1. Rys historyczny pedagogiki: od sztuki do nauki wychowania. Przedmiot i podmiot pedagogiki.

Etymologia pojęcia pedagogika

(z gr. paidagogos- prowadzący chłopca) niewolnik w starożytnej Grecji, który odprowadzał chłopców wolnych obywateli greckich na miejsce ćwiczeń fizycznych, zwane palestrą.

Pedagogika jako sztuka wychowania

- myślenie pedagogiczne istniało od dawna i miało zmienny charakter filozoficzny, religijny, publicystyczny lub literacki,

-na myślenie pedagogiczne fundamentalny wpływ miały dwie szkoły: idealizm Platona i realizm Arystotelesa,

Unaukowienie pedagogiki

Jan Fryderyk Herbart- (1776-1841) ojciec pedagogiki naukowej, niemiecki pedagog, który oderwał ją od filozofii, usystematyzował i oparł na dwóch naukach pomocniczych: etyce filozoficznej, która miała określać cele wychowania oraz na utworzonej przez siebie psychologii, która podawała środki do osiągnięcia celów.

Przedmiot badań pedagogiki stanowi proces wychowania w jego różnych postaciach i formach. Celowo zorganizowana działalność wychowawcza skierowana jest głównie do dzieci i młodzieży, dlatego też wychowanie młodego pokolenia stanowi główne zadanie pedagogiki. Działalność wychowawcza dotyczy również pewne grupy ludzi dorosłych, na przykład

- andragogika - nauka, której przedmiotem jest pedagogika i oświata ludzi dorosłych

- gerontologia - zajmuje się ludźmi wieku starczego

Współczesność wraz z jej wymaganiami sprawia, iż istnieje konieczność objęcia przez pedagogikę wszystkich zagadnień wiążących się z wychowaniem człowieka. Przedmiot pedagogiki stanowią świadome i celowe działania wychowawcze jak i te nieświadome i spontaniczne, składające się razem na proces socjalizacji jednostki. Nauka ta interesuje się również funkcjonowaniem systemu szkolno - oświatowego. Pedagogika jako nauka opisuje fakty, lecz również wyjaśnia je i stara się znaleźć odpowiedzi głównie na pytania:

- jaki jest przebieg i cel określonych procesów wychowawczych?

- jakie są optymalne warunki organizacji dla procesów wychowawczych?

Podmiot pedagogiki - człowiek, wychowanek poddający się procesowi wychowania.

2. Pedagogika jako nauka, elementy stałe, zmienne. Podstawowe pojęcia pedagogiki, w tym pojęcie mądrości. Pedagogika jako nauka empiryczna.

• Pedagogika jako nauka:

Każda dyscyplina aby miała charakter naukowy musi spełnić następujące kryteria:

1. posiadanie własnego przedmiotu badań

2. zajmowanie swojego miejsca w systemie nauk

3. posiadanie własnego warsztatu metodologicznego

Jeśli chodzi o pedagogikę, jej przedmiot badań stanowi człowiek w różnych etapach życia i rozwoju (od narodzin do śmierci). Nauka ta zajmuje się także procesami edukacyjnymi, a więc wychowaniem i nauczaniem. Pedagogika należy do nauk empirycznych i społecznych, a jej swoistym przedmiotem jest człowiek, który zmienia się pod wpływem innych ludzi. Pedagogika posiada również swój własny warsztat metodologiczny, gdzie wśród stosowanych metod pedagogicznych wyróżnić można:

• analizę dokumentów i innych wytworów ucznia

• ankietę

• eksperyment pedagogiczny

• monografię pedagogiczną

• obserwację

• sondaż diagnostyczny

W późniejszym czasie dodano jeszcze jedno kryterium naukowości - posiadanie własnego systemu pojęć, który to pedagogika również posiada, między innymi:

• wykształcenie

• wychowanie

• uczenie się

• środowisko wychowawcze

• osobowość

• nauczanie

• kultura

• czas wolny

Czym zajmuje się pedagogika ogólna?

- elementy stałe:

przedmiot, zadania, metody badań, podstawowe pojęcia, cele wychowania, struktura procesu wychowania, czynniki warunkujące proces wychowania,

- elementy zmienne:

- historyczne uwarunkowania wychowania,

- klasowy charakter pedagogiki w społeczeństwach klasowych,

- rola i znaczenie czynników dziedziczonych środowiskowych w wychowaniu,

- związek pedagogiki z innymi naukami,

- system oświaty,

- filozoficzna problematyka wychowania,

- analiza ogólnych doktryn pedagogicznych.

Podstawowe pojęcia pedagogiczne

- uczenie się- proces zamierzonego nabywania względnie trwałych zmian w szeroko rozumianym zachowaniu (wiadomości, umiejętności, nawyki i postawy) w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości (doświadczania i ćwiczenia).

- nauczanie- proces kierowania uczeniem się uczniów w toku planowej pracy nauczyciela z uczniami.

- kształcenie - świadomy, planowy system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata, przygotowanie się do zmieniania świata i ukształtowanie własnej osobowości.

- Samokształcenie- ( J. Półturzycki)- proces uczenia się prowadzony świadomie, z możliwością wykorzystania różnych form pomocy innych osób lub instytucji. Jest to proces samodzielnie prowadzonego uczenia się, którego cele, treść, formy, źródła i metody dobiera i ustala osoba ucząca się . Najbardziej widocznym celem samokształcenia jest zdobywanie wiedzy w zakresie wyraźnie określonym.

