalności inwestycyjnej, infrastrukturalnej, itp.

Podstawową role w finansowaniu różnego rodzaju wydatków budżetowych odgrywają dochody budżetowe. Większość tych dochodów pochodzi z podatków, (tzw. pochody podatkowe), ale także władze centralne i samorządowe również mają za zadanie osiągać pewne dochody nie podatkowe (np. do dochodów władz centralnych należy zaliczyć dochody z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa). Również dochód w postaci części zysku osiąganego przez NBP wpływa do dochodów budżetu centralnego natomiast dochody podatkowe powstają z tytułu różnych podatków.

PODATEK - jest to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo i inne jednostki administracyjne na podstawie przypisów prawa. Podatek nakładany jest jednostronnie przez centralne lub terenowe organy stanowiące (np. przez rade powiatu, radę gminy, województwa oraz przez ministra finansów dla podatków centralnych).

Jakie są cele podatków:

1. finansowanie wydatków sektora publicznego, centralnego i samorządowego.

2. Dokonywanie redystrybucji dochodów.

3. Podatki mogą ograniczać konsumpcje pewnych dóbr lub sprzyjać jej wzrostowi (chodzi o podatki zawarte w cenie różnych dóbr, które my płacimy). Wysokie podatki stosowane są na dobra luksusowe, czyli tzw akcyzy. Niskie podatki są nakładane na np. materiały budowlane, eksport.

4. Podatki maja znaczenie antyinflacyjne i antycykliczne. Np. jeżeli przyczyną inflacji, czyli zjawiska utrzymującego się wzrostu ogólnego poziomu cen, jest nadmierny agregatowy popyt w stosunku do agregatowej podaży, to jednym z możliwych sposobów zmniejszenia nadwyżki popytu jest wyższe opodatkowanie dochodów różnych podmiotów gospodarczych. Doprowadzeni do stanu równowagi rynkowej oznacza stabilizacje koniunktury gospodarczej.

Rodzaje podatków

Klasyfikacja może być dokonana według różnych kryteriów.

Z punktu widzenia podstawy opodatkowania wyodrębnia się:

1. podatki od przychodów - podatek płacony jest od osiągniętego przychodu danej działalności, niezależnie od efektów działalności, np. podatek z tytułu gier, podatek rolny i leśny.

2. podatki od dochodów - jest to podatek od dochodów osób fizycznych (PIT) i podatek od osób prawnych (CIT). Podatki te płacone są od dochodu obliczanego jako różnica między łączną suma przychodów pochodzących z różnych źródeł i kosztami ich uzyskania.

3. podatki od majątku i z tytułu praw majątkowych - np. podatek od nieruchomości, podatek z tytułu spadku, darowizny.

4. podatki od wydatków - tzw. podatki konsumpcyjne, są to podatki nakładane na towary i usługi będące przedmiotem wymiany, np. podatek akcyzowy, podatek VAT (w Polsce 22%).

WYKŁAD 8. 26.04.2007r.

Z punktu widzenia opłacania podatku:

1. podatki bezpośrednie - są samodzielnie płacone przez podatnika (sam składa PIT), np. podatki dochodowe, majątkowe, przychodowe.

2. podatki pośrednie - to podatki, które występują w cenach nabywanych towarów i usług, czyli podatki od wydatków (konsumpcyjne), nabywca płaci ten podatek pośrednio - kupując towary i usługi, natomiast bezpośrednio podatek ten uiszczany jest przez sprzedawcę, np. podatek VAT i akcyza.

Z punktu widzenia sposobu naliczania podatku:

1. podatki proporcjonalne ( liniowe) - oznacza to, że niezależnie od osiągniętych dochodów każdy podatnik obciążony jest taką samą stopą podatkową, np. podatek dochodowy od osób prawnych (w Polsce wynosi 19%).

2. podatki progresywne - cechuje wzrost stopy podatkowej w miarę wzrostu dochodów. Dochody są podzielone na pewne przedziały i w ramach tych przedziałów obowiązuje różna stopa podatkowa, przy czym przechodzenie do wyższych przedziałów skutkuje płacenie coraz wyższego podatku, np. podatki dochodowe od osób fizycznych ( w Polsce na poziomie 19%, 30% i 40%).

3. podatki regresywne - oznaczają spadek stopy podatkowej w miarę wzrostu dochodu.

4. podatki degresywne - oznaczają, że do pewnego poziomu dochodów występuje progresja podatkowa, czyli wzrost podatku w miarę wzrostu dochodów. Natomiast potem stosowany jest podatek proporcjonalny. Np. podatki dochodowe od osób fizycznych.

Krzywa Laffera (może pojawić się na egzaminie)

Została skonstruowana przez Artura Laffera, przedstawiciela szkoły podażowej w ekonomii. Był on doradcą R. Regana. Przeprowadził on analizy na podstawie których stwierdził, że zbyt wysokie podatki zmniejszają dochody budżetowe państwa i przyczyniają się do spadku aktywności gospodarczej podmiotów. A co jest tego przyczyną powoduje to zmniejszenie globalnej produkcji i podaży.

T - dochody budżetowe z tytułu podatków

t - stopa podatkowa

Laffer stwierdził, że zbyt niskie podatki (t₁, t₂) należy podnieść dla wzrostu dochodów budżetowych państwa. Przy czym stopa podatkowa t₃, która zapewnia maksymalne wpływy podatkowe do budżetu wyznacza granicę dalszego wzrostu podatków. Wyższe stopy podatkowe od t₃ przyczyniają się do zmniejszenia dochodów z tytułu podatków wpływających do budżetu państwa. A zatem płynący z tego wniosek to, fakt że zbyt wysokie podatki należy obniżać.

Przyczyny spadku dochodów podatkowych budżetu przy zbyt wysokich stopach podatkowych:

1. Zbyt wysokie podatki obniżają skłonność do inwestowania podmiotów gospodarczych, co obniża możliwości wzrostu gospodarczego.

2. Zbyt wysokie podatki ograniczają funkcję motywacyjną wynagrodzeń. Może to powodować spadek wydajności pracy pracowników, a także zmniejszenie ich czasu pracy. Co prowadzi do niższej produkcji i niższego tempa wzrostu gospodarczego.

3. Występowanie patologicznych zjawisk w gospodarce, które przejawiają się w oszustwach podatkowych, unikaniu płacenia podatków, przechodzenia do działalności w tzw. szarej strefie gospodarki ( oznacza to, że w całości lub w części nie ujawnia się działalności gospodarczej dla unikania płacenia podatków).

4. Przeniesienie działalności do tzw. raju podatkowego o znacznie niższych podatkach, nawet za granicą danego kraju.

Wydatki budżetowe

Wydatki budżetowe wynikają z następujących przyczyn związanych z funkcjami państwa:

1. Wydatki wynikają z funkcji administracyjno - publicznych państwa. Są to wydatki na administrację, na wymiar sprawiedliwości i obronę narodową.

2. Wydatki związane z realizacją zadań społeczno - kulturowych. Są to wydatki na edukację, naukę, ochronę zdrowia, świadczenia socjalne, kulturę.

3. Wydatki związane z pełnieniem przez państwo funkcji interwencyjnej, której celem jest stabilizacja gospodarki i stymulacja jej rozwoju. Wydatki te polegają na włączeniu się państwa do realizacji pewnych działań. Są to wydatki na rozwój infrastruktury, subwencje dla rolnictwa (ceny minimalne, skup gwarantowany), czy też wydatki na badania naukowe i wdrażanie efektów tych badań (co pozwala unowocześnić gospodarkę), wydatki na aktywizację zawodową osób bezrobotnych.

Wydatki budżetowe cechuje tzw. wysoki stopień inercji. Oznacza to, że bardzo trudno jest zrezygnować z pewnych rodzajów wydatków. Są one wmontowane na stałe w cały system budżetowy państwa. Dlatego pewne wydatki nazywa się wydatkami sztywnymi (wmontowanymi na stałe). Zalicza się do nich: subwencje dla jednostek samorządowych (gmin, powiatów, województw), są to wydatki transferowe związane z wypłatą świadczeń socjalnych (zasiłków, rent, emerytur, stypendiów), to także dopłaty ( dotacje) do funduszu ubezpieczeń społecznych ( FUS i KRUS), sztywnym wydatkiem jest też obsługa długu publicznego (zaciąga go państwo w drodze emisji papierów wartościowych, np. obligacji i bonów skarbowych, należy zwrócić wkład i procent od wkładu).

Z uwagi na szybki wzrost wydatków i ich sztywność występuje często zjawisko deficytu budżetowego. DEFICYT BUDŻETOWY - oznacza to, że suma wszystkich wydatków budżetowych przewyższa sumę wszystkich dochodów budżetowych.

Deficyt budżetowy może być finansowany w różny sposób:

1. Emisję nowego pieniądza przez Bank Centralny - sposób ten grozi możliwością wystąpienia zjawisk inflacyjnych w gospodarce, czyli zjawisk wzrostu ogólnego i przeciętnego poziomu cen. Zwłaszcza gdy nowy pieniądz nie ma pokrycia w wartości realnego dochodu narodowego. Czyli nie ma pokrycia w wytworzonych produktach i usługach ( wtedy ich ceny muszą wzrosnąć).

2. Wzrost podatków - z reguły podnosi się podatki tkwiące w cenach towarów i usług, ponieważ podniesienie podatków dochodowych wzbudza niezadowolenie społeczne oraz przynosi negatywne następstwa związane z osłabieniem wzrostu gospodarczego.

3. Sprzedaż, bądź wydzierżawienie części majątku państwa

Bank centralny nie może pokrywać deficytu w formie sfinansowania go!

4. Zaciąganie długu publicznego

DŁUG PUBLICZNY - jest finansowym zobowiązaniem państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek społeczeństwie za pośrednictwem sprzedaży papierów wartościowych państwa ( np. obligacje, bony skarbowe). Są zaciągane u osób fizycznych, prawnych, bankach komercyjnych, a w rzeczywistości w Banku Centralnym.

5. Zaciąganie kredytów zagranicznych - muszą być spłacone w terminie (wraz z odsetkami), w związku z czym ważne jest efektywne wykorzystanie tych kredytów 9 bardziej inwestycyjnie niż konsumpcyjnie).

Polityka budżetowa (fiskalna)

Jest to polityka kształtowania dochodów i wydatków budżetowych. Wyróżnia się politykę budżetową ekspansywną opartą na zmniejszaniu podatków i zwiększaniu wydatków budżetowych, w celu aktywizacji gospodarczej podmiotów. Taka polityka służy przyspieszeniu wzrostu gospodarczego. Często jednak prowadzi do pogłębienia deficytu budżetowego.

Przeciwieństwem jest restrykcyjna polityka budżetowa, czyli polityka podwyższania podatków i ograniczania wydatków budżetowych. Ma ona przeciwdziałać procesom inflacyjnym w gospodarce, zwłaszcza gdy źródłem tych procesów jest nadmierny agregatowy popyt w stosunku do agregatowej podaży (daje to impuls do wzrostu cen).

Wyróżnia się także politykę fiskalną aktywną i pasywną.

Polityka aktywna - zakłada interwencjonizm państwa w procesie kształtowania oraz zmian wysokości i struktury podatków, wydatków budżetowych i dochodów nie podatkowych. Każda zmiana w tym zakresie wymaga legislacyjnego (prawnego) zatwierdzenia przez parlament. Dlatego polityka aktywna wymaga pewnego czasu realizacji i właśnie z tego względu polityka aktywna jest uzupełniana przez politykę pasywną. W dodatku częste zmiany wielkości budżetowych są sprzeczne ze stabilizacją warunków działania podmiotów.

Polityka pasywna - oparta jest na działaniu tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury. Cechą tych instrumentów jest automatyzm ich działania po zatwierdzeniu przez parlament. Są to np. podatki, zasiłki, subsydia dla rolnictwa. A wielkości te reagują samoczynnie na zmiany koniunktury gospodarczej, tzn. że w okresie recesji powodują mniejszy spadek agregatowego popytu (chroniąc poziom PKB, zatrudnienia i produkcji), natomiast w okresie wysokiej koniunktury gospodarczej hamują nadmierny wzrost agregatowego popytu. Jeśli podatek zostanie zatwierdzony, to później działa jako automatyczny stabilizator.

Poprawa koniunktury gospodarczej prowadzi do wzrostu zatrudnienia i wzrostu dochodów w gospodarce. Z tego powodu część osób przechodzi do wyższych przedziałów dochodowych, z którymi związane jest wyższe opodatkowanie. Zwiększa się także liczba podatników. Z tego tytułu rosną dochody budżetowe (podatkowe), a jednocześnie nie wzrasta nadmiernie agregatowy popyt.

WYKŁAD 9. 10.05.2007r.

Temat: Kreacja pieniądza. (dokończenie wykładu 6)

1. Istota kreacji pieniądza

Kreacja pieniądza polega na tym, że system bankowy jako całość posiada możliwość udzielenia kredytów na łączne kwoty przewyższające kilkakrotnie rozmiary wniesionych pierwotnie wkładów do systemu. Oznacza, że banki mogą udzielić kredytów na znacznie większe sumy niż są wkłady. Banki kreują pieniądz, tworzą go z niczego.

2. Rezerwa obowiązkowa

Rezerwa obowiązkowa - jest to część wkładów wniesionych do banku komercyjnego, które bank zobowiązany jest trzymać w formie płynnej w celu zagwarantowania wypłacalności wszystkich wkładów.

Bankierzy już dawno zauważyli, że klienci banku nigdy nie przychodzą do banku po odbiór swoich wkładów w tym samym czasie. Dlatego też, aby zapewnić wypłacalność każdego wkładu należy trzymać niedużą ich część, np. 15%, 20%.

Stopa rezerw obowiązkowych - to wskaźnik procentowy będący relacją kwoty rezerw obowiązkowych do kwoty wniesionych wkładów. Współcześnie stopa rezerw obowiązkowych ustalana jest przez Bank Centralny, zaś banki komercyjne są zobowiązane do przestrzegania tego ustalenia.

3. Mechanizm kreacji

Po wniesieniu wkładów do jakiegoś banku bank zachowuje w formie gotówkowej rezerwę od tego wkładu, która zależy od stopy rezerw obowiązkowych. Zaś pozostałą część wkładu przeznacza na pożyczki lub kredyty.

Następnie jakiś podmiot A zaciąga pożyczkę (kredyt) i wykorzystuje ją na sfinansowanie transakcji - zakupu od danego podmiotu B. Podmiot B wpłaca uzyskane pieniądze do banku jako kolejny wkład… itd.

Wynika z tego, że trwa proces kreacji pieniądza.

suma	Wkład	Rezerwa 20%	Kredyty (pożyczki)
		1000	200	800
		800	160	640
		640	128	512
		512 : :	: : :	: : :
		5000	1000	4000

Im stopa rezerw obowiązkowych wyższa tym skala zjawiska kreacji pieniądza mniejsza.

Czynniki wpływające na stopę kreacji pieniądza:

• Stopa rezerw obowiązkowych;

• Ilość klientów;

• Niecałkowite wykorzystanie kredytu na realizację transakcji.

1

4. 
   Rozmiary kreacji =

stopa rezerw obowiązkowych

Temat: Bank Centralny i polityka pieniężna.

1. Funkcje banku centralnego

• Emisja pieniądza;

• Bank banków - w tym sensie, że banki komercyjne często zwracają się do banku centralnego z wnioskiem o pożyczkę lub mogą tam przechowywać swoje wkłady;

• Bank państwa - prowadzi politykę państwa, politykę pieniężną zgodną z celami polityki gospodarczej;

• Stabilizuje rynki finansowe - aby sytuacja na rynkach nie zmieniała się zbyt szybko, bo jest to niekorzystne dla gospodarki, np. stabilizuje kursy, ceny;

• Prowadzi politykę pieniężną.

2. Instrumenty polityki pieniężnej

1. Emisja pieniądza

W tym zakresie polityka polega na zwiększaniu lub zmniejszaniu rozmiarów emisji pieniądza. Winny być one dostosowane do potrzeb obiegu pieniężnego. Im więcej transakcji dokonuje się w gospodarce, im większa produkcja w gospodarce, im szybszy wzrost gospodarczy, tym większe są potrzeby pieniężne systemu gospodarczego i większe mogą być rozmiary emisji.

Jeśli jednak rozmiary są większe niż rozmiary transakcji, produkcji, wzrostu gospodarczego, to zagraża to spotęgowaniem wzrostu cen.

Bank centralny podejmując decyzje o emisji wpływa na gospodarkę. Zwiększenie emisji pieniądza stymuluje popyt na towary, a to może się przełożyć na wspieranie stymulowanej produkcji. Ale w pewnych warunkach stymulowany popyt może się przełożyć na wzrost cen, dlatego też bank centralny musi prowadzić politykę ostrożnie.

2. Stopa rezerw obowiązkowych

Polityka stopy rezerw obowiązkowych polega na podnoszeniu, obniżaniu, bądź utrzymywaniu na stałym poziomie stopy rezerw obowiązkowych.

Obniżenie stopy rezerw obowiązkowych winno wywołać następujące skutki: zwiększyć możliwości kredytowe banków stymulacja popytu na towary stymulacja produkcji i zatrudnienia.

Podnoszenie stopy rezerw obowiązkowych przynosi odwrotne skutki. Hamuje wzrost cen poprzez hamowanie wzrostu popytu.

Polityka pieniężna:

• Charakter ekspansywny - polega na takich zmianach instrumentów iż w rezultacie następuje zwiększenie popytu rynkowego na towary

• Charakter restrykcyjny - to takie zmiany instrumentów, iż w rezultacie popyt na towary jest ograniczany.

• Stopy procentowe banku centralnego

Polityka w tym zakresie polega na podnoszeniu, obniżaniu, bądź utrzymywaniu na stałym poziomie stóp procentowych banku centralnego. Bank centralny udziela różnego rodzaju pożyczek bankom komercyjnym pobierając odsetki określone przez stopy procentowe banku centralnego.

W polskiej praktyce bankowej stopy mają swoje nazwy: stopa lombardowa, stopa kredytu refinansowanego, stopa redyskontowa.

Jeśli bank centralny obniża swoje stopy procentowe, to w rezultacie obniżają się koszty działalności banków komercyjnych, dlatego też konsekwencją tego jest obniżenie stóp procentowych w bankach komercyjnych. Obniżki stóp procentowych w bankach komercyjnych powodują:

• Zachęcają do zaciągania kredytów i pożyczek, co zwiększa popyt na towary i stymuluje produkcję;

• Zniechęcają podmioty do trzymania oszczędności w bankach i zachęcają je przez to do zwiększenia swoich wydatków.