- Wychowanie (W. Okoń) - to świadomie organizowana działalność społeczna oparta na stosunku wychowawczym pomiędzy wychowawcą, a wychowankiem, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka

- Samowychowanie (W. Okoń)- to samorzutna praca człowieka nad ukształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości stosownie do założonych kryteriów

- Mądrość - zdolność wrodzona lub nabyta, która pozwala człowiekowi dobrze kierować swoim życiem i pomaga mu zapewnić sobie pomyślność, powodzenie, a nawet szczęście. Nie utożsamia się ona z wiedzą, choć zakłada jej posiadanie. Mądrość jest również zdolnością wykonywania dobrze swojego zawodu

Berliński paradygmat mądrości

5 kryteriów przejawów mądrości:

1. Wiedza faktograficzna (deklaratywna) dotycząca podstawowej pragmatyki życia (znajomość natury ludzkiej, rozwoju w całym życiu, relacji interpersonalnych itp.),

2. Proceduralna wiedza dotycząca podstawowej pragmatyki życiowej (strategie i heurystyki),

3. Wiedza kontekstualna zdobyta w trakcie życia (odnosi się do kontekstów ludzkiego życia - edukacji, rodziny itp.),

4. relatywizm wartości i tolerancja (odnoszą się do uznania indywidualnych i kulturowych różnic w zakresie wartości; mądrość dąży do stanu równowagi między interesem własnym a grupowym oraz do skupiania uwagi na cnotach ludzkich).

5. świadomość braku pewności i radzenia sobie z nim (wiedza o ograniczeniach ludzkich).

Pedagogika jako nauka empiryczna:

Zakłada neutralność - suche fakty niezależnie od ideologii, czysta naukowość, materialistyczna wizja świata i behawiorystyczna koncepcja człowieka. Charakteryzuje się naturalizmem, bada przede wszystkim:

- obserwowalne fakty wychowania

- celowe działania wychowawcze i ich skutki

- zastaną, konstruowaną i przekształcaną rzeczywistość wychowawczą

Za cel przyjmuje opis i wyjaśnienie rzeczywistości wychowawczej w postaci tez o prawidłowościach, zależnościach miedzy wyodrębnionymi czynnikami. (scjentyzm)

Strategia badawcza:

- strategia indukcyjna - gromadzenie faktów, klasyfikacja, ustalanie zależności, uogólnianie

- strategia hipotetyczna

3. Miejsce pedagogiki w systemie nauk i jej związki z innymi naukami.

Miejsce pedagogiki w systemie nauk:

Pedagogika na należy do nauk empirycznych (doświadczalne poznawanie rzeczywistości; nauki te sprawdzają prawdziwość formułowanych praw i prawidłowości w praktyce) i społecznych (ich przedmiot badań stanowi człowiek w aspekcie jego wnętrza, które badają filozofia czy etyka; badania społeczne zmierzają do poznania rzeczywistości społecznej wraz z wszelkimi procesami nią rządzącymi).

Do nauk współpracujących z pedagogiką zalicza się:

1. nauki przyrodnicze - biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania - dyscyplina ta zajmuje się badaniem rozwoju człowieka w jego biologicznym aspekcie oraz badaniem biologicznych uwarunkowań wychowania

2. nauki psychologiczne - psychologia ogólna, psychologia rozwojowa - przedmiotem ich badań jest funkcjonowanie psychiki i indywidualnego rozwoju jednostki

3. nauki wychowawcze - zajmują się badaniem psychicznych uwarunkowań i skutków oddziaływań wychowawczych

4. nauki socjologiczne - socjologia wychowania, socjologia edukacji, socjologia pracy, socjologia kultury

5. nauki ekonomiczne

6. nauki filozoficzne - etyka - zajmuje się zagadnieniem wychowania moralnego; estetyka - zajmuje wychowaniem estetycznym, analizuje wpływ sztuki na człowieka

4. Klasyfikacje nauk pedagogicznych, dyscypliny szczegółowe pedagogiki.

Klasyfikacje nauk pedagogicznych

- podstawowe dyscypliny pedagogiki:

- pedagogika ogólna,

- historia oświaty wychowania oraz doktryn pedagogicznych,

- teoria wychowania,

- dydaktyka- teoria nauczania, uczenia się i kształcenia,

- szczegółowe dyscypliny pedagogiczne:

- pedagogika rodziny,

- pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna,

- pedagogika szkolna,

- pedagogika szkolnictwa akademickiego,

- andragogika (pedagogika dorosłych),

- pedagogika specjalna (wraz z rewalidacyjną i resocjalizacyjną),

- teoria edukacji równoległej,

- teoria kształcenia całożyciowego (ustawiczna edukacja),

- gerontologia (pedagogika ludzi starszych).

- dyscypliny pedagogiczne kładące nacisk na różnorodne obszary działalności ludzkiej:

- pedagogika społeczna,

- pedagogika kultury,

- pedagogika pracy,

- pedagogika zdrowotna,

- teorie wychowania technicznego,

- teorie wychowania obronnego,

- pedagogika wolnego czasu.

- dyscypliny pomocnicze:

- pedagogika porównawcza,

- pedeutologia,

- polityka oświaty,

- ekonomia oświaty,

- organizacja oświaty i wychowania,

- filozofia wychowania,

- socjologia wychowania,

- biologiczne postawy wychowania,

- informatyka edukacyjna.

Wybrani przedstawiciele i ich rozumienie pojęcia „pedagogika”.

- W. Okoń: „dyscyplina, która zajmuje się bądź ma się zajmować najbardziej ogólnymi problemami wychowania jego elementami (teologia lub aksjologia pedagogiczna) ontologicznymi, antropologicznymi i kulturologicznymi podstawami, analizą porównawczą różnych systemów wychowania , swoistością pedagogiki jako nauki (epistemologia pedagogiczna) i problemami badań pedagogicznych (metodologia pedagogiczna)”.

- Kazimierz Sośnicki: „pedagogika ogólna to teoria wychowania, która ustala ideał wychowania i normy postępowania umożliwiające jego skuteczną realizację. Pedagogika bada istotę wychowania, zagadnienia, doświadczenia, cele wychowania, jego zasady i wartości na których się opiera”.

- Stefan Wołoszyn: określa pedagogikę ogólną jako „ogólne rozważania dotyczące filozoficznych, biologicznych, psychologicznych i społeczno-historycznych podstaw i założeń wychowania. Odnoszą się one do sensu, celu, środków, form procesu wychowawczego”.