Polityka podnoszenia stóp procentowych w banku centralnym prowadzi do odwrotnych skutków.

4. Operacje otwartego rynku

Polegają one na dokonywaniu przez bank centralny zakupów i sprzedaży papierów wartościowych (zwłaszcza obligacji państwowych). Jeśli bank centralny za pośrednictwem banków komercyjnych sprzedaje papiery wartościowe podmiotom gospodarczym, to w rezultacie w rękach podmiotów pozostaje mniej pieniędzy, co osłabia popyt rynkowy.

Jeśli natomiast bank centralny wykupuje z rynku papiery wartościowe, to w rezultacie w rękach podmiotów gospodarczych pojawia się wiej pieniędzy, co stymuluje popyt rynkowy (popyt wzrasta).

PAPIERY WARTOŚCIOWE:

• Akcja - papier wartościowy, który potwierdza współudział we własności spółki akcyjnej i daje właścicielowi prawo do udziału w zyskach spółki pod postacią dywidendy (dochód z akcji otrzymany przez właściciela akcji). Dywidenda zależy od różnych czynników, ale najważniejszy to zysk spółki akcyjnej.

• Obligacja - papier wartościowy o stałym dochodzie i wcześniej określonym. Ryzyko zakupu obligacji jest mniejsze od ryzyka zakupu akcji

dochód z obligacji (stały)


Stopa procentowa od obligacji = * 100%

cena rynkowa obligacji

(ulega zmianie)

5. Oddziaływanie na kurs walutowy

1. Kurs walutowy

KURS WALUTOWY - jest to cena jednej jednostki pieniężnej waluty krajowej wyrażona w jednostkach pieniężnych waluty zagranicznej, np. 1zł = 0,312USD, 1zł = 0,26€.

2. Rodzaje rynku walutowego

ISTOTA RYNKÓW SZTYWNYCH - polega na tym, że wysokość kursu jest niezmienna przez pewien dłuższy okres w trakcie którego bank centralny podejmuje interwencje na rynku walutowym w celu zapewnienia sztywności kursu.

W Polsce kurs sztywny miał miejsce w latach 1990 - 1994 (transformacje).

W systemie kursów sztywnych są dokonywane zmiany. Są inicjowane przez bank centralny i mają charakter jednorazowy, są dość znaczne, po czym znów następuje dłuższy okres niezmienności kursu.

Zmiany kursów w tym systemie są nazywane:

• dewaluacja - obniżka kursu waluty krajowej;

• rewaluacja - podwyżka kursu waluty krajowej.

ISTOTA RYNKÓW PŁYNNYCH - polega na tym, że wysokość kursów kształtuje się swobodnie na rynku walutowym pod wpływem sił rynkowych. W takim systemie kurs zmienia się bardzo często (każdego dnia), ale zmiany te są zazwyczaj niewielkie.

Od 1994 roku w Polsce mamy system kursów płynnych.

Zmiany kursów w systemie płynności to:

• deprecjacja - spadek kursu waluty krajowej;

• aprecjacja - wzrost kursu waluty krajowej.

Z ekonomicznego i społecznego punktu widzenia nie jest korzystne, gdy kurs silnie się zmienia, a więc korzystniej jest gdy kurs jest stabilny.

3. Determinanty kursu walutowego

Od czego zależy cena 1$ w Polsce?
Od Pd dolara w Polsce	Od Pp dolara w Polsce
Gdy Pd dolara > Pp dolara - to cena 1$ spadnie Gdy Pd dolara < Pp dolara - to cena 1$ wzrośnie

Od czego zależy Pd i Pp dolara w Polsce?
Eksport - im większy tym Pd większa	Import - - im większy tym Pp większy
Kapitał zagraniczny w Polsce - im większy tym Pd większa	Kapitał polski za granicą - im większy tym Pp większy
Turyści zagraniczni w Polsce - im więcej turystów przyjeżdża tym Pd większa	Turyści polscy za granicą - im więcej turystów wyjeżdża tym Pp większy
Cena 1$ w złotówkach - im większa tym Pd większa	Cena 1$ w złotówkach - im większa tym Pp większy
Saldo bilansu płatniczego To zestawienie wszystkich przychodów i wydatków w kraju w związku ze stosunkami kraju z zagranicą





Wizyta Papieża w Polsce: (Pd wzrasta)

Wzrost importu: (Pp wzrasta)

4. Wpływ zmian kursu walutowego na: import, eksport, produkcję, inflacje.

Wpływ zmian kursu walutowego na produkcję i inflację:

Y = C + I + G + Ex - Im

Mechanizmy:

Zmiana kursu walutowego Ex, Im: Y

inflacja

Gdy kurs waluty krajowej spada to rozmiary eksportu wzrastają, a importu spadają. Gdy kurs waluty krajowej się podnosi to eksport spada, a import rośnie.

EKSPORT
t0	1zł = 0,25 $ 4zł = 1$	100zł 25$	Obniżka kursu złotówki powoduje, że produkty polskie eksportowane za granice stają się zagranicą tańsze. Zagranica dostrzega tanienie polskich produktów i kupuje więcej, a polscy eksporterzy sprzedają więcej. Gdy kurs waluty krajowej spada to eksport rośnie.
t1	1zł = 0,20$ 5zł = 1$	100zł 20$
IMPORT
t0	1zł = 0,25 $ 4zł = 1$	100$ 400zł	Obniżka kursu złotówki sprawia, że produkty importowane stają się droższe, a to zmniejsza popyt na towary importowane ( zmniejszają się rozmiary importu). Obniżka ta stymuluje wzrost produkcji krańcowej i sprzyja wzrostowi cen w kraju.
t1	1zł = 0,20$ 5zł = 1$	100$ 500zł

5. Wpływ banku centralnego na kurs walutowy

Wpływ ten polega na zmianie rezerw walutowych.

Poprzez sprzedawanie rezerw dolarowych cena za 1$ w złotówkach spadnie, a poprzez skupowanie rezerw dolarowych cena 1$ w złotówkach wzrośnie.

WYKŁAD 10. 17.05.2007r.

Temat: Bezrobocie.

BEZROBOCIE - jest to zjawisko polegające na tym, iż część osób zdolnych i gotowych do pracy nie posiada zatrudnienia, pomimo podejmowanych poszukiwań pracy.

Przyjmuje się powszechnie, że trzeba równocześnie spełnić 3 kryteria, aby być traktowanym jako bezrobotny. Trzy podstawowe kryteria bycia bezrobotnym:

1. zdolność i gotowość do pracy

Oznacza po pierwsze bycie w określonym wieku, czyli w tzw. Wieku produkcyjnym. Granice te w różnych krajach są różnie określone, np. w Polsce dla mężczyzny jest to 18-64 lata, a dla kobiet 18-59 lat. Wśród krajów UE jest to ewenement, gdyż tam granice wieku produkcyjnego nie są zróżnicowane pod względem płci i są w miarę jednolite ( sytuacja ta ustabilizowała się na przełomie lat 80 i 90). Musimy pamiętać, że rozmiary emerytury zależą od ilości wpłacanych składek, a zatem Dy pracuje się krócej (kobiety) to emerytury są mniejsze. W Niemczech podnosi się górna granica wieku produkcyjnego i wynosi obecnie 67 lat. Taka tendencja wzrostowa występuje w większości krajów UE. A także i Polska zobowiązana jest względem UE , aby do 2015 r. zrównać wiek produkcyjny dla obu płci.

Po drugie to zdolność w sensie psychicznym.

Po trzecie to gotowość do pracy na typowych, istniejących w gospodarce warunkach (np. płacowych).

2. nieposiadanie pracy

Chodzi tutaj o nieposiadanie pracy przynoszącej zarobek lub dochód. Jeśli ktoś posiada pracę legalną czy nielegalną to nie powinien być bezrobotnym.

3. poszukiwanie pracy

Aby być traktowanym jako bezrobotny, to trzeba szukać pracy. Sposoby poszukiwań są różne, np. zarejestrowanie w urzędzie pracy (są tam oferty pracy na stanowiska trudne, ciężkie, gdzie nie potrzebne jest wykształcenie najczęściej), ale także wysyłanie lub przeglądanie ofert w prasie.



LUDNOŚĆ

LUDNOŚĆ W WIEKU PRODUKCYJNYM LUDNOŚĆ W WIEKU NIE PRODUKCYJNYM

(Lwp) (Lnwp)





AKTYWNI ZAWODOWO BIERNI ZAWODOWO

(zasoby siły roboczej, Sr) (NSr)





ZATRUDNIENI BEZROBOTNI

26. (B)

B = Sr - Z

STOPA BEZROBOCIA - jest to wskaźnik procentowy będący relacją pomiędzy liczbą bezrobotnych, a liczbą osób aktywnych zawodowo. Pokazuje więc jaki odsetek osób w wieku produkcyjnym, zdolnych i gotowych do pracy stanowią bezrobotni. Można powiedzieć, że stopa bezrobocia pokazuje stopień niewykorzystania siły roboczej.