5. Filozoficzne podstawy pedagogiki- tradycja platońska (idealistyczna) i arystotelesowska ( realistyczna): metafizyka, epistemologia, aksjologia- charakterystyka i porównanie.

Rozstrzygali oni podstawowe zagadnienia:

- metafizyczne - pytając: Jaka jest natura rzeczywistości?

- epistemologiczne - pytając: Jaka jest natura wiedzy i w jaki sposób ją zdobywać?

- aksjologiczne - pytając: Jaki jest związek między wiedzą i przeżywaniem życia w sposób właściwy, czyli jakie kryteria etyczne, moralne, estetyczne, powinno spełniać nasze wychowanie?

TRADYCJA PLATOŃSKA - IDEALISTYCZNA	TRADYCJA ARYSTOTELESOWSKA - REALISTYCZNA
METAFIZYKA - podstawowe założenie: fundamentem rzeczywistości jest pierwiastek rozumowy, duchowy i idealny. Rzeczywistość ma zasadniczo naturę duchową, dlatego nie można poznać czegokolwiek prócz idei. - duchowa esencja człowieka jest jego najważniejszą, trwałą właściwością - istnieje świat rzeczywisty: świat idei umysłu i świat pozorów: świat opinii - możliwość poznania i zrozumienia innych sugeruje, że istnieje jakaś uniwersalna jaźń - wszechświat to jeden wszechogarniający kompletny umysł (mikro, makrokosmos)	METAFIZYKA - podstawowe założenie: żyjemy w rzeczywistości, w której panuje obiektywny porządek, istnieje poza naszym umysłem i jest od niego niezależny - przedmioty (rzeczy materialne) istnieją w przestrzeni i czasie - w przedmiocie są konieczne zarówno forma jak i materia
EPISTEMOLOGIA - opiera się na założeniu, że absolutny umysł jest wieczną myślą. Jednostkowy umysł, choć ograniczony komunikuje się z absolutem - wiedza to rozpoznanie idei, których zalążki są obecnie w umyśle w postaci utajonej - intuicja, introspekcja i wgląd pozwalają jednostce wejrzeć we własny umysł i odkryć kopie absolutu - bycie to jest istnienie w systemie relacji całość-część, czyli makrokosmos, mikrokosmos	EPISTEMOLOGIA - zakłada się, że istnieje obiektywny porządek rzeczywistości - poznanie to zdobywanie wiedzy na temat przedmiotu na zasadzie interakcji między umysłem człowieka a światem zewnętrznym - wrażenie jest reakcją na materię, które jest za każdym razem inne w zależności od czasu i miejsca. Jest ono przypadkowe i uwarunkowane okolicznościami - rola zmysłowego poznania, wrażenia są źródłem danych zmysłowych, które nasz umysł sortuje i układa
AKSJOLOGIA - wartości istnieją realnie i są związane z naturą wszechświata - wartości są absolutne, wieczne i uniwersalne - szukając wartości należy sięgnąć do norm etycznych, które można odnaleźć w dorobku myśli ludzkiej - sztuka oddaje nasze wyobrażenia na temat rzeczywistości idealnej, pełnej harmonii - osobowość jest jak dzieło sztuki, powinna cechować się harmonią i równowagą	AKSJOLOGIA - teoria wartości opracowana w ramach realizmu jest teorią obiektywną- wartość przedmiotów możemy ocenić dzięki wiedzy - działania i opinie ludzi mogą być oceniane i osądzane za pomocą zewnętrznych kryteriów

6. Idealizm a edukacja i realizm a edukacja (cele, koncepcja szkoły, program nauczania, metodyka nauczania, relacja nauczyciel - uczeń) - omówienie, porównanie.