B


b = * 100%

Sr

WSPÓŁCZYNNIK AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ - to wskaźnik procentowy, który jest relacją pomiędzy liczbą osób aktywnych zawodowo, a liczbą osób w wieku produkcyjnym. Pokazuje jaki odsetek osób w wieku produkcyjnym stanowią osoby zdolne i gotowe do pracy.

Sr


a_z = * 100%

Lwp

WSPÓŁCZYNNIK OBCIŻENIA EKONOMICZNEGO PRACUJĄCYCH - jest to relacja pomiędzy łączną liczbą ludność, a liczbą osób pracujących.

L Z + B + NSr + Lnwp



o_ep = =

Z Z

Tylko osoby pracujące tworzą nową wartość. Ta nowa wartość będąca rezultatem pracy ludzi musi wystarczyć na utrzymanie i zabezpieczenie materialne i społeczne zarówno pracujących jak i niepracujących. A więc niepracujący konsumują nową wartość, która jest rezultatem pracy pracujących. Wśród biernych zawodowo są różne grupy ludzi, np. Ci którzy nie pracują, ale są w wieku produkcyjnym, a otrzymują dochód (stypendia), ale także osoby poza wiekiem produkcyjnym ( w Polsce te relacje są bardzo niskie).

Stopa bezrobocia relatywnie wysoka, a współczynnik aktywności zawodowej relatywnie niski, a wskaźnik obciążenia ekonomicznego bardzo wysoki (obecnie w Polsce wskaźnik ten jest najwyższy w Europie; o_ep=38mln/15-16mln). Przez to Ci którzy pracują odprowadzać muszą bardzo wysokie składki. Koszty pozapłacowe dla przedsiębiorców są bardzo wysokie i utrudniają tworzenie nowych miejsc pracy.

Sr = a_z * Lwp

B = a_z * Lwp - Z

Z powyższego wzoru wynika, że liczba bezrobotnych w gospodarce zależy od 3 czynników: a_z, Lwp i Z. Im większa liczba osób pracujących, tym mniejsza liczba osób bezrobotnych.

METODY OBLICZANI BEZROBOCIA:

1. Metoda bezrobocia rejestrowanego.

Polega ona na tym iż podstawą obliczania liczby bezrobotnych są informacje urzędów pracy o liczbie rejestrowanych bezrobotnych.

W każdym kraju są nieco odmienne warunki jakie musi spełnić osoba przy rejestracji w charakterze bezrobotnego. Warunki te są ustalone w ustawach (w Polsce w ustawie o zatrudnieniu i bezrobociu). W wyniku tego porównania między krajami są niezbyt dobre, porównujemy nie do końca porównywalne zbiory.

Czy liczba bezrobotnych zarejestrowanych dobrze oddaje prawdziwą skalę zjawiska? W szczególności czy liczba zarejestrowanych bezrobotnych odpowiada wcześniej podanej definicji bezrobocia?

- Polskie doświadczenie pokazuje, że w urzędach pracy Ci którzy pracują nie szukają pracy, a często motywem rejestracji jest np. otrzymanie ubezpieczenia społecznego czy zasiłku. Jest szereg zastrzeżeń co do tej metody. Panuje osąd iż liczba osób zarejestrowanych w urzędach pracy przeszacowuje faktyczną ilość bezrobotnych.

2. Metoda oparta o badania ankietowe.

W Polsce badania ankietowe nazywane są badaniami aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) i przeprowadza się je od 1992 roku, co kwartał wśród tzw. Próby reprezentatywnej ludności (mniejsza grupa, która dobrze reprezentuje grupę większą). Taka ankieta jest opracowana zgodnie z założeniami Międzynarodowej Organizacji Pracy i jest wszędzie jednakowa.

Definicja bezrobocia stosowana w badaniach ankietowych jest bliższa definicji bezrobocia przyjętej na wstępie, ale zarazem jest trochę bardziej rygorystyczna.

Oblicza się bezrobocie na podstawie odpowiedzi do pytań zawartych w ankiecie. Stąd też panuje opinia, że ta metoda obliczeń lepiej oddaje faktyczną skalę zjawiska bezrobocia.

3. Metoda oparta na liczbie zasiłkobiorców (stosowana tylko w niektórych krajach, np. Wielkiej Brytanii, w Polsce nie używana więc pomijamy).

SPOŁECZNE I EKONIMICZNE SKUTKI BEZROBOCIA

Podkreśla się zazwyczaj skutki negatywne, ale warto zwrócić też uwagę na skutki pozytywne.

SKUTKI POZYTYWNE:

• Bezrobocie poprawia stosunek do pracy i dyscyplinę w pracy.

• Stwarza silną motywację do podnoszenia kwalifikacji, im wyższe kwalifikacje tym stopa bezrobocia niższa.

• Bezrobocie osłabia presję na wzrost płac, jest to korzystne z punktu widzenia pracodawców i procesów inflacyjnych.

SKUTKI NEGATYWNE:

• Bezrobocie, a dochody osób

Bezrobocie powoduje obniżenie standardu życia, gdyż dochody w okresie bezrobocia spadają.

D_b


Stopa kompensacji dochodów = * 100%

D_p

Ta relacja pokazuje w jakim stopniu skompensowane są dochody przez zasiłki dla bezrobotnych. W Polsce zasiłki dla bezrobotnych nie zależą od wysokości dochodów utrzymywanych w okresie pracy. Zasiłek dla bezrobotnych jest zróżnicowany, ale ze względu na inne czynniki.

Zasada ta polega na tym, że stopa kompensacji dochodów jest silnie skompensowana w poszczególnych grupach bezrobotnych. Wysoka dla bezrobotnych mało zarabiających w okresie pracy, niska dla bezrobotnych dużo zarabiających w okresie pracy. Powoduje to kompensacje w postaci zróżnicowanej motywacji do poszukiwań pracy. Są mniej intensywne gdy stopa kompensacji dochodów jest wysoka i odwrotnie.

Z doświadczeń polskich wynika, że są grupy bezrobotnych których stopa kompensacji dochodów była bliska 1 i była to najczęściej osoby bez kwalifikacji, zawodu.

• Bezrobocie, a PKB

Bezrobocie oznacza iż część zasobów siły roboczej nie jest produkcyjnie wykorzystana. W związku z tym faktyczny PKB, który jest rezultatem pracy osób pracujących jest znacznie niższy od potencjalnego PKB, a więc od PKB, który można by wytworzyć wykorzystując całe zasoby siły roboczej. Bezrobocie oznacza spowolnienie wzrostu i obniżenie poziomu faktycznego PKB.

• Bezrobocie, a budżet państwa

W rezultacie bezrobocia mniejsze są przychody budżetu państwa (zwłaszcza z podatków), zaś wyższe są wydatki budżetu państwa. Bezrobocie pogarsza stan budżetu państwa, pogłębia deficyt.

• Bezrobocie, a patologie społeczne

Bezrobotni zmieniają styl życia (czują się osamotnieni, wyizolowani, tracą znajomych i przyjaciół, mają dużo wolnego czasu, stan zdrowia bezrobotnych się pogarsza, rozwija się alkoholizm i przestępczość).

BEZROBOCIE DŁUGOOKRESOWE - to bezrobocie trwające dłużej niż 1 rok, 2 lata. Osoby bezrobotne tracą kwalifikacje i umiejętności, a przedsiębiorcy mniej chętnie chcą ich zatrudniać, gdyż uważają że są mniej produkcyjni. Maleje szansa na znalezienie przez te osoby pracy, są oni zatem słabymi konkurentami na rynku pracy.

W literaturze ekonomicznej panuje powszechne przekonanie iż powinno się redukować bezrobocie i jest to bardzo ważny cel polityki gospodarczej.

PRZYCZYNY BEZROBOCIA:

1. bezrobocie koniunkturalne

To bezrobocie związane z osłabieniem koniunktury gospodarczej. Podstawową wartością makroekonomiczną, podstawową dla stanu koniunktury to wielkość produkcji. A więc ten typ bezrobocia jest związany ze spadkiem PKB lub jego spowolnionym wzrostem. Spada Popyt na pracę, czyli Pd_p>Pp_p B>W.

Teorie:

a)stanowisko neoklasyczne;

b)stanowisko keynesistowskie.

2. bezrobocie strukturalne

To bezrobocie związane z niedopasowaniami strukturalnymi na rynku pracy. Chodzi tutaj o niedopasowania struktury Pd pracy do struktury Pp na pracę pod względem: zawodów, umiejętności, wykształcenia. Nawet jeśli na rynku pracy mamy równowagę Pd i Pp to również wtedy mogą pojawić się niedopasowania strukturalne.

Pd pracy obejmuje ludzi zdolnych i gotowych do pracy: Pd_p = Z + B.

Pp na pracę to zapotrzebowanie na pracowników zgłaszane przez pracodawców: Pp_p = Z + W

Pd_p = Pp_p B = W





Struktura B i W jest odmienna, a więc mogą pojawić się niedopasowania.

3. bezrobocie frykcyjne

To bezrobocie związane z poszukiwaniami pracy. Występuje zawsze, w każdej dynamicznej gospodarce, choć jego skala może być zróżnicowana. Związane jest ono z tym, że nie od razu Ci którzy szukają pracy docierają do odpowiednich ofert pracy. Często informacja o ofertach pracy jest niedoskonała lub wymaga poniesienia kosztów. A więc potrzebny jest czas na dostosowanie się ofert. Nigdy nie da się go zredukować do zera!