IDEALIZM A EDUKACJA	REALIZM A EDUKACJA
CELE EDUKACYJNE - zachęcanie uczniów do tego, by stali się poszukiwaczami prawdy - proces nauczania- uczenia się powinien pomagać uczniom w pełnym zrealizowaniu potencjału właściwego istocie ludzkiej - szkoła ma zapewniać uczniom dostęp do wiedzy zawartej w spuściźnie kulturowej, umożliwić im zapoznanie się z nią, uczestniczenie w niej i wniesienie własnego wkładu - kształcenie powinno mieć charakter ogólny	CELE EDUKACYJNE - racjonalność myślenia - motywacja do samookreślania się, samo kształtowania, samorealizacji
KONCEPCJA SZKOŁY - koncepcja cywilizacji i przekonanie, że instytucjonalizacja sprzyja postępowi - ważne pojęcia: „następowanie”, ”kumulacja”. Dyrektorzy i nauczyciele powinni porządkować wiedzę tak, by przedmioty następowały po sobie i przekazywały coraz bardziej złożone i skomplikowane treści	KONCEPCJA SZKOŁY - każda instytucja pełni specyficzną funkcję w społeczeństwie: Kościół, rząd, rodzina mają ściśle określone zadania - szkoła ma misję- rozwijanie zdolności racjonalnego myślenia - kompetentni nauczyciele - szkoła realizuje zadania związane z rozwojem intelektu - dyrektor odpowiedzialny za właściwą atmosferę sprzyjającą swobodzie, wolności nauczania i uczenia się - szkoła zawiera dokładne wskazania dotyczące polityki oświatowej
PROGRAM NAUCZANIA - powinien być zestawem przedmiotów, dyscyplin, które maja zasadniczo charakter pojęciowy i idealny - różnorodne systemy pojęciowe skupiają się na poszczególnych aspektach absolutu i próbują je objaśniać, ale podstawę tych systemów stanowi ta sama idea, przyczyna - systemy konceptualne wywodzące się z absolutu składają się na dziedzictwo kulturowe - układ hierarchiczny, gdzie najwyższą pozycję zajmują dziedziny najbardziej ogólne: filozofia, teologia - wszystkie przedmioty są abstrakcyjne i nie podlegają ograniczeniom czasu, miejsca i okoliczności	PROGRAM NAUCZANIA - przedmioty należące do rzeczywistości można klasyfikować na podstawie zachodzących między nimi podobieństw strukturalnych - każda dyscyplina jest systemem pojęciowym posiadającym określoną strukturę, która tworzy wzajemnie ze sobą powiązane pojęcia - nauczyciele dobierają treści kształcenia- eksperci - program opiera się na tym, że najskuteczniejszym sposobem poznania rzeczywistości jest studiowanie jej w ramach systematycznie uporządkowanych dyscyplin przedmiotowych - program obejmuje dwa wymiary: precyzuje zakres materiału, porządkuje treści zgodnie z zasadami dydaktyki
METODY NAUCZANIA - stymulacja dostarczana przez nauczyciela oraz otoczenie sprzyjające aktywności intelektualnej - kontakt z dziedzictwem kulturowym powinien być częścią formalnego kształcenia - aktywność ucznia uzależniona jest od jego zainteresowań, uczeń szuka ich intuicyjnie - nie narzuca się pedagogom konkretnej metody, nauczyciel może posłużyć się dialogiem sokratejskim -nauczyciel dostarcz uczniom wzorów naśladowania, przykładów	METODY NAUCZANIA - 3 główne elementy składowe: nauczyciel, wycinek wiedzy, uczeń - główne metody, wykład, dyskusja eksperyment
RELACJA UCZEŃ - NAUCZYCIEL - nauczyciel powinien szanować ucznia i pomagać mu w uświadomieniu sobie pełni własnej osobowości - nauczyciel uosabia dla ucznia kulturę i rzeczywistość - dysponuje wiedzą z dziedziny psychologii - charakteryzuje się entuzjazmem w pracy - budzi zapał do nauki - ma świadomość moralnego wymiaru wychowania - przyczynia się do kulturowego odrodzenia każdego następnego pokolenia	RELACJA UCZEŃ - NAUCZYCIEL - nauczyciel jest specjalistą w danej dziedzinie wiedzy, ale też powinien mieć ogólne wykształcenie w zakresie nauk humanistycznych i ścisłych, ma być mentorem i mistrzem - uczeń jest osobą, która ma prawo do samorealizacji i wewnętrznej integracji, jest samorealizującym się podmiotem

7. Edukacja jako praktyka społeczna opisująca świat: podstawowe pytania , ważne pojęcia (nominalizm-realizm; woluntaryzm -determinizm; stopniowa regulacja-radykalna zamiana)

Edukacja jako praktyka oświatowa wywiera wpływ na psychikę i zachowania ludzi, odbywa się w obrębie grup społecznych, jest wypadkową wielu makroprocesów, jednocześnie tworzy kulturę, jak i jest jej produktem. Edukacja jest jedną z postaci świata społecznego, którego można analizować w obrębie dwóch kluczowych kategorii: człowieka jako istoty społecznej i społeczeństwa.

W odniesieniu do tych kategorii formułuje się następujące pytania:

1. Jak istnieje świat społeczny?

Dwa skrajne stanowiska ontologiczne:

- Nominalizm - stanowisko subiektywistyczne. Odrzuca możliwość uznania uniwersalnej rzeczywistości. Świat istnieje w formie znaczeń, jakie mogą nadawać mu poznające go podmioty.

- Realizm - stanowisko obiektywistyczne. Świat społeczny jest dany wszystkim podmiotom go poznającym w jednakowej postaci, zgodnej z danymi zmysłowymi

2. Jaka jest natura człowieka?

- Woluntaryzm - ontologia subiektywistyczna. Uznaje wolę człowieka za podstawową zasadę organizującą naturę człowieka (Schopenhauer, Nietzsche, Hartmann)

- Determinizm -ontologia obiektywistyczna. Podstawową zasadą organizującą naturę człowieka jest siec zależności przyczynowo-skutkowych. Człowiek jest zdeterminowany działaniem innych bytów, które warunkują rozwój i wyznaczają miejsce w świecie (Hobbes, Spinoza, Herbart)

3. Jak zmienia się społeczeństwo?

- zasada stopniowej regulacji - kategoriami opisu procesów społecznych są: porządek społeczny, solidarność, umowa społeczna. Jest to zasada ciągłości i zmienności życia społecznego.

- zasada radykalnej zmiany - kategoriami opisu są: sprzeczności, emancypacja, niedobory, dominacja. Jest to zasada braku ciągłości, radykalnego odwracania porządku społecznego.

8. Pojęcie paradygmatu naukowego. Paradygmaty nauk społecznych a paradygmaty w pedagogice - charakterystyka, porównanie, odniesienia do teorii pedagogicznych.

Jest to zbiór ogólnych i ostatecznych przesłanek w wyjaśnianiu jakiegoś obszaru rzeczywistości, przyjętych w społecznościach przedstawicieli danej dyscypliny naukowej, a następnie upowszechniony jako wzór myślenia w normalnych zbiorowościach użytkowników nauki.

Paradygmaty nauk społecznych

Humanizm

- zespół przesłanek nadających indywidualistyczne i subiektywistyczne znaczenie faktom,

- krytyczny wobec dominacji nad indywidualnością jednostki

- nastawiony na badanie konfliktów

Strukturalizm

- istnieją obiektywne struktury społeczne

- każda jednostka zajmuje w niej określone miejsce

- zmiany społeczne zachodzą w wyniku konfliktu między organizacjami społecznymi o dominację nad dystrybucją dóbr

Interpretatywizm

- dąży do zrozumienia w jaki sposób jednostki zyskują świadomość w ramach struktur społecznych

- interesuje go zrozumienie subiektywistycznych doświadczeń człowieka

- odrzuca porządek deterministyczny

- zmiany następują na drodze stopniowej regulacji

Funkcjonalizm

- świat społeczny jest obiektywnym bytem z gotowymi strukturami regulującymi życie (determinizm)

- system kulturowy (fundamentalna kategoria) podporządkowuje sobie osobowość człowieka

- akceptuje nierówności społeczne jako cenę równowagi społecznej

Paradygmaty pedagogiki

Pajdocentryzm w wersji humanistycznej

- zespół radykalnych teorii krytycznych

- krytyczny stosunek do organizacji społecznych sterujących formalną edukacją

- procesy edukacyjne rozumiane jako wyzwalanie się jednostek z przemocy narzucanej przez społeczeństwo

Pajdocentryzm w wersji interpretatywistycznej

- teorie mniej zaangażowane w krytykę społecznych podstaw edukacji

- badacze wnikają w świat dziecka rozpoznając znaczenia jakie ono nadaje edukacji

- procesy edukacyjne otwarte na wieloznaczność współczesnej kultury

Didaskalocentryzm w wersji paradygmatu strukturalistycznego

- włącza praktykę edukacyjną w konflikty społeczne jako narzędzie walki o dominację

- procesy edukacyjne mają charakter historyczny i obiektywny

- rozwój to kształtowanie według wzorca

Didaskalocentryzm w wersji paradygmatu funkcjonalistycznego

- nastawiony na stopniową regulację homeostaty społecznej

- procesy edukacyjne są odbiciem społecznego status quo i skupiają się na stymulowaniu rozwoju jednostki według psychologiczno-społecznego standardu

9. Myśli przewodnie starego i nowego paradygmatu w wychowaniu- charakterystyka, porównanie.

STARY PARADYGMAT	NOWY PARADYGMAT
Nauka jako produkt - cel	Nauka jako rozwój - podróż
Priorytety mają postępy	Priorytet ma obraz własny, to instancja, która czyni postępy
Akcent jest położony na świat zewnętrzny. doświadczenie wewnętrzne traktowane jest jako nieprzydatne.	Wewnętrzne doświadczenie jest widziane jako spoiwo dla nauki. Wspomagane jest spożytkowaniem siły wyobraźni, prowadzenie dzienników marzeń, preferowane są ćwiczenia w samodzielnym poszukiwaniu rozumu, badane są odczucia
Akcent jest położony na analityczne myślenie liniowe lewej półkuli mózgu	Angażuje się cały mózg. Racjonalność lewej połowy mózgu uzupełniana jest przez strategie intuicyjne prawej połowy
Ufa się przede wszystkim teoretycznej abstrakcyjnej wiedzy książkowej.	Wiedza teoretyczna jest w dużej mierze uzupełniana przez eksperymenty i doświadczenia- zarówno w Sali lekcyjnej, jak i poza nią: zwiedzanie nauka rzemieślnicza, prezentacje, eksperci
Sale lekcyjne (pracownie) są projektowane w myśl powyższej efektywności i celowości	Zwraca się uwagę na atmosferę pomieszczenia do nauki: światło, kolor, powietrze, fizyczną wygodę, potrzebę spokoju i interakcji
Bezrefleksyjne zaufanie do technologii, odczłowieczenie	Stosuje się technologie przydatne. Pierwszorzędne znaczenie mają tu stosunki międzyludzkie interakcje między nauczycielami a uczniami

10. Dwie racjonalności: adaptacyjna i emancypacyjna - omówienie, porównanie.

RACJONALNOŚĆ ADAPTACYJNA	RACJONALNOŚĆ EMANCYPACYJNA
Teorie wychowania autorytarnego Pedagogika behawiorystyczna Pedagogika konserwatywna	Teorie wychowania autorytarnego Pedagogika humanistyczna Pedagogika liberalna
Cel wychowania - Rozwój wychowanka jako adaptacja do zastanych warunków życia - tożsamość konwencjonalna, tożsamość roli	Cel wychowania - rozwój wychowanka rozumiany jako samorealizacja, samowychowanie - tożsamość postkonwencjonalna, tożsamość osoby
Zadanie wychowania Kształtowanie wychowanków wg pożądanych i nienaruszalnych społecznie wzorców osobowych, kierowanie jego rozwojem, urabianie określonych cech	Zadanie wychowania Promowanie szeroko pojętej zmiany człowieka w świecie, bezinteresowne wspieranie swobodnego rozwoju wychowanka
Istota zmian edukacyjnych Udoskonalać, ulepszać świat wg ustalonej już jego definicji	Istota zmian edukacyjnych Rewizja obowiązujących definicji świata, wykraczanie poza dotychczasowe wyobrażenia o tym, co możliwe i pożądane
Istota oddziaływań pedagogicznych - bezpośredni wpływ na dziecko - przekazywanie gotowej wiedzy i gotowych wzorców zachowań - zdyscyplinowany wysiłek - podporządkowanie się wychowanka woli wychowawcy i zasadom wychowawczym	Istota oddziaływań pedagogicznych - bezpośredni wpływ na dziecko polegający na organizowaniu sytuacji sprzyjających rozwojowi - umożliwianie wychowankom samopoznania - edukacja bez przymusu respektująca prawo jednostki do własnej drogi rozwoju - akceptacja autonomii, podmiotowości wychowanka i wychowawcy
Metody, formy wychowania - kary nagrody oraz rywalizacja - system klasowo lekcyjny jako rygorystyczna formuła	Metody, formy wychowania - współdziałanie, partnerstwo - odformalizowanie wychowania, elastyczna edukacja
Edukacja Ceni się pewność wiedzy, jej stabilność i bezpośrednią użyteczność	Edukacja Ceni się takie stosowanie wiedzy, która wymaga samodzielnego przełożenia jej na reguły osobistego działania
Pomoc jako sterowanie - sterowanie innym człowiekiem w imię jego dobra, które wychowawca sam definiuje - żądać od wychowanków postępowania według ustalonych przez wychowawcę reguł	Pomoc jako sterowanie - wychowawca respektuje indywidualizm i podmiotowość każdego wychowanka dając mu wybór - wychowawca może ingerować w świat wychowanka, jeśli nie narusza to jego autonomii

11. Pedagogika twórczości: różne znaczenia pojęcia twórczości , definicje pojęcia ,4 aspekty twórczości, stymulatory, inhibitory, poziomy twórczości; pojęcie twórczości, kreatywności, innowacyjności - charakterystyka, różnice.