WYKŁAD 11. 24.05.2007r.

Temat: Teorie objaśniające rodzaje bezrobocia.

1. TEORIA BEZROBOCIA FRYKCYJNEGO

Podstawową teorią objaśniającą bezrobocie frykcyjne jest teoria poszukiwań na rynku pracy powstała w latach 70-tych XX wieku, a jednym z jej najważniejszych twórców jest Phelps Mortensen.

Założenia:

• Na rynku zawsze istnieje pewna liczba ofert pracy i pewna liczba osób bezrobotnych szukających pracy. Oferty pracy zgłaszane przez pracodawców są różnorodne, a różnią się co najmniej dwiema cechami: 1) oferowanymi stawkami płac, 2) wymaganiami stawianymi przez pracodawców (gł. Kwalifikacje).

• Na rynku mamy zbiór osób szukających pracy, które różnią się wieloma cechami, ale gł. posiadanymi kwalifikacjami czy umiejętnościami oraz pod względem tzw. płacy progowej.

A więc na rynku stykają się tu dwa zbiory: ofert i osób szukających pracy.

PŁACA PROGOWA - najniższa płaca jaką szukający pracy skłonny jest zaakceptować i w związku z tym wyraża ona aspiracje płacowe osób szukających pracy.

• Informacja o rynku pracy jest niedoskonała. Chodzi tu o to, że pracodawcy nie mają doskonałej (pełnej) informacji o osobach szukających pracy ( o ich kwalifikacjach, aspiracjach płacowych) oraz osoby szukające pracy mają informacje niedoskonałe na temat ofert o pracę. Aby zdobyć te informacje muszą te osoby ponieść jakiś koszt.

Z trzeciego założenia wynika, że niezbędny jest proces poszukiwań na rynku pracy w trakcie którego następuje dopasowanie tych zbiorów. W trakcie procesu poszukiwań mamy do czynienia z bezrobociem, więc bezrobocie związane z szukaniem pracy i szukaniem pracowników jest zjawiskiem normalnym, koniecznym na rynku pracy.

PROCES POSZUKIWAŃ PRACY

Teoria poszukiwań formułuje kilka istotnych twierdzeń opisujących proces poszukiwań.

Poszukiwania na rynku pracy są podejmowane przez indywidualne podmioty, które są podmiotami racjonalnymi, co oznacza, że mają swoje cele działania i w procesie poszukiwań postępują w taki sposób, aby te cele realizować. A zatem to jak długo podmioty poszukują pracy jest wynikiem racjonalnych decyzji podmiotów (bezrobocie frykcyjne w dużej mierze zależy od samych bezrobotnych).

Teoria poszukiwań przyjmuje założenia iż poszukujący pracy w procesie poszukiwań starają się realizować maksymalizację swojego zadowolenia. W związku z tym, że szukający pracy są jednostkami racjonalnymi, to swoje decyzje w procesie poszukiwań opierają na rachunku ekonomicznym. W szczególności szukający pracy porównują ze sobą koszty i korzyści. Jeśli w ocenie jednostki korzyści są większe od kosztów, to ludzie szukają dalej. Jeśli natomiast koszty przewyższają korzyści to nie opłaca się dalej szukać, lecz opłaca się zaakceptować spotkaną ofertę.

Koszty poszukiwań pracy obejmują:

- koszty dojazdów,

- koszty przygotowań życiorysów i korespondencji,

- koszty ogłoszeń prasowych,

- koszty zakupu gazet,

- koszty odwiedzin urzędów pracy,

- koszty utraconych dochodów.

Korzyści podstawowe polegają na tym, że szukający dalej może trafić na ofertę która przyniesie odpowiednio wysoką płacę.

Zasady poszukiwań pracy:

1. Ludzie szukają pracy tak długo, jak długo oczekiwane korzyści są większe od ponoszonych kosztów poszukiwań.

2. Hipoteza płacy progowej - ludzie szukają pracy tak długo, dopóki nie spotkają oferty, która jest lepsza od płacy progowej.

3. Hipoteza uwzględniając kwalifikacje wymagane przez pracodawców i posiadane przez szukającego pracy.






Rozpatrujemy z punktu widzenia osoby indywidualnej

Posiada ona kwalifikacje K* ( zna dwa języki, ukończyła studia, jest osobą kreatywną, posiada prawo jazdy). Osoba ta będzie zaakceptowana w przypadku ofert |0K*|, ale nie powyżej K*. Pole pod krzywą rozkładu normalnego wyznacza prawdopodobieństwo znalezienia odpowiedniej pracy przez daną osobę (pole oznaczone konturem gwiazdki). Zauważmy że im wyższe kwalifikacje (np. K* K**) to wówczas znalezienie odpowiedniej oferty zwiększa się.

Wniosek: im wyższe kwalifikacje posiadane przez osoby szukające pracy, tym większe prawdopodobieństwo znalezienia odpowiedniej oferty pracy, a więc krótszy okres bezrobocia.

Wprowadzamy do analizy pracę progową w₀





Obecnie prawdopodobieństwo znalezienia odpowiedniej oferty pracy wyznacza pole pod krzywą rozkładu normalnego dla odcinka |w₀K*|, (pole oznaczone pomarańczową gwiazdką).

Wnioski: im wyższa płaca progowa, tym mniejsze prawdopodobieństwo znalezienia odpowiedniej oferty; zazwyczaj wysokość płacy progowej nie jest stała, tzn. że gdy poszukiwania pracy są nieskuteczne, to zwykle wysokość płacy progowej obniża się, a gdy wysokość płacy progowej spada to prawdopodobieństwo znalezienia dobrej oferty wzrasta.

Ludzie podnoszący swoje kwalifikacje zazwyczaj podnoszą również swoją pacę progową. Byłoby ważne, aby przyrost kwalifikacji był większy od przyrostu stawki płacy progowej, gdyż tylko wówczas rośnie prawdopodobieństwo znalezienia odpowiedniej oferty pracy.

Wnioski z teorii bezrobocia frykcyjnego

Rozmiary bezrobocia frykcyjnego zależą od dwóch podstawowych czynników:

• Postępowanie osób szukających pracy - stopień podnoszenia kwalifikacji, wysokość płacy progowej, czynniki te mogą wpływać na okres poszukiwań pracy, a zatem i na rozmiary bezrobocia.

• Informacji o ofertach pracy i osobach szukających pracy - im jest ona lepsza i powszechniejsza, tym krótsze okresy poszukiwań i mniejsze bezrobocie frykcyjne.

2. TEORIA BEZROBOCIA KONIUNKTURALNEGO

A) TEORIA NEOKLASYCZNA

Podstawowa idea neoklasycznej teorii bezrobocia jest rezultatem ustalenia się stawek płac na poziomie zbyt wysokim w stosunku do sytuacji na rynku pracy.

Teoria neoklasyczna wychodzi z założenia iż podstawową rolę w kształtowaniu się bezrobocia odgrywają decyzje indywidualnych podmiotów występujących na rynku pracy: pracowników i pracodawców.

Pracodawcy podejmują decyzje dotyczące poziomu popytu na pracę. Decyzje te podejmowane są w oparciu o rachunek ekonomiczny pracodawców. Pracodawcy konfrontują ze sobą 2 wielkości decydujące o popycie na pracę, czyli koszt zwiększonego popytu na pracę z korzyściami zwiększonego popytu na pracę. Koszt dodatkowego zatrudnienia zależy głownie od wysokości płac. Natomiast korzyści są z punktu widzenia pracodawców określane przez wartość przyrostu produkcji związanej z dodatkowym zatrudnieniem - tzw. krańcowa produkcyjność pracy. Jeśli płaca jest niższa od krańcowej produkcyjności pracy to pracodawcy opłaca się zwiększyć zatrudnienie. Jeśli płaca jest wyższa od krańcowej produkcyjności pracy to pracodawcy nie opłaca się zwiększyć zatrudnienia.

Według teorii neoklasycznej wraz ze wzrostem zatrudnienia w przedsiębiorstwie następuje spadek końcowej produkcyjności pracy. Taka tendencja występuje w danej innowacyjności produkcji i w związku z tą tendencją warunkiem wzrostu popytu na pracę jest w krótkim okresie spadek płac.





Taki przebieg krzywej wynika z faktu iż krańcowa produkcyjność pracy maleje wraz ze wzrostem popytu na pracę.

Według teorii neoklasycznej rozmiary podaży pracy są rosnącą funkcją płac. Teoria ta zakłada, że praca jest dla ludzi przykrością i dlatego też warunkiem zwiększenia podaży pracy jest wzrost stawek płac, który rekompensuje zwiększoną przykrość.





Twierdzenie:

W gospodarce rynkowej działa mechanizm prowadzący do równowagi popytu na pracę i podaży pracy. Mechanizm ten polega na zmianie stawek płac. Gdyby stawki płac ustaliły się na dość wysokim poziomie (Płr₁) i pojawiła się w związku z tym sytuacja nadwyżki podaży prac nad popytem na pracę.

Pp_p = Sr₂ punkt A

Pd_p = Sr₁ punkt B

W warunkach wolnorynkowej gospodarki zacznie samoczynnie działać mechanizm obniżeń płac, który doprowadzi do równowagi Pp_p i Pd_p - punkt C.