Pojęcie twórczości

- pochodzi od słowa łac. Creatus i creare oznaczających robić, produkować, rosnąć.

- jest nowym słowem, pojawiło się w potocznym języku angielskim, dopiero w 1960 roku; do 1997 roku słowo twórczość zostało użyte w tytułach ponad 8450 książek i artykułów.

Trzy znaczenia pojęcia twórczości:

- Jako działań Boga - średniowiecze - koniec XVII wieku, Bóg jest stwórcą i tworzy z niczego ex nihilo

- Jako działań artysty - cechą dominującą twórczości stała się nowość

- Jako działań człowieka - XX wiek, twórca to nie tylko artysta, ale każdy człowiek. Za twórców uważamy nie tylko tych, których dzieła są nowe, ale są też objawem szczególnej zdolności, napięcia, energii umysłowej, talentu, geniuszu; pan kreacjonizm- twórcze jest każde działanie człowieka wykraczające poza prostą recepcję.

Definicje pojęcia:

• Tworzenie to proces prowadzący do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny lub do przyjęcia dla pewnej grupy w pewnym okresie (Morris Stein)

• Znakiem rozpoznawczym twórczego przedsięwzięcia jest takie działanie, którego wynikiem jest skuteczne zdziwienie (J. Bruner)

4 aspekty twórczości:

Aspekt atrybutywny

Dotyczy wytworu - twórcze jest to, co nowe i cenne, istnieje dylemat wytworu twórczego, bowiem należy wziąć pod uwagę uwarunkowania kulturowe i historyczne

Aspekt procesualny

Dotyczy procesu - koncentruje się na specyficznych właściwościach procesów psychicznych, jak człowiek tworzy (np. teorie psychoanalityczne, asocjacyjne), olśnienie, natchnienie, wgląd, myślenie lateralne.

Aspekt personologiczny

Dotyczy cech osoby tzw. Syndrom osoby twórczej - odwaga, otwartość, dociekliwość, niezależność, odpowiedzialność, zaangażowanie, wytrwałość.

Aspekt stymulatorów - inhibitorów

Dotyczy czynników warunkujących - stymulatory - czynniki pobudzające, inhibitory- czynniki hamując; warunki wewnętrzne, podmiotowe (wiedza, motywacja, system wartości, sprawności intelektualne); warunki pozapodmiotowe (materialne, techniczne, społeczne, kulturowe).

Poziomy twórczości:

Twórczość ekspresyjna

Pojawia się najwcześniej, spontaniczne rysunki dziecka

Twórczość zawodowa

To wynik personalnej działalności artystycznej i naukowej, potrzebne są niezwykłe umiejętności

Twórczość wynalazcza

Pomysłowe operowanie materiałami, metodami; potrzebna jest umiejętność wykorzystania znanych rozwiązań i rzeczy w nowy sposób

Twórczość innowacyjna

Polega na doskonaleniu lub modyfikacji tego co istnieje

Twórczość wyjątkowa

Zapoczątkowuje nową szkołę, kierunek, styl

Kreatywność

- termin stosowany jest dla odróżnienia twórczości jako cechy osoby od twórczości jako cech wytworu i całości dorobku twórcy

- kreatywność to zdolność człowieka do w miarę częstego generowania nowych i wartościowych wytworów (rzeczy, idei, metod działania).

Innowacyjność

- czynnościowe rozumienie innowacji - mieszczą się tu definicje, które interpretują innowację jako proces tworzenia i pionierskiego przyswajania nowych rozwiązań, jako czynność planowania i realizacji zmiany, jako całościowy cykl projektowania i zastosowania nowości.

- rzeczowe rozumienie innowacji - do tej kategorii należą wszystkie te ujęcia, które opowiadają się za substancjalnym (rzeczowym) rozumieniem innowacji - jako wytworu aktywności twórczej, programu zmiany, jako treści przedsięwzięć innowacyjnych.

Czynnościowe rozumienie innowacji:

- innowacja jako cały cykl projektowania i wdrażania (innowacje to zmiany celowo wprowadzone przez człowieka, które polegają na zastępowaniu dotychczasowych stanów rzeczy innymi)

- innowacja to tylko pierwsza część cyklu - Jako proces inwencyjny, w toku którego dochodzi do wytworzenia nowego rozwiązania

- innowacja jako ostatnie studium cyklu - Jako proces wdrażania, zastosowania, przyswojenia nowości. To zrozumienie wydaje się dominować obecnie w oświacie.

Rzeczowe rozumienie innowacji:

Wytwory innowacji są wg R. Schulza:

- w gospodarce i produkcji- narzędzia pracy oraz sposoby posługiwania się nimi, nowe formy organizacji produkcji i usług, nowe dobra konsumpcyjne

- w sferze organizacji społecznych- nowe wzory zachowań indywidualnych lub zbiorowych, nowe instytucje życia społecznego

- w sferze kultury umysłowej- wytwory autonomicznej twórczości, odkrycia naukowe, dzieła literatury

Innowacje oryginalne

Są wytworami pionierskimi w skali historycznej i posiadają cechę nieznanej dotąd nowości, innowacje naśladowcze polegają na rozpowszechnianiu i szeroki przejmowaniu innowacji oryginalnych, innowacje odtwórcze mają miejsce wówczas, gdy ktoś samodzielnie dochodzi do znanych już rozwiązań.

Różnice między pojęciami:

- Kreatywność- tworzenie nowych rozwiązań w procesie nauki i pracy - stała tendencja do generowania nowości.

- Innowacyjność- wprowadzanie tych rozwiązań do praktyki

-Postawa twórcza- człowiek taki generuje pomysły i stosuje je w praktyce

12. Nauczanie twórczości: zarys rozwoju pedagogiki twórczości, przedstawiciele, przedmiot pedagogiki twórczości, modele nauczania twórczości, podstawowe zasady i metody.

Nauczanie twórczości to:

- ośmielanie do twórczości; wysoka motywacja, poczucie niezależności, podejmowanie ryzyka, wytrwałość

- pomoc uczniom w rozpoznawaniu własnych zdolności twórczych

- wspieranie u uczniów: autonomii, autentyczności, otwartości, szacunku, poczucia spełnienia oczekiwań i radości

Zarys rozwoju pedagogiki twórczości:

-Faza dominacji problematyki twórczego nauczania (Rowid, Pietrasiński, Kozielecki)

- Faza dojścia do głosu problematyki nauczania twórczości

- S. Szuman Psychologia twórczości rysunkowej dziecka

- Z. Pietrasiński Myślenie twórcze

- J. Kozielecki, zagadnienia psychologii myślenia

- M. Malicka, Twórczość czyli droga w nieznane

-K. Lewowicki, Kształcenie uczniów zdolnych

Przedmiot pedagogiki twórczości:

- rozwijanie umiejętności i sprawności twórczych

- kształtowanie emocji i motywacji

- formowanie indywidualności człowieka jako osoby

- kształtowanie twórczego stylu życia

- diagnozowanie zdolności twórczych

- ocena wartości różnych innowacji pedagogicznych

- generowanie i realizowanie własnych pomysłów pedagogicznych

Modele nauczania twórczości.

Wśród teoretycznych i praktycznych modeli nauczania twórczości można wyróżnić dwa główne rodzaje:

• Modele nauczania poprzez specjalne do tego celu wyodrębnione jednostki lekcyjne, mające charakter zajęć psychoedukacyjnych, wzbogacających ofertę programową szkoły czy ośrodka wychowawczego - ten sposób nazwiemy specjalistycznym, wyodrębnionym nauczaniem twórczości (twórczość jako nawy przedmiot nauczania)

• Modele nauczania poprzez wzbogacenie oferty programowej istniejących przedmiotów nauczania (np. języka polskiego, techniki, fizyki itp.) o treści związane z twórczością i umiejętnościami twórczymi, przepojenie ich tematyką kreatywności z danej dziedziny wiedzy - ten sposób można określić jako ogólne nauczanie twórczości (twórczość jako treść i metoda kształcenia ogólnego)

Modele nauczania twórczości wg R.E. Ropple'a.

a) model eliminowania inhibitorów twórczości

Podstawowe założenia: Twórczość jest cechą wszystkich ludzi, ale jest hamowana przez liczne przeszkody. Dzieci są twórcze, ale nie potrafią przełamać bloków poznawczych i emocjonalnych hamujących twórczą aktywność.

Główna zasada: Pomoc w tworzeniu polega na eliminowaniu wyuczanych przeszkód.

Podstawowy cel: „Odejmowanie” przeszkód hamujących naturalną twórczość.

Charakter zajęć twórczych: Psychoedukacja, arteterapia, trening psychologiczny.

b) model stymulowania zdolności twórczych

Podstawowe założenia: Dzieci i dorośli nie są w naturalny sposób zdolni do myślenia twórczego. Trzeba ich tego uczyć.

Główna zasada: Pomoc w tworzeniu polega na stymulowaniu zdolności myślenia twórczego.

Podstawowy cel: „Dodawanie” wychowankom zdolności i umiejętności twórczych.

Charakter zajęć twórczych: Trening twórczości, trening twórczego rozwiązywania problemów.

Podstawowe zasady nauczania twórczości.

Wg Teresy Amabile (przeciwniczka ocen zewnętrznych, nagród za dokonania twórcze, współzawodnictwa, rywalizacji, ograniczania wyborów)

-Wspieraj autonomie dziecka

-Respektuj indywidualność każdego dziecka

-Koncentruj uczniów na motywacji wewnętrznej w dziedzinach twórczych

-Zwracaj uwagę na osiągnięcia w uczeniu się uczniów niż na zewnętrzne wskaźniki (stopnie, nagrody w konkursach)

-Podkreślaj radości z samego uczenia się

-Skieruj uwagę uczniów na ich wewnętrzny rozwój kompetencji i wiedzy

- Unikaj stawiania uczniów w sytuacjach rywalizacyjnych w nauce i twórczości

Wg A.J. Cropleya

-Pokaż, że cenisz twórczość

-Zachęcaj dzieci do testowania nowych pomysłów

-Okazuj tolerancje dla otwartych rozwiązań

-Unikaj forsowania własnych pomysłów

-Ośmielaj i zachęcaj do niezależnego myślenia

-Oferuj konstruktywny krytycyzm

-Dostarczaj czasu i materiału dla pojawiających się pomysłów uczniowskich

-Zachęcaj, aby uczniowie byli otwarci i wszechstronni w swych opiniach

-Pokaz że sam jesteś elastyczny, wszechstronny i zainteresowany twórczymi dokonaniami

Wg J. Piirto

-Zapewnij indywidualne miejsce do twórczej pracy

-Dostarczaj dzieciom odpowiednich materiałów do twórczej działalności

-Zachęcaj do twórczej pracy i prezentuj jej efekty, ale unikaj przesady w ich ocenie

-Wykonuj własną pracę twórczą i pozwól dzieciom obserwować, jak to robisz

-Utrwalaj twórcza atmosferę

-Ceń twórcza pracę innych

-Unikaj podkreślania stereotypów związanych z płcią

-Organizuj prywatne lekcje i specjalistyczne kursy

-Rozwijaj twórczy styl: używaj życzliwego humoru i organizuj trening twórczości

-Podkreślaj, ze talent jest tylko niewielką częścią twórczej produktywności i że dyscyplina oraz praktyka są ważne

Wg E.P.Torrance

-Odnosić się z szacunkiem do niezwykłych pytań i przewidywań uczniów (np., czy kamienie rosną?)