W warunkach wolnorynkowej gospodarki nie występuje bezrobocie. Zakłada się więc, że w wolnorynkowej gospodarce działa skutecznie mechanizm zmian płac likwidujący bezrobocie.

Według teorii neoklasycznej bezrobocie może wystąpić wówczas gdy mechanizm zmian płac nie może działać, gdy pojawia się opór przeciwko obniżeniu płac. Teoria neoklasyczna sugeruje, że bezrobocie ma dobrowolny charakter w tym sensie, że jest rezultatem dobrowolnych decyzji pracowników czy też reprezentujących ich związków zawodowych. Gdyby pracownicy w sytuacji nierównowagi na rynku pracy zgodzili się na niższe pace, to bezrobocie zniknęłoby. Ale istnieje dlatego, że pracownicy i związki zawodowe opierają się obniżką płac.

Rynek pracy analizuje się w tej teorii przez pryzmat interesów pracodawców, tzn. czy płace są wyższe czy niższe z punktu widzenia krańcowej produkcyjności pracy. Podkreśla się, że bezrobocia nie byłoby gdyby mechanizmy rynkowe mogłyby działać swobodnie na rynku. Bezrobocie istnieje bo mechanizmy rynkowe nie mogą działać swobodnie.

A zatem „lekarstwem” na bezrobocie w tej teorii są obniżki płac obniżające koszty i przywracające właściwą relacje między płacami, a produkcyjnością pracy.

B) TEORIA KEYNESISTOWSKA

Keynes odrzucił założenia iż obniżki płac są lekarstwem na obniżenie bezrobocia. Rozumowanie Keynes'a było następujące: obniżki płac spowodowałyby zmniejszenie dochodów pracowników i w związku z tym zmniejszenie popytu na towary, co z kolei spowodowałoby obniżenie produkcji, a w konsekwencji zmniejszenie popytu na pracę, co mogłoby zwiększyć bezrobocie.

Keynes wyprowadził zatem zasadniczo odmienne wnioski z tego samego założenia dotyczącego obniżania płac.

A zatem różnica między teorią neoklasyczną, a keynesistowską polega na tym iż teoria neoklasyczne analizuje cały problem z punktu widzenia indywidualnego przedsiębiorstwa (podejście mikroekonomiczne) i wtedy jest właściwa.

Natomiast Keynes patrzy na problem z makroekonomicznego punktu widzenia i jego zdaniem, to co jest słuszne z punktu widzenia indywidualnego przedsiębiorstwa nie musi być słuszne z punktu widzenia gospodarki jako całości. Właśnie dlatego Keynes podkreśla iż ważniejsze jest makroekonomiczne podejście do analizy. Przyjmując takie podejście Keynes dowodzi, że obniżki płac nie są „lekarstwem” na bezrobocie.

Rozwija on inną koncepcje bezrobocia. Według Keynes'a podstawową przyczyną bezrobocia jest ustalenie się popytu na towary na zbyt niskim poziomie w stosunku do poziomu zapewniającego pełne zatrudnienie. Popyt na towary ustala się według Keynes'a bardzo często na poziomie który oznacza nadwyżkę podaży pracy nad popytem na pracę.





Krzywa podaży pracy ma kształt linii poziomej z Płr₀ do A, a od punktu A wzrasta.

Keynes zakłada, że przy istniejących stawkach płac (Płr₀)podaż pracy może wzrastać aż do pełnego wykorzystania siły roboczej (Sr₀). Problem polega jednak na tym, że popyt na towary jest zbyt mały i popyt na pracę jest za mały - krzywa popytu na pracę i podaży pracy nie przecina się w pkt. A, lecz w pkt. B.

A zatem gdyby popyt na towary byłby zwiększony to wzrośnie produkcja, a w konsekwencji wzrośnie popyt na pracę (przesunięcie krzywej popytu na pracę w prawo).

Wniosek dla teorii bezrobocia koniunkturalnego

Zgodnie z teorią neoklasyczną koniunktura się pogarsza gdyż z powodu zbyt wysokich płac rosną koszty produkcji i spadają zyski przedsiębiorców.

Natomiast z teorii Keynes'a wynika iż koniunktura się pogarsza z powodu spadku popytu na towary, co powoduje obniżenie produkcji, a w konsekwencji obniżenie popytu na pracę i wzrost bezrobocia. Popyt na towary spada gł. Z powodu spadku inwestycji.

3. TEORIA BEZROBOCIA STRUKTURALNEGO

Teoria ta zawiera w sobie dwie teorie, które w istocie rzeczy określają tzw. bezrobocie równowagi, za którym kryje się bezrobocie koniunkturalne i frykcyjne.

A) TEORIA NATURALNEJ STOPY BEZROBOCIA

Została sformułowana w latach 60-tych XX wieku (m.in. przez Phelpsa i Friedmana).

Friedman definiuje bezrobocie naturalne następująco: jest to bezrobocie występujące w sytuacji równowagi gospodarczej, w tym również równowagi na rynku pracy, które jest rezultatem niedoskonałego działania rynku pracy, złej informacji, niskiej mobilności siły roboczej, powstawania niedopasowań strukturalnych między popytem na pracę i podażą pracy.

Bezrobocie naturalne pojawia się dlatego, że rynki (w tym rynek pracy) nie funkcjonują w sposób doskonały więc gdyby wszystkie rynki funkcjonowały doskonale, to bezrobocia naturalnego nie byłoby.

Ważne jest to, że bezrobocie naturalne nie jest związane z osłabieniem koniunktury gospodarczej. Wrażliwość tego bezrobocia na zmiany koniunktury jest słaba.

B) TZW. TEORIA NAIRU

WYKŁAD 12. 31.05.2007r.

Temat: Analiza inflacji.

INFLACJA - jest to proces wzrostu ogólnego poziomu cen towarów.

Z tej definicji wynika iż z inflacją mamy do czynienia wówczas gdy z okresu na okres podnosi się ogólny poziom cen, czyli średni, przeciętny poziom cen towarów uwzględnianych przy obliczaniu inflacji.

Towary uwzględniane przy obliczaniu inflacji to koszyk inflacyjny - zestaw towarów z określonymi ilościami, które są brane pod uwagę przy obliczaniu wskaźnika inflacji.

Pod uwagę można brać różne zestawy towarów i liczyć różnego rodzaju wskaźniki:

• Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ( towary są brane w ilościach kupowanych przeciętnie przez konsumenta).

• Wskaźnik cen towarów inwestycyjnych.

• Delator PKB (uwzględnia wszystkie towary wliczane do obliczeń PKB).

Obliczaniem wskaźników zajmują się urzędy statystyczne, w Polsce jest to GUS. Po pierwsze szczegółowo ustalają wybór koszyka inflacyjnego. Po drugie każdy produkt ma swoją określoną cenę. A więc mnożąc ilość towarów przez ich ceny, a następnie sumując te wartości dla poszczególnych grup produktów można otrzymać łączną wartość pieniężną tego koszyka inflacyjnego w cenach bieżących z danego roku. Następnie oblicza się wartość danego koszyka inflacyjnego w roku przyszłym. Na koniec urzędy zajmują się porównaniem wartości z poszczególnych lat, a jakiekolwiek zmiany wskazują na wzrost/spadek ogólnego poziomu cen.

• T₀
  

• T₁
  

Czy inflacja jest procesem korzystnym czy negatywnym dla gospodarki społeczeństwa?

- Powolne procesy inflacyjne są korzystne dla gospodarki, natomiast silne procesy inflacyjne są niekorzystne dla gospodarki. Granicą oddzielającą korzystność od niekorzystności jest wartość wskaźnika inflacji 2,5 - 3% w skali roku.

Największy poziom wskaźnika inflacji w Polsce miał miejsce w latach 20-tych XX wieku, przez co należało wprowadzić reformy (reformy Grabskiego). Późniejszy, bardziej współczesny wysoki poziom inflacji miał miejsce w roki 1990.

Korzyści powolnej inflacji:

• Łatwiejsze jest dokonywanie zmian relacji cen towarów. W dynamicznej gospodarce koszty produkcji ulegają zmianie (rosną lub spadają), a z drugiej strony zmienia się relacja popytu i podaży poszczególnych produktów. A więc występują czynniki wymagające zmiany relacji cen. Łatwiej ceny podnosić niż obniżać!

• Powolna inflacja wprowadza podmioty gospodarcze w optymistyczne nastroje. Gdy ceny rosną, to zwiększają się przychody pieniężne ze sprzedaży, a to przekłada się na wzrost aktywności gospodarczej i inwestycyjnej, a w konsekwencji daje to wszystko szybszy rozwój gospodarczy.

Szybkie procesy inflacyjne i ich skutki:

• Wysoka inflacja obniża realne dochody (ilość produktów, które można kupić za dochody nominalne). Gdy ceny rosną, a dochody nominalne są stałe, to zmniejsza się ilość produktów możliwych do zakupu, co powoduje że spada dochód realny (zwłaszcza w odniesieniu do dochodów które są stabilne, np. renty, emerytury, zasiłki, stypendia). Stąd też ceny które rosną dość często w konfrontacji ze stałymi dochodami nominalnymi oznaczają spadek dochodów realnych (przynajmniej w krótkim okresie).