-Okazywać szacunek wobec niezwykłych pomysłów zgłaszanych w klasie szkolnej

-Okazywać dzieciom, że ich pomysły są wartościowe

-Zapewnić dzieciom od czasu do czasu możliwość działania bez oceny

-Ściślej wiązać ocenę z jej przyczynami i konsekwencjami (uniknie uogólnionych ocen w rodzaju: „To jest dobre”, „To jest złe”

Wg K.J. Szmidta

a) zasady pomocy w tworzeniu dotyczące cech zadań rozwijających zdolności twórcze wychowanków

-Dywergencyjność- zadania powinny być otwarte, mające postać dylematów i problemów dywergencyjnych, inspirujące ciekawość poznawczą i trwałe zainteresowania

-Różnorodność i komplementarność- zadania powinny być różnorodne, analityczne i intuicyjne, stymulujące wybrane sfery postawy twórczej, a także angażujące całą postawę twórczą, pomagające zarówno pokonywać bariery hamujące twórczość, jak i rozwijać potencjalne zdolności i umiejętności myślenia oraz działania twórczego

-Heurystyczność - zadania powinny sprzyjać opanowaniu reguł heurystycznych użytecznych w procesie twórczego rozwiązywania problemów

-Autentyczność- zadania powinny być autentyczne, rzeczywiste, związane bezpośrednio z codziennym życiem uczniów

b) zasady pomocy w tworzeniu dotyczące stylu pracy pedagoga oraz stosowanych metod

-Facylitacji - zasada ta polega na usprawnianiu i ułatwieniu procesu zdobywania wiedzy i opanowania umiejętności twórczych, czyli na uczuciowym współbrzmieniu z uczniami (zdolności wczuwania się w przeżycia uczniów), autentyczności i otwartości (unikanie w kontaktach z uczniami fałszu), asertywności, akceptacji.

-Ludyczności - tworzenie ludycznego nastroju w czasie lekcji twórczości związane jest z takimi formami zabawy, które podporządkowane są celom wychowawczym zajęć (są to formy tzw. dojrzałej zabawy).

-Rozwijania autonomicznej motywacji poznawczej - motywacja wewnętrzna a nie zewnętrzna sprzyja twórczości; autonomiczna motywacja poznawcza związana jest z ciekawością i zainteresowaniami poznawczymi, realizowanymi poprzez satysfakcjonujące działania twórcze

-Wzmacniania procesu twórczego

-Przeciwdziałania przeszkodom

-Osobistej twórczości nauczania (twórczego nauczania)

Podstawowe metody nauczania twórczości.

Podstawowym źródłem metod dydaktyki twórczości jest metodologia twórczego działania, zwana heurystyką. Pojęcie to występuje w dwóch znaczeniach dotyczących metod rozwijania twórczego myślenia.

Pierwsze znaczenie: heurystyka to zestaw ogólnych i praktycznych zasad kierujących rozwiazywaniem problemów, wynalazczością i kreacją artystyczną.

Drugie znaczenie: heurystyka jest pojęciem związanym z podziałem na metody algorytmiczne i heurystyczne i oznacza metodę myślenia różną od algorytmu. Algorytm to dokładny przepis na rozwiązanie problemu, heurystyka to na ogół użyteczna wskazówka.

Przykłady metod heurystycznych:

• Burza mózgów i jej odmiany

• Metoda SCAMPER

• Synektyka

• Analiza wartości

• Analiza morfologiczną

• Algorytm rozwiązania zadań wynalazczych H. Altszullera (ARiZ)

• CPS A. Osborna o S. Parnesa

• Twórcze rozwiązywanie problemów E. Nęcki (system TRoP)

• Metoda lateralna E.de Bono

• Metoda wzorców idealnych G. Naslera

Metody heurystyczne dzieli się niekiedy na:

• analityczne - polegają na systematycznym dążeniu do rozwiązania problemu twórczego oraz analizowaniu przeszkód utrudniających osiągnięcie celu, wymagają też rozbicia problemu na części składowe i rozwiązania każdego problemu z osobna (analiza morfologiczna, funkcjonalna, ARiZ)

• intuicyjne - cechują się pragmatyzmem podejścia- proponują takie sposoby atakowania problemu, które sprawdziły się w praktyce, niezależnie od tego, czy są ugruntowane lub wewnętrznie spójne (burza mózgów, synektyka, metody lateralne, metoda wzorców idealnych)

Istnieją także metody eklektyczne, które czerpią z licznych źródeł i próbują wykorzystać walory zarówno metod analitycznych, jak i intuicyjnych. (system SCAMPER, Trop, CPS)

Inny podział metod proponuje A.Van Gundy, wyróżnia dwa podstawowe rodzaje tych metod ze względu na warunki ich stosowania:

• metody indywidualne

• podstawowe techniki wytwarzania idei-wymagające niewielkiego wysiłku (np. prośba skierowana do kolegi o pomysł rozwiązania)

• technika bezpośrednio lub pośrednio związana z problemem

• techniki kombinatoryczne- sposoby polegające na łączeniu lub zestawieniu różnych elementów problemu po to, by uzyskać nową, oryginalną ideę rozwiązania

• Techniki swobodnych skojarzeń

• Techniki „składankowe”

• Techniki „wsteczne” polegają na odwracaniu niektórych elementów problemu w celu uzyskania odmiennej perspektywy widzenia

• Techniki typu „podobnie, tylko inaczej”

• metody grupowe

• techniki burzy mózgów werbalne

• bezpośrednio związane z problemem

• pośrednio związane z problemem

• techniki burzy mózgów pisemne

• bezpośrednio związane z problemem

• pośrednio związane z problemem

Kolejny podział metod ze względu na szczególnie efektywne i jednoznacznie atrakcyjne dla uczniów:

• metody stymulujące ciekawość poznawczą i myślenie pytajne

• metody wykorzystujące techniki myślenia dywergencyjnego (o charakterze otwartym)

• metody wykorzystujące analogie i metafory

• metody oparte na dramie kreatywnej

---