• Ukryta redystrybucja dochodów. Niektóre grupy ludzi korzystają, a inne tracą na inflacji. Dzięki inflacji dokonuje się ukryty transfer dochodów. Niektóre grupy przekazują innym grupom swoje dochody. Jest szereg kanałów redystrybucji.

Np. związany z systemem bankowym. Polega on na tym, że jedni oszczędzają, a inni zaciągają kredyty. Gdyby bankowa stopa procentowa od pożyczek w bankach była wyższa od inflacji, to osoby oszczędzające korzystałyby, a osoby zaciągające kredyty traciłyby. Natomiast gdyby bankowa stopa procentowa od pożyczek w bankach była niższa od inflacji, to osoby oszczędzające traciłyby, a osoby zaciągające kredyty zyskiwałyby.

Innym kanałem redystrybucji jest system podatkowy. Jeśli przekroczy się daną wartość progu podatkowego, to płaci się wyższe podatki. Jeśli wartość progów jest stała, a inflacja wzrasta, to podatnicy szybciej przekraczają progi podatkowe i płacą wyższe podatki mino, że ich realne dochody nie muszą wcale się zmieniać.

• Osłabiają wzrost gospodarczy, gdyż hamują działalność inwestycyjną. Dzieje się tak dlatego, że procesy inflacyjne deformują rachunek ekonomiczny podejmowany przed podjęciem decyzji inwestycyjnej. Inwestor przeprowadza rachunek (kalkulacje ekonomiczną) chcąc obliczyć czy inwestycja jest opłacalna, a więc porównuje koszty z przyszłymi przychodami pieniężnymi z tej inwestycji. Obliczenie kosztów i przyszłych dochodów dokonywane jest w cenach i jeśli inflacja jest silna to inwestor nie wie jakie ceny przyjąć w tym rachunku (czy ceny przyszłe, za 0,5 lub 1 rok) i dlatego woli on poczekać aż ceny się ustabilizują. Decyzje inwestycyjne podejmowane w warunkach silnej inflacji są decyzjami podejmowanymi w dużej niepewności, a to powoduje odkładanie podia decyzji i osłabienie inwestycji.

Podsumowując w powszechnej opinii ekonomicznej silne procesy inflacyjne wywołują szereg niekorzystnych skutków i wskazane jest ich ograniczenie.

Polityka antyinflacyjna - sposoby obniżania inflacji

Charakter polityki antyinflacyjnej zależy przede wszystkim od poglądu w kwestii przyczyn inflacji.

Wyróżniamy trzy podstawowe teorie inflacji:

1. MONETARYSTYCZNA

Nawiązuje do dawnej ilościowej teorii pieniądza, a jej przedstawicielem jest Friedman. W tej teorii przyczyną inflacji jest nadmierny wzrost ilości pieniądza w obiegu, czyli zbyt duży w porównaniu z rozmiarami produkcji i ilością transakcji towarowych.

M * V_m = P * Y

Teoria monetarystyczna zakłada, że ilość pieniądza (podaż pieniądza) w obiegu jest kontrolowana przez bank centralny. Przyjmując takie założenie zakłada się w istocie, że przyczyną procesów inflacyjnych jest błędna polityka inflacyjna banku centralnego, czyli że dopuszcza on do nadmiernego wzrostu podaży pieniądza.

Podaż pieniądza w istotny sposób determinuje poziom cen. Gdy podaż pieniądza wzrasta w sposób nadmierny, to konsekwencją jest wzrost cen towarów.

Na gruncie tej teorii zakłada się neutralność pieniądza. Pieniądz jest neutralny w tym sensie, że zmiany podaży pieniądza nie mają wpływu na zmianę wartości realnych, ale mają wpływ na ceny.

Zgodnie z tą teorią polityka inflacyjna powinna polegać na ograniczaniu podaży pieniądza w gospodarce, co powinno być domeną działania banku centralnego poprzez restrykcyjną politykę pieniężną.

2. POPYTOWA

Teoria nawiązują ca do teorii Keynes'a. Według tej teorii przyczyną procesów inflacyjnych jest wzrost popytu na towary w pewnych, szczególnych warunkach, czyli dla pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych w gospodarce.

Elastyczność produkcji względem popytu można mierzyć stopniem reakcji produkcji na daną zmianę popytu. W tej teorii elastyczność ta jest wysoka przy niepełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych, a niska (bliska 0) przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.

Wzrost popytu nie pociąga za sobą wzrostu produkcji i pojawia się luka inflacyjna. Aby zlikwidować lukę produkcja powinna wzrosnąć do Ye, ale mamy już wykorzystane wszystkie czynniki produkcji i dlatego też muszą wzrosnąć ceny (opis do poniższego rysunku).





Yp - produkcja przy pełnym zatrudnieniu





Zakłada się że Yp to produkcja przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji. Najważniejszą rzeczą na powyższym rysunku jest kształt krzywej agregatowej podaży. APd jest doskonale elastyczna dla produkcji mniejszej od Yp i doskonale nieelastyczna dla produkcji równej Yp.

Jeśli w tej sytuacji rośnie popyt (APp APp₁,APp₂) to w konsekwencji rosną ceny.

Polityka antyinflacyjna dla tej teorii polega na działaniach obniżających APp na towary. Keynes wskazuje tutaj na celowość stosowania polityki pieniężnej i fiskalnej.

A zatem inflacja ma pewien związek z sytuacją na rynku pracy. Jeśli na rynku pracy istnieje bezrobocie (nie w pełni wykorzystane są zasoby siły roboczej) to wówczas nie powinny wystąpić procesy inflacyjne.

Gdy mamy w gospodarce pełne zatrudnienie to nie istnieje bezrobocie koniunkturalne, ale dopuszcza się istnienie w takich warunkach inflacji.

3. KOSZTOWA

Upatruje przyczyn procesów inflacyjnych w przyspieszonym wzroście kosztów produkcji (koszty surowców i energii, płace podatki, itd.), który przenoszony jest na wzrost cen towarów gotowych.

Teoria ta została stworzona przez Galbraitha. Zwrócił on uwagę na spiralę płacowo-cenową jako źródło procesów inflacyjnych. Jego zdaniem na rynkach pracy funkcjonują ugrupowania często posiadające monopolistyczny charakter (związki pracodawców i związki zawodowe, które negocjują i podpisują układy zbiorowe dotyczące warunków pracy i płac). Jego zdaniem częstą przyczyną inflacji jest postępowanie związków zawodowych i związków pracodawców w procesie negocjacji. Stwierdza się, że postępują oni podobnie. Gdy producenci podnoszą ceny to pracownicy i związki zawodowe nie protestują, bo są przekonani o tym, że będą w stanie zrekompensować każdy wzrost cen podwyżką płac. Podobnie postępują pracodawcy, gdyż w większości przypadków gdy pracownicy i związki zawodowe wysuwają postulaty płacowe, to na ogół pracodawcy są temu niezbyt przeciwni, bo wiedzą że pracownicy mają silną broń - strajki. A postępują tak, bo są przekonani, że będą w stanie przerzucić każdy wzrost płac na wzrost cen.

Wzrost płac pociąga za sobą wzrost cen, a wzrost cen jest argumentem do wyższych postulatów płacowych.

Polityka antyinflacyjna polega na wprowadzeniu podstawowego postulatu, czyli na wprowadzeniu limitów wzrostu cen i płac. W tym celu stworzono tzw. komisje trójstronne złożone z przedstawicieli przedsiębiorców, pracownik rządu. Ustalają one maksymalne wartości przyrostu cen i płac. Taka komisja istnieje też w Polsce, lecz nie jest jej działanie określane jako skuteczne. Ten typ komisji działa skutecznie np. w Austrii.

PRACA PRODUKCYJNA - każda praca przynosząca dochód.

Z powyższych trzech teorii wynika pewien wniosek o związkach inflacji z bezrobociem. Problem ten podjął Philips, który przeprowadził szeroką analizę empiryczną dla kilkudziesięciu krajów świata w stosunkowo długim okresie, a na koniec napisał artykuł podsumowujący jego spostrzeżenia.

Jego zdaniem doświadczenia empiryczne wskazują, że między inflacją a bezrobociem występuje zjawisko wymienności, polegające na tym iż wysokie wskaźniki inflacji są połączone z niskimi stopami bezrobocia i odwrotnie.





Pkt. A - niskie bezrobocie

Pkt. B - wysokie bezrobocie

Możliwe jest przesuwanie się po krzywej, ale nie jej przesunięcia!

Lipscy zwrócił uwagę na następujące uzasadnienie wniosku wyciągniętego przez Philipsa. Tempo wzrostu płac w dużej mierze zależy od sytuacji na rynku pracy. Gdy się ona pogarsza (wzrasta stopa bezrobocia), to postulaty płacowe słabną i presja na wzrost płac jest słabsza. Przekłada się to na słabszy wzrost cen. Gdy sytuacja na rynku pracy się poprawia (bezrobocie spada), to pracownicy wysuwają śmielsze postulaty płacowe.

Wnioski wynikające z krzywej Philipsa:

• Koncepcja ta przyznawała, że możliwe jest obniżenie bezrobocia w gospodarce poprzez podnoszenie popytu na towary, ale ubocznym skutkiem jest wzrost inflacji.

• Możliwe jest obniżenie inflacji w gospodarce za pomocą polityki obniżania popytu, ale ubocznym skutkiem jest wzrost bezrobocia.

• Polityka gospodarcza państwa nie jest w stanie równocześnie obniżać bezrobocia i inflacji, dlatego też trzeba w polityce tej dokonywać wyboru celów.

Teoria Philipsa została podważona w latach 70-tych, a jej głównym przeciwnikiem był Friedman. Pojawiło się wtedy zjawisko stagflacji - czyli zjawisko równoczesnego występowania dość wysokiego bezrobocia i dość wysokiej inflacji. Sytuacje tą obrazuje obszar oznaczony gwiazdkami.



Friedman wysunął teorię naturalnej stopy bezrobocia, która była próbą wyjaśnienia zjawiska stagflacji. Ta teoria była w późniejszym czasie rozwijana poprzez następców M. Friedmana (np. teoria bezrobocia NAIRU).

WYKŁAD 13. 14.06.2007r.

Teoria bezrobocia NAIRU

Została sformułowana w latach 70-tych i nawiązuje ona do teorii naturalnej stopy bezrobocia, ale posiada ona wiele odmienności. Za ważniejszych przedstawicieli tej teorii uważa się R.Layard, R. Jackman.

W gospodarce rynkowej istnieje pewien poziom bezrobocia charakterystycznego dla stanu równowagi. Znaczącą rolę odgrywa tu polityka państwa wykorzystująca kształtowanie globalnego popytu na towary. Rosnący globalny popyt na towary może skutkować obniżeniem się bezrobocia faktycznego, ale ubocznym skutkiem jest wtedy przyspieszenie procesów inflacyjnych. Ograniczanie globalnego popytu na towary przez państwo może spowodować, że bezrobocie faktyczne przewyższa bezrobocie równowagi, ale ubocznym skutkiem takiej polityki jest osłabienie procesów inflacyjnych (osłabienie wzrostu płac i cen)





Jeśli bezrobocie równowagi osiąga jakiś poziom to żeby bezrobocie było:

• niższe - trzeba poświęcić koszt w formie przyspieszenia procesów inflacyjnych.

• wyższe - należy osłabić procesy inflacyjne (dezinflacja - osłabianie inflacji).

Autorzy teorii NAIRU zwracają uwagę na dwa podstawowe czynniki decydujące o wysokości bezrobocia NAIRU i odchyleniach od bezrobocia NAIRU:

1. Poziom postulowanych cen realnych - są to płace których domagają się pracownicy i związki zawodowe.

2. Poziom realistycznych płac realnych - to taki poziom płac realnych, który jest zgodny z możliwościami ekonomicznymi gospodarki (możliwości te zależą przede wszystkim od poziomu wydajności pracy).

Jeśli postulowane pace realne są większe od realistycznych pac realnych to doprowadza to do przyspieszenia procesów inflacyjnych. Jeśli jest odwrotnie to następuje spowolnienie procesów inflacyjnych. Stabilizacja procesów inflacyjnych następuje wtedy gdy postulowane płace realne i realistyczne płace realne są sobie równe.

Determinanty realistycznych płac realnych:

• Wydajność pracy - im wyższy jej poziom tym wyższy poziom płac.

• Postęp techniczny.

• Czynniki zewnętrzne.

Determinanty postulowanych pac realnych:

• Efektywność poszukiwań

Im efektywność poszukiwań jest wyższa tym niższe dane płace. Przy niskiej efektywności poszukiwań pojawiają się w niektórych dziedzinach, zawodach większa rozbieżność pomiędzy liczbą zatrudnienia i bezrobocia. Przy większych rozbieżnościach w tych zawodach, gdzie bezrobotnych jest stosunkowo mało w stosunku do ofert podnosi to postulowane prace realne, a w konsekwencji podnosi to te płace w innych regionach i zawodach.

• System osłony socjalnej

Im jest on bardziej rozbudowany (większe zasiłki, łatwiejszy dostęp do zasiłków, im wyższa stopa kompensacji) tym wyższe postulatowe płace realne.

• Skala niedopasowań strukturalnych

Im większe niedopasowania popytu na prace i podaży pracy, tym postulatowe płace realne wyższe. Dzieje się tak dlatego, że gdy w jakiejś dziedzinie powstaje nadwyżka ofert pracy nad ilością bezrobotnych, to rośnie ilość postulatów płacowych. Lecz gdy w innej dziedzinie istnieje sytuacja odwrotna to wpływa to nieznacznie na obniżkę postulatów płacowych.

• Stopa bezrobocia

Im jest wyższa tym niższe są postulaty płacowe i odwrotnie. Poziom płac realnych jest malejącą funkcją stopy bezrobocia.

• Bezrobocie długookresowe

Wpływa ono na postulaty płacowe inaczej niż bezrobocie ogółem. Oznacza to, że im wyższe bezrobocie długookresowe tym zazwyczaj śmielsze postulaty płacowe. Jest tak gdyż bezrobotni długookresowo pozostając bez pracy przez 1-2 lata tracą nabyte wcześniej kwalifikacje (ich kapitał ludzki szybko się deprecjonuje). Pracodawcy przyjmują ich niechętnie do pracy gdyż ich wydajność jest niższa, solidność pracy słabsza i mają oni gorszy stosunek do pracy. Dlatego tez jeśli udział bezrobocia długookresowego jest wysoki to przy założeniach ceteri paribus postulowane płace realne są wyższe.





Zmiana któregokolwiek z czynników determinujących PPR powoduje przesunięcie krzywej PPR w lewo lub w prawo.

Polityka antyinflacyjna wymaga bezrobocia frykcyjnego wyższego od bezrobocia równowagi. Łatwiej inflacje zwalczać gdy bezrobocie frykcyjne jest większe od bezrobocia równowagi. Ale poziom bezrobocia równowagi nie jest stały dlatego też jest ważne aby obniżać poziom bezrobocia równowagi. Wówczas bowiem polityka antyinflacyjna może być prowadzona przy mniej bolesnych skutkach społecznych (w postaci bezrobocia).

W Polskiej gospodarce na podstawie szacunków wynika, że udział bezrobocia równowagi w ogólnym bezrobociu jest stosunkowo wysoki i wynosi 75-80% ogólnej stopy bezrobocia.

47

Agregatowy popyt, A*Pp

Dochód narodowy, Y

0

A

B

Y₁

Y₂

Y₀

E

C

D

A*Pp₀

|CD| - nadwyżka

45°

Produkcja potencjalna

Produkcja faktyczna

czas

produkcja

_

F(Z, K, Ā₀)

zatrudnienie

produkcja

Y₁

Y₀

Z₀

zatrudnienie

Z₀

Krańcowy produkt pracy

_

F(K, Z, Ā₀)

KP_p1

KP_p0

kapitał rzeczowy

produkcja

Y₁

Y₀

kapitał

_

F(K, Z, Ā₁)

K₀

krańcowy produkt kapitału

KP_p1

KP_p0

K₀

g = i *¹/_k'

g = i *¹/_k

Stopa inwestycji

Tempo wzrostu produkcji

i₀

i₁

g₀

g₁

g₂

1/k

1/k'

0

B

B';

A

A'

Efekty popytowe

Efekty podażowe

t₀ t₁ t₂ t₃ t₄

t

Y

Y

t

t

Y

45°

APp

Y

Y* = 100

20

Y

APp'

APp

45°

Y* = 100

20

30

Y*' = 150

∆Y = 50

∆Y

∆S

∆C

∆A

1 - k_sk

k_sk

APp

APp_a

APp_Y

Y

1

2

3

4

t

T

T₃

T₂

T₁

t₁ t₂ t₃ t₄ t₅ t₆

Pd, Pp na 1$ w Polsce

Cena 1$ w zł

Pp

Pd

W

B

4

3

2

1

4

3

2

1

Pd₁

Pp

Pd, Pp na 1$ w Polsce

Cena 1$ w zł

Pd₀

Pd

Pd, Pp na 1$ w Polsce

Cena 1$ w zł

Pp₀

Pp₁

Liczba ofert

Oferty pracy

K*

KRZYWA ROZKŁADU NORMALNEGO

Liczba ofert

Oferty pracy

K*

KRZYWA ROZKŁADU NORMALNEGO

w₀

Popyt na pracę

Stawka płac

Podaż pracy

Stawka płac

Stawka płac realnych

Siła robocza

Pd_p

Pp_p

A

B

C

Sr₂ Sr₀ Sr₁

Płr₁

Płr₀

Płr₀

45º

Pd_p

Stawka płac realnych

Siła robocza

Pp_p

APp₁

_{APp wzrasta}

APp₀

B

A

Sr₁ Sr₀

Dochód narodowy, Y

APp

Yp Ye

A

E

APd

APp₀

APp₁

APp₂

Yp

Y

Poziom cen

P₂

P₁

P₀

E₂

E₁

E₀

Stopa bezrobocia

Wskaźnik

inflacji

A

B

Wskaźnik

inflacji

A

B

Stopa bezrobocia

NAIRU

stopa bezrobocia

Dynamika procesów inflacyjnych

Przyspieszenie inflacji

Osłabienie inflacji

Stabilizacja inflacji

Płace realne

Stopa bezrobocia

NAIRU 12%

b₁ b₀ b₂

A

RPR₁

RPR₀

PPR₁

PPR₀

spadek inflacji

Wzrost inflacji

---